تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان میشوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835596513
بررسی مدیریت بحران «جمل» در سیره امیرالمؤمنین علی(ع) - بخش اول اقدامات امام علی(ع) برای مدیریت بحران جمل
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: بررسی مدیریت بحران «جمل» در سیره امیرالمؤمنین علی(ع) - بخش اول
اقدامات امام علی(ع) برای مدیریت بحران جمل
کشف شیوه مدیریت بحران «جمل» در سیره امام علی(ع) میتواند راهگشای بسیاری از سازمانها در رویارویی با بحرانهای اجتماعی باشد.
چکیده مدیریت بحران، یکی از موضوعاتی است که در بسیاری از جوامع، مورد ابتلا میباشد. یکی از معضلاتی که میتواند برای سازمانها و جوامع تهدیدآفرین باشد، بروز و ظهور بحران به ویژه بحرانهای اجتماعی است. به همین دلیل، مدیریت بحران به ویژه بحرانهای اجتماعی از موضوعات بسیار مهم و قابل توجه در حوزه سازمان و مدیریت است. بر این اساس، کشف شیوه مدیریت بحران «جمل» در سیره امام علی(ع) میتواند راهگشای بسیاری از سازمانها در رویارویی با بحرانهای اجتماعی باشد. این پژوهش با هدف کشف مؤلفههای بحران جمل، شیوه مهار آن توسط امام علی(ع) را مورد بررسی و تحقیق قرار میدهد. آنچه به عنوان سؤال اصلی پژوهش مطرح میشود، این است که امام علی(ع) چگونه توانست بحران جمل را مدیریت کند؟ برای پاسخ، با استفاده از روش کتابخانه‌ای، داده‌های مورد نیاز را جمعآوری و به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی داده‌های پژوهش می‌پردازیم و سرانجام مدیریت امام علی(ع) برای بحران جمل در سه مرحله: مدیریت پیش از بحران، مدیریت حین بحران و مدیریت پس از بحران را پیگیری می‌‌کنیم. برخی از اقدامات ایشان در مرحله مدیریت پیش از بحران، دقت در انتصابات سازمانی، کنترل عوامل بحرانزا،گفت‌وگو و احتجاج با عوامل بحرانزا و اقداماتی که در حین بحران توسط ایشان انجام گرفت، شامل: بسیج منابع و امکانات، حذف یا کاهش قدرت عوامل بحرانزا، اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی، استمداد از خدا و مشورت و رایزنی با تیم مدیریت بحران میشود. در نهایت، اقدامات آن حضرت پس از بحران، شامل شفاف‌سازی، پاکسازی بصره از عاملان بحران، ایجاد نظم و آرامش و حمایت از آسیب‌دیدگان میشود. واژگان کلیدی امیرالمؤمنین(ع)، مدیریت بحران، بحرانزا، بحران جمل، مؤلفههای بحران، کنترل بحران مقدمه بشر از آغاز زندگی تا کنون همواره با مسائل متعددی روبرو بوده و برای تحقق اهداف و خواستههای خویش راهی جز حل مسائل و فائق‌آمدن بر آنها نداشته است. امروزه اگرچه بشر از اندوختههای پیشینیان و دانش فراوان بهره میبرد، ولی همواره مسائل جدید، انسان و اهداف وی را محاصره نموده است. از این رهگذر، انسان راهی جز پاسخ و حل مسائل فراروی خود ندارد. برخی اوقات مسائلی که فراروی بشر قرار میگیرند، به صورت ناگهانی انسان را درگیر مینمایند؛ به طوری که جای درنگ باقی نمیگذارند. انسان برای نیل به اهداف خویش ناگزیر است این گونه مسائل را به درستی درک و به سرعت به آنها پاسخ دهد، در غیر این صورت، ممکن است تهدیدات فزاینده‌ای را بر وی تحمیل سازد. از چنین مسائلی که به طور ناگهانی ایجاد میشوند و پاسخی سریع را میطلبند، به عنوان بحران یاد میشود. انسانها از دیرباز تا کنون با بحرانهای گوناگونی مواجه بوده‌اند؛ به طوری که هر انسانی در زندگی خود برخی از این بحرانها را درک کرده است. با تأمل در تاریخ اسلام به ویژه سیره معصومین(ع)، میتوانیم برخی از بحرانهایی که این بزرگواران با آن مواجه بودند را مشاهده کنیم و با بررسی و مطالعه در سیره و روش آنها در پاسخ به بحرانهای فرارو، یک مدل مناسب و مبتنی بر اندیشه وحیانی از سیره معصومین(ع) استخراج نماییم؛ گرچه ممکن است نوع بحرانی که حضرات معصومین با آن مواجه بوده‌اند با بحرانهای معاصر تفاوت داشته باشد، ولی درک و شناخت منطق پاسخ به بحران یا به عبارتی، مدیریت بحران آنها میتواند کمک زیادی به انسان معاصر نماید. این پژوهش در صدد است تا با استفاده از سیره امام علی(ع) در جنگ جمل و بحرانی که اصحاب جمل به وجود آوردند، دریابد چگونه میتوان برخی از بحرانهای موجود که شبیه بحران جمل هستند را مدیریت کرد. ازاینرو، سؤال اصلی پژوهش این است که امام علی(ع) چگونه بحران جمل را مدیریت نمود؟ این پژوهش، سؤال اصلی فوق را در قالب دو پرسش فرعی، مورد مطالعه و بررسی قرار میدهد. سؤالات فرعی ذیل به ما کمک میکنند تا بتوانیم پاسخ مناسبی برای پرسش اصلی پژوهش بیابیم. سؤالات فرعی: مؤلفه های بحران جمل چیست؟ مدیریت حضرت علی(ع) برای حل بحران جمل مبتنی بر چه اقداماتی بود؟ مفهوم‌شناسی بحران بحران، لغتی یونانی است که در نزد اطباء «تنازع طبیعت با مرض» را گویند (دهخدا، 1377، ج3، ص4390). به همین دلیل، تغییری که به واسطه تب در بیمار پدید میآید را بحران گویند (معین، 1388، ج1، ص474). در نزد پزشکان، بحران، تغییر بزرگی است که یکباره در مرض حادث می‌گردد و باعث میشود وضعیت بیمار بدتر گشته و یا بهبود یابد (دهخدا، 1377، ج3، ص4390). بر اساس لغت یونانی، بحران واژهای است که به چیره‌شدن یک خصم بر خصم دیگر اشاره میکند؛ چنانکه مدتی با هم در خصومت بوده و در صورتی که فرصتی فراهم شود، یکی از آنها بدون آنکه به دیگری مهلت دهد، بر وی چیرگی پیدا میکند (همان). معنای اصطلاحی بحران بر اساس آنچه بیان شد، منشأ پیدایش واژه بحران، «دانش پزشکی» میباشد. با این وجود، امروزه این واژه در علوم نظری و عملی بسیاری مورد استفاده قرار گرفته است. هر دانشی بر اساس رسالت و اهدافی که دنبال میکند، معنای خاص و منحصربه‌فردی را از این واژه ارائه مینماید؛ به طوری که با وجود اختلاف فراوان در تعابیر و مفاهیم، عمدتاً بیانگر و تداعی‌کننده حقیقت واحدی در ذهن مخاطب میباشد. بنابراین، هر دانشی براساس کاربرد و اهدافی که دارد، مفاهیم و تعابیر خاصی برای واژه بحران بیان میکند. ازاینرو، در اصطلاحات علمی، معانی و مفاهیم فراوانی برای بحران ارائه شده است. این پژوهش، بحران را با قید بحران سازمانی مورد بررسی و کنکاش قرار میدهد. به همین دلیل، بحران سازمانی را به معنای ذیل اتخاذ مینماید: بحران سازمانی یک رویدادی است که با احتمال کم و تأثیر زیاد، تداوم حیات سازمانی را تهدید مینماید و از طریق مبهم‌بودن علل، آثار و راه حل‌ها مشخص میشود. همچنین این باور وجود دارد که در موقعیت بحران، تصمیمسازی باید به سرعت انجام بگیرد (پیرسون و کلایر، 1998م، ص60). مدیریت بحران مدیریت بحران، نقشهای برای به‌حداقل‌رساندن آسیب بحران است و حتی در برخی موارد میتواند به کلی موجب ازبین‌رفتن یک بحران احتمالی شود (مادزارو، 2006م، ص8). «استیون فینک» مدیریت بحران را این‌گونه توصیف میکند: «هنر ازبین‌بردن خطراتی که باعث میشود شما بتوانید بر سرنوشت خود مسلط شوید» (دِولین، 2007م، ص161). افرادی که در تیم مدیریت بحران فعالیت میکنند، چهار وظیفه مهم را برعهده دارند: عملکرد سریع، روشن‌کردن حقایق، ارائه گزارش و تثبیت مشکلات (همان، ص162). بدیهی است که مدیریت بحران، ابعاد گوناگون و گستردهای دارد. ازاینرو، برخی آن را برنامهای برای کاهش ظرفیت خرابی و در برخی موارد حذف عوامل ایجادکننده بحران و خرابی معرفی میکنند (وردینژاد و بهرامی رشتیانی، 1388، ص59). با همه این تعاریف برای مدیریت بحران، آنچه در مدیریت بحران باید مورد توجه قرار گیرد، اقداماتی است که باید در این فرآیند به کار گرفته شود. محققان، مدیریت بحران را فرآیندی متشکل از چهار مرحله ذیل معرفی میکنند: 1. پیش‌بینی و بررسی نقاط بحرانخیز؛ 2. تدوین برنامه های اقتضایی؛ 3. ایجاد گروههای مدیریت بحران از طریق تأمین نیروی انسانی و ارائه آموزشهای لازم به آنها؛ 4. اجرا و تکمیل برنامه از طریق اجرای آزمایشی آن (رضائیان، 1380، ص518). مداخله گرهای بحران مداخلهگرها عواملی هستند که در به‌وجودآمدن، استمرار و تشدید بحران مؤثرند و بر حسب اشکال و انواع بحرانها، مداخلهگرهای فراوانی میتوانند در صحنه و پشت صحنه حاضر و در ماهیت آن نقش داشته باشند. شناسایی مداخلهگرها کمک قابل توجهی برای تشخیص و حل بحران مینماید. مداخلهگرها را میتوان به دو گروه مداخلهگرهای آشکار و مداخلهگرهای پنهان تقسیم نمود. مداخلهگرهای آشکار، عوامل ظاهری و آشکار در روند بحران هستند که شناسایی آنها در مراحل اولیه به سادگی انجام میشود، اما مداخلهگرهای پنهان به سادگی قابل شناسایی نیستند، بلکه باید از طریق جمعآوری، پردازش و تحلیل اطلاعات دقیق، ابتدا نشانههای آنها را شناسایی و سپس در مراحل بعدی، آنها را تحلیل کرد (وردینژاد و بهرامی رشتیانی، 1388، ص50). الزامات مدیریت بحران بدیهی است که مدیریت بحران و حل آن نیازمند یکسری اقدامات و ملاحظاتی است که بدون آن کنترل و مهار بحران، امری طاقتفرسا و حتی غیر ممکن مینماید. این قبیل اقدامات و ملاحظاتی که لازمه مدیریت بحران میباشند به عنوان الزامات مدیریت بحران مطرح میشوند. برخی از مهمترین الزاماتی که برای مدیریت بحران احصاء و شناسایی شده است عبارتند از: 1. پیش‌بینی ظرفیت رویدادها و قدرت تکرار آنها؛ 2. توسعه و بهبود سناریوهای ممکن برای موقعیتهای بحران؛ 3. برنامه‌ریزی مدیریت بحران و تقسیم مسؤولیتها و منابع و امکانات؛ 4. تعیین و آموزش تیم مدیریت بحران؛ 5. رویکرد علمی برای غلبه بر بحران؛ 6. توسعه و بهبود مهارتها برای تحلیل موقعیتها و جزئیات. ارتباطات در مدیریت بحران ارتباطات در مدیریت بحران یک فرآیند پیچیده و بلندمدت ارتباطی میان تمام افراد درگیر در بحران است که کارایی خود را در هنگام بحران نشان میدهد. گاهی ارتباطات بحران بیش از هر عامل دیگری بر روند بحران تأثیر میگذارد. بررسی بحرانهای مقطعی نشان میدهد که انتقال اطلاعات از طریق ابزارهای ارتباطی تأثیر مهمی در مدیریت بحرانها داشته است (ربیعی و شاقاسمی، 1385، ش7، ص65). فرآیندهای مدیریت ارتباطات بحران، الزاماً در گرو تعامل با رسانههاست که اگر درست و با روشهای صحیح انجام شود، میتواند به حل بحران کمک نماید و اگر به حضور رسانههای ارتباطی بیتوجهی و یا از روشهای نادرست ارتباطی استفاده شود، میتواند به تشدید بحران یا خلق بحرانهای جدید بیانجامد (وردینژاد و بهرامی رشتیانی، 1388، ص85). موضوع ارتباطات، یکی از عوامل کلیدی و مهم در برنامههای مدیریت بحران است؛ به طوری که جمعآوری واقعیات و بیان موضوع از اهداف اصلی در طرح ارتباطات بحران محسوب میشود (دِولین، 2007م، ص359). ایجاد یک برنامه برای ارتباطات در مدیریت بحران میتواند مدیریت آن را اثربخشتر نماید. در مقابل، عدم توجه به برنامههای ارتباطی در مدیریت بحران میتواند باعث تشدید بحرانها گردد. چارچوب مفهومی پژوهش مجموعه اقداماتی که توسط مدیران برای کنترل و حلّ بحران انجام میپذیرد در سه دسته اقدامات پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران، قابل طرح و بررسی میباشد. مدیرانی که در شرایط ناپایدار محیطی و آکنده از عدم اطمینان فعالیت میکنند، بر این نکته واقفند که هر یک از اقدامات مذکور برای کنترل و حلّ بحران از اهمیت ویژهای برخوردار میباشند. این مجموعه اقدامات سه‌گانه در مدیریت بحران، به مثابه یک سیستم، ارتباط تنگاتنگی با هم دارند؛ به طوری که عدم توجه به یک نوع از اقدامات میتواند باعث غلبه بحران گردد. به عبارت دیگر، مدیریت بحران باید هر یک از این اقدامات سه‌گانه را در برنامههای مدیریت بحران مورد توجه قرار دهد؛ زیرا هر یک از این اقدامات سه‌گانه، نقش مهمی در مهار بحرانهای فرارو خواهد داشت. در واقع، مدیریت بحران در گرو اجرای اقدامات پیش از بحران، اقدامات حین بحران و اقدامات پس از بحران میباشد. چنانچه در مدیریت بحران، اقدامات پیش از بحران و حین بحران، به طور مطلوب اجرا شوند، ولی اقدامات پس از بحران مورد توجه مدیران قرار نگیرند، ممکن است بحران جدیدی شکل بگیرد و از این طریق، سازمان را با بحرانهای جدیدی مواجه سازد. همچنین اگر اقدامات پیش از بحران به طور جدی مورد توجه و ملاحظه قرار نگیرند و تنها به اقدامات حین بحران و پس از بحران اکتفاء شود، ممکن است مدیریت بحران دچار هزینههای زیاد و عدم موفقیت در حل بحران گردد. بنابراین، در این مدل مفهومی، هر یک از اقدامات پیش از بحران، حین بحران و پس از بحران به مثابه یک خرده‌سیستم برای نظام مدیریت بحران تلقی میشوند که هر یک در جای خود حائز اهمیت فراوانی است. یافته های پژوهش قبل از پرداختن به مدیریت بحران جمل در سیره امام علی(ع)، باید عوامل بحرانزا در جمل را مورد بررسی قرار داد؛ زیرا برای بررسی و کشف شیوه مدیریت بحران در سیره علوی، باید قبل از هر چیز، بحرانی‌بودن موضوع، اثبات و تعیین شود. مؤلفه های بحران در جنگ جمل وقتی بحران به وقوع پیوست و نشانههای آن ظاهر و بارز شد، مدیران به منظور فائق‌آمدن بر آن، تمام سعی و تلاش خود را به کار میگیرند تا راه حل مناسبی برای آن پیدا کنند. البته «سنخ‌شناسی» یا به عبارت دیگر، «نوع‌شناسی» بحران نیز حائز اهمیت است؛ زیرا اقداماتی که به منظور حل بحران انجام میپذیرد، بستگی به نوع و سنخ بحرانها دارد. ازاینرو، در این پژوهش، ابتدا به مؤلفههای بحران جمل می‌پردازیم و سپس بر اساس تأثیرات نامطلوبی که بحران جمل میتواند بر حکومت نوپای امام علی(ع) داشته باشد، مدیریت حضرت علی(ع) را در بحران جمل، مورد بررسی قرار میدهیم. 1. پیمان شکنی چهره های سرشناس امام علی(ع) پس از پذیرش حکومت و آغاز اصلاحات مورد نظر، با پیمان‌شکنی برخی از چهرههای سرشناس مواجه شدند (مدنی، 1420ق، ص100-98). وجود چهرههای معروف و سرشناسی همچون «طلحه»، «زبیر» و «عایشه» در جریان جنگ جمل، میتوانست عدم حمایت مردم از برنامه‌ها و اقدامات امام(ع) را به دنبال داشته باشد. اگر چه برخی از آنها از افرادی بودند که در ماجرای پذیرش حکومت، توسط امام علی(ع) پیشقدم بودند، ولی وقتی با سیاستهای عدالت‌محور امام علی(ع) روبرو شدند، در صدد نافرمانی و ایجاد اختلال در نظام مدیریتی ایشان برآمدند. پیمان‌شکنی چهرههای معروف به عنوان یک بحران برای نظام اداری امام علی(ع) محسوب میشود. 2. عدم پشتیبانی مردم کوفه وقتی امام علی(ع) از «ابوموسی اشعری»؛ کارگزار کوفه درخواست تدارک نیرو برای جنگ با اصحاب جمل را نمود، ابوموسی با القای شبهه مبنی بر اینکه جنگ با اصحاب پیامبر(ص) جایز نیست و جنگ جمل، جنگ بین دو نفر از اصحاب پیامبر خداست و مردم حق دخالت در این جنگ را ندارند، مردم را از همراهی و مشارکت با امام علی(ع) باز داشت (ابن قتیبه دینوری، 1410ق، ج1، ص85؛ مسعودی، 1409ق، ج2، ص359). کوفه در آن زمان از جهت توان و قدرت مالی و نظامی از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ به طوری که میتوانست در مسائل و مشکلات، یک پشتوانه مهم برای مقابله با دشمن محسوب شود. بنابراین، وقتی مدیریت ارشد نظام از پشتیبانی و حمایت‌های مردم کوفه برخوردار باشد، در رویارویی با مسائل و معضلات، سازمان را در بحران نمیپندارد. در مقابل، وقتی این پشتیبان را از دست بدهد، کوچکترین تهدید، میتواند به یک بحران تبدیل شود. بنابراین، شهر کوفه برای امام علی(ع) از اهمیت به‌سزایی برخوردار بود. به همین دلیل، وقتی پیشنهاد زمامداری آن برای طلحه و زبیر مطرح شد، ایشان از این انتصاب اجتناب نمودند و فرمودند: « کوفه و بصره شهرهای ثروتمندی هستند، اگر آن دو به زمامداری این شهرها برسند، افراد نادان را به سوی خود جلب کرده و اشخاص ضعیف و ناتوان را به سختی می‌اندازند» (ابن‌قتیبه دینوری، 1410ق، ج1، ص71). در جای دیگری در مورد اهمیت شهرهای عراق فرمودند: «مال و لشگر در عراق است» (ابن اعثم کوفی، 1411ق، ج2، ص445). این سخنان، حکایت از این نکته دارد که امام علی(ع) برای اداره حکومت و برخورد با مسائل، روی توانمندی کوفه حسابی جداگانه باز کرده بود. بر این اساس، وقتی با سقوط بصره مواجه میشود و از کوفه درخواست کمک مینماید، عدم همراهی و پشتیبانی مردم کوفه ماجرای جمل را به یک بحران تبدیل کرد. بنابراین، میتوان گفت عدم همراهی و مشارکت کوفه برای مقابله با ناکثین و آزادسازی بصره، عامل دیگری بود که سبب می‌شد تا موضوع جمل را به یک بحران جدی تبدیل سازد. 3. تاراج بیت‌المال بصره وقتی طلحه و زبیر وارد بصره شدند، وارد خزانه بیت‌المال شدند و همین که چشمشان به بیت‌المال افتاد، گفتند: «این همان چیزی است که خدا و رسولش به ما وعده دادهاند! سپس این آیه را تلاوت کردند: «وَعَدَکُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَه تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَکُمْ هَذِهِ»(1) (فتح(48): 20). طلحه و زبیر گفتند ما از هر کس دیگر به این اموال سزاوارتریم (مفید، 1413ق(الف)، ص410). تاراج اموال و منابع مالی از شهر بصره توسط ناکثین، از دیگر مؤلفههای بحران در ماجرای جنگ جمل محسوب میشود. 4. سقوط بصره توسط ناکثین معاویه بعد از قتل عثمان، به منظور نیل به خلافت و زمامداری جامعه مسلمانان، تحریکات بسیاری بر علیه امام علی(ع) انجام داد. او در نامهای که برای طلحه و زبیر ارسال نمود، موضوع تصرف بصره را مطرح مینماید و به آنها مینویسد: به «زبیربن‌عوام» از «معاویهبن‌ابى‌سفیان»! سلام خدا بر شما! من از مردم شام براى تو بیعت گرفتم و آنها دعوت من به بیعت تو را پذیرفتند و از آنها پیمان گرفتم؛ همانطور که سوگند، موجب عهد و پیمان مى شود. پس کوفه و بصره را بگیر پیش از آنکه «على‌بن‌ابى‌طالب» بر شما پیشى گیرد که بعد از این دو شهر دیگر چیزى نیست. من براى طلحهبن‌عبید‌اللّه نیز بعد از تو بیعت گرفتم، شما باید به خونخواهى «عثمان» تظاهر کنید و با تلاش و رسواسازى، مردم را به این کار فرا خوانید. خدا شما را پیروز گرداند و بدخواهان شما را خوار کند (مدنی، 1420ق، ص74). همانطور که از مضمون نامه معاویه استفاده میشود، تصرف شهر بصره میتواند مدیریت امام علی(ع) را با بحران مواجه سازد. ازاینرو، امام علی(ع)، وقتی از حرکت ناکثین به سوی بصره خبردار میشوند، دست به‌کارشده و تلاش میکنند تا بصره به دست ناکثین نیفتد. 5. کشته‌شدن نیروهای سازمانی در بصره ناکثین پس از ورود به شهر بصره چهارصد تن از «سبابجه»(2) را به قتل رسانند و والیان شهر را به شدت کتک زدند (مفید، 1413ق(الف)، ص211). امام علی(ع) در نامهای شرح این ماجرا را چنین توصیف مینمایند: پس از آن بر کارگزار من در بصره و خزانه بیت‌المال مسلمانان که در دست من بود و بر مردم این شهر که همگى در اطاعت و بیعت من بودند، وارد شدند و اتحاد آنان را گسیختند و در وحدتشان جدایى انداختند و جماعت آنها را به تباهى کشیدند. بر شیعیان من هجوم بردند و عده اى را به مکر و نیرنگ کشتند (مدنی،1420ق، ص100-98). ضرب و شتم و کشتار نیروهای سازمانی در بصره در آغازین روزهای زمامداری امام علی(ع) میتوانست آثار زیانباری برای سیاستهای سازمانی ایشان به همراه آورد. علاوه بر این، ناتوانی حکومت مرکزی در دفاع از نیروها و منابع انسانی خود باعث میشود تا مدیران و سایر نیروهای سازمانی در مواجه‌شدن با دشمن و خطرات احتمالی، دست از مقاومت و پایداری بردارند. 6. بصره؛ منطقه ای اقتصادی وقتی «عبدالله‌بن‌عباس» به حضرت پیشنهاد نمود تا زمامداری بصره را به زبیر داده و کوفه را نیز به طلحه بسپارد، امام علی(ع) در پاسخ به این پیشنهاد فرمودند: «کوفه و بصره شهرهای ثروتمندی هستند، اگر آن دو به زمامداری این شهرها برسند، افراد نادان را به سوی خود جلب کرده و اشخاص ضعیف و ناتوان را به سختی می‌اندازند» (ابن‌قتیبه دینوری، 1410ق، ج1، ص71). بر این اساس، بصره منطقهای «ژئوپلوتیک»(3) برای حکومت اسلامی قلمداد میشود؛ به طوری که سقوط و ایجاد ناامنی در آن میتواند باعث بروز مخاطراتی برای اداره کشور قلمداد گردد. ازاینرو، تسلط ناکثین بر شهر بصره و منابع اقتصادی آن به عنوان بحران برای امام علی(ع) در دوران زمامداری ایشان محسوب میشود. 7. نافرمانی برخی از مدیران ارشد تمرد و نافرمانی مدیران در سلسله‌مراتب سازمانی با توجه به موقعیتهای پیش رو میتواند مسائل زیانباری را برای سازمان به وجود آورد. وقتی که این تمرد و نافرمانی در شرایط بحرانی رخ دهد، میتواند توان مدیریت بحران را در سازمان، کاهش داده و سازمان را در مواجهه با بحرانهای احتمالی ناکارآمد سازد. بنابراین، عدم اطاعت‌پذیری در سازمان، یکی از عوامل بحرانزا برای سازمان محسوب میشود. در سیره مدیریتی امام علی(ع)، برخی از نافرمانیها و تمرد از فرامین حاکم اسلامی باعث میشود تا نظام اسلامی با بحران مواجه شود. یکی از عوامل بحرانساز در سیره مدیریتی امام علی(ع) نافرمانی و اطاعت‌ناپذیری ابوموسی اشعری بود. وقتی امام علی(ع)، عازم بصره بودند با ارسال نامه به ابوموسی اشعری فرمان میدهند تا وی به همراه سپاهی از مردم کوفه به ایشان بپیوندد و در آن نامه اطاعت‌پذیری را یکی از وظایف کارگزاران حکومتی برشمردند (شامی ، 1420ق، ص340). تمرد و سرپیچی ابوموسی به عنوان یکی از کارگزاران نظام اسلامی باعث شد تا موضوع جمل به یک بحران تبدیل شود. بنابراین، میتوان هر یک از عوامل فوق را به عنوان یکی از مؤلفههای بحرانزا در جنگ جمل به حساب آورد. هر یک از این عوامل، بر اساس ارزش و اهمیتی که دارد، به میزان زیادی بر بحران جمل تأثیرگذار هستند. اقدامات امام علی(ع) برای مدیریت بحران جمل امام علی(ع) به منظور حل بحران جمل، در هر یک از مراحل مذکور، یکسری اقدامات مدیریتی را مورد توجه قرار میدادند. این اقدامات، بر اساس هر یک از مراحل، در ذیل مورد تحلیل و بررسی قرار میگیرد: 1. مدیریت پیش از بحران مدیریت پیش از بحران، شامل مجموعه‌اقداماتی است که مدیران، قبل از شکل‌گیری بحران، آن را مورد توجه قرار میدهند و اقدامات بازدارندهای را به منظور جلوگیری از بحران احتمالی فرارو انجام میدهند. با بررسیهای انجام‌شده در سیره امام علی(ع)، برخی از اقدامات، قابل مشاهده است که در مقایسه با بحران جمل، جنبه بازدارندگی داشته و میتوان از آنها به عنوان مدیریت پیش از بحران در سیره علوی یاد نمود. 1-1. دقت در انتصابات سازمانی یکی از اقدامات بازدارنده برای بحرانهای احتمالی که از اقدامات پیش از بحران محسوب میشود، دقت مدیران در انتصابات سازمانی میباشد. همانطور که پیش از این اشاره شد، در برخی از سازمانها نافرمانی برخی از مدیران ارشد، میتواند یک عامل بحرانزا برای سازمان محسوب شود. بر این اساس، مدیران باید در انتصاب افراد دقت‌های لازم را داشته باشند. این اقدام بازدارنده بحران، در سیره امام علی(ع) نیز قابل مشاهده است. طلحه و زبیر، به امید رسیدن به پست و مقام سازمانی بر بصره و کوفه با حضرت بیعت کرده بودند. ازاینرو، نزد امام علی(ع) رفتند و صراحتاً خواسته خود را مطرح کردند. امام علی(ع) با شناختی که از آنان داشت، میدانست آنان با رسیدن به موقعیت و مقام، باعث بروز بحران برای حکومت میشوند. امام علی(ع) در پاسخ به پیشنهاد واگذاری مدیریت کوفه و بصره به طلحه و زبیر فرمودند: «اگر این دو را به مدیریت و زمامداری بصره و کوفه برگزینم، افراد را در جهت منافع خود سوق میدهند (ابن قتیبه دینوری، 1410ق، ج1، ص71). واگذاری مسؤولیت و پست مدیریتی به چنین افرادی که مدیریت را وسیلهای برای استمتاعات فردی قرار میدهند، میتواند در آینده موجب بروز بحرانهای غیر قابل کنترلی برای سازمان شود. لذا امام علی(ع) به منظور مدیریت بحران، با اجتناب از واگذاری پست سازمانی به برخی از افراد، اقدامات بازدارنده و پیش از بحران را مورد توجه قرار میدادند. 1-2. کنترل عوامل بحرانزا یکی از معقولانهترین اقدامات در مدیریت بحران، کنترل‌کردن عوامل بحرانساز میباشد. بسیاری از بحرانها را میتوان از این طریق شناسایی کرد و با کنترل عوامل موجده آن، بحران احتمالی پیش رو را مدیریت کرد. این اقدام، از اقدامات مدیریت پیش از بحران محسوب میشود. امام علی(ع) پس از قبول حکومت، با برخی از مخالفتها مواجه گردید. در همان آغازین‌روزهای اجرای سیاستهای عدالت‌محور خویش، دریافت که برخی از افراد ـ که از بزرگان نیز بودند ـ این روش سیاستمداری را برنمیتابند و ممکن است در آیندهای نزدیک اقداماتی را انجام دهند که باعث بروز بحران برای سیاستهای ایشان شود. ازاینرو، ایشان با شناسایی این عوامل، سعی داشتند تا به هر طریق ممکن، آنها را مورد نظارت و کنترل قرار دهند. لذا وقتی طلحه و زبیر، نیت درونی خود را آشکار ساختند و از حضرت درخواست زمامداری شهرهای کوفه و بصره را نمودند، امام علی(ع) به منظور نظارت و کنترل آنها فرمودند: «شما در نیرومندی و راستی، شریک من و در حال ناتوانی و گرانباری، دو یار من هستید» (همان، ج1، ص71). این سخن حضرت، نشان میدهد که ایشان قصد داشتند این دو نفر را در نزد خود نگه دارند تا از این طریق، بهتر بتوانند رفتار و عملکرد انحرافی آنها را کنترل کنند. علاوه بر این، اجازه‌گرفتن آنها برای انجام عمره مفرده (طبری، 1387ق، ج4، ص445؛ ابن قتیبه دینوری، 1410ق، ج1، ص71) مؤید این موضوع است که امام علی(ع) میخواست آنها را از نزدیک مورد کنترل قرار دهد و آنها نیز به خوبی این موضوع را دریافته بودند که امام(ع) توجه ویژهای بر رفتار آنها دارد. 1-3. گفت‌وگو و احتجاج با عوامل بحرانزا در مواردی که منشأ بحران، عامل انسانی باشد، یکی از اقدامات پیشگرانهای که در مدیریت بحران میتوان انجام داد، گفت‌وگو و مذاکره است. در فرآیند گفت‌وگو و مذاکره با مخالفانی که عامل و منشأ بحران هستند، احتجاج و استدلال، از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. در واقع، تیم مدیریت بحران در مواردی که با عوامل بحرانساز مذاکره میکنند، میتوانند از طریق نقاط مشترک طرفین استدلال و احتجاجاتی اقامه کنند که بحران فرارو را برطرف سازد. امام علی(ع) نیز با درک این موضوع که طلحه و زبیر از عوامل بحرانساز برای حکومت وی تلقی میشوند، قبل از اینکه هرگونه مخالفت و انحراف عملی را در پیش بگیرند، از طریق مذاکره و گفت‌وگو با آنها احتجاج مینمود. ایشان در مذاکره با طلحه و زبیر مبنی بر تقسیم بیت‌المال بر اساس شیوه و سنت خلیفه دوم، فرمودند: فما کان یعطیکما رسول اللَّه؛ رسول خدا چگونه به شما حقوق می‌داد؟ آنها در پاسخ سکوت نمودند. حضرت پرسید: آیا پیامبر، بیت‌المال را به مساوی تقسیم نمی‌کرد؟ پاسخ دادند: آری و در نهایت امام(ع) فرمودند: فسنّه رسول اللَّه أولى بِاتّباع عِندکم أم سنّه عمر؟ و آن دو سنت رسول خدا(ص) را برتر دانستند (ابن‌شهرآشوب، 1379ق، ج 2، ص111). امام علی(ع) برای جلوگیری از هرگونه اقدامات تحریک‌آمیز و بحرانزا توسط آنها، سعی میکرد تا در فرآیند مذاکره و گفت‌وگو با اقامه دلیل و استدلال، آنها را متقاعد سازد. این اقدام مدیریتی تا حدودی میتواند مانع بروز بسیاری از بحرانهای فراروی سازمانی گردد. البته این اقدام به منزله شرط لازم برای پیشگیری از بحران میباشد که در این‌صورت، عوامل دیگری نیز در جلوگیری از بحران، مورد نیاز است. پی نوشت: خدا به شما وعده داد که غنیمت‌های فراوانی خواهید گرفت. پس این غنیمت [غنیمت‌های خیبر] را زودتر برای شما آورد.
«سبابجه»، مردم صالحى بودند که امیرالمؤمنین7، بیت‌المال بصره را به آنها سپرده بود و اصحاب جمل آنها را غافلگیر کرده و کشتند.
ژئوپلوتیک، شاخه‌ای از مطالعات سیاسی است که اثر عوامل جغرافیایی؛ مانند وضع جغرافیایی یک کشور یا فرآورده‌های طبیعی آن بر سیاست آن دولت یا ملت بررسی میشود (ر.ک: آشوری، 1386، ص182). منابع و مآخذ 1. قرآن کریم. 2. نهج البلاغه. 3. آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران: مروارید، 1386. 4. ابروش، رضا، «بررسی نظام کنترل در سیره امام علی7»، پایاننامه کارشناسی ارشد؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1391. 5. ابن اثیر، عزالدین‌ابوالحسن‌علی‌بن‌محمد، الکامل فی التاریخ ، ج3، بیروت: دار الصادر، 1385ق. 6. ابن اعثم کوفى، أبومحمدأحمد، الفتوح، مصحح: على شیرى، ج2، بیروت: دارالأضواء، 1411ق. 7. ابن قتیبه دینوری، عبدالله‌بن‌مسلم، الامامه و السیاسه(تاریخ الخلفاء)، مصحح: علی شیری، ج1، بیروت: دارالأضواء، 1410ق. 8. ابن شهرآشوب، محمدبن‌علی، مناقب آل ابی‌طالب:، ج2، قم: علامه ، 1379ق. 9. الحموی، شهاب‌الدین‌ابوعبدالله یاقوت‌بن‌عبدالله، معجم البلدان، ج6، بیروت: دار صادر، 1995ق. 10. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، ج3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1377. 11. ربیعی، علی و شاقاسمی، احسان، «نقش ارتباطات در مدیریت بحران»، نشریه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش7، زمستان 1385. 12. رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت، چ3، 1380. 13. روشندل اربطانی، طاهر، پورعزت، علی‌اصغر و قلیپور، آرین، «تدوین الگوی جامع فراگرد مدیریت بحران با رویکرد نظم و امنیت»، نشریه دانش انتظامی، سال دهم، ش2، 1388. 14. شامی، یوسف‌بن‌حاتم، الدّرّ النظیم فى مناقب الأئمه اللهامیم، قم: جامعه مدرسین، 1420ق. 15. طبرسی، احمدبن‌علی، الاحتجاج علی اهل اللجاج، مصحح: محمدباقر خرسان، ج1، مشهد: نشر مرتضی، 1403ق. 16. طبری، ابوجعفرمحمدبن‌جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج4، بیروت: دارالتراث، چ2، 1387ق. 17. کلینی، محمدبن‌یعقوب‌بن‌اسحاق، الکافی، ج5، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق. 18. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج23، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ2، 1403ق. 19. مدنى، ضامن‌بن‌شدقم‌بن‌على‌بن‌الحسینى ، وقعه الجمل، قم: نشر محمد، 1420ق. 20. مسعودی، ابوالحسن على‌بن‌حسین‌بن‌على‌بن‌عبداللّه هذلى ، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، ج2، قم: دارالهجره، چ2، 1409ق. 21. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ج1، تهران: امیرکبیر، 1388. 22. مفید، محمدبن‌محمد، الجمل و النصره لسید العتره فی حرب البصره، تحقیق: علی میرشریفی، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(الف). 23. -------------، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(ب). 24. وردینژاد، فریدون و بهرامی رشتیانی، شهلا، مدیریت بحران و رسانهها، تهران: سمت، 1388. 25. یعقوبی، احمد‌بن‌أبى‌یعقوب‌اسحاق‌بن‌جعفربن‌وهب‌بن‌واضح، تاریخ الیعقوبى ، ج2و4، بیروت: دار صادر، بى‌تا. 26. WWW.Crisisnavigator, Stoyan Nikolov Madzharov, The challenges of the future and the increasing significance of crisis management, 2006. 27. Devlin, Edward S., Crisis Management Planning and Execution, Auerbach Publications, 2007. 28. Pearson, C., & Clair, J.. Reframing crisis management. Academy of Management Review, 23, 59–76, 1998. ولی‌الله نقی‌پورفر: عضو هیأت علمی و استادیار دانشگاه قم. رضا ابروش: دانش‌پژوه مقطع دکتری رشته مدیریت مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره). فصلنامه حکومت اسلامی شماره 72. ادامه دارد...
http://fna.ir/4CHF5G
94/10/12 - 03:24
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 99]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها