محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845501741
سلامت معنوى از منظر قرآن و صحیفه سجادیه - بخش اول خاستگاه و جایگاه سلامت معنوى در قرآن و حدیث
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: سلامت معنوى از منظر قرآن و صحیفه سجادیه - بخش اول
خاستگاه و جایگاه سلامت معنوى در قرآن و حدیث
خاستگاه سلامت معنوى در فرهنگ اسلامى، حقیقت قلب یا همان روح و نفس است که در کنار جسم قرار دارد و در عین حال، داراى شخصیتى مستقل است.
چکیده از سال ها پیش، اندیشمندان، به ویژه اندیشمندان مسلمان، به طرح موضوع معنویت در امر مهم سلامت پرداخته اند. امروزه نیز دانشمندان دریافته اند که سلامتى بدون معنویت داراى کمبودى اساسى است. هدف اصلى این پژوهش، شناسایى مؤلفه هاى سلامت معنوى در آموزه هاى دین مبین اسلام است که با روش توصیفى ـ تحلیلى و با مراجعه به دو منبع ارزشمند قرآن کریم و صحیفه سجادیه به استخراج این مؤلفه ها پرداخته مى شود. یافته هاى تحقیق نشان مى دهند که دین مبین اسلام در ارتقاى سلامتى پیروان خود نقش اساسى داشته و رابطه محکمى بین ایمان و سلامت روانى وجود دارد. خاستگاه سلامت معنوى در فرهنگ اسلامى، حقیقت قلب یا همان روح و نفس است که در کنار جسم قرار دارد و در عین حال، داراى شخصیتى مستقل است. مؤلفه هاى سلامت معنوى در قرآن و صحیفه سجادیه نیز عبارتند از مؤلفه هاى معرفتى، هیجانى، عملى و بازدهى. کلیدواژه ها: سلامت، سلامت معنوى، مؤلفه هاى سلامت معنوى، آیات و روایات، قرآن، صحیفه سجادیه. مقدّمه براى مدت ها، عامه مردم، دانشمندان و حتى پزشکان، در هر سه بُعد سلامت (جسمانى، اجتماعى و روانى)، پدیده سلامت را به صورت مادى نگریسته اند. اما اکنون، به طور فزاینده اى، به سلامت، تنها هنگامى ارزش داده مى شود، که کارایى را افزایش داده و تجربه زندگى را به سوى کمال میسر سازد. از این گذشته، آنچه که داراى معنى است، کیفیت زندگى است نه کمّیت آن؛ از سویى، نباید هرگز در دام این توهم افتاد که سلامت کامل و پاینده قابل دستیابى است (اصدقى حسن آبادى، 1365، ص 33). دانشمندان در دهه هاى اخیر متوجه شدند که تعریف سلامت، داراى نقیصه اى بزرگ بوده و تأکید بیش از حد بر جنبه هاى مادى آن، موجب غفلت از بُعد بسیار مهم و اساسى دیگر آن، یعنى بُعد روحانى و معنوى سلامت، شده است. بُعد معنوى و روحانى بهداشت، به اعتقاد فرد، به وجود نیروهاى معنوى و طبیعت خاص و روش عملکرد این نیروها بستگى دارد (آیت اللهى، 1370). در بحث سلامت معنوى، دو نگاه حداقلى یا ابزارى و حداکثرى یا غیرابزارى به سلامت معنوى شکل مى گیرد. نگاه حداکثرى به سلامت معنوى، در پى توسعه همه جانبه فردى و اجتماعى جامعه است؛ ولى در نگاه حداقلى، معنویت زیرساخت نیست، بلکه روساخت است و فقط به عنوان یک ابزار مى تواند در خدمت پزشکى جسمى و روانى قرار گیرد. در نگاه حداکثرى، روح به صورت کامل در کنار جسم است و داراى شخصیت مستقل مى باشد، ولى در نگاه حداقلى و ابزارى، روح و روان چیزى بجز عکس العمل هاى ذهنى و عصبى نیست. ازاین رو، ضرورى است در مطالعاتى که قرار است در حوزه سلامت معنوى انجام گیرد، رویکرد به سلامت معنوى به خوبى تبیین و تعیین گردد (ابوالقاسمى، 1391، ص 66). معنویت در الهیات اسلامى، گوهر اصلى دین دارى است و صرف تقید و عمل به احکام شریعت یا تقید به اعمال اخلاقى نیست. معنویت در الهیات اسلامى عبارت است از معرفت و ایمان به غیب و تبیین توحیدى از نظام هستى و مبتنى ساختن اعمال جوارحى و جوانحى بر همین پایه و بنیان؛ این معنویت زیربناى عبادات و اخلاقیات است. براساس معرفت اسلامى، معنویت زیرساخت و پایه سلامتى جسم و روح است و ساحت اصلى و زیربناى اصلى معنویت را باید در باطن خود انسان جست وجو کرد (محقق داماد، 1389، ص 62). بنابراین، رویکرد اصلى در این تحقیق، نگاه حداکثرى به سلامت معنوى است. لانگوى، اولین نظریه سلامت را بر پایه معنویت بیان کرد و نیومن (1986) بیمارى را یک شوک تلقى کرد که معنویت نقش مهمى براى برگشت به حالت اولیه و تعادل سلامتى ایفا مى کند (عباسیان و همکاران، 1389، ص 89، به نقل از: هومان، 2001، ص 646). پژوهشگران علوم انسانى سلامت نیز به این نتیجه رسیده اند که اصول مشترکى در دستورات مذهبى ادیان عمده جهان وجود دارد که از سلامتى پیروان آنها محافظت مى کند و این اصول مشترک ریشه در معنویت ادیان دارد. سایر پژوهش ها حاکى از آن است که معنویت ارتباط مثبتى با سلامت جسمى دارد و افرادى که از سلامت معنوى برخوردارند، افرادى توانمند، قوى، داراى کنترل و حمایت اجتماعى بیشترى هستند (عباسیان و همکاران، 1389). حکماى مشهور ایرانى نیز در کتب پزشکى کهن، به معنویت در امر طبابت پرداخته اند (امیدوارى، 1387، ص 6). طب ایرانى با سابقه هزاران ساله، داراى رویکردى کل نگر بر مبناى پیوستگى جسم و روح و ذهن انسان است که تنها به درمان بیمارى ها محدود نبوده است، بلکه سبکى براى ارتقاى سلامت و کیفیت زندگى به شمار مى رود (عباسیان و همکاران، 1389، ص 89). اولین بار، یک دانشمند مسلمان ایرانى (على بن ربن طبرى) آن هم قریب 1200 سال قبل، ارتقاى سلامت جسمى را در معنویت و سلامت معنوى مى دید (تاجبخش، 1373). از نظر دانشمندان طبیب و فیلسوف مسلمان همچون ابن سینا و رازى نیز، طبابت شامل جنبه هاى جسمانى و روحانى بوده است (محقق و طرفدارى، 1389). مرور ادبیات نشان مى دهد که در دیدگاه هاى رایج، شاخص هاى معنویت به نتایج و کارکردها تقلیل داده شده است؛ برخى آن را در حد مجموعه اى از توانایى هاى به هم مرتبط و یا نوعى هوش تلقى کرده اند؛ عده اى آن را نوعى کیفیت روانى مى دانند که در انسان ایجاد انگیزه مى کند و معناى زندگى را مى سازد و گروهى هم معنویت را یک جریان و رویکرد مى دانند که به رضایت باطنى منتهى مى شود؛ امرى که داراى سه مؤلفه آرامش، شادى و امید مى باشد. لیکن در اندیشه قرآنى، سلامت معنوى دربردارنده شاخص هاى شناختى، احساسى، رفتارى و پیامدى است (مرزبند و زکوى، 1391). ضرورت بحث سلامت معنوى هنگامى خود را نشان مى دهد که مشاهده مى گردد بسیارى از بیمارى هاى روانى و حتى مشکلات جسمى و بدنى از نبود معنویت و سلامت معنوى حاصل مى شود؛ به عبارت دیگر، یکى از زمینه هاى عمده بیمارى ها و مشکلات روانى و عوارض جسمى و اجتماعى آن، احساس پوچى و بیهودگى است؛ و این احساس، ناشى از فقدان بعد معنوى سلامت در افراد مى باشد. هدفدار بودن زندگى، پایبندى اخلاقى، تعاون، داشتن حُسن ظن و توجه بیشتر به مسائل معنوى زندگى، باعث کاهش اضطراب، تزلزل روحى و عوارض ناشى از آنها مى شود. ازاین رو، تقویت جنبه معنوى به سلامت جسم و روح افراد و در نهایت، سلامت جامعه بزرگ بشرى کمک بسزایى خواهد کرد. به دلیل اینکه تأمین سلامت، حفظ و ارتقاى آن مقدمه اى لازم براى حفظ حیات، شکوفایى عمر و بهره گیرى شایسته از زندگانى است، ازاین رو، در آیین حیات بخش اسلام، این موضوع از اهمیت خاصى برخوردار است و وقتى فلسفه زندگى از دیدگاه اسلام در حرکت تکاملى خلاصه شود، انسانى که در این مسیر حرکت مى نماید، از معیار آرمانى سلامت فکر برخوردار است و به هر مقدار که از این مسیر فاصله داشته باشد، از سلامت روانى و معنوى دور است (میردریکوندى، 1386، ص 63ـ64). بى تردید، آموزه هاى دینى تأثیر مهمى در تعریف سلامت روانى و راه هاى نیل به آن دارد و در واقع، یکى از اهداف مهم ادیان الهى، تأمین سلامت روانى انسان هاست (سالارى فر و همکاران، 1390). امروزه نیز توجه به بعد معنوى در پزشکى و موضوع سلامت، در بسیارى از تعاریف ارائه شده براى سلامتى مدنظر است. در این زمینه، هدف این مقاله نیز بررسى مؤلفه هاى سلامت معنوى در دو منبع ارزشمند اسلام، یعنى قرآن کریم و صحیفه سجادیه، با استفاده از روش توصیفى ـ تحلیلى است. علاوه بر قرآن کریم، صحیفه سجادیه نیز، کتاب زندگى است که از مرز زمان و مکان فراتر رفته و هر روز طراوت و تازگى بیشترى مى یابد. تمام موضوعات حیات سالم در این اثر جاویدان که از زبان انسان کامل معصوم، امام سجاد علیه السلام، صادر شده با انسجام، زیبایى، ژرف نگرى و جامعیت مطرح گردیده و از دیرباز مورد توجه بوده است. بزرگان علمى شیعى از این کتاب به عنوان انجیل اهل بیت علیهم السلام و زبور آل محمد صلى الله علیه و آله یاد کرده اند. به عبارت دیگر، صحیفه سجادیه کتاب دعایى است که تنها دعا و نیایش و تضرع نیست، بلکه وجود مبارک امام سجاد علیه السلاممبانى بسیار مهم کلامى، فلسفى، عرفانى، اجتماعى، تربیتى و اخلاقى را در قالب دعا بیان فرموده اند (انصاریان، 1389، ج 5، ص 1). بهداشت و سلامت از موضوعات مهم زندگى است که به ویژه در صحیفه سجادیه و در فرایند تبیین قوانین حیات و سنن الهى در فقرات مختلف ادعیه و در موقعیت هاى گوناگون آن مطرح شده است. سؤال اصلى این تحقیق عبارت است از اینکه مؤلفه هاى سلامت معنوى در قرآن و صحیفه سجادیه کدامند؟ سؤالات فرعى نیز عبارتند از: 1. آیا دین مى تواند در ارتقاى سلامت نقشى داشته باشد؟ 2. خاستگاه سلامت معنوى در آموزه هاى وحیانى دین اسلام کدام است؟ براى پاسخ به سؤال اصلى تحقیق، ابتدا به سؤالات فرعى پرداخته مى شود؛ ازاین رو، پس از مفهوم شناسى مفاهیم و اصطلاحات اساسى مطرح شده در این مقاله (سلامت، معنویت و سلامت معنوى)، در پاسخ به سؤال فرعى اول، نقش دین در ارتقاى سلامت بررسى مى گردد؛ سپس، به سؤال فرعى دوم تحقیق پاسخ داده شده و جایگاه سلامت معنوى در قرآن و حدیث بررسى مى شود و بعد از آن، ضمن بررسى مصادیق و مؤلفه هاى سلامت معنوى در قرآن و صحیفه سجادیه، در پایان، جمع بندى مباحث و سپس نتیجه گیرى ارائه مى گردد. مفهوم شناسى مفاهیم و اصطلاحات اساسى الف. سلامت سلامت، مصدر است به معنى سالم بودن. به ادراک، رفتار و پدیده اى، سالم مى گویند که کار خود را متناسب با آنچه براى او ایجاد شده است، به خوبى انجام دهد؛ ازاین رو، جسمى سالم است که مجموعه اعضا و جوارح آن به خوبى کار کنند و تمامى امور همچون جذب و دفع را بدون مشکل انجام دهند و انسانى سالم است که همه ابعاد جسمى، روحى و ذهنى آن در مسیر تعالى انسان و نشاط و رفاه او قرار گیرد و به تعبیر دیگر، بتواند رفاه و نشاط او را تأمین کند (ابوالقاسمى، 1391، ص 46). سلامتى و بیمارى، فقط به شرایط فیزیولوژیک وابسته نیستند، بلکه به افکار، هیجانات و انگیزه هاى فرد نیز بستگى دارند (دیماتئو، 1387، ص 5). معمولاً کسى را که بیمارى جسمى نداشته باشد، سالم مى نامند؛ درحالى که شخص سالم کسى است که از سلامت روح نیز برخوردار بوده و از نظر اجتماعى در آسایش باشد؛ زیرا پژوهش هاى علمى نشان داده است که ممکن است ریشه و علت بسیارى از ناتوانى هاى جسمى، نابسامانى هاى فکرى و عاطفى باشد (نیل فروشان و همکاران، 1363، ص 24). در فرهنگ اصطلاحات نیز آمده است که سلامت عبارت است از آمادگى و رفاه جسمى، روانى، اجتماعى و معنوى که افراد از آن لذت ببرند. بنابراین، سلامت تنها نبود بیمارى نیست، بلکه چندبعدى بوده و در گستره فرهنگى وسیعى تعریف مى شود. سلامتى، کیفیتى از زندگانى است که تعریف آن مشکل و اندازه گیرى واقعى آن تقریبا غیرممکن است (باباپور و همکاران، 1382، ص 4). ب. معنویت براى درک چیستى معنویت، باید معناى لغوى و نیز اصطلاحى و معادل هاى آن در زبان هاى دیگر بررسى گردند. به نظر مى رسد این واژه ابتدا در زبان هاى اروپایى و در بستر مفهومى مسیحى به شکل spiritualityبه کار رفته باشد. این واژه از کلمه لاتین spirareبه معناى دمیدن یا نفس کشیدن مى آید. در ترجمه هاى لاتین عهد جدید spiritualistیا شخص معنوى، کسى است که زندگى اش تحت امر یا نفوذ روح القدس یا خداست (وولف، 1386، ص 38). البته امروزه طیف وسیعى از تعاریف براى معنویت وجود دارد؛ از عالى ترین رابطه انسانى تا جست وجوى یک معناى وجودى، تا بعد متعالى انسان، تا نظرات و رفتارهاى شخصى که حس تعلق به یک بعد متعالى یا چیزى فراتر از خود را بیان مى کند (دمارى، 1388، ص 16). براى مثال، یکى از اندیشمندان، معنویت را به عنوان تلاشى در جهت حساسیت نسبت به خویشتن، دیگران، موجودات غیر انسانى و نیروى برتر، یا کاوشى در جهت آنچه براى انسان شدن موردنیاز است، دانسته است (عابدى جعفرى و رستگار، 1386، ص 105). مى توان گفت: معنویت، بیانگر اندازه شناخت انسان از ماهیت معنوى خودش است و اجازه مى دهد که این ماهیت را به واسطه روان در رفتار و زندگى دنیوى متجلى سازد (فونتانا، 1385، ص 37). امام خمینى قدس سره نیز معنویت را مجموعه صفات و اعمالى مى داند که شور و جاذبه قوى و شدید و در عین حال منطقى و صحیح را در انسان به وجود مى آورد تا او را در سیر به سوى خداى یگانه و محبوب عالم به طور اعجاب آورى پیش ببرد (موسوى خمینى، 1373، ص 7). معنویت را از دو جنبه مى توان نگاه کرد؛ یکى از نگاه عمومى و جهانى، که در این صورت، معنویت شامل هدفمندى در زندگى، تجربه ارتقا و تعالى، نمود اجتماعى و پایبندى به بایسته هاى تعریف شده اخلاقى مى باشد؛ و دیگرى از دیدگاه مکاتب الهى، که در این صورت، معنویت شامل مواردى همچون خداشناسى، خداجویى و خدامحورى و مواردى از این قبیل است (اصفهانى، 1389، ص 43). ج. سلامت معنوى یک دهه پیش، همه دولت هاى اروپایى، بیانیه کپنهاگ در مورد رشد اجتماعى را امضا کردند. این بیانیه، آنها را متعهد مى کرد به نیازهاى معنوى مردمانشان (افراد، خانواده ها و جوامع) بپردازند و سیاست هایشان را به سمتِ بینش سیاسى، اقتصادى، اخلاقى و معنوى براى رشد اجتماعى سوق دهند (امیدوارى، 1387، ص 6). اصطلاح سلامت معنوى که نخستین بار تحت عنوان بهزیستى معنوى وضع شد، بیش از همه بر بهزیستى شخصى فرد و ارتباط او با خدا تأکید دارد. مفهوم بهزیستى معنوى از دو مؤلفه تشکیل شده است: بهزیستى مذهبى و بهزیستى وجودى. بهزیستى مذهبى نشانه ارتباط با یک قدرت برتر یعنى خداست و بهزیستى وجودى یک عنصر روانى ـ اجتماعى است و نشانه احساس فرد است از اینکه کیست، چه کارى و چرا انجام مى دهد و به کجا تعلق دارد. لازم به ذکر است که این دو بعد در عین منفک بودن، با هم تعامل و همپوشى دارند (الیسون، 1983). در یک تعریف جامع و مانع، مى توان گفت: سلامت معنوى عبارت است از برخوردارى از حس پذیرش، احساسات مثبت، اخلاق، و حس ارتباط متقابل مثبت با یک قدرت حاکم و برتر قدسى، دیگران و خود که طى یک فرایند پویا و هماهنگ شناختى، عاطفى، کنشى و پیامدى شخصى حاصل مى آید. هرچند از طرح موضوع سلامت معنوى بیش از پنج دهه مى گذرد، ولى همچنان ابعاد این رکنِ بسیار بااهمیت، ناشناخته باقى مانده است؛ به همین دلیل، هر کس با توجه به پارادایم حاکم و مبتنى بر جهان بینى خود سعى کرده است تعریفى ارائه دهد و مؤلفه هاى آن را بیان کند؛ ولى تاکنون اتفاق نظرى پدید نیامده است. شاید بتوان گفت دلیل اصلى عدم توافق، مربوط به وجود دیدگاه هاى متنوعى باشد که در باب واژه سلامت و واژه هاى معنوى و معنویت وجود دارد (ابوالقاسمى، 1391، ص 46ـ57). نقش دین در ارتقاى سلامت مدت هاست که مذهب و پزشکى در پاسخ به بیمارى و مرگ با یکدیگر آمیخته شده اند. در اغلب جوامع، شفادهندگان پیش مدرن، شخصیت هاى مذهبى بوده اند. مطالعات آزمایشى انجام شده به منظور تعیین نوع بهزیستى روانى در طول حیات هر فرد، پیوسته از مذهب به عنوان یک ویژگى ضرورى براى سلامت مطلوب نام برده اند (کولینز و وودز، 1382، ص 81). در بررسى تأثیر دین بر زندگى فردى و اجتماعى انسان ها، مى توان اظهار نمود که این موضوع، از مسائل چندبعدى است که تحقیق و بررسى آن محتاج مطالعات میان رشته اى است؛ این مسئله به دو صورت مطرح مى گردد: تحلیل دینى و تحلیل برون دینى. تحلیل دینى، جست وجو در آثار و نقش دین در متون دینى است. ادیان، رسالت خود را نجات بشر از وضعیت بحرانى به وضعیت آرمانى و مطلوب مى دانند؛ بنابراین، نقش ادیان از منظر دینى، نجات بشر است. منظور از تحلیل برون دینى نیز، بررسى تأثیر دین دارى از طریق مطالعه وضعیت و زندگى فردى، اجتماعى و تاریخى دین داران است (واعظى و کج باف، 1388، ص 31). پژوهشگران علوم انسانى سلامت نیز به این نتیجه رسیده اند که اصول مشترکى در دستورات مذهبى ادیان عمده جهان وجود دارد که از سلامتى پیروان آنها محافظت مى کند؛ این اصول مشترک ریشه در معنویت ادیان دارد (عباسیان و همکاران، 1389، ص 94). ریشه مشترک سلم در عناوین دین مبین اسلام و سلامت، بیانگر ارتباط ماهوى این دو مفهوم است. واژه سلام در معناى عافیت، به صورت منفرد و یا در ترکیب با کلمات دیگر، 33 بار در قرآن کریم تکرار شده است. براى نمونه، خداوند در قرآن کریم مى فرماید: یَهْدِى بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَیخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیهْدِیهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ (مائده: 16)؛ خداوند به برکت آن (قرآن)، کسانى را که از خشنودى او پیروى کنند، به راه هاى سلامت هدایت مى کند، و از تاریکى ها به فرمان خود به سوى روشنایى مى برد، و آنها را به راه راست رهبرى مى نماید. بسیارى از صاحب نظران، رابطه ایمان و احساس امنیت و آرامش روانى را پذیرفته اند. از نظر اسلام، هدایت و تنظیم تمایلات نفسانى عاملى براى رسیدن به کمال است؛ تمایلاتى که اگرچه در حد معمول براى سلامت مفید است، ولى زیاده روى در پرداختن به آنها سلامتى را در ابعاد مختلف با خطر مواجه مى سازد. ارکان سلامت معنوى از نظر اسلام عبارتند از: معرفت به مبدأ خلقت، شناخت نظام علت و معلولى خلقت جهان، محبت نسبت به خدا و مردم، نیکوکارى و داشتن عمل صالح، پارسایى و پرهیز از گناه، تمایل به کمال، احساس امنیت و آرامش، عدالت جویى، راست گویى، خویشتن دارى و صبورى، داشتن تصور مثبت نسبت به خود و دیگران، احساس ایثار و گذشت، توکل و امیدوارى، تواضع، اعتدال، اصلاح بین مردم، امانت دارى، پذیرش دیگران، عزت نفس و خودباورى (صفى خانى، 1386، ص 240). خاستگاه و جایگاه سلامت معنوى در قرآن و حدیث در فرهنگ قرآن و حدیث، جایگاه سلامت معنوى، قلب است. البته نه قلبِ صنوبرى و جسمى، بلکه حقیقت قلب که با تعابیرى همچون روح، نفس، شخصیت و امثال آن تقریبا هم معنى مى باشد. در واقع، قلب به عنوان جایگاه سلامت معنوى، شباهت فراوانى با جایگاه روان در حوزه روان شناسى دارد؛ چراکه مغز و اعصاب به عنوان جایگاه و خاستگاه امور روانى معرفى مى شود. ازاین رو، همان گونه که جسم بیمار مى شود، قلب و روح هم بیمار مى گردد و همان گونه که باید در پى علاج جسمانى بود، باید روح را نیز معالجه نمود. بنابراین، جایگاه اصلى سلامت معنوى، قلب و بُعد درونى انسان است که نزدیک ترین تعبیر روان شناختى آن، شخصیت مى باشد. این قلب در فرهنگ قرآنى، بیمار مى شود، شفا مى یابد و مورد خطاب قرار مى گیرد. ازاین رو، مى توان گفت که همه صفات و حالات مطلوب یا نامطلوبى که در قرآن، به واژه قلب و جمع آن، یعنى قلوب، نسبت داده شده است، به برخى ابعاد شخصیت یا به کل آن، یعنى کلیت روان شناختى انسان، مربوط مى شود (ابوالقاسمى، 1391، ص 51، به نقل از سالارى فر و همکاران، 1389، ص 78). خداوند متعال در قرآن کریم مى فرماید: وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارا (اسراء: 82)؛ قرآن را نازل مى کنیم که شفا و رحمت براى مؤمنان است و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمى افزاید. در جاى دیگر مى فرماید: الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (رعد: 28)؛ آنها کسانى هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است، آگاه باشید با یاد خدا دل ها آرامش مى یابد. قرآن شفاست؛ چون بیمارى هاى روانى پیروانِ خود را درمان مى کند، و رحمت است؛ زیرا دل هاى پیروان خود را سلامت، صحت و استقامت مى بخشد تا به کسب اخلاق فاضله بپردازند و از زندگى انسانى بهره مند گردند. در قرآن کریم، قلب عبارت است از چیزى که در هنگام مرگ به گلوگاه مى رسد: وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ(احزاب: 10)؛ و جان ها به لب رسیده بود. و در جاى دیگر، آن را عبارت از چیزى دانسته که متصف به گناه و ثواب مى شود: فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ (بقره: 283)؛ قلبش گناهکار است. معلوم است که عضو صنوبرى شکل گناه نمى کند؛ پس مراد از قلب همان جان و نفس آدمى است. یکى دیگر از معانى قلب، عقل است. به علاوه، قلب مظهر عواطف است و هرگاه برقى از عواطف و ادراکاتى که مایه حرکت و جنبش است در روح انسان آشکار شود، نخستین اثرش در همین قلب جسمانى ظاهر مى گردد؛ ضربان قلب دگرگون مى شود، خون با سرعت به تمام ذرات بدن انسان مى رسد و نشاط و نیروى تازه اى به آن مى بخشد؛ بنابراین، اگر پدیده هاى روحى به قلب نسبت داده مى شود به خاطر آن است که نخستین مظهر آن در بدن انسان یعنى قلب اوست (دهکردى، 1389، ص 29). در خصوص بیمارى قلب، امیرالمؤمنین علیه السلاممى فرماید: اى فرزند! یکى از گرفتارى ها فقر است، و از آن هم سخت تر بیمارى بدن، و بدتر از آن، بیمارى قلب است. و نیز مى فرماید: صحت بدن بهتر است، اما بهتر از آن قلب باتقوا مى باشد (مجلسى، 1389، ج 1، ص 578). قرآن کریم، گناه قلب را بیمارى دل دانسته است: فِى قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضا وَلَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یکْذِبُونَ(بقره: 10)؛ در دل هایشان مرضى است و خدا بر مرضشان افزود و به [سزاى ]آنچه به دروغ مى گفتند عذابى دردناک [در پیش ]خواهند داشت. و یا در جاى دیگر مى فرماید: إِذْ یقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِى قُلُوبِهِم مَّرَضٌ غَرَّ هَؤُلاء دِینُهُمْ وَمَن یتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (انفال: 49)؛ آن گاه که منافقان وکسانى که در دل هایشان بیمارى بود مى گفتند اینان [مؤمنان ]را دینشان فریفته است و هر کس بر خدا توکل کند [بداند که ]در حقیقت، خدا شکست ناپذیر حکیم است. مفهوم و ویژگى هاى سلامت معنوى را در قالب تعابیر قرآنى حیات طیبه و قلب سلیم مى توان یافت. در قرآن کریم آمده است: مَنْ عَمِلَ صَالِحا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً وَلَنَجْزِینَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یعْمَلُونَ (نحل: 97)؛ هر کس عمل صالح کند، درحالى که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه مى بخشیم، و پاداش آنها را به بهترین اعمالى که انجام دادند خواهیم داد. از این آیه، به روشنى برمى آید که ثمره نسبت یافتن با خداوند، که به اهل ایمان و عمل صالح مى رسد، حیات طیبه است. انسانِ برخوردار از حیات طیبه، برخوردار از حیاتى است که از هر چیزى که آن را کدر و فاسد مى کند، عارى مى باشد. حیات طیبه و زندگى معمولى در مرتبت و منزلت با هم تفاوت دارند؛ نه در عدد و شمارش؛ چنان که وصف حیات، به طیبه، خالص و منزه بودن آن از هرگونه خباثت و آلودگى را نشان مى دهد. قلب سلیم نیز در قرآن، از تعابیر دیگرى است که از شاخص هاى سلامت معنوى مى باشد. خداوند در قرآن کریم مى فرماید: إِذْ جَاء رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ (صافات: 84)؛ به خاطر بیاور هنگامى را که با قلب سلیم به پیشگاه پروردگارش آمد. قلب در قرآن، یکى از ابعاد روح است که هم منشأ صفات و ویژگى هاى عالى و انسانى، و هم منشأ سقوط انسان و رذایل مى باشد؛ بدین معنا که در قرآن صفات مختلفى همچون درک کردن، اندیشیدن، ترس و اضطراب، ایمان، تقوا، اطمینان و الفت، به قلب نسبت داده شده است (مجدفقیهى، 1389). منابع صحیفه کامل سجادیه، 1384، ترجمه و شرح میرزا ابوالحسن شعرانى، قم، قائم آل محمد. آیت اللهى، سیدمحمدتقى، 1388، بهداشت در صحیفه سجادیه، پایگاه تخصصى صحیفه سجادیه. آیت اللهى، سیدمحمدتقى، 1370، کلیات بهداشت اسلامى، تهران، معاونت امور فرهنگى وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى. ابوالقاسمى، محمدجواد، 1391، مفهوم شناسى سلامت معنوى و گستره آن در نگرش دینى، اخلاق پزشکى، ش 20، ص 45ـ68. اصدقى حسن آبادى، على، 1365، کلیات بهداشت عمومى، شیراز، دانشگاه شیراز. اصفهانى، سیدمهدى، 1389، سلامت معنوى و دیدگاه ها، اخلاق پزشکى، ش 14، ص 41ـ49. امیدوارى، سپیده، 1387، سلامت معنوى؛ مفاهیم و چالش ها، پژوهش هاى میان رشته اى قرآنى، ش 1، ص 5ـ17. انصاریان، حسین، 1389، تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، قم، دارالعارفان. باباپور، خیرالدین جلیل و همکاران، 1382، بررسى رابطه بین شیوه هاى حل مسئله و سلامت روان شناختى دانشجویان، روانشناسى، ش 25، ص 3ـ16. تاجبخش، حسن، 1373، تاریخ پزشکى ایران، تهران، دانشگاه تهران. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن محمد، 1366، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامى. دمارى، بهزاد، 1388، سلامت معنوى، تهران، طب و جامعه. دهکردى، فاطمه، 1389، قلب بحرى در بادیه؛ شرح، ترجمه و تفسیرى بر قلب هاى قرآن، مشهد، استوار. دیماتئو، ام. رابین، 1387، روان شناسى سلامت، ترجمه محمد کاویانى و دیگران، تهران، سمت. سالارى فر، محمدرضا و همکاران، 1390، بهداشت روانى؛ با نگرش به منابع اسلامى، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. شجاعى، محمدصادق، 1386، دیدگاه هاى روان شناختى آیت اللّه مصباح یزدى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره. صفى خانى، حمیدرضا، 1386، سلامت از دیدگاه اسلام، تأمین اجتماعى، ش 28، ص 225ـ246. عابدى جعفرى، حسین و عباسعلى رستگار، 1386، ظهور معنویت در سازمان ها، علوم مدیریت، ش 5، ص 99ـ121. عباسیان، لادن و همکاران، 1389، بررسى جایگاه علمى سلامت معنوى و نقش آن در پیشگیرى از بیمارى ها، اخلاق پزشکى، سال چهارم، ش 14، ص 83ـ104. فونتانا، دیوید، 1385، روان شناسى، دین و معنویت. ترجمه الف. ساوار، قم، ادیان. کولینز، جى. آر و تى. اى وودز، 1382، روان شناسى دین و نقش دین در سلامت جسم و روان، ترجمه مجتبى حیدرى، معرفت، ش 75، ص 78ـ83. مجدفقیهى، محمدعلى، 1389، آشنایى با صحیفه سجادیه، قم، جامعه المصطفى العالمیه. مجلسى، محمدباقر، 1389، بحارالانوار، تهران، قمرى. محقق داماد، سیدمصطفى، 1389، مقومات معنوى سلامت در الهیات اسلامى، اخلاق پزشکى، ش 14، ص 51ـ64. محقق، مهدى و على محمد طرفدارى، 1389، فلسفه اخلاق یا طب روحانى در اسلام، بررسى هاى نوین تاریخى، ش 6و7، ص 5ـ13. مرزبند، رحمت اللّه و على اصغر زکوى، 1391، شاخص هاى سلامت معنوى از منظر آموزه هاى وحیانى، اخلاق پزشکى، فاطمه سادات بیطرفان: دانشجوى کارشناسى ارشد روان شناسى تربیتى دانشگاه کاشان. فریبرز صدیقى ارفعى: دانشیار گروه روان شناسى دانشگاه کاشان. معرفت - سال بیست و سوم ـ شماره 205 ادامه دارد...
94/08/24 - 05:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 108]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها