محبوبترینها
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه میتوانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1803871500
بررسی مدیریت بحران «جمل» در سیره امیرالمؤمنین علی(ع) - بخش دوم و پایانی مشورت و رایزنی با تیم مدیریت بحران
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: بررسی مدیریت بحران «جمل» در سیره امیرالمؤمنین علی(ع) - بخش دوم و پایانی
مشورت و رایزنی با تیم مدیریت بحران
کشف شیوه مدیریت بحران «جمل» در سیره امام علی(ع) میتواند راهگشای بسیاری از سازمانها در رویارویی با بحرانهای اجتماعی باشد.
2. مدیریت حین بحران برخی از اقدامات مدیریتی که در مسائل بحرانی مورد توجه قرار میگیرند، مربوط به زمانی هستند که بحران شکل گرفته و سازمان در هر صورت در آن گرفتار شده است. در ماجرای جمل، علیرغم تلاشی که حضرت به منظور جلوگیری از بحران انجام دادند، ولی این بحران در منطقه بصره به وقوع پیوست و مخاطراتی را برای نظام نوپای علوی ایجاد کرد. با به‌وجودآمدن بحران جمل در بصره، امام علی(ع) از طریق مدیریت حین بحران، در صدد برآمد تا بحران ایجادشده را مهار و کنترل نماید. برخی از مهمترین اقداماتی که به عنوان مدیریت حین بحران در سیره علوی مطرح هستند، به قرار ذیل میباشند: 2-1. استمداد از خدا برای حل بحران بینش توحیدی یکی از اصول اساسی و بنیادین در سازمانهای اسلامی است که در پرتو آن الزاماتی در رفتار و عملکرد کارکنان رخ میدهد (ابروش، 1391، ص109). بر اساس این رویکرد، علت همه موفقیتها و کارها به خدا نسبت داده میشود. این موضوع در سیره مدیریتی امام علی(ع) از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ به طوری که آن حضرت در نامههایی که به زمامداران و مدیران ارشد نظام مینگارند، استمداد و یاری‌جستن از خدا در وظایف سازمانی را مورد توجه قرار میدهند. به عنوان مثال، در نامهای به «محمدبن‌ابی‌بکر» در این خصوص فرمودند: «زیاد از خدا طلب کمک و یاری نما؛ زیرا که او مشکلات تو را کفایت میکند و در سختی‌هایی که بر تو تحمیل می‌گردد، تو را یاری می‌رساند» (نهج‌البلاغه، نامه 34) و در نامه دیگری که برای برخی از زیردستان خویش نوشته‌اند، می‌فرمایند: «فاستعن بِاللّهِ علی ما أهمّک» (همان، نامه 46)؛ در مشکلات و ناگواری‌ها از خدا یاری بجو. تبلور این بینش در سازمان، موجب میشود تا مدیران و کارکنان، خدا را به عنوان حمایتگر و پشتیبان واقعی قلمداد کنند. ازاینرو، در موقعیتهای بحرانی، توجه به این نگرش و استمداد از خدا از اهمیت بالاتری برخوردار میشود. چنانچه ایشان در محلی به نام «زاویه» که در نزدیکی بصره بود، به نماز مشغول شدند و پس از راز و نیاز با خدا، دست به دعا برداشتند و فرمودند: اللهم رب السموات و ما أظلت، و الأرضین و ما أقلت، و رب العرش العظیم، هذه البصره أسألک من خیرها، و أعوذ بک من شرها، اللهم أنزلنا فیها خیر منزل و أنت خیر المنزلین، اللهم إن هؤلاء القوم قد خلعوا طاعتی، و بغوا علی، و نکثوا بیعتی، اللهم احقن دماء المسلمین (مسعودی، 1409ق، ج2، ص361)؛ ای پروردگار آسمانها و آنچه آسمانها بر آن سایه افکنده و ای پروردگار زمین و آنچه زمین میرویاند، ای خدای عرش عظیم، اینک اینجا بصره است. خیر و نیکیِ آن را از تو درخواست میکنم و از شرّ آن به تو پناه می‌برم. پروردگارا مرا در بهترین جای فرود آور؛ زیرا که تو بهترین فرودآورندهای. پروردگارا این جماعت بر من ستم کردند و از اطاعت من بیرون شدند و بیعت با من را شکستند. خدایا چنان کن تا خون مسلمانان به هدر نرود. همانطور که در این دعا مشاهده میشود، حضرت برای مقابله با بحران جمل و کنترل آن، از خدا استمداد و یاری میجوید. 2-2. بسیج منابع انسانی وقتی اقدامات پیشگیرانه نتواند مانع بحران شود، مدیران برای کنترل بحران تلاش میکنند تا از طریق بسیج منابع و امکانات، بحران فرارو را برطرف سازند. یکی از مهمترین اقداماتی که در مدیریت بحران، مورد توجه تیمهای مدیریت بحران است، بسیج‌نمودن منابع انسانی و امکانات موجود در سازمان برای کنترل مخاطراتی است که بحران موجود ایجاد کرده است. امام علی(ع) با دریافت اولین نشانههای بحران جمل با اقدامات پیشگیرانه، در صدد کنترل و یا کاهش آثار تخریبی آن برآمدند و پس از اینکه بحران جمل در بصره شکل گرفت، با آگاهی کامل از قدرت نظامی و مالی ناکثین در بصره، اقدام به بسیج منابع و امکانات نمودند. ایشان برای مدیریت بحران جمل، به توان و قدرت نظامی مطلوبی نیاز داشتند. بر این اساس، یکی از اقداماتی که برای مدیریت بحران در پیش گرفت، جمع‌آوری منابع انسانی برای جنگ نظامی با ناکثین بود. در همین راستا، وقتی از مدینه حرکت کرد و به منطقه فید(1) رسید، به سمت کوهستانهاى «طى» رفت و «عدى» پسر «حاتم» همراه ششصد تن از قوم خویش به ایشان پیوست (مفید، 1413ق(الف)، ص261). حضرت به منظور آمادگی کامل برای مقابله با ناکثین و برچیدن بحرانی که ایجاد کرده بودند، سعی کردند با توان نظامی بالایی به مصاف آنها در بصره بروند. از اینرو، «هاشم‌بن‌عتبه» را که به «مرقال» معروف بود، فرا خواند و او را همراه نامه اى پیش ابوموسى اشعرى، ـ که قبلاً هم از سوى عثمان حاکم کوفه بود ـ فرستاد و دستور داد نامه را به ابوموسى برساند و در آن نامه از وى خواسته بود تا مردم را همراه هاشم به جهاد فرستد (همان، ص262). مضمون نامه چنین بود: از على، امیر مؤمنان به «عبداللّه‌بن‌قیس». اما بعد، من هاشم‌بن‌عتبه مرقال را پیش تو فرستادم تا مسلمانانى را که آنجایند همراه او گسیل دارى تا به جنگ مردمى بروند که بیعت مرا شکسته اند و شیعیان مرا کشته اند و میان این امت بدعتى بزرگ پدید آورده اند. همین که او با این نامه پیش تو رسید، مردم را همراه او اعزام کن و او را معطل مکن و من تو را در امارت شهرى که هستى باقى نگذارده ام، مگر اینکه از یاران و مددکاران من در این موضوع باشى. و السلام (همان). 2-3. حذف یا کاهش قدرت عوامل بحران زا یکی از اقداماتی که در مواقع بحران باید انجام داد، کاهش یا حذف تأثیرات نامطلوب بحران است. توان ایجاد تغییر و نفوذ بر عوامل بحرانزا یکی از راهبردهایی است که به منظور کاهش یا حذف آثار نامطلوب بحران، مورد توجه مدیریت بحران قرار میگیرد. در سیره امام علی(ع) نیز مواردی مشاهده میشود که میتوان از آنها به عنوان اقداماتی برای حذف یا کاهش عوامل بحرانزا در بحران جمل یاد نمود. یکی از عوامل تأثیرگذار و پیش‌برنده بحران جمل، همراهی «عایشه» با ناکثین بود. وجود همسر پیامبر اسلام(ص) در کنار مخالفین حکومت، به‌مثابه برگ برندهای بود که بر میزان و شدت بحران جمل میافزود.(2) عایشه از این جهت که همسر رسول خدا(ص)و دختر «ابوبکر» بود، مورد توجه مردم بود و به محض اینکه دشمنى و ناسازگارى خود را با امیرالمؤمنین على(ع) اظهار داشت و مردم را به جنگ با ایشان فرا خواند، همه دشمنان امام على(ع) به او پیوستند (همان، ص227). طلحه و زبیر، به منظور بهره‌برداری از موقعیت اجتماعی عایشه، وی را با خود همراه کردند تا از این طریق جمعیت بیشتری را برای مقابله با حکومت علوی مهیا سازند (همان، ص226). چنانچه در برخی از موارد، مردم با مشاهده عایشه و همراهی او با ناکثین، به آنها گرویدند (همان). این موضوع باعث شد تا بحران جمل پرمخاطره گردد. به همین منظور، امام علی(ع) برای خنثی‌نمودن این ترفند بحرانزا، از طریق سخنرانیها و خطبههایی که ایراد مینمودند، به وصیت پیامبر(ص) مبنی بر خانه‌نشینی همسران ایشان و اینکه رهبران جمل، همسران خود را در خانه و دور از چشم مردم قرار دادهاند؛ در حالی که همسر پیامبر(ص) را با خود همراه ساختند اشاره می‌کردند (مدنی، 1420ق، ص99). این اقدام امام علی(ع) بسیاری از افراد خفته و ناآگاه را بیدار ساخت و باعث شد تا میزان مقبولیت رهبران جمل کاسته شود و از این طریق، میزان قدرت و توان آنها را کاهش داد. حضرت از طریق «احنف‌بن‌قیس» که یکی از بزرگان بصره بود، شش هزار(3) نفر شمشیرزن از قبیله «بنی سعد» را از شرکت در جنگ بازداشت. او در ملاقاتی که با امام علی(ع) داشت عرض کرد: «اگر مى خواهى با دویست نفر مرد کاردیده در خدمت و موافقت شما باشم و اگر مى خواهى شش هزار مرد شمشیرزن را از شرکت در جنگ بازدارم. امیرالمؤمنین على(ع) فرمودند: اگر شش هزار مرد شمشیرزن را از جنگ بازداری، بهتر است» (ابن‌اعثم کوفی، 1411ق، ج2، ص463). حضور این افراد در سپاه جمل میتوانست بحران جمل را تشدید نماید. امام علی(ع) به این طریق میخواست بخشی از توان نظامی ناکثین را مورد کنترل قرار داده و آن را مهار کند. البته حضور چهرههای سرشناس و افراد موجه؛ از قبیل «عمار یاسر»، «مالک اشتر»، «محمدبن‌ابی‌بکر» و «قیس‌بن‌سعد‌بن‌عباده» در حل بحران جمل به ویژه بسیج مردم کوفه برای مقابله با بحران جمل نیز بیتأثیر نبود (ابن‌قتیبه دینوری، 1410ق، ج1، ص85؛ مسعودی، 1409ق، ج2، ص359). حضور این افراد در جبهه امام علی(ع) باعث میشد تا مردم، بیشتر به حقانیت امام علی(ع) واقف شوند. در نتیجه، میزان حضور مردم در جبهه ناکثین کمتر میشد و به‌دنبال آن، قدرت عوامل بحرانزا در جمل رو به افول می‌نهاد. 2-4. اطلاع رسانی و آگاه سازی در شرایط بحرانی، اطلاعات و جریان آن در سازمان، نقش مهمی را ایفا میکند. مدیریت بحران در شرایط بحرانی با استفاده از سازوکارهای اطلاعرسانی، اطلاعات مورد نیاز را در سراسر سازمان و حتی بیرون از سازمان منتشر میکند. با شکل‌گیری بحران، یکی از اقداماتی که تیم مدیریت بحران باید مورد توجه قرار دهد، اطلاعرسانی و آگاهسازی پیرامون بحران است. معمولاً در طی مراحل اولیه بحران، شایعاتی در مورد سازمان و بحران ایجاد میشود. توسعه و گسترش این شایعات میتواند بر شدت و میزان تخریب بحران بیافزاید (دِولین، 2007م، ص362). ازاینرو، مدیریت بحران میتواند با استفاده از سازوکارهای اطلاعرسانی و آگاهسازی با ارائه اطلاعات صحیح، بحران مذکور را مدیریت و کنترل نماید. در جریان بحران جمل، عایشه با ارسال نامه، اذهان مردم را تشویش نموده بود. او با ارسال نامه برای مردم «مدینه» و شهر «یمامه» و اطراف آن باعث شده بود تا وضعیت بحران جمل تشدید شود (مفید، 1413ق(الف)، ص301-299). امام علی(ع) با واکنش به این عملکرد بحرانزای عایشه و اصحاب جمل، دست به قلم شدند و از طریق نامه و ایراد خطبه، اطلاعات صحیح و دقیق از موضوع را به مردم ارائه مینمودند. سخنرانی ایشان در «ربذه» مبنی بر قتل و غارت بصره توسط اصحاب جمل (مجلسی، 1403ق، ج32، ص92) و نامهای که برای مردم کوفه نگاشتند (مفید، 1413ق (ب)، ص244) به منظور خنثی‌نمودن اقدامات عایشه و کنترل بحران جمل انجام گرفت. امام علی(ع) با استفاده از سازوکار اطلاعرسانی و آگاهسازی، توانست فتنهای را که عایشه و اصحاب جمل برافروخته بودند کم‌فروغ و بیتأثیر سازد. اگر ایشان این اقدام مفید را انجام نمی‌دادند، چه بسا ممکن بود بحران جمل چنان قدرتی پیدا کند که مهار و کنترل آن غیر ممکن یا طاقتفرسا باشد. بنابراین، اطلاعرسانی و آگاهسازی در سیره مدیریتی امام علی(ع) در بحران جمل، یکی از اقداماتی است که در حین بحران انجام شد و توانست آثار مطلوبی را به همراه بیاورد. 2-5. مشورت و رایزنی با تیم مدیریت بحران بحرانها به دلیل ابهامات و تهدیدات فزآیندهای که دارند، تصمیمگیری برای حل آنها با مشکل مواجه میشوند. علاوه بر این، در شرایط بحران، باید به سرعت تصمیم گرفت. تصمیمگیری پیرامون مسائل بحرانی، قدری سختتر از شرایط عادی است. یک تیم مدیریت بحران، در صورتی میتواند به صورت اثربخش تصمیمگیری کند که از مشورت و رایزنی با دیگران برخوردار باشد. از سوی دیگر، ترس از شکست در شرایط بحرانی، باعث میشود تا مدیران از تصمیمات جمعی و گروهی، بهتر استقبال کنند؛ زیرا تصمیمات نادرست در موقعیتهای بحرانی میتواند آثار زیانبارتری را با خود به همراه داشته باشد. امام علی(ع)، وقتی از تشکیل سپاهی از مخالفین توسط طلحه و زبیر و حرکت آنها به بصره آگاه شد، «ابن‌عباس»، «محمدبن‌ابى‌بکر»، «عماربن‌یاسر» و «سهل‌بن‌حنیف» را فرا خواند و این موضوع و خبر تصمیم آن قوم را براى رفتن به بصره در اختیار آنها قرار داد و سپس فرمود: اکنون نظریه خود را بگویید و رأى خویش را بازگویید تا بشنوم. عمار گفت: رأى درست این است که به سوی کوفه حرکت کنیم؛ زیرا اهل آن شیعه ما هستند و این قوم هم، آهنگ بصره دارند. ابن عباس گفت: اى امیرالمؤمنین! رأى درست به عقیده من چنین است که نخست کسانى را به کوفه فرستیم و آنان با تو بیعت کنند و خود، نامه براى ابوموسى اشعرى بنویسى که براى تو بیعت بگیرد و خودش بیعت کند و سپس به کوفه حرکت کنیم، چون به کوفه رسیدیم، با شتاب و پیش از آنکه آن قوم به بصره برسند، اقدام کنیم و نیز تو نامه اى به «ام‌سلمه» بنویسى و او را همراه خود ببرى که براى تو نیرو و قوتى خواهد بود (همان، ص239). امام علی(ع) همواره در شرایط بحرانی به ویژه پس از آگاهی از بحران احتمالی فرارو، برخی از افراد مطمئن و صاحب خرد و اندیشه را برای مشورت و رایزنی دعوت میکرد و با شناختی که از آنها داشت، موضوع را با آنها در میان گذاشته و از نظرات آنها استفاده می‌نمود. 3. مدیریت پس از بحران مهار و کنترل بحران، ممکن است، موقتی و همچون آتشی زیر خاکستر باشد که در زمانی دیگر برافروخته گردد. بنابراین، تیم مدیریت بحران، همواره باید اقداماتی را پس از حلّ بحران انجام دهد تا از این طریق، دریابد که دیگر بحران مذکور آثار زیانبار و تخریبی ایجاد نمیکند. بر اساس برخی مطالعات انجام‌شده، اقداماتی که بعد از بحران انجام میشود را بازیابی(4) گویند. این مرحله که پس از مهار و کنترل بحران انجام میگیرد، بر مجموعه‌اقداماتی اطلاق میشود که به منظور عادیسازی شرایط انجام میپذیرد. همانگونه که ارگانیزم بدن انسان را پس از یک عمل جراحی چندین‌ساعته در شرایط بازیابی قرار میدهند تا علائم حیاتی خود را بازیابد و به حالت طبیعی برگردد (روشندل اربطانی و دیگران، پورعزت و قلیپور، 1388، ش2، ص77)، در مدیریت بحران نیز باید پس از مهار موفقیت‌آمیز و کنترل بحران، مجموعه‌اقداماتی را انجام داد تا از این طریق، روال عادی و طبیعی بازگردد. در سیره امام علی(ع) بعد از ماجرای بحران جمل، مجموعه‌اقداماتی انجام شد که هر یک نقش مهمی در حل بحران جمل داشتند. 3-1. شفافسازی اقداماتی که در شرایط بحرانی انجام میگیرند، ناظر به همان وضعیت بحرانی هستند. ازاینرو، اگر اقداماتی که توسط تیم مدیریت بحران در شرایط بحرانی انجام میگیرند، بدون لحاظ‌کردن موقعیت و شرایط موجود، مورد بررسی و توجه قرار گیرند، ممکن است مورد انتقادات بسیاری قرار گیرد. علاوه بر این ممکن است برخی تحریکات درونی و بیرونی باعث تحریف یکسری از حقایق در مورد بحران گردد. در این صورت، هجمهها بر علیه تیم مدیریت بحران افزایش یافته و عملکرد آنها مورد نقد و انتقاد قرار گیرد. این موضوع در جنگ جمل، به خوبی مشهود است. در بحران جمل، کشته‌شدن طلحه و زبیر به عنوان دو تن از یاران مشهور پیامبر(ص) و برخی از مسلمانان، میتوانست موجی از انتقادات را برای نظام علوی فراهم سازد. بنابراین، امام علی(ع) اگرچه توانست بحران جمل را به خوبی مهار کند، اما به همین موفقیت بسنده نکرد، بلکه اقدامات دیگری را در راستای بحران جمل ـ بعد از مهار بحران ـ انجام داد. یکی از این اقدامات، شفافسازی و ارائه اطلاعات دقیق از ماجرای بحران و نحوه سرکوب آن افراد بود. ایشان در نامهای که برای مردم «مدینه»، «کوفه» و «ام‌هانی» نگاشتند، ماجرای دقیق جنگ جمل را از ابتدا تا پایان جنگ تشریح کردند. در آن نامه، به پیمان‌شکنی طلحه و زبیر و اصرار بر جنگیدن آنها اشاره نمودند. همچنین نوشتند: «آنهایی را که فرار کردند رها کردم و برخی را بعد از جنگ مورد عفو قرار دادم و در نهایت چارهای جز جهاد با آنها نداشتم» (مفید، 1413ق(الف)، ص395) و در نامهای که برای مردم کوفه نگاشتند، در مورد شرح وقایع جمل چنین نوشتند: آن دو نفر، پیمان مرا شکستند، وقتی به منطقه «ذیقار» رسیدم از رفتار بد آنها نسبت به فرماندارم در بصره آگاه شدم، سپس از شما خواستم که مرا یاری کنید و شما اطاعت کردید و آمدید. وقتی به بصره رسیدم با آنها صحبت کردم و برهان آوردنم و از بیعت‌شکنی آنان چشم پوشیدم، ولی هیچ راهی جز پافشاری در جنگ با من را نپذیرفتند (همان، ص398). این شفافسازی به این دلیل است که امام علی(ع) میخواستند برخی از شیطنتها و دسیسههایی که توسط مزدوران انجام میشد و افراد بیاطلاع را تحریک میکرد، خنثی نمایند. اگر حضرت اقدام به شفافسازی و ارائه اطلاعات دقیق به مردم نمیکرد، ممکن بود این تحریکات، موجی از آشوب و بحرانی جدید ایجاد میکرد. به همین دلیل، امام علی(ع) میخواست با این عمل، آثار تخریبی بحران جمل را که ممکن بود بعد از آن شکل بگیرد، مهار و کنترل نماید. 3-2. پاکسازی بصره از عاملان بحران بعد از مهار بحران، انهدام و ازبین‌بردن عوامل بحرانزا امری ضروری است. اگر این عوامل به حال خود رها شوند و هیچ‌گونه اقدامی در این خصوص انجام نگیرد، ممکن است در آیندهای نه چندان دور، بحران مذکور به شکل دیگری ظهور و با قدرت فزایندهتری بروز یابد. ازاینرو، پاکسازی بعد از مهار بحران، از اقداماتی است که همواره باید مورد توجه تیم مدیریت بحران قرار گیرد. امام علی(ع) پس از کنترل و مهار بحران جمل، عایشه را که نقش مهمی در ایجاد بحران جمل داشت، از بصره بیرون و روانه مدینه نمود. اگرچه عایشه در بصره مفتضح و مورد اهانت برخی از مردم قرار میگرفت (ابن اثیر، 1385ق، ج3، ص254)، ولی این احتمال وجود داشت که دوباره ساز مخالفت زده و بحران جدیدی را برای سیاستهای علوی و نظام اسلامی ایجاد کند. ازاینرو، امام علی(ع)، علیرغم خواسته عایشه تصمیم گرفت وی را به مدینه بازگرداند (ابن‌اعثم کوفی، 1411ق، ج2، ص484؛ مسعودی، 1409ق، ج2، ص368). بازگشت عایشه به مدینه باعث شد تا خیال حضرت از شیطنتها و دسیسههای مجدد وی در بصره آسوده باشد. این رفتار حضرت، حکایت از این نکته دارد که وجود عایشه و دسیسههای وی در بصره به مراتب خطرناکتر و بحرانآفرینتر از اقدامات وی در مدینه باشد. به همین دلیل، امام علی(ع) اصرار داشتند تا هر طور که شده عایشه را به مدینه بازگردانند. 3-3. ایجاد نظم و آرامش بحرانها معمولاً وضعیت را آشفته و پیچیده میکنند. ازاینرو، تیم مدیریت بحران، پس از مهار بحران باید سعی کند تا وضعیت عادی و طبیعی را به مجموعه بحرانزده بازگرداند. بر این اساس، برقراری نظم و ایجاد آرامش، یکی از اقداماتی است که امام علی(ع) در بحران جمل به عنوان یکی از اقدامات مدیریت پس از بحران، آن را مورد توجه قرار داد. در ماجرای جمل، پس از پیروزی سپاه امام علی(ع) بر ناکثین، اموال بیت‌المال بین سپاهیان تقسیم شد (مسعودی، 1409ق، ج2، ص371). بعد از تقسیم غنائم، عمار به حضرت عرض کرد: برخی میپندارند اموال و اولاد کسانی که با آنها جنگیدهاند، به آنان تعلق گرفته و به عنوان غنیمت قابل تصرف است. امام علی(ع) در پاسخ فرمودند: مگر فرزندان آنها مطابق قوانین اسلام اولاد آنها به شمار نمیروند و این بچهها مطابق فطرت اسلام متولد نشدهاند؟ حال ما چگونه میتوانیم در این بچهها تصرف کنیم؟ شما تنها میتوانید آنچه که در میدان نبرد است را تصرف کنید و آنچه در خانههای ایشان میباشد، میراث خود آنان است (طبرسی، 1403ق، ج1، ص168). بر اساس شواهد تاریخی پس از بحران جمل، عدهای قصد داشتند اموال و اولاد برخی از مردم بصره را تصاحب کنند که در این صورت، هرج و مرج و اختلال در نظام ایجاد میشد. امام علی(ع) پس از مهار بحران جمل، تلاش کردند آرامش و نظم را به مکانی که بحران در آنجا شکل گرفته بود برگردانند. در همین راستا فرمودند: «کسانی که با شما جنگ ندارند را مورد تعقیب قرار ندهید و کسانیکه در خانه هستند از امنیت برخوردارند» (کلینی، 1407، ج5، ص33). این قبیل توصیهها که حضرت بعد از بحران جمل بیان فرمودند مبتنی بر اهمیت ایجاد آرامش و برقراری نظم در شهر بحرانزده بصره میباشد. در واقع، تلاش ایشان به منظور برقراری نظم و آرامش در شهر بصره باعث میشود تا بحران جدیدی بر اثر آشفتگی و بی‌نظمی شکل نگیرد. بنابراین، یکی از اقداماتی که در مدیریت پس از بحران در سیره امام علی(ع) در جنگ جمل قابل استنباط است، برگرداندن نظم و آرامش مجدد به منطقه بحرانزده میباشد. 3-4. حمایت از آسیبدیدگان در شرایط بحرانی، ممکن است برخی دچار آسیب و زیان گردند. تیم مدیریت بحران با توجه به رسالتی که بر عهده دارد، وظیفه دارد از آسیبدیدگان، حمایتهای لازم را بنماید. معمولاً اقداماتی که در مدیریت بحران توسط تیم مدیریت بحران انجام میپذیرد، برای برخی از افراد و مردم درگیر بحران خالی از ضرر و زیان نیست؛ به ویژه مردمی که بحران در منطقه آنان به وقوع پیوسته آسیبهای بیشتری را متحمل میشوند. مخصوصاً اگر سازمانها و تیم مدیریت بحران نسبت به این مسأله بیتوجه باشند، ممکن است عوارض غیر قابل جبرانی را برای سازمان به بار آورد. ازاینرو، یکی از اقداماتی که توسط امام علی(ع) به عنوان مدیریت پس از بحران در ماجرای جمل صورت پذیرفت، حمایت از آسیبدیدگان در بصره بود. ایشان در نامهای به مالک اشتر که پیشاپیش سپاه حرکت میکرد فرمودند: «کسی که در حال فرار از جنگ میباشد و کسانی که مجروح شدهاند را به قتل نرسانید» (همان). پس از پایان جنگ نیز حضرت برای بار دیگر نسبت به رعایت حال زخمیها، حفظ اموال و جان و ناموس کسانی که سلاح را بر زمین گذاشتهاند سفارش کرد (یعقوبی، بیتا، ج2، ص183). این اقدام حضرت، تلاشی است به منظور حمایت از کسانی که در بحران، آسیب دیدهاند. همانطور که پیش از این گذشت، مقابله حضرت با برخی از افراد که در صدد بودند اموال و اولاد مردم بصره را به تاراج ببرند، اقدامِ حمایتی از آسیبدیدگان در بصره بود(5) نتیجه‌گیری پس از کنکاش و بررسی در سیره امام علی(ع)، این پژوهش بر این نکته رهنمون شد که واقعه جمل که توسط برخی از افراد سرشناس ایجاد شده بود، به عنوان یک بحران برای نظام اسلامی و سیاستهای عدالتمحور امام علی(ع) محسوب میشد. برخی از مهمترین مؤلفههای بحران در این ماجرا مورد شناسایی قرار گرفت که عبارتند از پیمان‌شکنی چهرههای سرشناس، تاراج بیت‌المال بصره، عدم پشتیبانی مردم کوفه، سقوط بصره توسط ناکثین، کشته‌شدن نیروهای سازمانی در بصره، تبدیل شدن بصره به منطقهای اقتصادی و بستری برای نافرمانی برخی از مدیران ارشد. امیرالمؤمنین(ع) با به‌کارگیری مدیریت سه‌مرحلهای بحران، توانستند بحران جمل را حل کرده و آثار زیانبار آن را مهار کنند. برخی از اقداماتی که ایشان در مدیریت پیش از بحران انجام دادند، به شرح ذیل میباشد: 1. استمداد و یاری از خداوند متعال؛ 2. کنترل چهرههایی که در ایجاد بحران تأثیرگذار هستند؛ 3. اجتناب از واگذاری مسؤولیت به افراد بحران‌آفرین؛ 4. مذاکره و گفت‌وگو با عاملان بحران؛ 5. بسیج‌نمودن منابع و امکانات برای مقابله با بحران؛ 6. تضعیف عوامل تقویت‌کننده بحران؛ 7. ایجاد یک سیستم اطلاعرسانی در فرآیند حل بحران؛ 8. مشورت و رایزنی برای حل بحران؛ 9. خروج عاملان بحران از موقعیت بحرانی؛ 10. بازگرداندن نظم و آرامش، پس از حل بحران؛ 11. حمایت از آسیبدیدگان در بحران. پی نوشت: شهری است که در بین راه مکه به کوفه قرار دارد. این شهر تا روزگار یاقوت حموى (قرن هفتم هجری قمری) آباد بوده است. براى اطلاع بیشتر (ر.ک: یاقوت حموى، معجم البلدان، ج 6، ص 408).
به عنوان مثال، وقتی کاروان ناکثین به «حوأب» رسیدند، عایشه با شنیدن صدای سگها به یاد سخنان پیامبر9 افتاد و گفت: «هرگز شما را در سفر بصره همراهی نخواهم کرد. در این بین طلحه و زبیر به منظور بهرهمندی از نفوذ عایشه، با نیرنگ و دسیسه، وی را با خود همراه ساختند (ر.ک: احمد‌بن‌ابی‌یعقوب اسحاق‌بن‌جعفر‌بن‌وهب‌بن‌واضح یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج2، ص181).
برخی دیگر از نقلها از دههزار شمشیرزن حکایت میکند (ر.ک: عزالدین ابوالحسن‌علی‌بن‌محمد ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج3، ص239؛ احمد‌بن‌ابی‌یعقوب اسحاق‌بن‌جعفر‌بن‌وهب‌بن‌واضح یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج4، ص497).
Recovery.
ذکر این نکته ضروری است که این افراد از سر جهل و نادانی دچار دسیسه رهبران ناکثین شدند. ازاینرو، حضرت پس از کشته‌شدن رهبران و عوامل اصلی، مردمی که دست از جنگ برداشته بودند را قابل حمایت دید. منابع و مآخذ 1. قرآن کریم. 2. نهج البلاغه. 3. آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران: مروارید، 1386. 4. ابروش، رضا، «بررسی نظام کنترل در سیره امام علی7»، پایاننامه کارشناسی ارشد؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1391. 5. ابن اثیر، عزالدین‌ابوالحسن‌علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ ، ج3، بیروت: دار الصادر، 1385ق. 6. ابن اعثم کوفى، أبومحمدأحمد، الفتوح، مصحح: على شیرى، ج2، بیروت: دارالأضواء، 1411ق. 7. ابن قتیبه دینوری، عبدالله‌بن‌مسلم، الامامه و السیاسه(تاریخ الخلفاء)، مصحح: علی شیری، ج1، بیروت: دارالأضواء، 1410ق. 8. ابن شهرآشوب، محمدبن‌علی، مناقب آل ابی‌طالب:، ج2، قم: علامه ، 1379ق. 9. الحموی، شهاب‌الدین‌ابوعبدالله یاقوت‌بن‌عبدالله، معجم البلدان، ج6، بیروت: دار صادر، 1995ق. 10. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، ج3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377. 11. ربیعی، علی و شاقاسمی، احسان، «نقش ارتباطات در مدیریت بحران»، نشریه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش7، زمستان 1385. 12. رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت، چ3، 1380. 13. روشندل اربطانی، طاهر، پورعزت، علی‌اصغر و قلیپور، آرین، «تدوین الگوی جامع فراگرد مدیریت بحران با رویکرد نظم و امنیت»، نشریه دانش انتظامی، سال دهم، ش2، 1388. 14. شامی، یوسف‌بن‌حاتم، الدّرّ النظیم فى مناقب الأئمه اللهامیم، قم: جامعه مدرسین، 1420ق. 15. طبرسی، احمدبن‌علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، مصحح: محمدباقر خرسان، ج1، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق. 16. طبری، ابوجعفرمحمدبن‌جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج4، بیروت: دارالتراث، چ2، 1387ق. 17. کلینی، محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق، الکافی، ج5، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق. 18. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج23، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ2، 1403ق. 19. مدنى، ضامن‌بن‌شدقم‌بن‌على‌بن‌الحسینى ، وقعه الجمل، قم: نشر محمد، 1420ق. 20. مسعودی، ابوالحسن على‌بن‌حسین‌بن‌على‌بن‌عبداللّه هذلى ، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، ج2، قم: دارالهجره، چ2، 1409ق. 21. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ج1، تهران: امیرکبیر، 1388. 22. مفید، محمدبن‌محمد، الجمل و النصره لسید العتره فی حرب البصره، تحقیق: علی میرشریفی، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(الف). 23. -------------، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(ب). 24. وردینژاد، فریدون و بهرامی رشتیانی، شهلا، مدیریت بحران و رسانهها، تهران: سمت، 1388. 25. یعقوبی، احمد‌بن‌أبى‌یعقوب‌اسحاق‌بن‌جعفربن‌وهب‌بن‌واضح، تاریخ الیعقوبى ، ج2و4، بیروت: دار صادر، بى‌تا. 26. WWW.Crisisnavigator, Stoyan Nikolov Madzharov, The challenges of the future and the increasing significance of crisis management, 2006. 27. Devlin, Edward S., Crisis Management Planning and Execution, Auerbach Publications, 2007. 28. Pearson, C., & Clair, J.. Reframing crisis management. Academy of Management Review, 23, 59–76, 1998. ولی‌الله نقی‌پورفر: عضو هیأت علمی و استادیار دانشگاه قم. رضا ابروش: دانش‌پژوه مقطع دکتری رشته مدیریت مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). فصلنامه حکومت اسلامی شماره 72. انتهای متن/
http://fna.ir/33MWEQ
94/10/13 - 03:25
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 279]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها