محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829606641
چگونگى تأثیر توکّل در درمان حُزن از منظر قرآن و حدیث - بخش دوم و پایانی اعتماد به تقدیر الهی آرامش زاست
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: چگونگى تأثیر توکّل در درمان حُزن از منظر قرآن و حدیث - بخش دوم و پایانی
اعتماد به تقدیر الهی آرامش زاست
حُزن و اندوهِ شدید و مداوم، از جمله بیمارى هاى روحى و اخلاقى است که آسیب هاى گوناگونى را در جسم، جان و رفتار آدمى بر جاى مى گذارد.
2. چگونگى تأثیرگذارى توکّل 1ـ2. موقعیت و شرایط ظهور حُزن پیش از تبیین کارکرد توکّل در حُزن زدایى، باید به این سؤالات پاسخ دهیم که چرا و در چه شرایطى انسان ها به حُزن، دچار مى شوند؟ آنچه از آیات و احادیثِ توکّل برمى آید آن است که موقعیت ظهور اندوه و غصه انسان ها، به هنگام فقدان نعمت و ظهور نقمت است. خداوند متعال با عبارت لِکَیلا تَحْزَنُوا عَلى ما فاتَکُمْ وَ لا ما أَصابَکُمْ وَ اللَّهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ (آل عمران: 153) موضوع حُزن را، از دست دادن نعمت ها و نرسیدن به خواسته ها و پیش آمدن حوادث ناخوشایند، معرفى مى کند که همین امر از عوامل مهم در بروز مشکلات روحى و روانى است و نتیجه آن، بر هم خوردن تعادل در فرد مى باشد. این عدم تعادل، برایند دو انحراف در اندیشه است؛ یکى، توهّم پایدارى دنیا و دوام لذت هاى آن، و دیگرى، انتظار کامیابى کامل در دنیا (طوسى، 1373، ص 196). کسى که گمان کند دنیا پایدار و لذت هاى آن همیشگى است در این صورت، انتظار دارد هیچ درد و رنج و محرومیتى را تجربه نکند و همواره بساط لذت ها فراهم باشد. لیکن زمانى که با سختى هاى زندگى و آسیب پذیرى لذت ها مواجه مى شود و میان این واقعیت و آن انتظار، ناهماهنگى مشاهده مى نماید، یک باره سایه اندوه و غم، آسمان دلِ او را مى پوشاند و در نهایت، دچار تنیدگى و فشار روانى مى گردد. پرواضح است که دنیا هیچ گاه به همه خواسته هاى بشر جواب مثبت نداده، بلکه در کنار شیرین کردن کام ها، تلخى نیز بر جاى گذاشته است و این پیش فرض که دنیا سراى آرامش وخوشى باشد، تخیلى بیش نیست؛چراکه واقعیت ها چیزى غیر از خیالات ماست و گاهى عامل برخى ناکامى و نارضایتى ها، پیش فرض ها و توهّمات است. بر این مبنا، اگر نگرش انسان به زندگى، واقع گرایانه و مبتنى بر تفسیر درست از هستى باشد، بسیارى از اندوه ها و دل نگرانى ها به وجود نمى آید. به این خاطر، برخى معتقدند: هماهنگى انتظارات با واقعیت ها، کلان شرطِ شادزیستن و رضایت از زندگى است (پسندیده، 1388، ص 22). خلاصه بحث اینکه، موقعیت و شرایط یادشده، زمینه هاى اندوهِ بى ثمر را فراهم مى کند که در واقع، همگى به خاطر دلبستگى و وابستگى به دنیاست که همین، به تنهایى عامل فشارهاى روانى، بى تابى و نارضایتى مى گردد که در روایات اهل بیت علیهم السلامبه آن اشاره شده است؛ الرَّغْبَةُ فِى الدُّنْیا تُورِثُ الْغَمَّ وَالْحَزَنَ وَالزُّهْدُ فِى الدُّنْیا رَاحَةُ الْقَلْبِ وَالْبَدَنِ (مجلسى، 1403ق، ج 75، ص 240)؛ دنیاخواهى، غم و اندوه را بر جاى مى گذارد. مَنْ لَهِجَ قَلْبُهُ بِحُبِّ الدُّنْیا الْتَاطَ قَلْبُهُ مِنْهَا بِثَلَاثٍ: هَمٍّ لَا یغِبُّهُ وَ حِرْصٍ لَا یتْرُکُهُ وَ أَمَلٍ لَا یدْرِکُه (نهج البلاغه، 1382، ص 508)؛ آنکه دلش غرق در دنیادوستى شود، سه چیز از دنیا دل او را پر مى کند: اندوهى که دمى از وى جدا نمى شود، حرصى که از او دست برنمى دارد و آرزویى که به آن نمى رسد. به نظر مى رسد راه برون رفت از این ناملایمات و نجات از فشارهاى روانى، اعتماد به تقدیر و اِسناد امور به خداست که با هستى شناسى توحیدى و آشنایى با واقعیت دنیا محقق مى گردد و در روایات اسلامى نیز رضایت به قضا و اعتماد به قَدَر، بهترین زداینده غم معرفى شده است و علاوه بر آن، برخى از مفسران قرآن، علت خوف و حُزن نداشتن اولیاى خدا را رضایت آنان از قضاى الهى مى دانند ـ (جوادى آملى، 1388، ج 16، ص 69) که این مهم در سایه توکّل فراهم مى شود. 2ـ2. سبب شناسى حُزن از مسائل بسیار مهم در پیش گیرى و درمان، سبب شناسى است. تا سبب حُزن شناخته نشود، پیش گیرى و درمان آن امکان نخواهد داشت. به این جهت، از آیات قرآن کریم چنین به دست مى آید که سبب و ریشه عمده فشارهاى روانى انسان، از جمله حُزن، چند چیز است: 1. احساس مالکیت؛ که موجب واکنش منفى (فرح ـ کفران) در خوشایندهاى زندگى مى گردد: وَإِنَّا إِذا أَذَقْنَا الْإِنْسانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِها وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَیدیهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسانَ کَفُورٌ (شورى: 48). این مشکل، با باور به مالکیت مطلق خداوند به کنار خواهد رفت. 2. احساس رها بودن و بى پشتوانگى؛ که عکس العمل منفى (فرح، فخر ـ یأس، کفران) را به دنبال دارد: وَلَئِنْ أَذَقْنَا الْإِنْسانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْناها مِنْهُ إِنَّهُ لَیؤُسٌ کَفُورٌ وَلَئِنْ أَذَقْناهُ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَیقُولَنَّ ذَهَبَ السَّیئاتُ عَنِّى إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُور (هود: 9ـ10). این مشکل نیزباباوربه تقدیرواسناداموربه خداوند،درمان مى گردد. 3. احساس بى معنا بودن حوادث؛ که نوعى ارزیابى منفى است و موجب مى شود سختى هاى زندگى، ناعادلانه، بى حاصل و اهانت آمیز تلقى گردد: فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیقُولُ رَبِّى أَکْرَمَنِ وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیهِ رِزْقَهُ فَیقُولُ رَبِّى أَهانَن (فجر: 15و16). این مشکل از طریق معناشناسى سختى ها، حل خواهد شد. 4. احساس ضعف و کم صبرى؛ در کنار عواطف یادشده موجبات افزایش فشار روانى را فراهم مى آورد (فجر: 16). این مسئله نیز با استعانت از خداوند متعال به افزایشِ توان، تبدیل مى گردد (پسندیده، 1391). مجموعه احساسات فوق، همگى برآمده از حِرص (بر کسب و نگه دارى اموال)، زیاده روى در دل سپردن (به آن چیزى که به دست مى آید) و حسرت (بر فقدان و دورى از آنها) است (طوسى، 1373، ص 196). این عوامل با زایش احساسات منفى، زمینه ظهور غم، اندوه و در نهایت، حُزن را فراهم مى کنند که براى درمان و رهایى از آنها نیازمند به مداخله در شناخت، عواطف و رفتار خواهیم بود که به نظر مى رسد این کار از راه توکّل به خداوند سبحان، حاصل خواهد شد. 3ـ2. حُزن زدایى توکّل در بخش مفهوم شناسى، به این نتیجه دست یافتیم که عناصر اصلى توکّل، عبارتند از: اعتماد، واگذارى و اقدام متوکّلانه. همچنین حُزن از احساسات منفى مالکیت انسان، بى معنا بودن حوادث، ضعف و رهابودن انسان در موقعیت فقدان نعمت و ظهور نقمت به وجود مى آید. سخن اینجاست که توکّل، چگونه احساسات منفى مزبور را از میان برمى دارد؟ بى گمان، افراد در شرایط سخت زندگى، پس از تجربه احساس ناتوانى خود و دیگران در تأمین نیاز یا رفع مشکل به اعتماد و واگذارى امور به خدا مى رسند و به دنبال آن، در نظام روانى آنها احساس کفایت، محبت و مصونیت شکل مى گیرد؛ یعنى پس از اعتماد و واگذارى است که فرد احساسات پس از آن را تجربه مى کند. همین احساسات، پایه آرامش و قدرت نیز قرار مى گیرد؛ آرامش و قدرت هر کدام محصول هر سه اینهاست (احساس کفایت، محبت و مصونیت)؛ به این صورت که آرامش و قدرت، وقتى است که فرد احساس کند کسى او را دوست دارد، او را کفایت مى کند و به او مصونیت مى بخشد. اینجا جایى براى اضطراب، عجز و حُزن باقى نمى ماند؛ چراکه اضطراب، نتیجه احساسِ بى اطمینانى به محبت، کفایت و مصونیت است و عجز وقتى است که فرد، خود را در برابر عواملى مغلوب ببیند. و این دو اندوه و حُزن را به بار مى نشاند که این محصول بارآمده در توکّل، معنا ندارد؛ چون همان گونه که در مفهوم توکّل، گذشت، توکّل، دانستن این مطلب است که مخلوق نه زیانى مى زند و نه سودى مى رساند، نه مى بخشد و نه جلوگیرى مى کند و چشم امید برکَندن از خلق. هرگاه بنده چنین باشد، دیگر براى کسى جز خداوند کار نمى کند و امید و بیمش از کسى جز خداوند نیست و چشم طمع به هیچ کس جز خدا ندارد (مجلسى، 1403ق، ج 77، ص 20، ح 4). در این حدیث به خوبى همه مؤلفه ها و کارکردهاى توکّل جمع شده، پیش نیازهاى شناختى و احساس انقطاع، مؤلفه آن و احساس کفایت و مصونیت از کارکردهاى آن محسوب شده است. توضیح مطلب آنکه، انسان در روند طبیعى زندگى خود با نیازهاى متعدد و نیز مشکلات و چالش هاى گوناگونى روبه روست که بسیارى از آنها در همان مسیر تأمین نیازها پدید مى آیند و گاهى این چالش ها بر اثر حرص، دلبستگى و حسرت، شدت یافته و زندگى را سخت تر مى کنند. در این شرایط، افراد پس از مواجهه با مشکل و نیاز در جست وجوى منبعى براى حل آن برخواهند آمد. در مرحله اول، این منبع را در خود جست وجو مى کنند و سپس در دیگران؛ یعنى گاهى شخص خود از پس تأمین آن نیاز و مشکل برخواهد آمد و گاهى هم از دیگران طلب مى کند و گاهى هم هر دو. ترتیب معینى در این روال مشاهده نمى شود؛ به گونه اى که در برخى افراد جست وجوى منبع درونى پس از ناامید شدن از منبع بیرونى است و در برخى برعکس. در بسیارى موارد نیز در مرحله عمل، این دو تلفیق مى شود. الگوى کنترل نیابتى و کنترل تفسیرى در نظریه بند (Band) و ویسز (Weisz) (1998) ناظر به همین معناست که فرد یا به دنبال کسى است که بتواند اوضاع را کنترل کند یا سعى در معنى دار کردن مشکل دارد (غبارى، 1377). وقتى فرد در فرایند حلّ مشکل و تأمین نیاز با ضعف خود و دیگران مواجه شد، احساس عجز، خوف و حُزن را تجربه خواهد کرد؛ احساس عجز از دستیابى به منبع تأمین که همراه با احساس خوف از عدم دستیابى به آن در آینده باشد، شخص را دچار حُزن خواهد کرد. بنابراین، پس از تجربه احساس عجز یا حُزن یا خوف، فرد، نیازمند تقویت شناخت هاى خود تا حد یقین است؛ زیرا بسیارى از محققان، شناخت را یکى از ابعاد توکّل تلقى کرده اند (ر.ک: فیض کاشانى، 1372، ج 7، ص 381). ازهمین روست که امیرالمؤمنین علیه السلام، حُسن یقین را وسیله دفع غم و اندوه معرفى نموده و فرموده است: اطْرَحْ عَنْکَ وَارِدَاتِ الْهُمُومِ بِعَزَائِمِ الصَّبْرِ وَ حُسْنِ الْیقِینِ (نهج البلاغه، 1382، نامه 31)؛ غم و اندوه را با نیروى یقین از خود دور ساز! این شناخت هاى یقینى، شامل یقین به خدا، یقین به خود و یقین به جهان (جهان بینى) است که به دنبال هر کدام، فرد به سه نوع ادراک مى رسد: نیاز به خدا، قطع وابستگى به خود و قطع وابستگى به دیگران. از ترکیب این سه ادراک است که حالت انقطاع به دست مى آید؛ حالتى که یکى از ویژگى هاى بارز و لازم توکّل به شمار مى رود (ملکوتى نیا، 1392). با این توصیف، انسان براى خداوند تأثیرى در زندگى خود قایل مى شود؛ بدین معنا که بعد از اعتقاد به اصل خالقیت، گونه اى مالکیت و ربوبیت هم براى خدا قایل مى شود؛ به این معنا که باور مى کند: کنترل زندگى جهانیان و مدیریت و سرپرستى عالم به دست قدرت و محبت خداست (یونس: 107؛ آل عمران: 26). ازاین رو، قرآن کریم در مواردى به صراحت از نصرت هاى الهى به انبیا و انسان هاى موحّد یاد مى کند (آل عمران: 123؛ توبه: 25و26؛ احزاب: 9). بر مبناى همین نگرش به جهان هستى، امیرالمؤمنین على علیه السلامدرباره نقش اراده خداوند در عالم هستى فرمود: لا یجِدُ عَبْدٌ طَعْمَ الْإیمانِ حَتّى یعْلَمَ انَّ ما اصابَهُ لَمْ یکُنْ لِیخْطِئَهُ، وَ انَّ ما اخْطَاهُ لَمْ یکُنَ لِیصیبَهُ، وَانَّ الضّارَّ النّافِعَ هُوَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ (کلینى، 1407ق، ج 2، ص 58، ح 7؛ نورى، 1407ق، ج 15، ص 201، ب 7، ح 20276)؛ بنده مزه ایمان را نچشد تا بداند که آنچه باید به او برسد مى رسد و آنچه نباید به او برسد نمى رسد و اینکه تنها زیان بخش و سودبخش فقط حضرت حق است. زمانى که انسان، این حقیقت را ـ که خداى متعال در حیات دنیوى ما هم تأثیر دارد ـ دانست، این مسئله را مطرح مى کند که تأثیر یادشده به چه صورت است؟ در پاسخ به سؤال مزبور، باید بدانیم اساسى ترین شکل مالکیت و تأثیرگذارى خداوند متعال در زندگى انسان ها، سبب سازى و سبب سوزى است. این بدان معناست که خداوند، اسبابى در این عالم فراهم نموده و به انسان ها نیز توانایى هایى همچون قدرت تفکر، قدرت انجام اعمال بدنى بخشیده است، اما همو مى تواند تأثیرات این اسباب و توانایى ها را بگیرد و یا زمینه هاى اثربخشى آنها را فراهم آورد، چنان که گاه چنین حقیقتى را مى بینیم. پس یک قدرتى هست که بتواند ما را از این نعمت ها محروم کند و نقشه اى را که کشیده ایم بر هم زند و یا نقشه هاى دیگران را نقش برآب کرده و ناهموارى هاى راه را بردارد. و این همان رفع یا دفع عوامل و موانع مى باشد، که از آن به سبب سازى و سبب سوزى تعبیر نمودیم. این واقعیت را مى توان در احادیث نورانى معصومان علیهم السلام به شرح ذیل به نظاره نشست: الف. امام باقر علیه السلام فرمود: مَن تَوَکَّلَ علَى اللّهِ لا یغلَبْ، ومَنِ اعتَصمَ باللّهِ لا یهزَمْ (شعیرى، 1414ق، ص 322، ح 907)؛ آنکه به خدا توکّل کند، مغلوب نشود و آنکه به خدا توسّل جوید، شکست نخورد؛ یعنى توکّل، موانع را کنار مى زند و زمینه هاى موفقیت را فراهم مى سازد. ب. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: مَنِ انقَطَعَ إلَى اللّهِ کَفاهُ اللّهُ کُلَّ مَؤونَةٍ، ومَنِ انقَطَعَ إلَى الدُّنیا وَکَلَهُ اللّهُ إلَیها (مجلسى، 1403ق، ج 77، ص 178، ح 10)؛ هر کس به خدا رو کند، خداوند هر زحمتى را از دوش او بردارد و هر کس به دنیا رو کند، خداوند او را به آن واگذارد. ج. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: أوحَى اللّهُ إلى داوودَ: ... ما مِن عَبدٍ یعتَصِمُ بمَخلوقٍ دُونى أعرِفُ ذلکَ مِن نِیتِهِ إلّا قَطَعتُ أسبابَ السَّماواتِ بَینَ یدَیهِ، وأرسَختُ الهَوى مِن تَحتِ قَدَمَیهِ (متقى هندى، 1389، ح 5690)؛ خداوند به داوود علیه السلاموحى فرمود: ... هر بنده اى، به جاى من، به مخلوقى پناه برد و من این را از نیت او بدانم، دست او را از اسباب آسمان قطع مى کنم وهوا را از زیر پایش فرو مى کشم. واقعیت سبب سازى و سبب سوزى از طریق مراحل ذیل به وقوع مى پیوندد: 1. فراهم آوردن اسبابِ خارج از اختیار انسان: براى تحقق هریک از خواسته هاى انسان اسباب و شرایط بسیارى لازم است که بسیارى از آنها در اختیار او نیست. و در میان این اسباب و شرایط، امورى هست که اصلاً به عقل آدمى نمى رسد. در این هنگام، کسى که مى خواهد بر خدا توکّل کند، براى رسیدن به خواسته هاى خود نیروها و اسبابى را که خدا در اختیارش قرار داده است به کار مى گیرد، اما اسباب و شرایطى را که اصلاً در حوزه شناخت یا قدرت او نیست به خدا واگذار و به او توکّل مى نماید. دلیل این ادّعا، بیان پیامبر خدا صلى الله علیه و آله مى باشد که فرمود: مَن تَوَکَّلَ علَى اللّهِ کَفاهُ مُؤنَتَهُ و رَزَقَهُ مِن حَیثُ لا یحتَسِبُ (متقى هندى، 1389، ح 5693)؛ هر کس به خدا توکّل کند، خداوند هزینه او را کارسازى مى کند و از جایى که گمان نمى برد به او روزى مى رساند؛ یعنى عوامل و اسباب ناپیدا با قدرت و محبت خداوند، دست به دست هم داده و امور آدمى را سامان مى دهند. 2. اثربخشى اسبابِ در اختیار انسان: در جهان بینى توحیدى، اسباب و مسبّبات عالَم به صورت حلقه هایى زنجیروار هستند که انتهاى آن به دست خداست و او به عنوان سلسله جنبانِ اسباب و مسببات در این زنجیره مؤثر است، به گونه اى که اگر خداى متعال حلقه اول زنجیر را به حرکت درنیاورد بقیه حرکت نمى کنند. بنابراین، باید به خدا اعتماد داشت که این سلسله را به حرکت درخواهد آورد و مؤثر قرار خواهد داد. در این مرتبه، حوزه توکّل قدرى وسیع تر مى گردد و انسان متوجه مى گردد حتى اسبابى هم که در اختیار خود او است (چه قواى بدنى و چه قواى روحى و چه اسبابِ خارج از وجودِ شخص او) همگى حلقه هایى از یک سلسله هستند که ابتداى آنها به دست قدرت خداست. و او هر گاه سرسلسله را به حرکت دربیاورد اینها اثر مى کنند. همان گونه که قرآن کریم فرمود: وَانَ یمْسَسْکَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ الّا هُوَ وَ انْ یرِدْکَ بِخَیرٍ فَلا رادَّ لِفَضْلِهِ یصیبُ بِهِ مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ(یونس: 107)؛ و اگر خدا گزند و آسیبى به تو رساند، آن را جز او برطرف کننده اى نیست و اگر براى تو خیرى خواهد فضل و احسانش را دفع کننده اى نیست؛ خیرش را به هر کس از بندگانش بخواهد مى رساند و او بسیار آمرزنده و مهربان است. تا اینجا روشن شد که وقتى فردى در انجام وظیفه و در رویارویى با مشکلات زندگى به قدرت و محبت خداوند متعال تکیه مى کند، مى بیند که تمام ارکان نظام هستى زمینه هاى موفقیت و کامیابى او را به وجود مى آورد. گاهى اسبابِ خارج از اختیار وى را فراهم مى سازد و گاهى نیز با اثربخشى به اسباب در اختیار او وى را به خواسته ها و آرزوهایش مى رساند. به این وسیله، چشمش روشن و دلش شادمان مى گردد. این همان مالکیت مطلق خداوند متعال است که زمینه احساس رها بودن و بى پشتوانگى را برمى چیند و آرامش و قدرت به ارمغان مى آورد. داستان جنگ احد نمونه خوبى براى این ادعا است. آنجا که رزمندگان مسلمان مجروح شده بودند، عِده و عُدّه آنان نیز کم بود، گروهى فرار کرده و گروهى نیز کشته شده بودند؛ اما چون بر خدا توکّل کردند، بر اثر امداد غیبى زمینه اى فراهم شد تا آسیب نبینند و با خوش نامى و سرفرازى برگردند و کفار را نیز بترسانند. قرآن کریم این واقعه را چنین گزارش مى کند: آنها که دعوت خدا و پیامبر اکرم صلى الله علیه و آلهرا پس از آن همه جراحاتى که به ایشان رسید، اجابت کردند (و هنوز زخم هاى میدان احد التیام نیافته بود، به سوى میدان حمراءالاسد حرکت نمودند) براى کسانى از آنها، که نیکى کردند و تقوا پیش گرفتند، پاداش بزرگى است. اینها کسانى بودند که (بعضى از) مردم، به آنان گفتند: "مردم [لشکر دشمن ]براى (حمله به) شما اجتماع کرده اند از آنها بترسید!" اما این سخن، بر ایمانشان افزود و گفتند: "خدا ما را کافى است و او بهترین حامى ماست." به همین جهت، آنها (از این میدان) با نعمت و فضل پروردگارشان، بازگشتند درحالى که هیچ ناراحتى به آنان نرسید و از رضاى خدا، پیروى کردند و خداوند داراى فضل و بخشش بزرگى است (آل عمران: 173و174). همان گونه که ذکر شد، توکّل بر خدا باعث مى شود که همه ابزارها از کارآیى لازم برخوردار شود و کمبودها نیز به خوبى ترمیم و جبران گردد؛ لَیسَ لِمُتَوَکِّلٍ عَناءٌ (تمیمى آمدى، 1366، ح 7451)؛ براى توکّل کننده، رنجى نیست؛ یعنى انسانى که به خداى متعال تکیه مى کند، رنج بیهوده نمى برد؛ چون مى داند که جهان هستى، جهانِ علت و معلول است. یعنى خداى عالَم، براى هر چیزى راهى را قرار داده و مطابق تلاشِ هرکسى به وى پاداش خواهد داد: مَن کانَ مُتَوکِّلاً لَم یعدِمِ الإعانَةَ (همان، ح 8128)؛ کسى که اهل توکّل باشد کمک [خداوند] را از دست نمى دهد. ولى اگر به غیر خدا دل ببندد و به کمک او تکیه کند، خداوند او را رها نموده و کار او را به دیگران واگذار مى نماید. به همین علت، پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: لا تَتَّکِلْ إلى غَیرِ اللّهِ فیکِلَکَ اللّهُ إلَیهِ (نورى، 1407ق، ج 11، ص 217، ح 12790)؛ به کسى غیر از خدا تکیه نکن که خداوند تو را به همو وامى گذارد. در این صورت، رنج و خوارى آدمى افزایش یافته و به خواسته هاى خود نمى رسد و از همه جا رانده و سرشکسته برمى گردد. پس هنگامى که باور به مالکیت خداوند متعال پیدا شد، به دنبال آن، تقدیر و برنامه ریزى وى ـ خواه نعمت و خوشى و خواه نقمت و ناخوشى ـ نیز پذیرفته مى شود. چون خداوند بر مبناى علم، قدرت و محبت خود، هر آنچه که مصلحت بندگان در آن باشد، همان را مقدّر فرموده و جارى مى سازد. بنابراین، از این رهگذر، صبر در ناخوشایندها، و زهد در تمایلات حاصل مى گردد. در این صورت، احساس انقطاع از دیگران، اعتماد به خداوند متعال و واگذارى امور به منبع لایزال الهى، تحقق مى یابد و با حصول این شرایط، دیگر جایى براى اندوه و کسالت باقى نمى ماند و سرانجام سستى و تنبلى، جاى خود را به نیرومندى و نشاط در عمل مى سپارد. نتیجه گیرى نتایج به دست آمده از این نوشتار را مى توان به شرح ذیل دسته بندى نمود: 1. توکّل به خداوند متعال (به معناى اعتماد، واگذارى و اقدام عملى)، یکى از آموزه هاى کاربردى قرآن و حدیث در زندگى انسان است که در سبک زندگى ایمانى، نقشى بى بدیل و پرگستره دارد، به گونه اى که درباره ضرورت و اهمیت آن چنین آمده است: توکّل، اسباب و عوامل مادى و معنوى را براى دستیابى به هدف در زندگى فراهم مى کند. 2. حُزن منفى، احساس سخت و سنگینى است که پژمردگى و نامیدى بر جاى مى گذارد و مانع از فعالیت هاى فردى و اجتماعى مى گردد. حُزن، برایندى از احساسات ما مى باشد؛ احساس مالکیت، احساس رها بودن و بى پشتوانگى و احساس بى معنا بودن حوادث در کنار احساس ضعف و کم صبرى. این احساس ها موجب بروز تنش و عواطف منفى مى گردد که همگى برآمده از حِرص (بر کسب و نگه دارى اموال)، زیاده روى در دل سپردن (به آن چیزى که به دست مى آید) و حسرت (بر فقدان و دورى از آنها) است. این عوامل با زایش احساسات منفى، زمینه ظهور غم، اندوه و در نهایت، حُزن را فراهم مى کنند، لیکن باور به مالکیت و تدبیر خداوند متعال، باور به تقدیر و اسناد امور به خداوند و معناشناسى سختى ها و استعانت از خداوند متعال، ریشه هاى کسالت و اندوه را از بین مى برد و این راهبردها در سایه توکّل و اعتماد به خداوند متعال، فراهم مى گردد. 3. گوهر توکّل در درمان حُزن و حصول رضامندى و نشاط، نقش شناختى ایفا مى کند. اعتماد به تقدیر الهى، در حوزه شناخت ها و عواطف فرد تغییراتى ایجاد مى کند که از همان رهگذر، شخص توکّل کننده داراى نوعى تفسیر و ارزیابى مى شود که به سبب آن، عواطف مثبتِ صبر، آرامش و نیرومندى در او شکل مى گیرد. این عواطف به شکیبایى در سختى ها و زهد در تمایلات مى انجامد و از سوى دیگر، با کاهش فشارهاى روانى و عواطف منفى (همچون خشم، افسردگى، غم زدگى و اضطراب)، زمینه افزایش نشاط در عمل فراهم مى گردد. منابع نهج البلاغه، 1382، ترجمه محمد دشتى، قم، ارم. صحیفه کامله سجادیه، 1379، ترجمه محسن غرویان و عبدالجواد ابراهیمى، چ چهارم، قم، الهادى. ابن حزم اندلسى، على بن احمد، 1961م، الاخلاق و السیر، بیروت، الجنته الدولیه الترجمة الروائع. ابن حُمید، صالح و عبدالرحمن بن ملُّوح، 1419ق ـ 1420ق، موسوعه نضره النعیم فى مکارم اخلاق الرسول الکریم صلى الله علیه و آله، چ دوم، عربستان سعودى، دارالوسیله. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، 1404ق، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله علیه و آله، تحقیق على اکبر غفارى، چ دوم، قم، مؤسسة النشرالامى. احمدى، محمدرضا و عباسعلى هراتیان، 1381، اثربخشى مناسک عمره مفرده بر شادکامى و سلامت روانى، روان شناسى و دین، ش 19، ص 41ـ62. پسندیده، عباس، 1391، بررسى و تحلیل شادکامى از منظر قرآن، مطالعات تفسیرى، ش 10، ص 45ـ64. ـــــ ، 1388، رضایت از زندگى، چ هفتم، قم، دارالحدیث. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن محمد، 1366، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دارالکتب الاسلامیه. جوادى آملى، عبدالله، 1386، تفسیر انسان به انسان، قم، اسراء. ـــــ ، 1388، تفسیر تسنیم، قم، اسراء. ـــــ ، 1379، تفسیر موضوعى قرآن کریم (مراحل اخلاق در قرآن)، قم، اسراء. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، بى تا، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالفکر. ـــــ ، 1374، مفردات الفاظ القرآن، تهران، مرتضوى. زمخشرى، محمودبن عمر، 1407ق، تفسیر الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربى. سبزوارى، محمد، 1414ق، جامع الاخبار، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام. شعیرى، تاج الدین، 1414ق، جامع الأخبار، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام. صائب تبریزى، میرزامحمدعلى، 1364، دیوان صائب، تصحیح محمد قهرمان، تهران، علمى و فرهنگى. طبرسى، فضل بن حسن، 1392ق، مکارم الأخلاق، چ ششم، قم، شریف رضى. طبرى، محمدبن جریر، 1412ق، جامع البیان فى تفسیرالقرآن، بیروت، دارالمعرفه. طوسى، جعفربن محمد، 1414ق، الامالى، قم، دارالثقافه. طوسى، خواجه نصیرالدین، 1373، اخلاق ناصرى، تصحیح و توضیح مجتبى مینوى و علیرضا حیدرى، چ پنجم، تهران، خوارزمى. غبارى بناب، باقر، 1377، طرح تهیه مقیاس توکل به خدا، نشریه دانشگاه اسلامى، ش 4، ص 16ـ21. فیض کاشانى، ملّامحسن، 1372، راه روشن ترجمه کتاب المحجه البیضاء فى تهذیب الاحیاء، مشهد، آستان قدس رضوى. کلینى، محمدبن یعقوب، 1407ق، الکافى، چ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامى. متقى هندى، حسام الدین، 1389ق، کنزالعمال فى سنن الاقوال و الافعال، بیروت، مکتبه التراث الاسلامى. مجلسى، محمدباقر، 1403ق، بحارالانوار، چ دوم، بیروت، دارالاحیاء التراث. محمدى رى شهرى، محمد، 1380، توسعه اقتصادى بر پایه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث. ـــــ ، 1386، حکمت نامه پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله، قم، دارالحدیث. ـــــ ، 1379، میزان الحکمه، چ دوم، قم، دارالحدیث. ـــــ ، 1377، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخى، قم، دارالحدیث. مصباح، محمدتقى، 1390، راهیان کوى دوست، چ سوم، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره. مصطفوى، حسن، بى تا، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، چ سوم، بیروت، دارالکتب العلمیه. مطهرى، مرتضى، بى تا، مجموعه آثار، تهران، صدرا. ملکوتى نیا، على، 1392، کاربرد توکّل در تحمّل افزایى با تأکید بر مشکلات خانواده، اخلاق، ش 33، ص 177ـ208. نورى، میرزا حسین، 1407ق، مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام. على ملکوتى نیا: دانش آموخته حوزه علمیه قم و کارشناس ارشد اخلاق و پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث. زینب سادات نیکویى روزبهانى: دانشجوى کارشناسى علوم حدیث دانشگاه قرآن و حدیث. معرفت - سال بیست و سوم ـ شماره 205 انتهای متن/
94/08/19 - 05:22
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 47]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها