تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835785091
گونه‌شناسی رویکردهای آموزۀ مهدویت درچارچوب ظرفیت تمدنی - بخش دوم و پایانی تقسیم‌بندی رویکردهای مهدوی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: گونه‌شناسی رویکردهای آموزۀ مهدویت درچارچوب ظرفیت تمدنی - بخش دوم و پایانیتقسیم‌بندی رویکردهای مهدوی
آموزه مهدویت، بخشی مهم از اندیشۀ اسلامی است که می‌تواند از طریق ترسیم آینده‌ای دست‌یافتنی در شکل دادن به جوهره و روح حاکم بر تمدن جدید اسلامی، نقش‌آفرین باشد.
تقسیم‌بندی رویکردهای مهدوی همان‌گونه که اشاره شد، معیار اصلی موردنظر این مقاله برای تقسیم‌بندی و گونه‌شناسی دیدگاه‌های مربوط به رویکردهای فکری- فرهنگی آموزه مهدویت، «چارچوب‌های علمی»
است. به عبارت دیگر اگر بتوان مشخص ساخت که یک موضوع به کدام تبار علمی وابسته است و با کدام رشتۀ علمی تناسب بیشتری دارد آسان‌تر و دقیق‌تر می‌توان رویکرد آن را مشخص ساخت؛ زیرا نحوۀ نگریستن علوم به پدیده‌ها با دقت بالایی مشخص میشود.
لذا از طریق فن مقایسه مستمر و بر اساس چارچوب علمی، رویکردهای علمی نهایی را عنوان‌بندی می‌نماییم.
تحلیل پدیدارشناسی تفسیری در منابع مکتوب، چندرسانه‌ای و صاحب‌نظران
الف) فصلنامه انتظار موعود
فصلنامه علمی- ترویجی «انتظار موعود» به عنوان اولین فصل‌نامۀ تخصصی در
حوزه مهدویت است که توسط مرکز تخصصی مهدویت در شهر مقدس قم از مهرماه 1381 منتشر شده است. مدیر مسئول این فصلنامه، حجت الاسلام محسن قرائتی و سردبیر آن حجت الاسلام دکتر روح الله شاکری هستند. تا کنون 43 شماره از این فصلنامه منتشر شده است که تمامی مقالات، مصاحبه‌ها و سایر مطالب این فصلنامه که قریب به 400 عنوان
بوده است.
ب) کتب تألیفی منتشره در دو سال اخیر
در دو سال اخیر یعنی سال‌های 92 و 93، مجموعاً 321 عنوان کتاب با موضوع مهدویت و انتظار به چاپ رسیده است که بخش زیادی از آن‌ها برای اولین بار و بخش دیگری هم به عنوان چاپ مجدد، منتشر شده‌اند. در مجموع تمامی 321 عنوان کتاب مذکور مشاهده و مورد بررسی قرار گرفتند.
ج) محصولات چند رسانه‌ای مشهور
در سال‌های اخیر محصولات چندرسانه‌ای زیادی در قالب‌های مستند، نرم افزار و ... در حوزه مهدویت تولید شده است. برخی از این تولیدات رسانه‌ای - جدای از ارزش‌گذاری مثبت یا منفی _ در سطح جامعه جریان سازی‌های زیادی انجام داده است. برای نمونه می‌توان به مستند «ظهور بسیار نزدیک است»، اشاره نمود که رویکرد خاصی را دنبال می‌کرد. نرم‌افزارهای دیگری هم همچون: نرم افزار «کتابخانه مهدویت»، «شمیم انتظار»، «عطر نرگس»، «یوسف زهرا»، «ادعیه مهدوی» و ... در این عرصه مخاطبان زیادی به خود جذب کردند که رویکردهای آن‌ها نیز بررسی گردید.
د) مصاحبه با اساتید و صاحب‌نظران حوزه مهدویت
بر اساس بررسی‌های میدانی که از مراکز معتبر حوزه مهدویت همانند: مرکز تخصصی مهدویت، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) و پژوهشگاه آینده روشن صورت گرفت؛ در سال‌های اخیر، اساتید زیادی در قالب سخنرانی و یا آثار مکتوب پیرامون مهدویت و انتظار، مباحث زیادی را مطرح نموده‌اند. ولی از آن‌جایی که در این مقاله به دنبال گونه‌شناسی رویکردهای موجود در عرصه مهدویت هستیم، لذا سراغ اساتید و صاحب‌نظرانی رفتیم که در یک رهیافت و یا رویکرد خاص، تأثیرگذار و محل رجوع هستند.
در این بخش، 24 استاد مورد بررسی قرار گرفتند که رویکرد اکثر این اندیشمندان در قالب مصاحبه عمیق احصاء و رویکرد تعداد اندکی از آن‌ها نیز از خلال آثار مکتوب آن‌ها مشخص گردید.
اساتیدی که در این بخش به آن‌ها مراجعه شد عبارت‌اند از: آیت الله خزعلی، آیت الله نجم‌الدین طبسی، حجت الاسلام محسن قرائتی، حجت الاسلام کلباسی، حجت الاسلام دکتر پورسیدآقایی، حجت الاسلام دکتر الویری، دکتر محمدهادی همایون، حجت الاسلام مهدی طائب، حجت الاسلام دکتر حسینعلی سعدی، حجت الاسلام علیرضا پناهیان، دکتر اسماعیل شفیعی سروستانی، دکتر غلامرضا گودرزی، حجت الاسلام دکتر غلامرضا بهروزی لک، دکتر مهدی تلوری، حجت الاسلام مهدی پور، حجت الاسلام دکتر نصرت اله آیتی، حجت الاسلام محمدرضا نصوری، حجت الاسلام محمدصابر جعفری، حجت الاسلام قائم مقامی، حجت الاسلام حمیدرضا مظاهری سیف، حجت الاسلام سعید اصفهانیان، دکتر سیدرضی موسوی گیلانی، مهندس مادرشاهی و آقای رائفی پور.
مراحل تحلیل پدیدارشناسی تفسیری
بر اساس گام اول تحلیل پدیدارشناسی تفسیری، عنوان گذاری‌های اولیه رویکردهای اسناد و منابع و رویکردهای صاحب‌نظرانی که مورد مصاحبه قرار گرفتند، به شرح زیر است: عنوان گذاری‌های اولیه رویکردهای اسناد، منابع و اساتید ردیف عنوان رویکرد ردیف عنوان رویکرد ردیف عنوان رویکرد 1 اعتقادی 13 راهبردی 25 ترویجی و تبلیغی 2 معرفتی 14 سیاسی 26 دشمن‌شناسی 3 قرآنی 15 آینده نگارانه 27 آسیب‌شناسی 4 روایی 16 امت‌شناسی 28 اندیشه‌ای 5 کلامی 17 امام‌شناسی 29 ادعیه‌شناسی 6 فلسفی 18 تربیتی 30 جامعه‌شناسی 7 تاریخی 19 دکترین مهدویت 31 غرب‌شناسی 8 عرفانی 20 دکترین ظهور 32 واژه‌شناسی 9 تمدنی 21 نشانه‌شناختی 33 هنری 10 تفسیری 22 تطبیقی ظهور 34 ادبی 11 فرهنگی 23 منبع‌شناسی 35 تشکیلاتی 12 اجتماعی 24 شبهه‌شناسی 36 آموزشی بر اساس گام دوم تحلیل پدیدارشناسی تفسیری، روابط میان رویکردهای اولیه بررسی می‌گردد و رویکردهایی که از نظر مفهومی قابل ادغام هستند، در ذیل یک عنوان تجمیع می‌شوند.
با توجه به این‌که، معیار اصلی برای گونه‌شناسی رویکردها، «چارچوب علمی» قرار گرفته است، لذا برخی رویکردها که در گام اول مانند رویکرد شخصیتی، دشمن‌شناسی، ترویجی، منبع‌شناسی، تشکیلاتی، شبهه‌شناسی، واژه‌شناسی، غرب‌شناسی، دکترین ظهور، دکترین مهدویت و تطبیقی ظهور تعیین شده‌اند، نمی‌توانند به عنوان یک رویکرد پذیرفته شود. از طرف دیگر رویکردهایی مانند اعتقادی و اندیشه‌ای هم ضمن این که قابل ادغام هستند ذیل عنوان رویکرد کلامی یا فلسفی می‌توانند قرار گیرند. رویکرد روش‌شناختی نیز هر چند یک رشتۀ علمی مستقل نیست، اما به عنوان یکی از ارکان فلسفۀ علم می‌تواند مستقلا مد نظر قرار گیرد. روشن است که برخی رویکردها می‌تواند شامل محورهای فرعی باشد؛ مثلا تطبیق نشانه‌های ظهور یک رویکرد روایی _ فرهنگی یا روایی _ سیاسی تلقی میشود، چون نشانه‌ها از روایات گرفته شده است و تطبیق آن بر مسائل سیاسی یا بر مسائل فرهنگی است. همچنین برای همۀ رویکردها می‌توان اجمالاً یک محور فرعی با عنوان آسیب‌شناسی در نظر گرفت؛ مثلاً مقاله‌ای با عنوان فرضی مدعیان مهدویت در عصر مغول دارای رویکرد تاریخی ـ آسیب‌شناختی و مقاله‌ای با عنوان فرضی مدعیان مهدویت در جهان امروز دارای رویکرد جامعه‌شناختی ـ آسیب‌شناختی تلقی میشود. و همچنین این موضوع که برخی مطالب و یا برخی از محصولات چندرسانه‌ای نیز می‌توانند در دو یا حتی سه رویکرد قرار گیرند.
بر اساس گام سوم تحلیل پدیدارشناسی تفسیری، 36 رویکرد اولیه‌ای که در گام اول به آن‌ها رسیدیم از طریق فن مقایسه مستمر و بر اساس چارچوب‌های علمی به تقلیل و تجمیع این رویکردها پرداختیم که در نهایت به 18 رویکرد اصلی دست یافتیم که می‌توان اذعان کرد این رویکردها، مجموعه‌ای جامع و مانع از رویکردهای علمی هستند. رویکردهای نهایی عبارت‌اند از:
عناوین رویکردهای علمی نهایی ردیف عنوان رویکرد ردیف عنوان رویکرد 1 قرآنی 10 راهبردی و آینده نگارانه 2 روایی 11 تبلیغی و اطلاع‌رسانی 3 کلامی 12 جامعه‌شناختی 4 فلسفی 13 اجتماعی 5 تمدنی 14 سیاسی 6 تاریخی 15 آیینی و مناسکی 7 عرفانی 16 روش‌شناختی 8 فقهی 17 مدیریتی 9 تربیتی 18 ادبی رویکرد قرآنی در حوزه مهدویت: این رویکرد با توجه به منابع اصیل اسلامی و با تأکید بر آموزه‌های قرآنی، عرصه‌ها و ابعاد مختلف حوزه مهدویت را از قرآن کریم استخراج و مسیر پیش رو را بر اساس آن ترسیم می‌نماید. با گسترش علم مدرن در سده‌های 19 و 20، علوم به علوم تجربی محدود شد و در این چارچوب، علم قدسی و دینی، بی معنا و بی ارزش گردید. در نگاه اسلامی، ما نیاز به بازخوانی علم دینی و بازسازی علم مدرن هستیم که این مهم با رجوع به منابع اصیل اسلامی از جمله قرآن کریم امکان‌پذیر خواهد بود. این نگاه باید در میان عموم مردم، به ویژه پژوهش‌گران و بدنه مدیریتی و اجرایی کشور نهادینه شود تا جایگزین مناسبی برای رویکردها و نگاه‌های غربی و غیر اسلامی شود. رویکرد روایی در حوزه مهدویت: بررسی روایات و احادیث وارد شده با موضوع مهدویت، مبنای رویکرد روایی است. از آن‌جا که احادیث و کتاب‌های روایی متعدد و متفاوتی در زمینه مهدویت وجود دارد، لذا دامنه سخن در رویکرد روایی در این حوزه بسیار وسیع و گسترده است، مثلاً کتاب «مُنْتَخَبُ الْأَثَر» آیت‌الله صافی به تنهایی، هزار و دویست حدیث غیرتقطیع شده آورده که به همراه تقطیعات آن، به شش هزار و اندی رسیده است. کتاب یوم الخلاص نیز هزار و هشتصد و پنجاه حدیث آورده است. در کتب اصلی در حوزه مهدویت نیز احادیث فراوانی که عمدتاً غیرتکراری هستند آمده است، کتاب‌هایی چون:
_ الغیبه تألیف محمدبن ابراهیم بن نعمانی، در سال 342 ق. شامل 500 حدیث؛
_ کمال‌الدین تألیف شیخ صدوق، متوفای 1381 ق. شامل 700 حدیث؛
_ الغیبه تألیف شیخ طوسی، متوفای 460 ق. شامل 500 حدیث.
رویکرد کلامی در حوزه مهدویت: معارف مهدویت، یکی از شاخه‌های اصلی علم کلام محسوب میشود. علم کلام، دانشی است که به اثبات، تبیین و دفاع از عقاید هر دینی می‌پردازد. بر این اساس، رابطۀ تنگاتنگی بین مهدویت و علم کلام وجود دارد. امروزه کلام جدید، ابزارها و روش‌های جدیدی را فراهم کرده است که تا حدودی متفاوت از کلام قدیم است. تقریباً می‌توان بحث مهدویت را قلۀ مباحث کلام جدید دانست. در این میان، یکی از مباحث جدّی کلام جدید، مبحث «آخرالزمان»شناسی است که در مسیحیت بسیار قوی مطرح شده است. همچنین ما در گونه‌بندی مطالب، مباحثی همچون؛ امامت، دین‌شناسی تطبیقی (موعود در دیگر ادیان)، ویژگی‌های امام و ... را در این رویکرد قرار دادیم.
رویکرد فلسفی در حوزه مهدویت (فلسفه غیبت): آن‌چه که تحت عنوان رویکرد فلسفی یا نظریۀ فلسفۀ غیبت و یا نظریۀ غیبت مطرح میشود، به تبیین علل و عواملی که منجر به غیبت شده است می‌پردازد. در واقع این رویکرد به دنبال ارائه یک مبنای عقلی دقیق و تبیین دلیلِ محوری غیبت امام عصر(عج) است.
رویکرد تمدنی در حوزه مهدویت: این رویکرد با تتبع در آیات قرآن و روایات مربوط به نشانه‌های ظهور به دنبال استخراج راهبردهای اساسی شیعه در دوران غیبت است. با بررسی روایات و نشانه‌ها، می‌توان شرایط آخرالزمان و دوران ظهور را این چنین تصویر کرد که؛ حوادث در سطحی خرد و به شکل مقطعی و یا انقلابِ منطقه‌ای به وقوع نمی‌پیوندد. بلکه گستره این اتفاقات، جهانی است و عمق آن نیز به اندازه‌ای است که تمام زوایای زندگی بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این معنا چیزی جز زوال و انتقال تمدنی و برپایی یک تمدن جهانی الهی به دنبال آن نخواهد بود.
رویکرد تاریخی در حوزه مهدویت: این رویکرد را می‌توان به دو گونه تقسیم کرد که این نوع تقسیم به زاویه نگاه ما به تاریخ بر می‌گردد:
_ نگاه «رویداد محور» که نگاهی کاملاً خرد، جزئی محسوب میشود و به رویدادهای تاریخی در عصر غیبت اشاره میشود.
_ نگاه «غایت محور» که اصالتاً با افراد سر و کار نداریم. لذا در این‌جا مراد، خود تاریخ است که دو معنای اصلی دارد، یک معنای رویدادهای بیرونی است که مستقل از ارادۀ ما اتّفاق می‌افتد و دوم معرفت تاریخی است.
رویکرد تاریخی به مهدویت براساس سطح اول، یعنی بررسی نمودن مهدویت در بستر تاریخ که تاریخ در سطح اوّلِ خود زمان‌مند، گذشته محور وگذشته مدار است. بررسی قواعد و سنت‌های اجتماعی که به رابطه تاریخ و جامعه می‌پردازد نیز بُعد دیگری از رویکرد تاریخی است که ناظر به سطح دوم تعریف میشود. اما تعریف اصلی رویکرد تاریخی که نشأت گرفته از سطح سوم تاریخ به شمار می‌رود که در ذهن ما ایجاد کننده و مدیریّت کنندۀ آن فرجام قدسی بشر(ظهور منجی)، آن نقطۀ غایی حرکت تاریخ به حساب می‌آید که یک نگاه فلسفی به بحث رابطۀ تاریخ و مهدویت محسوب میشود و در حقیقت غایتی را برای ما ترسیم می‌کند.
رویکرد عرفانی در حوزه مهدویت: عرفان علم مطالعه وجود و صفات پروردگار است. این علم، پروردگار را ذات مطلق نامحدودی معرفی می‌کند که وجود همه موجودات و پدیده‌های هستی از پرتو نور و جلوه حضور اوست که برخی از آن‌ها نور پروردگار و صفات الهی را کمتر و بعضی بیشتر متجلی می‌کنند و اختلاف در این پدیده‌ها تنها به دلیل اختلاف در تجلی نور پروردگار است، همانند تابش نور خورشید از پنجره کوچک و بزرگ که سهم نور در این دو متفاوت اما حقیقت و اصل نور واحد و ثابت است. نکته‌ای که لازم است در این‌جا متذکر شوم این است که پروردگار دارای دو نوع تجلی و ظهور است، یکی نمود و تجلی خاص ذاتیه که هیچ یک از مخلوقات و نمودهای هستی قدرت دستیابی به آن را ندارند ، دیگری تجلیات و انواری که در انسان قابل انعکاس است.
رویکرد فقهی در حوزه مهدویت: یکی از اصول اعتقادی شیعی، اعتقاد به ضرورت امام است. شیعه نظام آفرینش و کل هستی را در حدوث و بقاء، محتاج به امام می‌داند و بر این ادعا؛ ادله عقلی و نقلی متعددی نیز اقامه می‌کند و در کنار این ادعا نیز معتقد است که جهان بشری و جامعه انسانی نیز به امام محتاج است. احتیاج به امام در بیان روایات با عنوان؛ «الاضطرار الی الحجه» (کلینی،1407: ج1، 68) تبیین و در علم کلام به گونه مبسوط تعلیل و تحلیل شده است. یکی از مهم‌ترین ادله‌ای که دانشمندان کلام بر لزوم وجود امام در هر دوره‌ای
اقامه کرده‌اند مسئله «لزوم حفظ شریعت» است که رویکرد فقهی به دنبال تشریح و بسط این موضوع است.
رویکرد تربیتی در حوزه مهدویت: براساس روایات، تحقق کامل رویکرد تربیتی در نظام تربیتی مهدوی و در جامعه موعود الهی اتخاذ خواهد شد و بشر به ملکوت درون خود توجّه کرده و پله‌های تعالی و تکامل را بر پایه فطرت پاک الهی طی خواهد کرد. در این بین رویکرد تربیتی به دنبال ترسیم شرایط و راه کارهای تحقق و زمینه‌سازی ظهور براساس مؤلفه‌های نظام تربیتی است.
رویکرد راهبردی و آینده نگارانه در حوزه مهدویت: این رویکرد به نوعی «مأموریت‌محور» است. آینده‌نگری مأموریت‌محور، قائل به یک رسالت و افقی است که باید در آینده به آن رسید. برای دسترسی به این افق از آینده، از حال و گذشته نیز استفاده میشود. حلقه واسط بین آینده‌پژوهی و مطالعۀ تمدن، آینده‌پژوهی با تمرکز بر «حال محوری» است. اولین ظرفیت مهم مهدویت در این عرصه، چهره دقیق و شفافی است که بر خلاف آینده‌نگری آکادمیک، به مردم و بشریت ارائه می‌دهد. اعطای نقش محوری به مردم (منتظران) در تحقق آرمان ظهور و حرکت جهانی آخرالزمانی، شکل دهی به جامعه در یک نقشه جامع از دیگر مزایای خاص مهدویت نسبت به آینده‌نگری غربی است. لذا این رویکرد را می‌توان؛ «استفاده از پتانسیل تفکر مهدوی در ورودی‌های نگاه آینده‌پژوهی» تعریف نمود.
رویکرد تبلیغی و اطلاع‌رسانی در حوزه مهدویت: واژه تبلیغ در مفاهیم دینی با آن‌چه که امروزه به عنوان تبلیغات بکار برده میشود معانی کاملاً متفاوتی دارد. تبلیغات امروزی به معنای متقاعد کردن مخاطب و جلب نظر او با هر روش و وسیله‌ای است که طبیعتاً در این معنا استفاده از هر نوع بزرگ‌نمایی و ایجاد جاذبه‌ای که در مخاطب مؤثر واقع شود مجاز شمرده میشود، امّا تبلیغات دینی بر اساس آیات قرآن کریم به معنای درست و کامل رساندن پیام دینی به شیوه روشن‌گرانه است و تبلیغی در عرصه مهدویت نیز به همین معناست. رویکرد تبلیغی در حوزه مهدویت به مفهوم به کارگیری شیوه‌ها و ابزارهای مناسب به جهت رساندن پیام مهدوی به مخاطبان با هدف اثرگذاری بر ایشان است. لذا در این رویکرد، علاوه بر این‌که استفاده از هر ابزار و روش تبلیغی برای جلب توجه مخاطب و پیام‌رسانی مجاز شمرده نشده، بلکه اگر به طور قطع به شیوه صحیح، پیام‌ها منتقل شود دچار محدودیت‌هایی نیز خواهد شد. همچنین ما در گونه‌بندی مطالب، مباحثی همچون؛ معرفی منابع، معرفی مراکز، معرفی شخصیت‌ها و ... را در این رویکرد قرار دادیم.
رویکرد جامعه شناختی در حوزه مهدویت: با نگاهی اندک به منابع روایی و مجموعه احادیثی که در باره عصر ظهور و جامعه مهدوی بیان شده، استنباط می‌گردد که یکی از اهداف و آرمان‌های تشکیل حکومت جهانی امام مهدی، تحقق جامعه‌ای عادلانه، انسانی، دینی و مبتنی بر پایه‌های استوار اجتماعی است. بخشی از عوامل و شرایط تحقّق زمینه‌های انسان سازی، مبتنی بر شرایط اجتماعی است، به گونه‌ای که اگر جامعه برخوردار از آن شرایط لازم نباشد، انسان‌ها نمی‌توانند به شکوفایی برسند. از این‌رو اگر هم هدف حکومت مهدوی انسان‌شناسانه باشد، باز ناگزیریم تا به تصحیح و سالم سازی اجتماعی کمک کنیم. حکومت دینی ما بر طرح تئوریک «تبیین و ترویج فرهنگ مهدویت » و پژوهش در عرصه‌های گوناگون مرتبط به این امر، متولد شده است. در تبیین تأثیرهای اجتماعی اعتقاد به مهدویت بر جامعه، ابتدا می‌توان دو نوع کلی تأثیر اجتماعی را بازشناسی کرد . لذا این رویکرد به دنبال بررسی عوامل و موانع جامعه شناختی و نیز تبیین و ارائه راهبردهای مقتضی در جهت ترویج فرهنگ مهدوی و تحقق زمینه‌سازی ظهور در عرصه‌های مختلف اجتماعی است. همچنین ما در گونه‌بندی مطالب، مباحث فرهنگی را در این رویکرد قرار دادیم.
رویکرد اجتماعی در حوزه مهدویت: در باب ماهیت زندگی اجتماعی دو رویکرد اصلی وجود دارد؛ رویکردهای نخست صرفاً به بیان چگونگی و فرایند اجتماع انسان‌ها در یک قلمرو جغرافیایی می‌پردازند که شیوه‌های مختلف آن، صرفاً به بعد دنیوی- مادی زندگی اجتماعی انسانی معطوف هستند. در مقابل، رویکردهای دوم به غایت و نتیجه زندگی اجتماعی نگاه می‌کنند. این رویکردها هدف جامعه را ملاک قرار می‌دهند. از نظر آن‌ها اجتماعی زندگی کردن غایتی را برآورده می‌سازد و باید به تبیین آن غایت نهایی زندگی جمعی پرداخت. در نگاه اسلامی و آرمان شهر مهدوی؛ هر چند جنبه‌های مادی زندگی آدمی مهم هستند و اسلام نیز برای تأمین آن‌ها برنامه مناسب و شایسته‌ای ارائه کرده است، اما به نظر می‌رسد کارکرد اصلی جامعه در نگرش قرآنی اسلامی، رویکرد غایت‌گرایانه است. قرآن کریم با نفی تفاوت‌های ظاهری اقوام و ملل، مایه امتیاز و برتری را صرفاً تقوا و فضایل اخلاقی دانسته است. همچنین ما در گونه‌بندی مطالب، مباحث محیط زیست و بهداشت را در این رویکرد قرار دادیم.
رویکرد سیاسی در حوزه مهدویت: در تفکر اسلامی سیاست با تربیت و زمینه‌سازی رشد و ترقی قرین شده است و دلیل آن این است که ریشه سیاست در زبان عربی به معنای تربیت است. در قرآن کریم، مستقیماً از اصطلاح سیاست استفاده نشده است؛ بلکه به جای آن از اصطلاحاتی همچون ملک و حکم استفاده شده است. در متون روایی واژه و اصطلاح سیاست کاربرد دارد به‌طوری که در زیارت جامعه کبیره، ائمه معصومین«ساسه العباد» خوانده شده‌اند. واژه سیاست در ادبیات امروز در دو معنا استفاده میشود. این واژه همانند واژه‌هایی چون اخلاق و تاریخ هم در معنای خود موضوع، عمل یا واقعه به کار می‌رود و هم نام یک رشته علمی است. لذا سیاست هم به معنای عمل و رفتار سیاسی است و هم نام یک رشته علمی. این واژه در کاربرد دوم به صورت کامل تر «علم سیاست» به کار می‌رود. پس ما می‌توانیم «سیاست مهدوی» را در هر دو کاربرد مورد توجه قرار دهیم. هم به معنای فعل سیاسی و نوعی رفتار در عرصه اجتماعی و هم به معنای علم سیاست مهدوی.
رویکرد آیینی و مناسکی در حوزه مهدویت: رویکرد آیینی و مناسکی را می‌توان در ترسیم و تبیین وظایف و اعمال منتظران (انتظار فرج) در عصر غیبت و با هدف نزدیکی به امام عصر و زمینه‌سازی ظهور در قالب انجام اعمال خاص، قرائت زیارات، ادعیه و امثال آن تعریف کرد. یکی از ابعاد محوری رویکرد آیینی ادعیه و زیارات هستند، ادعیه ویژه حضرت مهدی(عج)بسیار متنوّع، ولی هدفمند و با روشی ویژه، سمبلهای عدالتخواهی و عدالت گستری را در یک وارث حقیقی و زنده و حاضر در صحنه جوامع بشری مورد توجه ویژه قرار داده و با برقراری ارتباط معنوی دعاکننده با او، مجموعه آرمان‌های الهی عدالت مدار را با ظلم ستیزی از درون انسان تحوّلی زیربنایی به وجود میآورد، تا انسانهای منتظرِ قیامِ پرچمدار حقطلب و عدل گستر را در حالت آماده باش کامل و بصیرت همه جانبه در آورد، و احیای کتاب و سنّت در دولت حضرت مهدی(عج) در این ادعیه، سمبُل حقگرایی و حق‌گستری و عدالت خواهی معرفی شده است. همچنین ما در گونه‌بندی مطالب، مباحث مردم شناختی را در این رویکرد قرار دادیم.
رویکرد روش شناختی در حوزه مهدویت: این رویکرد، هر چند یک رشتۀ مستقل علمی نیست، اما به عنوان یکی از ارکان فلسفۀ علم می‌تواند مستقلا مد نظر قرار گیرد. این رویکرد به دنبال بررسی و تبیین پیشینه و روش تألیف و تحقیق پیرامون حضرت مهدی(عج) و مسائل مرتبط در حوزه مهدویت است. در این نگاه مطالب فراوانی درباره مهدویت وجود داشته است که از زمان پیامبر(عج) تا کنون به دست ما رسیده است و به انحاء مختلف در قالب مکتوباتی از فرق مختلف اسلامی، نوشته شده است. این رویکرد به دنبال بررسی، تبیین و ارزیابی مطالب موجود در قالب روش‌های تحقیقی مختلفی همچون؛ روایی، قرآنی، عقلی، تاریخی، تحلیلی و... است.
رویکرد مدیریتی در حوزه مهدویت: مدیریت «علم و هنر برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت و رهبری، نظارت و کنترل و نهایتاً ایجاد هماهنگی برای رسیدن به هدف یا اهداف از پیش تعیین شده سازمان» تعریف میشود و در تعریف راهبردی نیز آمده است که راهبرد پاسخ به سه سؤال است؛ این‌که کجا هستیم؟ کجا می‌خواهیم برویم؟ و چگونه می‌خواهیم برویم؟ این سؤالات، مسائلی است که پاسخ آن‌ها در آموزه‌ها، اعتقادات و اندیشه‌های مهدویت وجود دارد. به طور کلی راهبرد یعنی جهت کلی حرکت از وضع موجود برای رسیدن به وضع مطلوب. با این اوصاف، بیشترین و مهم‌ترین نقش از نگاه راهبردی و مدیریتی در حوزه مهدویت، در مقصد و وضع مطلوبی است که برای ما تبیین می‌کنند.
رویکرد ادبی در حوزه مهدویت: این رویکرد به دنبال تبیین و ترویج شیوه‌های ادبی و هنری در انتقال مفهوم مهدویت و انتظار، به طیف وسیع مخاطبان است. در این نوع نگاه، به شیوه‌ها و تأثیرات عمیق ادبی و هنری در تعمیق تفکر مهدوی توجه میشود که در قالب ابزارها و شیوه‌های هنری، ادبی مانند مباحث واژه‌شناسی صورت می‌پذیرد. همچنین ما در گونه‌بندی مطالب، مباحث واژه شناختی، ترجمه، ذوقی، شعر و مانند آن را در این رویکرد قرار دادیم.
نتیجه‌گیری
تحقق انقلاب اسلامی در ایران و تشکیل یک حکومت در جهت تسهیل اجرای احکام الهی، یکی از جلوه‌های حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی است. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با بهره‌گیری از جایگاه خود در میان امت و کشورهای اسلامی و نیز عرصه بین المللی، گام‌های مؤثری را در جهت تحقق تمدن اسلامی بردارد. به همین منظور واکاوی وضعیت موجود فکری، فرهنگی در عرصه مهدویت به خصوص در جامعه ایران یکی از اولویت‌های مهم در جهت ایجاد گفتمان مهدوی در محدوده ایران اسلامی و به تبع آن جوامع اسلامی و سایر کشورهای جهان خواهد بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رهیافت‌ها و رویکردهای مختلفی در حوزه مهدویت شکل گرفته است که این رویکردها (مجموع رهیافت و رویکرد) گاه از خلال مصاحبه با اساتید و صاحب‌نظران و گاه از خلال منابع مکتوب و چندرسانه‌ای قابل استخراج است. در این مقاله با مراجعه به اساتید و منابع موجود در پی آن بودیم که رویکردهای مختلف این حوزه را احصاء نماییم و بر اساس روش کیفی پدیدارشناسی تفسیری و با بررسی دقیق تر و استفاده از چارچوب‌های علمی، گونه‌های علمی این رویکردها را شناخته و با کمک از تکنیک گونه‌شناسی، به طبقه‌بندی گونه‌های علمی رویکردهای آموزه مهدویت بپردازیم. در یک گونه‌شناسی اولیه، به 36 عنوان رویکرد رسیدیم ولی برخی از این رویکردها با یکدیگر قرابت مفهومی داشتند و قابل ادغام بودند؛ و برخی دیگر در چارچوب‌های علمی قرار نمی‌گرفتند، لذا از طریق فن مقایسه مستمر، در نهایت به 18 رویکرد علمی رسیدیم که این رویکردها شامل: رویکرد قرآنی، روایی، کلامی، فلسفی، فقهی، تاریخی، تمدنی، سیاسی، تربیتی، عرفانی، تبلیغی و اطلاع‌رسانی، راهبردی و آینده‌نگارانه، مدیریتی، اجتماعی، جامعه شناختی، روش شناختی، ادبی و آیینی و مناسکی هستند.
هر یک از این رویکردها به دلیل در بر داشتن مدلول‌های تمدنی، از این قابلیت و ظرفیت برخوردار است که به مثابۀ چشم‌اندازی برای تمدن نوین اسلامی مورد توجه قرار گیرد. در واقع در نگاهی کلی می‌توان گفت که جایگاه آموزه‌های مهدوی در تمدن جدید اسلامی جایگاه ترسیم آینده است. منابع _ آصفی، محمدمهدی، انتظار پویا، ترجمه: تقی متقی، تهران، بنیاد فرهنگی حضرت موعود، 1383ش.
_ الویری، محسن، «رابطۀ اسلام و ایران رویکرد تمدنى»، فصلنامه تاریخ اسلام، ش20، تابستان 1387ش.
_ _______________ ، «فکره المهدویه و الحضاره الاسلامیه الجدیده»، مجموعه مقالات مؤتمر الامام المهدی4 و مستقبل العالم (کنگرۀ امام مهدی4 و آیندۀ جهان)، نجف، مجمع اهل‌البیت:، 1434ق.
_ _______________ ، فرهنگ و ارتباطات در تمدن اسلامی (جزوه کلاس دکتری رشته فرهنگ و ارتباطات در دانشگاه باقرالعلوم7)، 1391ش.
_ الویری، محسن؛ سیدرضا مهدی‌نژاد، «رابطه دین و تمدن در اندیشه مالک بن نبی»، فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، سال نهم، شماره هجدهم، پاییز و زمستان 1392ش.
_ الویری، محسن؛ عباسعلی مشکانی سبزواری، «درآمدی بر سنجش ظرفیت‌های تمدن‌سازی فقه»، فصلنامه پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال اول، تابستان 1390ش.
_ امامی سیگارودی، عبدالحسین؛ ناهید دهقان نیری؛ زهرا رهنورد؛ علی نوری سعید؛ «روش‌شناسی تحقیق کیفی: پدیدارشناسی»، فصلنامه پرستاری و مامایی جامع‌نگر، سال 22، ش68، پاییز و زمستان 1391ش.
_ بابایی، حبیب‌الله، کاوشی نظری پیرامون الهیات و تمدن، قم، پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393ش.
_ بهروزلک، غلامرضا، سیاست و مهدویت، قم، حکمت رویش، 1384ش.
_ بی‌نام، «احیای تمدن اسلامی از نگاه مالک بن نبی»، مجموعه مقالات اندیشه‌های تمدنی مالک بن نبی، پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی6، اسفند 1387ش.
_ پورسیدآقایی، سید مسعود، با جاری انتظار، قم، انتشارات مؤسسه آینده روشن، 1387ش.
_ تهرانی، صادق، «اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی»، انتشار یافته در سایت خبری بصیرت، 9 اسفند 1387ش.
_ جعفری، محمدصابر، درباره واژه مهدویت، تهران، ماه‌نامه پاسدار گمنام، دی‌ماه 1389ش.
_ حنفی، حسن، «اندیشه و تمدن اسلامی و مباحثی پیرامون آن‌ها»، نامه علوم انسانی، تابستان 1379ش.
_ خامنه‌ای، سید علی، انسان 250 ساله: مجموعه‌ای از بیانات مقام معظم رهبری درباره زندگی سیاسی- مبارزاتی ائمه:، تهران، مرکز صهبا، مؤسسه انتشارات جهادی، 1390ش.
_ خمینی، سید روح‌الله، اسلام ناب محمدی: مجموعه‌ای از پیام‌ها و بیانات رهبر فقید انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی;، تهران، دانشگاه تهران، 1369ش.
_ __________________ ، صحیفه نور (مجموعه رهنمودهای امام خمینی;)، تهران، وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، 1368ش.
_ دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، بی‌تا.
_ صافی گلپایگانی، لطف‌الله، اصالت مهدویت، قم، انتشارات مسجد جمکران، 1400ق.
_ صوفی، محمدرشید، «تحلیل داده‌ها در روش تحلیل پدیدارشناسی تفسیری (IPA)»، سایت علمی www.academia.edu، بهمن 1392ش.
_ طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، تحقیق: عبادالله تهرانی، علی احمد ناصح، قم، مؤسسه المعارف الإسلامیه، چاپ اول، 1411ق.
_ عابدی جعفری، حسن؛ محمدسعید تسلیمی؛ ابوالحسن فقیهی، محمد شیخ‌زاده، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، سال پنجم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1390ش.
_ عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، سازمان انتشارات جاویدان، بی‌تا.
_ فاضلی‌نیا، نفیسه، «انقلاب اسلامی و نقش مهدویت و انتظار در امید و بیداری ملت‌ها»، مجموعه مقالات چهارمین سال برگزاری همایش بین‌المللی دکترین مهدویت، 1387ش.
_ کارگر، رحیم، «مهدویت و آیندۀ سیاست (دولت) از دیدگاه شیعه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی، قم، دانشگاه باقرالعلوم7، 1383ش.
_ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.
_ محمود، عرفان، «نهضت امام خمینی زمینه‌ساز ظهور دولت حضرت مهدی4»، ترجمه: حجت‌الاسلام رحمت‌الله خالقی، مجله حضور، ش26، زمستان 1377ش.
_ مزینانی، محمدصادق، «حکومت اسلامی در عصر انتظار»، مجله حوزه، ش70 و 71، مهر و آبان، آذر و دی 1374ش.
_ مطهرنیا، محمود؛ حسن عباسی، ضرورت‌ها و تأثیر رویکرد مهدوی بر نحوه تدوین استراتژی‌های خرد و کلان نظام، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1390ش.
_ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، 1368ش.
_ معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1376ش.
_ هدایتی فخر، ابوالفضل، «مهدویت در منظر امام خمینی;»، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1387ش.
_ همایون، محمدهادی، تاریخ تمدن و ملک مهدوی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1390ش. نویسندگان: محسن الویری، محمدرضا برزویی فصلنامه مشرق موعود شماره 34 انتهای متن/
95/04/17 :: 01:36
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 162]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها