تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1836629646
سلامت معنوى از منظر قرآن و صحیفه سجادیه - بخش دوم و پایانی مؤلفه هاى سلامت معنوى در صحیفه سجادیه
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: سلامت معنوى از منظر قرآن و صحیفه سجادیه - بخش دوم و پایانی
مؤلفه هاى سلامت معنوى در صحیفه سجادیه
انسان معنوى، ابتدا باید شناخت را در خود ایجاد کند؛ وقتى شناخت انسان به مرحله باورمندى رسید، احساس حبّ شدید به خداوند پیدا مى کند و بعد از آن رفتار اجتماعى پدید مى آید که به نوبه خود پیامدهایى را نیز به دنبال دارد.
مؤلفه هاى سلامت معنوى در قرآن در اندیشه قرآنى، سلامت معنوى، دربردارنده شاخص هاى معرفتى و تعقلى، عاطفى و هیجانى، عملى و بازدهى مى باشد (مرزبند و زکوى، 1391). منظور از شاخص هاى معرفتى و تعقلى، برخوردارى از اندیشه یا معرفت ویژه نسبت به خدا، انسان، خلقت و رابطه متقابل آنهاست. از جمله مهم ترین شاخص هاى معرفتى و تعقلى، ایمان به خدا و روز قیامت و نیز اعتقاد به حکیم بودن خداوند متعال است. خداوند متعال در قرآن کریم مى فرماید: لَا تَجِدُ قَوْما یؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ یوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ کَانُوا آبَاءهُمْ أَوْ أَبْنَاءهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُوْلَئِکَ کَتَبَ فِى قُلُوبِهِمُ الْإِیمَانَ وَأَیدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَیدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا رَضِى اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (مجادله: 22)؛ هیچ قومى را که ایمان به خدا و روز قیامت دارد نمى یابى که با دشمنان خدا و رسولش دوستى کنند، هرچند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندان آنها باشند، آنها کسانى هستند که خدا ایمان را بر صفحه قلوبشان نوشته و با روحى از ناحیه خودش آنها را تقویت فرموده، آنها را در باغ هایى از بهشت داخل مى کند که نهرها از زیر درختانش جارى است، جاودانه در آن مى مانند خدا از آنها خشنود و آنها نیز از خدا خشنودند آنها حزب اللّه اند بدانید حزب اللّه پیروز است. و نیز مى فرماید: جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدا رَّضِى اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِکَ لِمَنْ خَشِى رَبَّهُ (بینه: 8)؛ پاداش آنها نزد پروردگارشان باغ هاى بهشت جاویدان است که نهرها از زیر درختانش جارى است، همیشه در آن مى مانند، هم خدا از آنها خشنود است و هم آنها از خدا خشنود، و این (مقام والا) براى کسى است که از پروردگارش بترسد. در خصوص یاد مرگ در قرآن کریم آمده است: یا أَیهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحا فَمُلَاقِیهِ فَأَمَّا مَنْ أُوتِى کِتَابَهُ بِیمِینِهِ فَسَوْفَ یحَاسَبُ حِسَابا یسِیرا (اشتقاق: 6ـ8)؛ اى انسان! تو با تلاش و رنج به سوى پروردگارت مى روى و او را ملاقات خواهى کرد؛ اما کسى که نامه اعمالش به دست راستش داده شده، به زودى حساب آسانى براى او مى شود. یکى دیگر از شاخص هاى تعقلى، مى تواند اعتقاد به حکیم بودن خداوند و راضى بودن به قضا و قدر الهى باشد؛ به این مورد نیز در قرآن کریم اشاره شده است: ینَزِّلُ الْمَلآئِکَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن یشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ (نحل: 2)؛ فرشتگان را با روح الهى به فرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد نازل مى کند (و به آنها دستور مى دهد) که مردم را انذار کنید (و بگویید) معبودى جز من نیست؛ بنابراین، از مخالفت با (دستور) من بپرهیزید. شاخص هاى عاطفى و هیجانى نیز به یکى از مهم ترین حالات انسان معنوى اشاره دارد؛ یعنى محبت ورزى نسبت به خداوند: وَالَّذِینَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبّا لِّلّهِ (بقره: 165)؛ کسانى که ایمان آورده اند شدیدترین حبّ را به خداوند دارند. در خصوص حمد و ثناى خداوند، مى توان به آیاتى از سوره حمد اشاره کرد: الْحَمْدُللّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ (حمد: 2ـ3)؛ ستایش مخصوص خداوندى است که پروردگار جهانیان است؛ خداوندى که بخشنده و بخشایشگر است (و رحمت عام و خاصش همه را رسیده). از دیگر شاخص هاى هیجانى و عاطفى سلامت معنوى در قرآن کریم، احساس خشنودى نسبت به داورى و حکم الهى است: فَلاَ وَرَبِّکَ لاَ یؤْمِنُونَ حَتَّىَ یحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لاَ یجِدُواْ فِى أَنفُسِهِمْ حَرَجا مِّمَّا قَضَیتَ وَیسَلِّمُواْ تَسْلِیما (نساء: 165)؛ به پروردگارت سوگند که آنها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه تو را در اختلافات خود به داورى طلبند؛ و سپس در دل خود از داورى تو احساس ناراحتى نکنند، و کاملاً تسلیم باشند. ازاین رو، مى توان گفت که فرد سالم از نظر معنوى، اگر در شاخص هاى معرفتى و تعقلى، به حکیم بودن خداوند اعتقاد پیدا کرد، در شاخص هاى هیجانى و عاطفى هم باید احساس خشنودى نسبت به اعتقاد و معرفت خود نسبت به این موضوع داشته باشد. در نتیجه برخوردارى از اندیشه و معرفت و نیز حبّ شدید به پروردگار، انسان دست به رفتارها و اعمال متناسب با اندیشه و عواطف خود مى زند و در واقع، مبناى زندگى او خدامحورى مى شود؛ که به این اعمال و رفتارها، شاخص هاى عملى مى گویند. این گونه شاخص هاى عملى، در قرآن کریم، به وفور یافت مى شوند که از آن جمله، مى توان به یاد خدا در نماز، ذکر خدا و دیگر اعمالى که به نوعى با ذکر و یاد خداوند در ارتباط اند (مانند توبه، شکر نعمات الهى و غیره)، اشاره نمود. خداوند متعال در قرآن کریم مى فرماید: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرا کَثِیرا(احزاب: 41)؛ اى کسانى که ایمان آورده اید! خدا را بسیار یاد کنید. و نیز مى فرماید: وَسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلاً (احزاب: 41)؛ و صبح و شام او را تسبیح نمایید. در جاى دیگر آمده است: الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یوقِنُونَ(لقمان: 4)؛ همان ها که نماز را بر پا مى دارند، زکات را ادا مى کنند، و به آخرت یقین دارند. در آموزه هاى وحیانى، التزام به باورها و رفتارهاى دینى، سلامت جسمى، روانى و اجتماعى را به دنبال دارد؛ به عبارت دیگر، التزام به رفتارهاى بهداشتى توصیه شده در دین، سبب سلامت جسمانى مى شود. این مورد نیز، دربرگیرنده شاخص هاى بازدهى مى باشد. از شاخص هاى بازدهى سلامت معنوى در قرآن کریم نیز مى توان به ایجاد آرامش درونى و اطمینان قلبى در انسان و همچنین عدم غمگین و محزون شدن او اشاره نمود. یکى از آیات قرآن کریم که به این موارد اشاره دارد، عبارت است از: هُوَ الَّذِى أَنزَلَ السَّکِینَةَ فِى قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا إِیمَانا مَّعَ إِیمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیما حَکِیما (یونس: 62)؛ او کسى است که سکینه و آرامش را در دل هاى مؤمنان نازل کرد تا ایمانى بر ایمانشان افزوده شود، لشکر آسمان ها و زمین از آن خداست، و خداوند دانا و حکیم است. ازاین رو، در یک تحلیل، مى توان اندیشه معنوى، عواطف معنوى، اعمال معنوى و نتایج و بازده هاى معنوى را به عنوان چهار مؤلفه اصلى تشکیل دهنده سلامت معنوى دانست (عباسى و دیگران، 1391، ص 27). مؤلفه هاى سلامت معنوى در صحیفه سجادیه با توجه به ادعیه موجود در صحیفه سجادیه، واضح است که در این کتاب، به همه جنبه هاى سلامتى، اعم از جسمانى، روانى، اجتماعى، عاطفى و معنوى، توجه و تأکید شده است؛ در عین حال، حاکمیت با بعد معنوى مى باشد. روشى که صحیفه سجادیه، همانند قرآن، در خصوص سلامت و رعایت بهداشت، توصیه مى کند، روشِ پیش گیرى مقدم بر درمان است و شیوه برخورد این کتاب با مسائل بهداشتى، شیوه اى فعال است نه منفعل. محور حاکم بر موضوعات این کتاب، محورى خدایى است؛ در واقع، همه چیز با میزان الهى بودن، توحید و ایمان به خداوند یگانه سنجیده مى شود و اعتقاد به پروردگار یکتا، تنها راه رسیدن به سلامت معنوى است (آیت اللهى، 1388). شاخص هاى سلامت معنوى در صحیفه سجادیه نیز، مشابه شاخص هاى سلامت معنوى در قرآن مى باشند. اولین دسته از شاخص ها، شاخص هایى هستند که به نظام تفکرات فرد اشاره دارند، این دسته را شاخص هاى معرفتى و تعقلى مى نامند. مهم ترین شاخص هاى معرفتى و تعقلى در صحیفه سجادیه عبارتند از ایمان به خداوند متعال و تقدیر الهى و همچنین اعتقاد به معاد و زندگى پس از مرگ. نمونه اى از شاخص هاى معرفتى در صحیفه سجادیه عبارت است از دعاى آن حضرت، در رضا به تقدیر الهى، که مى فرمایند: الْحَمْدُ لِلَّهِ رِضىً بِحُکْمِ اللَّهِ، شَهِدْتُ أَنَّ اللَّهَ قَسَمَ مَعَایشَ عِبَادِهِ بِالْعَدْلِ، وَ أَخَذَ عَلَى جَمِیعِ خَلْقِهِ بِالْفَضْلِ (صحیفه سجادیه، دعاى 35، ص 222)؛ خداى را سپاس گویم و به حکم او رضا دهم، گواهى دهم که خداى تعالى روزى بندگان را به عدل بخشش کرده و به هریک از آفریدگان بیش از حاجتش عطا فرموده است. ازاین رو، زمانى که بنده از طریق آیات قرآن و روایات و اندیشه در نظام هستى و واقعیت هاى آفرینش به وجود مقدس حضرت حق معرفت پیدا کرد، به مقام رضاى از دوست مى رسد و نسبت به وضع خود در آن حدودى که مربوط به حضرت معبود است کمال خوشحالى و نشاط را از ذات قلب حس مى کند (انصاریان، 1389، ج 1، ص 356ـ357) و این رضایتِ به حکم و تقدیر الهى، در نهایت به سلامت معنوى و روانى فرد منجر خواهد شد. یکى دیگر از شاخص هاى معرفتى، اعتقاد به معاد و یاد مرگ است؛ امام سجاد علیه السلام در این رابطه در صحیفه گرانقدر سجادیه فرموده اند: وَاجْعَلْ لَنَا مِنْ صَالِحِ الْأَعْمَالِ عَمَلاً نَسْتَبْطِى ءُ مَعَهُ الْمَصِیرَ إِلَیکَ، وَ نَحْرِصُ لَهُ عَلَى وَشْکِ اللَّحَاقِ بِکَ حَتَّى یکُونَ الْمَوْتُ مَأْنَسَنَا الَّذِى نَأْنَسُ بِهِ، وَ مَأْلَفَنَا الَّذِى نَشْتَاقُ إِلَیهِ، وَ حَامَّتَنَا الَّتِى نُحِبُّ الدُّنُوَّ مِنْهَا (صحیفه سجادیه، دعاى 40، ص 243ـ244)؛ و از اعمال شایسته چندان نصیب ما کن که از دیر شدن بازگشت سوى تو اندیشناک شویم و لقاى تو را هرچه زودتر طالب باشیم، به اجل دل بندیم و با مرگ الفت گیریم و مشتاق آن شویم و مانند خویشان نزدیک قرب او را خواهیم. ترس از مرگ تا حدى مى تواند مفید و سازنده باشد؛ ترس از مرگ، زندگى انسان را از بسیارى خطرها، مهلکه ها و مرگ هاى قابل پیشگیرى مى رهاند و انسان را به مبارزه با بسیارى از بیمارى ها، امراض و پیش گیرى از آسیب ها وادار مى کند. البته باید توجه داشت که ترس از مرگ، تا زمانى مفید و سازنده خواهد بود که رفتارهاى فردى و اجتماعى انسان را با مشکل مواجه نساخته و روح امید و نشاط را از فرد نگرفته باشد. ازاین رو، اگر افراد به آخرت اعتقاد داشته باشند و بدانند که نتیجه کارهاى خوب و بد و خیر و شرّى که انجام مى دهند، به خود آنها بازمى گردد، در رفتارها و اعمال خود دقت بیشترى به خرج مى دهند و همین سبب مى شود که افراد از سلامت روانى و معنوى بالاترى نیز برخوردار گردند. افرادى که شناخت کامل نسبت به خداى متعال دارند، چنان محبت الهى در دلشان جاى گرفته است که رضایت الهى را بر همه چیز مقدم مى دارند و با این انگیزه به عبادت و پرستش مى پردازند. بنابراین، آنچه بیش از هر چیز موجب سلامت معنوى و روانى و مانع آلوده شدن به گناه مى شود، خوف از عذاب الهى است و شاید بتوان گفت که طمع در پاداش و نیل به سعادت، به اندازه ترس از عذاب الهى، در سلامت روان مؤثر نیست (شجاعى، 1386). در رابطه با شاخص هاى عاطفى و هیجانى سلامت معنوى نیز، پیش از این توضیح داده شد که این دسته از شاخص ها، به یکى از مهم ترین حالات انسان معنوى اشاره دارند؛ یعنى محبت ورزى نسبت به خداوند. از مهم ترین این شاخص ها مى توان به حمد و ثناى الهى و نیز دعا و طلب آمرزش از خداوند متعال اشاره کرد. در خصوص حمد و ثناى الهى، در صحیفه سجادیه آمده است: الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ بِلَا أَوَّلٍ کَانَ قَبْلَهُ، وَالْآخِرِ بِلَا آخِرٍ یکُونُ بَعْدَهُ الَّذِى قَصُرَتْ عَنْ رُؤْیتِهِ أَبْصَارُ النَّاظِرِینَ، وَ عَجَزَتْ عَنْ نَعْتِهِ أَوْهَامُ الْوَاصِفِینَ... حَمْدا نُعَمَّرُ بِهِ فِیمَنْ حَمِدَهُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ نَسْبِقُ بِهِ مَنْ سَبَقَ إِلَى رِضَاهُ وَ عَفْوِهِ (صحیفه سجادیه، دعاى 1، ص 40ـ41)؛ سپاس خداوند را که نخستین موجود است و پیش از او هیچ نبود و آخرین موجود است و پس از او هیچ نباشد؛ دیده بینندگان از مشاهده ذات او فرومانده و اندیشه گویندگان از ذکر اوصاف او عاجز است... سپاسى که تا زنده باشیم از سپاس گزاران او باشیم و چون عمر به پایان رسد، سوى رضا و عفو او بشتابیم. لفظ اول و آخر در این دعاى عظیم که همچون دریاى مواج است، از قرآن کریم گرفته شده است، که خداوند در آن مى فرماید: هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِکُلِّ شَى ءٍ عَلِیمٌ (حدید: 3)؛ اول و آخر و ظاهر و باطن او است، از هر چیز آگاه است. قرآن مجید که هر آیه اش ظاهرى و باطنى دارد و هر بطنى داراى هفت بطن دیگر است، با تمام معانى و حقایق و مفاهیم آسمانى و ملکوتى اش بر خزانه بى نمونه حضرت حق، یعنى قلب پاک و دریاى بى ساحل دل پیامبر صلى الله علیه و آلهتجلى کرد و به همان صورت و سیرت به دوازده امام معصوم علیهم السلام منتقل شد (انصاریان، 1389، ج 1، ص 125ـ142). ازاین رو، اکثر مفاهیم و معانى به کاررفته در صحیفه سجادیه، از قرآن کریم الهام گرفته شده اند و این موضوع بر اهمیت این کتاب ارزشمند و گرانقدر بیش از پیش مى افزاید. یکى دیگر از مهم ترین شاخص هاى عاطفى و هیجانى، دعا و طلب آمرزش از خداوند متعال است. امام سجاد علیه السلام در این خصوص، در صحیفه گرانقدر سجادیه، مى فرمایند: وَ وَثِقْتُ بِکَ رَبِّ فِى الْمَغْفِرَةِ لِى، وَ أَنْتَ أَوْلَى مَنْ وُثِقَ بِهِ، وَ أَعْطَى مَنْ رُغِبَ إِلَیهِ، وَ أَرْأَفُ مَنِ اسْتُرْحِمَ، فَارْحَمْنِى (صحیفه سجادیه، دعاى 32، ص 213)؛ اما به آمرزش تو اعتماد دارم؛ تو سزاوارترین کسى به اعتماد داشتن و بخشنده ترین کسى که چشم امید به توست و مهربان ترین کسى که توقع عفو از تو باید داشت؛ پس بر من ببخشاى. در جاى دیگرى نیز مى فرمایند: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صَیرْنَا إِلَى مَحْبُوبِکَ مِنَ التَّوْبَةِ، و أَزِلْنَا عَنْ مَکْرُوهِکَ مِنَ الْإِصْرَارِ (صحیفه سجادیه، دعاى 9، ص 82)؛ خدایا درود فرست بر محمد و آل او و ما را به سوى توبه هدایت کن که محبوب توست و از اصرار بر گناه دور دار که مغبوض توست. پیامبران و امامان، همواره رضوان، بهشت، سعادت و سلامت را در صورت صالح شدن مردم بشارت دادند و انسان را در مقابل آلوده شدن به منکرات، به غضب و عذاب جهنم و خوارى دنیا و آخرت وعده فرموده اند (انصاریان، 1389، ج 1، ص 241ـ243). ازاین رو، حمد و ثناى خداوند متعال و همواره طلب آمرزش داشتن از درگاه او، سبب انبساط خاطر و خشنودى روانى فرد شده و سلامت معنوى وى را تأمین خواهد کرد. پس از اینکه انسان معنوى به معرفت عمیق دست پیدا کرد، حالات عاطفى و هیجانى ناشى از همان معرفت، در قالب عباراتى که نشان از محبت الهى و حمد و ثناى پروردگار متعال است، بروز پیدا مى کند. فرد باایمان، لذتى پایدار دارد و از شور و شعفى باطنى برخوردار است. مؤمن با عبادتش و در هنگامه ارتباط با خدا، غرق در لذت مى شود و گویى با حقیقتى مرتبط شده که او را از همه امور و حقایق دیگر منصرف نموده است، به گونه اى که حاضر نیست لحظه اى از آن حالت را با ساعت ها و روزها معامله کند (سالارى فر و همکاران، 1390). امام سجاد علیه السلام مى فرمایند: مَن ذَاالَّذى ذاقَ حلاوَة محبّتک فرام منک بدلاً و مَن ذَاالَّذى أنس بقربک فانبغى عنک رخولاً (مفاتیح الجنان، مناجات خمسه عشر)؛ خدایا، چه کسى است که شیرینى محبت تو را چشیده باشد، اما چیز دیگرى را جانشین آن کند؟ و چه کسى است که با تو مأنوس شده باشد، اما رو به سوى دیگرى کند؟ دسته سوم از شاخص ها که با عنوان شاخص هاى عملى معرفى شدند، رفتارها و اعمالى را شامل مى شوند که متناسب با اندیشه ها و عواطف مورد پذیرش انسان معنوى مى باشد. از جمله این شاخص ها مى توان به اعمالى مانند توبه، شکرگزارى نعمات الهى، یاد خدا و برپاداشتن نماز و نیز توسل و توکل اشاره کرد. در خصوص یاد خدا و نیز توسل و توکل به درگاه او و طلب خواسته ها و حاجات از خداوند متعال، که یکى از شاخص هاى عملى سلامت معنوى مى باشد، در صحیفه سجادیه آمده است: ... فَمَنْ حَاوَلَ سَدَّ خَلَّتِهِ مِنْ عِنْدِکَ، وَ رَامَ صَرْفَ الْفَقْرِ عَنْ نَفْسِهِ بِکَ فَقَدْ طَلَبَ حَاجَتَهُ فِى مَظَانِّهَا، وَ أَتَى طَلِبَتَهُ مِنْ وَجْهِهَا. وَ مَنْ تَوَجَّهَ بِحَاجَتِهِ إِلَى أَحَدٍ مِنْ خَلْقِکَ أَوْ جَعَلَهُ سَبَبَ نُجْحِهَا دُونَکَ فَقَدْ تَعَرَّضَ لِلْحِرْمَانِ، وَ اسْتَحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ فَوْتَ الْإِحْسَانِ. اللَّهُمَّ وَ لِى إِلَیکَ حَاجَةٌ قَدْ قَصَّرَ عَنْهَا جُهْدِى، وَ تَقَطَّعَتْ دُونَهَا حِیلِى، وَ سَوَّلَتْ لِى نَفْسِى رَفْعَهَا إِلَى مَنْ یرْفَعُ حَوَائِجَهُ إِلَیکَ، وَ لَا یسْتَغْنِى فِى طَلِبَاتِهِ عَنْکَ، وَ هِى زَلَّةٌ مِنْ زَلَلِ الْخَاطِئِینَ، وَ عَثْرَةٌ مِنْ عَثَرَاتِ الْمُذْنِبِینَ (صحیفه سجادیه، دعاى 13، ص 99ـ100)؛ هرکس صلاح کار خود را از تو خواهد و رفع نیاز از تو جوید، حاجت خود از محل شایسته خواسته و مطلوب خویش را از آنجا که باید بطلبد طلبیده است و هرکس دست حاجت سوى یکى از آفریدگان دراز کند و او را سبب رستگارى خویش داند، نه تو را، خود را در معرض نومیدى آورده و سزاوار حرمان از نعمت تو شده است. خداوند مرا حاجتى است بیش از تاب و توان من و از چاره اندیشى در آن فرومانده و نفس مرا وسوسه مى کند تا حاجت خود را از کسى خواهم که او خود حاجت از تو مى خواهد، خطاکاران چنین مى لغزند و عاصیان بدین گونه از پاى درمى آیند. در قرآن کریم نیز آمده است: یا أَیهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِى الْحَمِیدُ (فاطر: 15)؛ اى مردم! شما (همگى) نیازمندان به خدا هستید، تنها خداوند است که بى نیاز و شایسته هرگونه حمد و ستایش است. این آیه شریفه بهترین آیینه براى دیدن خود و خداست؛ براى تماشاى خود که فقر محضیم و از خود چیزى نداریم و تماشاى حضرت محبوب که مستجمع جمیع صفات کمالیه است. بهترین دارو براى علاج کبر و غرور و ریشه کن کردن منیت و قوى ترین دوا براى معالجه تمام امراض روحى و بدنى است. قرآن کریم در جاى دیگر مى فرماید: یولِجُ اللَّیلَ فِى النَّهَارِ وَیولِجُ النَّهَارَ فِى اللَّیلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یجْرِى لِأَجَلٍ مُّسَمىًّ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا یمْلِکُونَ مِن قِطْمِیرٍ(فاطر: 13)؛ او شب را در روز داخل مى کند و روز را در شب، و خورشید و ماه را مسخر (شما) کرده، هر کدام از آنها تا سرآمد معینى به حرکت خود ادامه دهد؛ این است خداوند، پروردگار شما، حاکمیت (در سراسر عالم) از آنِ اوست، و کسانى را که جز او مى خوانید (و مى پرستید) حتى به اندازه پوست نازک هسته خرما حاکمیت (و مالکیت) ندارند. بنابراین، انسان ها نیازمند او هستند و نه غیر او، و ازاین رو، هرگز نباید سر تعظیم و تسلیم بر آستان غیر او بگذارند و رفع نیازمندى خود را از غیر او بطلبند؛ چراکه آنها نیز همه مانند خودش نیازمند و محتاجند. منظور امام سجاد علیه السلام در این جملات نورانى، روگردانى از توحید و توکل و غفلت از خداوند و بى توجهى به واقعیت هاى الهى و روى آوردن به بت هاى بى جان و جاندار و خلاصه شرک و کفر و طاغوت زدگى و فروش شخصیت به ستمکاران و ظالمان است، وگرنه حاجت و گرفتارى خود را اگر انسان مؤمنى به اذن حضرت محبوب به بندگان مؤمن و مسلمان و باکرامت و اهل بخشش بگوید، هیچ منافاتى با توکل و توحید ندارد. عرض حاجت به عباد صالح دوست به اذن دوست امرى است، لازم و برآوردن حاجت حاجتمندان در صورت امکان امرى واجب است (انصاریان، 1389، ج 2، ص 38ـ47). در صحیفه گرانقدر سجادیه، در خصوص طلب عافیت و سلامت جسم و روح، آمده است: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَلْبِسْنِى عَافِیتَکَ، وَ جَلِّلْنِى عَافِیتَکَ، وَ حَصِّنِّى بِعَافِیتِکَ، وَ أَکْرِمْنِى بِعَافِیتِکَ، وَ أَغْنِنِى بِعَافِیتِکَ، وَ تَصَدَّقْ عَلَى بِعَافِیتِکَ، وَ هَبْ لِى عَافِیتَکَ وَ أَفْرِشْنِى عَافِیتَکَ، وَ أَصْلِحْ لِى عَافِیتَکَ، وَ لَا تُفَرِّقْ بَینِى وَ بَینَ عَافِیتِکَ فِى الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ (صحیفه سجادیه، دعاى 23، ص 160)؛ خدایا! بر محمد و آل او درود فرست و جامه عافیت بر من بپوشان که سراپاى مرا فراگیرد و مرا در حصار عافیت جاى ده و به عافیت گرامى دار و بى نیاز کن و بر من صدقه ده و مرا عافیت بخش، بستر عافیت بر من بگستر و آن را شایسته من گردان و میان من و عافیت در دنیا و آخرت جدایى میفکن. نیز در همان دعا مى فرماید: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ عَافِنِى عَافِیةً کَافِیةً شَافِیةً عَالِیةً نَامِیةً، عَافِیةً تُوَلِّدُ فِى بَدَنِى الْعَافِیةَ، عَافِیةَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ. وَ امْنُنْ عَلَى بِالصِّحَّةِ وَ الْأَمْنِ وَ السَّلَامَةِ فِى دِینِى وَ بَدَنِى، وَ الْبَصِیرَةِ فِى قَلْبِى، وَ النَّفَاذِ فِى أُمُورِى، وَ الْخَشْیةِ لَکَ، وَ الْخَوْفِ مِنْکَ، وَ الْقُوَّةِ عَلَى مَا أَمَرْتَنِى بِهِ مِنْ طَاعَتِکَ، وَ الِاجْتِنَابِ لِمَا نَهَیتَنِى عَنْهُ مِنْ مَعْصِیتِکَ (صحیفه سجادیه، دعاى 23، ص 161)؛ خدایا! بر محمد و آل او درود فرست و مرا از رنج دور دار و بهبودى کامل عطا کن؛ تندرستى اى که پیوسته در فزونى بود و برومند گردد، عافیتى که از آن در تن و جان من در دنیا و هم در آخرت عافیت دیگر خیزد. خدایا بر من منت نه به تندرستى و ایمنى و سلامت در دین و تن و بینایى در دل و روایى در کارها و ترس از تو و بیم از خشم تو و مرا نیرو ده بر آنچه امر کرده اى تا فرمان برم و از آنچه نهى کرده اى تا از گناه بپرهیزم. سلامتى ظاهر و باطن و عافیت در دین و دنیا و آخرت درصورتى که به نحو صحیح از آن بهره بردارى شود، از اشرف و اجل و اعظم نعمت هاى حضرت حق به انسان است. عافیت در تمام امور، نعمتى زیبا و موهبتى بزرگ است که وجود مقدس حضرت محبوب به عبدش عنایت مى فرماید؛ چراکه اگر بدن علیل باشد و زبان از گویایى و گوش از شنوایى و چشم از بینایى و قدم از راه رفتن و دست از کار کردن محروم باشد، چگونه مى توان کسب سعادت دنیا و آخرت کرد؟ اگر قلب از نظر اعتقادى مریض و سینه دچار تنگى و باطن گرفتار تاریکى و روح دچار گرفتگى باشد، به چه صورت مى توان به تأمین خیر دنیا و آخرت برخاست؟ امنیت روانى و جسمى انسان در گرو سلامتى در دین است؛ زیرا باورها و اعتقادات سالم و عمیق برگرفته از دریافت معارف حقیقى سبب آرامش و ایمنى روحى و بدنى مى شود. چنانچه بشر گرایش هاى دینى را در درجه نخست همه امور خویش قرار دهد، خود و خانواده و جامعه را بیمه کرده است و به نفس و بدن خود اجازه هرگونه بداندیشى و دست درازى به حقوق دیگران را نمى دهد؛ پس همه آفرینش از وجود او در امان هستند. بنابراین، پایدارى امنیت با دین دارى گره خورده است و هر جا اصل دین یا آموزه هاى دینى در ملتى نباشد یا کم رنگ شده باشد، امنیت روانى و اجتماعى از بین رفته است و سلامت جامعه به خطر افتاده است. به این دلیل است که شیطان و مستکبران براى سلطه پذیر کردن ملت ها به اصل دین و کانون اعتقادات مردم حمله مى برند و در فرهنگ اصیل و سنتى آنان نفوذ مى کنند که در صورت سکوت عالمان دینى، نتیجه این مى شود که پس از تضعیف تلخ ترین حال روزگار را سپرى مى کنند؛ زیرا امنیت و غیرت که لازمه دین دارى است، از جامعه رخت بربسته و ترس و وحشت سراسر وجودشان را فراگرفته و حق را فراموش کرده اند. کسانى که دین و دستورهاى قرآن را به بازیچه مى گیرند در حقیقت، اهداف خلقت بشر و کمال جویى را نادیده مى گیرند. اینان از سلامت عقلى و روانى بى بهره اند و سخت ترین مجازات پروردگار فراموشى آنان است (انصاریان، 1389، ج 9، ص 213ـ224). در جاى دیگرى نیز آن حضرت در طلب عافیت مى فرمایند: فَإِنْ قَدَّرْتَ لَنَا فَرَاغا مِنْ شُغْلٍ فَاجْعَلْهُ فَرَاغَ سَلَامَةٍ لَا تُدْرِکُنَا فِیهِ تَبِعَةٌ، وَ لَا تَلْحَقُنَا فِیهِ سَأْمَةٌ، حَتَّى ینْصَرِفَ عَنَّا کُتَّابُ السَّیئَاتِ بِصَحِیفَةٍ خَالِیةٍ مِنْ ذِکْرِ سَیئَاتِنَا، وَ یتَوَلَّى کُتَّابُ الْحَسَنَاتِ عَنَّا مَسْرُورِینَ بِمَا کَتَبُوا مِنْ حَسَنَاتِنَا (صحیفه سجادیه، دعاى 11، ص 88)؛ و اگر براى ما فراغتى مقدر کرده اى، آن فراغت را چنان به سلامت بگذران که وبال نیاورد و ملال نرساند، نویسندگان گناهان با نامه سفید بازگردند و نویسندگان طاعات از نوشتن حسنات ما شادمان باشند. براساس روایات معصومان علیهم السلام فراغت و صحت لازم و ملزوم یکدیگرند. امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرمایند: همراه بیکارى و فراغت، تمایل به خواسته هاى شیطانى حاصل مى شود (تمیمى آمدى، 1366، ح 6443)؛ هرگاه انسان فارغ از کارى باشد، باید سلامتى و آسایش جسمى و روحى در آن باشد، وگرنه افکار شیطانى و مفسده هایش و گناهان و آثار آن اوقات را پر مى کنند. در واقع، منظور امام سجاد علیه السلام در این فرازها، این است که اگر ما از کارهاى مهم خلاص شدیم، به ما توفیق دورى از گناه و بیمارى و آفات دنیایى و آخرتى عنایت کن که فراغتمان را با تو بگذرانیم (انصاریان، 1389، ج 6، ص 231ـ341). همان گونه که پیش تر بیان شد، یکى از شاخصه هاى عملى سلامت معنوى، برپاداشتن نماز و واجبات است، که در این خصوص در صحیفه سجادیه چنین آمده است: وَ لَا أَسْتَشْهِدُ عَلَى صِیامِى نَهَارا، وَ لَا أَسْتَجِیرُ بِتَهَجُّدِى لَیلاً، وَ لَا تُثْنِى عَلَى بِإِحْیائِهَا سُنَّةٌ حَاشَا فُرُوضِکَ الَّتِى مَنْ ضَیعَهَا هَلَکَ (صحیفه سجادیه، دعاى 32، ص 212)؛ نمى گویم روزى را روزه گرفتم تا آن روز را به نفع خود گواه گیرم و شبى را به شب زنده دارى برخاستم تا به آن شب زنده دارى پناه جویم و نه عمل مستحبى را انجام داده ام که به خاطر آن سزاوار مدح و ثنا شوم، کارى انجام نداده ام جز واجبات که هرکس آنها را ضایع کند هلاک مى شود. دسته چهارم از شاخص هاى سلامت معنوى نیز به بازده ها و نتایج این اندیشه ها، عواطف و اعمال انسان معنوى اشاره دارد. از جمله مهم ترین این شاخص ها، رفع غم و اندوه و رسیدن به آرامش مى باشد. در این رابطه، در صحیفه سجادیه آمده است: یا فَارِجَ الْهَمِّ، وَ کَاشِفَ الْغَمِّ، یا رَحْمَانَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْرُجْ هَمِّى، وَ اکْشِفْ غَمِّى (صحیفه سجادیه، دعاى 54، ص 367)؛ اى که اندوه را مى برى و غم را برمى دارى، اى بخشنده دنیا و آخرت و مهربان در این دو، بر محمد و آل محمد درود فرست و اندوه مرا بردار و غم مرا برطرف کن. و نیز در همان دعا مى فرماید: أَسْأَلُکَ مِنْ خَیرِ کِتَابٍ قَدْ خَلَا، وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ کِتَابٍ قَدْ خَلَا (همان، دعاى 54، ص 368)؛ بهترین مقررات که در ازل نگاشتى براى خویشتن مى خواهم و از سرنوشت بد که از پیش مقرر فرمودى به تو پناه مى برم. جمع بندى هدف غایى انسان معنوى، رسیدن به کمال است؛ البته کمالى که انسان مى تواند بدان دست یابد، کمال نسبى است نه مطلق؛ چراکه کمال مطلق تنها متعلق به خداوند متعال است. رسیدن به کمال، موجب دستیابى به سلامت معنوى در سایه تسلیم الهى خواهد شد. لازم به ذکر است که رسیدن به کمال انسانى، خود شامل مراحلى است. این مراحل به ترتیب عبارتند از: دستیابى به شاخص هاى شناختى، احساسى، رفتارى ـ اجتماعى و پیامدى. تعقل، خودشناسى، هستى شناسى و خداشناسى از جمله شاخص هاى شناختى؛ حبّ شدید الهى، توکل، رضایت مندى، احساس امیدوارى، احساس بیزارى از گناه و غیره، از جمله شاخص هاى احساسى و عاطفى؛ توبه، خودسازى و تغییر، مدیریت نقش، به سازى رفتار اجتماعى، تعاملات اجتماعى، محبت و نوع دوستى و غیره، از جمله شاخص هاى رفتارى ـ اجتماعى؛ و پیدایش نگرش توحیدى، انطباق فعال با محیط، رهایى از ناهنجارى هاى اخلاقى و رسیدن به آرامش درونى و اطمینان قلبى، از جمله شاخص هاى پیامدى سلامت معنوى هستند؛ که مصادیق و نمونه هایى از این مؤلفه ها در قرآن و نیز صحیفه سجادیه ذکر گردید. در واقع، انسان معنوى، با ایجاد و ارتقاى این شاخص ها در درون خود، مى تواند به سلامت معنوى و در نتیجه، سعادتمندى و رستگارى در زندگى دنیوى و اخروى خود دست یابد. انسان معنوى، ابتدا باید شناخت را در خود ایجاد کند؛ وقتى شناخت انسان به مرحله باورمندى رسید، احساس حبّ شدید به خداوند پیدا مى کند و بعد از آن رفتار اجتماعى پدید مى آید که به نوبه خود پیامدهایى را نیز به دنبال دارد. بنابراین، تا شناخت به وجود نیاید، احساسى شکل نمى گیرد و تا احساس و عاطفه ناشى از شناخت به وجود نیاید، رفتار و پیامد رفتار هم نخواهد بود. نتیجه گیرى نتایج به دست آمده در بررسى هاى صورت گرفته در این تحقیق، عبارت است از: 1. سلامت معنوى صرفا ابزارى جهت بهبود یا درمان بیمارى هاى جسمى و روانى نیست، بلکه با چشم اندازى وسیع در پى توسعه همه جانبه فرد و جامعه است. 2. پایه گذارى جامعه اى سالم، معنوى و خدامحور در گرو افرادى است که از سلامت معنوى برخوردارند. 3. دین و مذهب از لوازم ضرورى جهت ارتقاى سلامتى است؛ غایت نهایى دین، رسیدن انسان به کمال، آرامش و سلامتى است. 4. دین مبین اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین، جایگاه ویژه اى براى سلامت معنوى انسان ها قائل است؛ زیرا غایت انسان رسیدن به کمال است و سلامتى مقدمه اى براى رسیدن به کمال انسانى است. 5. خاستگاه اصلى سلامت معنوى در آموزه هاى وحیانى دین اسلام، حقیقت قلب و روح انسان است؛ ازاین رو، براى رسیدن به سلامت معنوى شایسته است به سرشت و فطرت انسانى رجوع گردد. 6. سلامت معنوى از منظر قرآن کریم و نیز صحیفه گرانقدر سجادیه، داراى اشتراک کامل است و مى توان گفت که تنها تفاوت این دو در نگاه به سلامت معنوى، در نوع و نحوه بیان مى باشد. 7. مؤلفه هاى سلامت معنوى، هم در قرآن و هم در صحیفه سجادیه، عبارتند از مؤلفه هاى معرفتى یا تعقلى، عاطفى یا هیجانى، عملى و بازدهى؛ که به ترتیب بیانگر خدامحور بودن شناخت انسان معنوى، محبت ورزى نسبت به خداوند، رفتار خدامحور و در نتیجه سلامت همه جانبه جسم و روح انسان، به عنوان بازده شناخت، عاطفه و رفتار خدامحور است. منابع صحیفه کامل سجادیه، 1384، ترجمه و شرح میرزا ابوالحسن شعرانى، قم، قائم آل محمد. آیت اللهى، سیدمحمدتقى، 1388، بهداشت در صحیفه سجادیه، پایگاه تخصصى صحیفه سجادیه. آیت اللهى، سیدمحمدتقى، 1370، کلیات بهداشت اسلامى، تهران، معاونت امور فرهنگى وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى. ابوالقاسمى، محمدجواد، 1391، مفهوم شناسى سلامت معنوى و گستره آن در نگرش دینى، اخلاق پزشکى، ش 20، ص 45ـ68. اصدقى حسن آبادى، على، 1365، کلیات بهداشت عمومى، شیراز، دانشگاه شیراز. اصفهانى، سیدمهدى، 1389، سلامت معنوى و دیدگاه ها، اخلاق پزشکى، ش 14، ص 41ـ49. امیدوارى، سپیده، 1387، سلامت معنوى؛ مفاهیم و چالش ها، پژوهش هاى میان رشته اى قرآنى، ش 1، ص 5ـ17. انصاریان، حسین، 1389، تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، قم، دارالعارفان. باباپور، خیرالدین جلیل و همکاران، 1382، بررسى رابطه بین شیوه هاى حل مسئله و سلامت روان شناختى دانشجویان، روانشناسى، ش 25، ص 3ـ16. تاجبخش، حسن، 1373، تاریخ پزشکى ایران، تهران، دانشگاه تهران. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن محمد، 1366، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامى. دمارى، بهزاد، 1388، سلامت معنوى، تهران، طب و جامعه. دهکردى، فاطمه، 1389، قلب بحرى در بادیه؛ شرح، ترجمه و تفسیرى بر قلب هاى قرآن، مشهد، استوار. دیماتئو، ام. رابین، 1387، روان شناسى سلامت، ترجمه محمد کاویانى و دیگران، تهران، سمت. سالارى فر، محمدرضا و همکاران، 1390، بهداشت روانى؛ با نگرش به منابع اسلامى، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. شجاعى، محمدصادق، 1386، دیدگاه هاى روان شناختى آیت اللّه مصباح یزدى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره. صفى خانى، حمیدرضا، 1386، سلامت از دیدگاه اسلام، تأمین اجتماعى، ش 28، ص 225ـ246. عابدى جعفرى، حسین و عباسعلى رستگار، 1386، ظهور معنویت در سازمان ها، علوم مدیریت، ش 5، ص 99ـ121. عباسیان، لادن و همکاران، 1389، بررسى جایگاه علمى سلامت معنوى و نقش آن در پیشگیرى از بیمارى ها، اخلاق پزشکى، سال چهارم، ش 14، ص 83ـ104. فونتانا، دیوید، 1385، روان شناسى، دین و معنویت. ترجمه الف. ساوار، قم، ادیان. کولینز، جى. آر و تى. اى وودز، 1382، روان شناسى دین و نقش دین در سلامت جسم و روان، ترجمه مجتبى حیدرى، معرفت، ش 75، ص 78ـ83. مجدفقیهى، محمدعلى، 1389، آشنایى با صحیفه سجادیه، قم، جامعه المصطفى العالمیه. مجلسى، محمدباقر، 1389، بحارالانوار، تهران، قمرى. محقق داماد، سیدمصطفى، 1389، مقومات معنوى سلامت در الهیات اسلامى، اخلاق پزشکى، ش 14، ص 51ـ64. محقق، مهدى و على محمد طرفدارى، 1389، فلسفه اخلاق یا طب روحانى در اسلام، بررسى هاى نوین تاریخى، ش 6و7، ص 5ـ13. مرزبند، رحمت اللّه و على اصغر زکوى، 1391، شاخص هاى سلامت معنوى از منظر آموزه هاى وحیانى، اخلاق پزشکى، فاطمه سادات بیطرفان: دانشجوى کارشناسى ارشد روان شناسى تربیتى دانشگاه کاشان. فریبرز صدیقى ارفعى: دانشیار گروه روان شناسى دانشگاه کاشان. معرفت - سال بیست و سوم ـ شماره 205 انتهای متن/
94/08/25 - 04:24
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 84]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها