محبوبترینها
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798516679
توکل و مسئله کفایت خدا از منظر آیات قرآن - بخش دوم مراتب اعتماد به خدا
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: توکل و مسئله کفایت خدا از منظر آیات قرآن - بخش دوم
مراتب اعتماد به خدا
توکل از مفاهیم ارزشمند و زیبای قرآنی است که دسترسی به حقیقت آن در کشف ماهیت ایمان موثر است و بر اساس آن معنای روزی بدون حساب و مسبب الاسباب بودن خداوند روشن می شود.
توکل در روایات تفسیری مناسب است در باب توکّل به برخی از احادیث نگاهی شود. توکّل نوعی اعتماد به خداست. حضرت علی(علیه السلام) به این حقیقت اشاره کرد که هرکس می خواهد به خدا اعتماد کند به توکّل اعتماد کند: «التَوَّ کلُ خَیرُ عِمادٍ؛ (آمدی، 1366: 196) توکّل بهترین تکیه گاه است». کسی که تدبیر امور خویش را به خالق عالم واگذار کند برای خود سرمایه ای ذخیره نموده است. سرمایه چیزی است که می توان با آن کسب و کار نمود و از سود و بهره آن استفاده کرد. پناه بردن به خدا و اعتماد کردن به او سرمایه ای است بی پایان که ثمرات و منافع بی شماری در پی دارد. امام علی(علیه السلام) فرمود: «التَوَّ کلُ بـِضاعَه؛ (همان: 197) توکّل، سرمایه است». رسول خدا’ به این حقیقت والا اشاره کرد که هرگاه فردی زمام امور خویش را به خدا سپارد و چشم از داشته های دیگران برگیرد و به امکانات درونی و بیرونی خویش قناعت ورزد، او نه تنها محتاج دیگران نخواهد شد بلکه دیگران دست نیاز به سوی او دراز می کنند؛ زیرا وی به وجودی اتّکا کرده است که بی نیاز مطلق است: لَو أنّ رجُلاً تَوَکَّلَ علی اللهِ بـِصِدق النِیّه لأحتاجَت الیه الامورُ مِمَّن دُونَه، فَکیفَ یحتاجُ هو و مولاه الغَنَّی الحَمیدُ. (نوری، 1408: 11 / 217؛ طبرسی، 1385: 18) اگر مردی با نیت درست به خدا توکّل کند، احتیاج کارهای دیگران به او بیفتد؛ زیرا چگونه او ]به دیگران[ احتیاج پیدا کند در حالی که مولایش بی نیاز و ستوده است. توکّل حالتی درونی و احساسی باطنی است. اگر حس اعتماد به خدا در درون انسان پدید آید، نفس این احساس مقدس در عالم تأثیرگذار است. از جمله آثار توکّل اینکه اسباب ظاهری را به سمت انسان می کشاند که دراین صورت انجام کارها برای آدمی سهل و روان خواهد شد. به عبارت دیگر انسان در این جهان ناچار است از طریق علل و اسباب به نتایج و اهداف دلخواه برسد. حصول این اسباب و دسترسی انسان به آنها دو گونه است؛ دشوار و آسان. کسی که به سبب ساز عالم اعتماد کند، اسباب ظاهری در خدمت او خواهد بود و کسی که به خودِ اسباب عادی اعتماد قطعی ورزد، همین اسباب از او فاصله گرفته خود را به دشواری و سختی در اختیار او قرار می دهد. امیرمؤمنان(علیه السلام) به این نکته لطیف چنین اشاره می فرماید: مَن تَوَکَّلَ عَلَی الله ذَ لّت له الصِّعابُ و تَسهَّلَت عَلیه الاسبابُ. (آمدی، همان) هرکه به خدا توکّل کند، دشواری ها بر او آسان شود و اسباب برایش فراهم گردد. ای کاش انسان ها به اندازه پرندگان به خدا اعتماد داشتند. پیامبر اکرم’ در حدیثی چنین می فرماید: لَو أنّکم تتوکّلون عَلی اللهِ حق تَوَکُّلِهِ لَرَزَقکم کما یَرزُقَ الطَّیرَ، تَغدو خِماصاً و تَروحُ بطانا. (مجلسی، 1403: 68 / 151؛ شعیری، 1363: 117) اگر شما، چنان که باید، به خدا توکّل کنید، خداوند همان گونه که پرنده را روزی می دهد؛ با شکم خالی می رود و با شکم پر برمی گردد، شما را نیز روزی می دهد. سطوح اعتماد به خدا اعتمادورزی و تکیه کردن بر خدا دارای سطوح و درجات مختلفی است. سطح بندی اعتماد به خدا را از آیات هم می توان استنباط کرد. گفتارهای قرآنی اعتماد به او را در یک درجه خلاصه نمی کنند بلکه آن را پلکانی در نظر گرفته اند. هرگاه شخص بر نردبان اعتماد به خدا بالا رود، وثوق و سرسپردگی اش به خالق و مبدأ عالم بیشتر خواهد شد. سطح اول: توکّل از مباحثی که در باب توکّل گذشت به دست می آید که توکّل، نوعی اعتماد کردن به خداست همراه با توسّل به اسباب. توکّل با تلاش و طلب قرین است. در توکّل به کارگیری اسباب و رفتن پی روزی مجاز است. شخصِ با توکّل می تواند تدبیر کند، نقشه بکشد و با برنامه ریزی درصدد خیر و صلاح خویش برآید درعین حال که سبب سازی و تأثیرگذاری را از خدا می داند. سپردن تمام کارها به صاحب کار و تکیه کردن در آثار به او، نامی جز توکّل ندارد. فردِ متوکّل در پرده اسباب و علل مانده است؛ زیرا که به اسباب دلبسته و وابسته است. او هنوز در کسوت علل و عوامل است، طلب در او زنده است، اسباب عادی برای او معنا دارد، وی بی سبب نمی تواند زندگی کند، او معتقد است باید کاشت اما برداشت به اذن خدا حاصل می شود. (طوسی، 1369: 116 ـ 112؛ فیض کاشانی، 1399: 196 ـ 194؛ نراقی، 1377: 779؛ فارابی، 1371: 37) توکّل اولین گام از اعتماد به خداست؛ چراکه در توکّل هنوز نفس زنده است. نفس آدمی در پی آبادانی و باطن آرایی خویش است و پرواضح است که هرگاه نفس در بین باشد انسان به تباهی کشیده می شود. توکّل بدین معنا است: من عمل می کنم اما تأثیر و نتیجه عمل از آن خداست. توکّل بدین معنا است: من به اسباب روی می آورم ولی نتیجه را به خدا می سپارم. توکّل بدین معنا است: تلاش از من، نفع و رزق از او. رو تـوکّل کن تو با کسب ای عمو جهد می کن کسب می کن مو به مو (مولوی، 1378: دفتر اول / 176) سطح دوم: تفویض در توکّل گویا نوعی رویارویی با خدا وجود دارد؛ زیرا که انسان هرگاه تلاشی کند یا عملی انجام دهد یا به سمت اسباب گام بردارد یا هرگونه تصرفی در این جهان انجام دهد، همه اینها با استفاده از نیرو و توان خود محقق شده است و این در حالی است که تمام نیروها، توانمندی ها و قابلیت ها از خداست: مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّه إ لاَّ بـِاللَّهِ. (کهف / 39) هیچ نیرویی جز از جانب خدا نیست. مؤمن در حالت توکّل به هنگام انجام کارهای خود، امید و اتّکاء خویش را به سوی خداوند معطوف می دارد ولی کارها را خودش برنامه ریزی کرده به آن اقدام می کند، او احساسات و نیروهای خود را می بیند، می تواند به عنوان اسباب ظاهری به آنها اعتماد نسبی داشته باشد و برای خود جایگاهی قائل است. اما در تفویض، گرچه بنده، تلاش و کوشش می کند اما معتقد است بدون خواست و مشیت خدا انسان نه احساسی دارد و نه نیرو و نه استعدادی. بدون اراده او هیچ نیرو و فعلی در جهان محقق نمی شود. در توکّل، فرد عمل را انجام می دهد و نتیجه را از او می خواهد ولی در تفویض فرد نیروها و کارها را از او می خواهد. در توکّل، تدبیرِ امور به او سپرده می شود اما در تفویض خودِ امور و توان انجام امور به او واگذار می شود. به بیانی دیگر، فردِ مؤمن به حقیقت گردن نهاده تمام هستی خویش را یکسره به خدا واگذار می کند. جهت مقایسه توکّل و تفویض به دو نمونه از آیات می توان توسّل جست: الف) آیات توکّل حضرت یعقوب(علیه السلام) نخست تدبیر نمود و به فرزندانش گفت همگی از یک دروازه وارد نشوید بلکه ورود خویش را از دروازه های مختلف قرار دهید تا از کید دشمنان در امان بمانید. او سپس توکّل را پیش کشید. براین اساس یعقوب(علیه السلام) «تدبیر و توکّل» نمود: وَ قَالَ یَا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بَابٍ وَاحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أ بْوَابٍ مُتَفَرِّقَه وَ مَا أ غْنِی عَنْکُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ إ ن الْحُکْمُ إ لاَّ لِلَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّل الْمُتَوَکِّلُونَ. (یوسف / 67) و گفت: ای پسران من! از یک در وارد نشوید و از درهای مختلف وارد شوید؛ و هیچ چیزی را که از طرف خدا (حتمی شده) است از شما دفع نمی کنم. حکم، جز برای خدا نیست؛ تنها بر او توکل کرده ام؛ و همه توکل کنندگان، پس باید تنها بر او توکل کنند. یوسف(علیه السلام) هم از خدا نجات خواست و هم طناب را گرفت و از دل چاه بیرون آمد. ب) آیات تفویض ماجرای ابراهیم(علیه السلام) و ذبح اسماعیل(علیه السلام) بدین گونه است که ابراهیم(علیه السلام) خطاب به فرزندش خوابی را گفت که در آن رؤیا پسرک خویش را قربانی می کرد. اسماعیل به پدر خویش گفت: مأموریت خویش را انجام بده. هر دو تمام هستی خویش را به خداوند واگذار کردند و خداوندِ کارساز امور آنها و خود آنها را به زیبایی تدبیر نمود: إ نَّا کَذَلِکَ نَجْز ی الْمُحْسِنِینَ إ نَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبـِینُ وَ فَدَیْنَاهُ بـِذِبْح عَظِیم . (صافات / 107 ـ 105) در واقع، این گونه، نیکوکاران را پاداش می دهیم. قطعاً، این تنها آزمایش روشنگر بود و قربانی بزرگی را تاوان او دادیم. در قرآن تنها یک آیه به صورت مستقیم به تفویض اشاره می کند آنجا که خدای متعال از زبان مؤمن آل فرعون فرمود: وَ أُفَوِّضُ أ مْر ی إ لَى اللَّهِ إ نَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ. (غافر / 44) و به زودی آنچه را به شما می گویم به یاد خواهید آورد؛ و کارم را به خدا وا می گذارم، که خدا نسبت به بندگانش بیناست. نمونه دیگری که به وضوح مرحله تفویض را برملا می کند داستان آغاز تولّد موسی کلیم الله(علیه السلام) است. خداوند به مادر موسی(علیه السلام) وحی نمود که نوباوه خویش را به دریا بیفکند و از این امر هراسی به دل راه ندهد. او نیز چنین کرد و سرانجام خداوندِ قادر فرزند را به مادرش بازگرداند. عملی که مادر موسی(علیه السلام) انجام داد چیزی جز واگذاشتن هستی خود به همراه توانمندی ها و احساسات خود نبود. باز وحی آمد که در آبش فکن روی در اومید دار و مـو مکن در فکن در نیلش و کن اعتماد من تـرا با وی رسانـم رو سپید (مولوی، 1378: دفتر سوم / 385) حدیثی زیبا متناسب با مرحله تفویض وارد شده است. این حدیث قدسی بیان می کند که خداوند هرکس را به غیر او امید نبندد، ناامیدش خواهد ساخت و در میان مردم بر او جامه ذلّت خواهد پوشاند، گرفتاری ها و نیز کلید گشایش آنها به دست خداست: اُوحَی اللهُ إلی بعض انبیائِه فی بَعض وَحیه: و عِزَّتی و جَلالی لَأ قطعَنَّ أمَلَ کل آمِل ، یُؤَمّلُ غیری بالیأس و لأکسُوَ نَّه ثوبَ المَذّله فی الناس و لأُبعِدَ نَّهُ مِن فَرَجی و فَضلی، أیُأمِّلُ عبدی فی الشَّدائِد غیری و الشَّدائدُ بَیدَی و یَرجُوا سِوایَ و أنا الغَنِیُّ الجوادُ، بیدی مَفاتیحُ الابوابِ و هِیَ مُغلَقَه و بابی مفتوحٌ لِمَن دَعائِی. (کلینی، 1365: 2 / 66 ؛ حر عاملی، 1409: 15 / 214) خداوند به یکی از پیامبرانش این چنین وحی فرمود: به عزت و جلالم سوگند، هرکس به غیر من امید داشته باشد ناامیدش خواهم کرد و در میان مردم جامه ذلت و خواری بر او خواهم پوشاند و او را از فضل و گشایش خود دور خواهم داشت. آیا در حالی که گرفتاری ها به دست من گشوده می شود، بنده من به دیگری امید بسته است و وقتی من بی نیاز و بخشاینده ام و کلید درهای بسته تنها در دست من است و آن را در برابر درخواست کننده می گشایم، چگونه بنده ام دست نیاز به سوی غیر من دراز می کند و به او امیدوار است؟ در توکّل انسان با سبب همراهی می کند اما در تفویض فرد همراه مسبّب است. در توکّل فاعل، کارها را برنامه ریزی می کند اما در تفویض، فرد از تدبیر و اندیشه خود ناامید است. در توکّل فرد تأثیر را از خدا می بیند اما در تفویض فرد هستی و نیروهای خود را از خدا می بیند. از این رو می توان گفت تفویض مرحله کامل تری از توکّل است. مولوی متناسب با سطح دوم اعتماد به خدا به زیبایی سروده است: دام و دد جمله همـه اکّــال رزق نــه پی کسبند، نـــه حمّال رزق جملــه را رزّاق روزی می دهــد قسمت هر یک به پیشش می نهد رزق آید پیش هرکه صبر جست رنج کوشش ها ز بی صبری توست (مولوی، 1378: دفتر پنجم / 435) سطح سوم: تسلیم حالت تسلیم بعد از توکّل و تفویض قرار دارد. خصیصه شاخص تسلیم آن است که مؤمن پذیرای فرمان حق بدون هیچ گونه گلایه و اعتراضی باشد. در توکّل و تفویض انسان نتایج کارها یا نیروها و هستی خود را به خدا واگذار می کند اما چه بسا هنوز در وجود او نسبت به افعال و احکام خدا اعتراضی باشد. مؤمن سِلم کسی است که کاملاً بی رنگ شده، رنگ خدایی بگیرد، کاملاً بی اراده شده، اراده او را پذیرا باشد و کاملاً بی خواست و مشیت شده، مشیت خدا را فرمان برد. تسلیم، گردن نهادن به امور غیبی است، پذیرش تمامی فراز و فرودها و سختی ها و دشواری ها است. قرآن به این حقیقت اشاره می کند که افرادی از مؤمنان هستند که ایمانشان کامل نمی شود مگر آنکه در برابر هیچ فرمانی از فرامین خدا دلتنگ نمی شوند و در برابر او تسلیم محض می گردند: ثُمَّ لاَ یَجـِدُوا فِی أ نْفُسِهـِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً. (نساء / 65) سپس از داوری تو در جانشان هیچ (دل) تنگی نیابند و کاملاً تسلیم شوند. توکّل؛ یعنی من کار می کنم و نتیجه را به خدا می سپارم، تفویض؛ یعنی من هستی، نیرو و توانمندی خویش را به خدا واگذار می کنم، در تسلیم دو معنای پیشین وجود دارد افزون بر آنکه فرد پذیرای اراده و فرمان الهی نیز هست. بنابراین اعتماد به نفس به معنای اعتماد به نیروها، ظرفیت ها، توانمندی ها و قابلیت هایی که خدا به انسان داده است، کاملاً با اولین سطح اعتماد به خدا یا توکّل سازگار می باشد. اما اگر میزان سرسپردگی و اعتمادورزی به خدا فراتر رفت و به مرحله تفویض یا تسلیم رسید، اعتماد به نفس معنا نخواهد داشت. در تفویض یا تسلیم اعتماد به هر چیز جز خدا رنگ باخته هویّت خود را یکسره از دست خواهد داد. در حالت توکّل می توان به اسباب ظاهری مراجعه کرد و به آنها اعتماد نسبی داشت. بر این اساس می توان نیروگاه ها و سدها برپا ساخت، در دلِ سلول ها و مولکول ها نفوذ کرد، مهندسی ژنتیک نمود، جراحی های پیچیده انجام داد، داروهای نوین ابداع کرد، دستگاه های پیشرفته به صحنه آورد و موشک و ماهواره طراحی و اختراع نمود. اینها همه و همه خلاف توکّل نیست و تنها با تکیه زدن به توانمندی های خود و اعتماد به نفس فردی یا جمعی میسر است. توکّل ترک تدبیر در سطوح اسباب نیست بلکه رفتن به سطح بالاتر از اسباب است. در این سطح انسانِ مؤمن با سبب اصلی ارتباطی مستقیم خواهد داشت. توکّل و اعتماد به خدا به معنای اعتماد به برنامه هایی است که خداوند در این جهان اجرا می کند و ایمان داشتن به این حقیقت است که او در سطحی بالاتر از اسباب فرماندهی و تدبیر می نماید. در قرآن کریم بارها دو موضوع آزاردادن پیامبران و توکّل آنان به خدا در کنار یکدیگر مطرح شده است. وظیفه پیامبران خدا تبلیغ و تذکار است. کار آنان افکندن بانگ خدا در عالم است. آنان در این مسیر از هیچ تلاش و مجاهدتی فروگذار نمی کنند و حتی گاه شکنجه می شوند، از میان به دو نیم شده اند و به آتش افکنده شده اند اما براساس تدبیر عام الهی تلاش و کوشش خویش را به نهایت رسانده اند. در برابر پیامبران، مخالفان و شیاطین مقاومت کرده اند و گاه بر انبیا پیروز شده اند. قرآن توصیه می کند که انبیا حزن و یأس به دل راه ندهند، اگر آزاری دیدند از توکّل خویش نکاهند و شکیبایی پیشه کرده دلتنگ نباشند؛ زیرا خداوند با آنها است. این امر بدین معنا است که مدیریت عالم به دست او است، تمام نیروها و اسباب جهان در قبضه قدرت او است و او تضمین کننده خیرها و نیکی ها است، ما آدمیان از بسیاری از نیروهای مؤثر در این جهان غافلیم و صد البته از برنامه های خداوند برای جهان و آینده آن ناآگاهیم و هرگز نمی توانیم ثمربخشی و کارسازی امور را تضمین کنیم. تنها اگر برنامه های ما با برنامه های خدا هماهنگ و هم سو باشد ثمربخشی تلاش هایمان تضمین شده است. انسانِ عاقل بی ادعا کار خود می کند و تدبیر جهان را به خالقِ عالم می سپارد. نوشتار حاضر اعتماد به نفس را بر اساس سطح اول اعتماد به خدا، یعنی توکّل تنظیم کرده و تمامی مباحث آینده را بر این اساس فراهم نموده است. گــر توکّل می کنی در کار کن
کشت کن پس تکیه بر جبّار کن (مولوی، 1378: دفتر اول / 46) بی کلید، این در گشادن راه نیست بـی طلب، نــان سنت الله نیست (همان: دفتر پنجم / 837) منابع و مآخذ قرآن کریم.
آل سعدی، عبدالرحمن بن ناصر، 1408 ق، تیسیر الکریم الرحمان، بیروت، مکتبه نهضه العربیه، چ دوم.
آلوسی، شهاب الدین سید محمود، 1415 ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه.
آمدی، عبدالواحد، 1366، غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن عاشور، محمد بن طاهر، بی تا، التحریر و التنویر، بی جا.
ابن عجیبه، احمد بن محمد، 1419 ق، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره، حسن عباس زکی.
بروسوی، اسماعیل حقی، بی تا، تفسیر روح البیان، بیروت، دار الفکر.
بغدادی، علاءالدین علی بن محمد، 1415 ق، لباب التأویل فی معانی التنزیل، تصحیح محمدعلی شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیه.
بلخی، جلال الدین محمد، 1378، مثنوی معنوی، تهران، طلایه.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق، 1422 ق، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
حاضری، علی محمد و علی اکبر علی خانی، 1377، خودباختگی و خودباوری از دیدگاه امام خمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی+.
حر عاملی، محمد بن حسن، 1409 ق، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
حرّانی، حسن علی ابن شعبه، 1404 ق، تحف العقول عن آل الرسول|، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حسینی شیرازی، سید محمد، 1424 ق، تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت، دار العلوم.
زحیلی، وهبه بن مصطفی، 1422 ق، تفسیر الوسیط، دمشق، دار الفکر.
زمخشری، محمود، 1407 ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التنزیل، بیروت، دار الکتب العربی، چ سوم.
سیوطی، جلال الدین، 1416 ق، تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسه النور.
شبّر، سید عبدالله، 1407 ق، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، مقدمه سید محمد بحرالعلوم، کویت، مکتبه الالفین.
شعیری، تاج الدین، 1363، جامع الأخبار، قم، انتشارات رضی.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1387، تعالیم اسلام، قم، بوستان کتاب.
ـــــــــــــــ ، 1417 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ پنجم.
طبرسی، علی بن حسن، 1385 ق، مشکاه الانوار فی غرر الأخبار، نجف، کتابخانه حیدری.
طبرسی، فضل بن حسن، 1372 ق، مجمع البیان لعلوم القرآن، مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران، ناصرخسرو، چ سوم.
طنطاوی، سید محمد، بی تا، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، بی جا.
طوسی، خواجه نصیرالدین، 1369، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علی رضا حیدری، تهران، خوارزمی.
طوسی، محمد بن حسن، بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
فارابی، ابونصر، 1371، التنبیه علی سبیل السعاده، تحقیق جعفر آل یاسین، تهران، حکمت.
فیض کاشانی، ملامحسن، 1399 ق، الحقائق فی محاسن الاخلاق، بیروت، دار الکتب العربی.
ـــــــــــــــ ، 1415 ق، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، صدر، چ دوم.
قاسمی، محمد جمال الدین، 1418 ق، محاسن التأویل، تحقیق محمد باسل عیون السود، بیروت، دار الکتب العلمیه.
کاشانی، ملا فتح الله، 1423 ق، زبده التفاسیر، تحقیق بنیاد معارف اسلامی، قم، بنیاد معارف اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب، 1365، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، 1403 ق / 1404 ق، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(علیه السلام)، بیروت، موسسه الوفا، چ دوم.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1376، راهیان کوی دوست، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی+.
مطهری، مرتضی، 1384، مجموعه آثار، تهران، صدرا، چ سوم.
مغنیه، محمدجواد، بی تا، التفسیر المبین، قم، بنیاد بعثت.
نخجوانی، نعمت الله بن محمود، 1999 م، الفواتح الالهیه و المفاتح الغیبیه، مصر، دار رکابی.
نراقی، ملااحمد، 1377، معراج السعاده، قم، هجرت.
نوری، حسین بن محمدتقی، 1408 ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(علیه السلام). محمدتقی فعالی: استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری 15 ادامه دارد...
94/05/01 - 05:01
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 124]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها