محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1831951447
مصادیق گونه‌گون آیه در قرآن - بخش دوم و پایانی قراردادن فواید گوناگون در چهارپایان
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: مصادیق گونه‌گون آیه در قرآن - بخش دوم و پایانیقراردادن فواید گوناگون در چهارپایان
در قرآن کریم مکرّراً در «آیه» خواندن امور مختلف به این امر توجّه داده شده که اوّلاً سررشتة نظام علّی و معلولی در دست خداوند است و ثانیاً این نظام به گونه‌ای طرّاحی شده که سود و منفعت آدمی را در پی دارد.
5ـ1) وجود خودِ انسان در سوره‌های فصّلت و ذارّیات به این نکته اشاره شده است که در وجود آدمی «آیه‌ها»یی نهفته است: سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ ...: به زودى نشانههاى خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان مىدهیم... (فصّلت/ 53)، وَفِی الْأَرْضِ آیَاتٌ لِّلْمُوقِنِینَ * وَفِی أَنفُسِکُمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ (الذّاریّات/21ـ20). آیات دیگری که در این باره سخن گفته‌اند، مشخّص می‌کنند که چه نکاتی در وجود آدمی برای او «آیه» و نشانه است و باید در آنها به عنوان «آیه» اندیشه و درنگ کند. این آیات عبارتند از: الف) آفرینش انسان از نگاه قرآن، در «آفرینش» انسان، «آیه‌ها» نهفته است: وَفِی خَلْقِکُمْ وَمَا یَبُثُّ مِن دَابَّةٍ آیَاتٌ لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ: و نیز در آفرینش شما و جنبندگانى که (در سراسر زمین) پراکنده ساخته، نشانههایى است براى جمعیّتى که اهل یقینند (الجاثیة/ 4). خودِ این آفرینش باز از دو منظر «آیه» است: اوّلاً آفرینش انسان از آن رو «آیه» است که همة انسان‌ها ـ که نسلی پس از نسل دیگر می‌آیند و می‌روند ـ از یک تن به وجود آمده‌اند: وَهُوَ الَّذِیَ أَنشَأَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ (الأنعام/98). ثانیاً آفرینش انسان از آن رو «آیه» است که همة انسان‌ها که در سراسر جهان پراکنده‌اند، همگی از خاک آفریده شده‌اند: وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ: از نشانههاى او این است که شما را از خاک آفرید، سپس به‌ناگاه انسان‌هایى شدید و در روى زمین گسترش یافتید! (الرّوم/20 و نیز، ر.ک؛ غافر/69ـ67). ب) اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها موضوع دیگری که در انسان‌ها «آیه» است، اختلاف آنها در زبان‌ها و رنگ‌هاست: وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ: و از آیات او آفرینش آسمان‌ها و زمین، و نیز تفاوت زبان ها و رنگ‌هاى شماست. در این، نشانههایى است براى عالمان! (الرّوم/22). در آموزش‌های دینی کمتر به اختلاف انسان‌ها در رنگ و زبان به عنوان یک «آیه» پرداخته می‌شود و ما کمتر در این موضوع به عنوان یک «آیه» نگاه می‌کنیم و می‌اندیشیم. امّا چگونه اختلاف در زبان‌ها و رنگ‌ها، «آیه» است؟ توضیح اینکه آنچه که تا کنون به عنوان «آیه» و نشانه می‌شناختیم، دو گونه است: آیات یا حکایت از وجود نظمی در عالم دارند؛ نظمی که در راستای پدید آوردن شرایط مطلوب برای زندگی مطلوب بشر در زمین و یا نشان از قدرت خداوند در زنده کردن مردگان دارند که در صورت نخست، «آیه» دال بر وجود مقام ربوبی یگانه در عالم است و در صورت دوم، آیاتی مانند زنده شدن زمین مرده با باران دالّ بر امکان معاد و قدرت خداوند بر زنده کردن مردگان است. حال در اختلاف در زبان‌ها و رنگ‌ها چگونه باید بنگریم تا آنها با به عنوان یک «آیه» دریابیم؟ در پاسخ می‌توان به دو نکته توجّه کرد: اوّلاً از منظر قرآن کریم، اختلاف و گوناگونی تنها در انسان‌ها آیه نیست، بلکه در هنگام معرّفی «گیاهان» و «فرایند تولید عسل» به عنوان «آیه» به گونه‌گونی در «رنگ» گیاهان (النّحل/13) و رنگ عسل (همان/69) و «تنوّع» گونه‌های گیاهی (الأنعام/ 99، الرّعد/4 و النّحل/10 و 11) نیز توجّه شده است و در واقع، می‌توان گفت اختلاف و تنوّع در آنها نیز از منظر قرآن از ویژگی‌های دخیل در «آیه» شدن آنها بوده است. ثانیاً برخی بر آن شده‌اند که اختلاف در زبان‌ها و رنگ‌ها وسیلة شناخت انسان‌ها از یکدیگر است و از این رو، این پدیده «آیه» است (ر.ک؛ فخر رازی، 1420ق.، ج 25: 93 و مکارم شیرازی، 1374، ج 16: 393). در واقع، این مفسّرین اختلاف در زبان‌ها و رنگ‌ها را همسان با قبیله‌قبیله و تیره‌تیره بودن انسان‌ها که وسیلة شناخت آنها از یکدیگر است (الحجرات/ 13) پنداشته‌اند و علّت آیه بودن را در اثر این تفاوت در شناخت انسان‌ها از یکدیگر دیده‌اند. ثالثاً در آیة چهارم سورة رعد که تفاوت گیاهان در «آیه» خوانده شدن آنها ذکر گردیده، به نکته‌ای اشاره شده است: وَفِی الأَرْضِ قِطَعٌ مُّتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِّنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِیلٌ صِنْوَانٌ وَغَیْرُ صِنْوَانٍ یُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِی الأُکُلِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ. همة گیاهان با وجود گوناگونی در محصولات و رنگ‌های خود با یک آب سیراب می‌شوند و این مسئله نشان می‌دهد فوق تمام سبب‌ها سببی است که هم مادّة عالم را ایجاد کرده است و هم در آن، صورت‌ها و آثار گوناگون و بی‌شماری به کار برده می‌رود و به عبارت دیگر، در این میان، سبب واحدی است دارای شعور و اراده که این اختلاف‌ها، مستند به اراده‌های مختلف اوست و اگر اختلاف اراده‌های او نمی‌بود، هیچ چیزی از هیچ چیز دیگر متمایز نمی‌شد (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 11: 294ـ293). در راستای تلاش برای فهم و درک این «اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها» به عنوان «آیه»، باید گفت به نظر می‌رسد فهم «آیه» بودن این مسئله دشوار است و دشوار بودن آن را به این نکته مستدل می‌کنیم که فهم «آیه» بودن «اختلاف در زبان‌ها و رنگ‌ها» در قرآن کریم به «دانشمندان» اختصاص یافته است: إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ. در قرآن کریم، کلمة «عالِم» به شکل مفرد و جمع ـ به جز سه آیه در همة موارد در باب «خداوند» به کار رفته است (ر.ک؛ الأنعام/73؛ الرّعد/ 9؛ السّجده/ 6؛ فاطر/38؛ الحشر/ 22؛ التّغابن/ 18؛ الجن/ 26؛ التّوبه/ 94 و 105؛ المؤمنون/ 92؛ السبأ/ 3؛ الجمعه/ 8؛ الأنبیاء/ 51 و 81 و الزّمر/ 46) و در این آیه به شکل جمع، یعنی «عالِمین»، بر جماعتی از انسان‌ها که قادر به فهم «آیه» بودن «آفرینش آسمان‌ها و زمین» و «اختلاف انسان‌ها در زبان‌ها و رنگ‌ها» هستند، اطلاق شده است و نیز در آیة 43 سورة عنکبوت تعقّل در مَثَل خانة عنکبوت به «عالمان» منحصر شده است: وَتِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا یَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ و در آیة 28 سورة فاطر خشوع در برابر خداوند به «علماء» منحصر شده است: وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ کَذَلِکَ إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ. در این آیه نیز سخن از اختلاف انسان‌ها، حیوانات و چهارپایان در رنگ است10. در نهایت، یادآوری می‌شود که در این آیه، دو با «آفرینش آسمان‌ها و زمین» و «اختلاف زبان‌ها و رنگ‌ها» آیه شمرده شده است: وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ (الرّوم/ 22). ج) شهادت درونی (وجدان) یکی از چیزهای دیگری که در وجود آدمی به عنوان «آیه» وجود دارد، شهادت درونی او به وجود خداوند است. در دو آیة زیر از این وجدان که در سختی‌ها و دشواری‌ها بیدار می‌شود و خدا را به یاد آدمی می‌اندازد، به عنوان «آیه» یاد شده است: وَإِذَا غَشِیَهُم مَّوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا إِلَّا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ (لقمان/32) و وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِّن بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُمْ إِذَا لَهُم مَّکْرٌ فِی آیَاتِنَا قُلِ اللّهُ أَسْرَعُ مَکْرًا إِنَّ رُسُلَنَا یَکْتُبُونَ مَا تَمْکُرُونَ(یونس/21). در این دو آیه، بازگشت انسان به خداوند و توسّل او به ذات مقدّس الهی در سختی‌ها به عنوان «آیه»ای معرّفی شده است که بعد از گذر سختی، مورد انکار و مکر قرار می‌گیرد و فراموش می‌شود. 6ـ1) حیوانات در شماری از آیات، حیوانات زمینه‌ساز شکل‌گیری «آیه» برای آدمی هستند. در این آیات، چارپایان، پرندگان و زنبور عسل به عنوان«آیه» معرّفی می‌شوند. الف) پراکندن جنبندگان در قرآن کریم، «پراکنده کردن جنبندگان» در زمین و آسمان از سوی خداوند، «آیه» خوانده شده است (ر.ک؛ الجاثیة/4؛ الشّوری/29 و البقره/164). ب) قرار دادن فواید گوناگون در چهارپایان بر اساس قرآن کریم، فواید گوناگونی که خداوند در انعام قرار داده است، برای انسان حُکمِ «آیه» دارد (ر.ک؛ غافر/ 81ـ79 و النّحل/ 5 11) مراد از انعام، «شتر، گاو و گوسفند» است (ر.ک؛ سمرقندی، بی‌تا، ج 3: 215؛ طوسی، بی‌تا، ج 9: 99؛ طبرسی، 1372، ج 8: 830 و طباطبائی، 1417ق.، ج 17: 355). فوایدی که از منظر قرآن توجّه به آنها برای درک «آیه» بودن چهارپایان ضروری است، عبارت است از: سواری گرفتن از برخی چهارپایان برای رسیدن به بعضی از مقاصد که در سینه داریم، خوردن برخی چهارپایان، شیر ناب آنها، نوشیدنی گوارایی که از میان سرگین و خون تولید شده است و نیز منافع دیگر (ر.ک؛ غافر/ 81ـ79 و النّحل/67). تعبیرِ جَعَلَ لَکُمُ الْأَنْعَامَ لـِ... (غافر/79)، به معنی آفریدن و یا مسخّر کردن انعام برای انسان است (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 17: 355). بدین ترتیب، مطلوب استفاده و نفع بردن انسان، گردانده شدن چهارپایان از «آیات» الهی است. ج) پرواز پرندگان بر اساس آیة 79 سورة نحل، در پرواز پرندگان نیز «آیه‌ها» وجود دارد. برای پی‌بردن به «آیه» بودن آنها بر اساس این آیه باید به دو نکته در پرواز آنها توجّه کرد: از پرواز آنها با تعبیر مُسَخَّرَاتٍ فِی جَوِّ السَّمَاءِ یاد شده است؛ بدین معنی که پرواز آنها تابع قوانینی است و آنها نسبت به آن رام و مطیع هستند. نکتة دیگر آنکه عامل اصلی امکان پرواز آنها و ماندنشان در آسمان، «خداوند» است: مَا یُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ اللّهُ. د) خانه‌سازی زنبور عسل، فرایند تولید عسل و شفابخشی عسل در آیات 68 و 69 سورة نحل سه مسئلة «خانه‌سازی زنبور عسل»، «فرایند تولید عسل» و «شفابخشی عسل» به عنوان آیه معرّفی شده است: وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ * ثُمَّ کُلِی مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ: و پروردگار تو به زنبور عسل وحى (و الهام غریزى) نمود که: از کوهها و درختان و داربستهایى که مردم مىسازند، خانههایى برگزین! *سپس از تمام ثمرات (و شیرة گلها) بخور و راههایى را که پروردگارت براى تو تعیین کرده است، به راحتى بپیما! از درون شکم آنها نوشیدنى با رنگ‌هاى مختلف خارج مىشود که در آن شفا براى مردم است. به یقین در این امر، نشانة روشنى است براى گروهى که مىاندیشند (النّحل/ 68ـ67). در این آیات، بر این نکته تأکید شده که زنبور عسل به فرمان الهی خانه‌سازی خود را انجام می‌دهد و در نوشیدن شهد گلها و بردن آن برای تولید عسل، فرمانبردار فرمان الهی است: وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی... فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلاً (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 12: 293). در مجمع‌البیان آمده است: «جمع کلمة «ذلل» است. گفته می‌شود: «اِنَّهُ ذُلُول» یعنی حیوانی که ذلّت آن آشکار است و «رَجُلٌ ذَلُولٌ» یعنی مردی که ذلّت و خضوع او آشکار است» (ر.ک؛ طبرسی، 1372، ج 6: 571).بدین ترتیب، باید گفت برای فهم «آیه» بودن زنبور عسل باید به این نکته توجّه داشت که خانه‌سازی و فرایند تولید عسل را او به فرمان الهی انجام می‌دهد و در انجام فرمان الهی، خضوعی آشکار دارد. 7ـ1) کشتی کشتی نیز یکی از «آیه»های الهی به شمار می‌رود. از منظر قرآن، توجّه به دو نکته در کشتی می‌تواند آن را به «آیه» تبدیل کند: الف) حرکت کشتی نکتة مهم این است که «حرکت کشتی» در قرآن کریم نیز با توجّه به نکته‌ای دیگر «آیه» محسوب می‌شود و توجّه به این نکته است که «حرکت کشتی» را به «آیه» تبدیل می‌کند. این نکته عبارت است از «وجود سبب‌هایی» که منجر به حرکت کشتی می‌شود. در قرآن کریم، این سبب‌ها که یکی از آنها وزش باد است از نعمت‌های الهی خوانده شده‌اند (ر.ک؛ الشّوری/32 و 33؛ لقمان/ 31 و الرّوم/ 46). به نظر می‌رسد در آیة 31 سورة لقمان با تکرار آیه خواندن حرکت کشتی، بر «آیه» بودن آن تأکید شده است: أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ لِیُرِیَکُم مِّنْ آیَاتِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ (لقمان/ 31). ب) سوار شدن بر کشتی توجّه کردن به سود و منفعتی که کشتی برای آدمی دارد نیز کشتی را به «آیه» تبدیل می‌کند. در قرآن کریم به مسئلة سوار شدن بر کشتی و حمل کالا و انسان‌ها به وسیلة آن (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 17: 91 و همان، ج 1: 399) در هنگام «آیه» خوانده شدن کشتی توجّه داده شده است (ر.ک؛ یس/ 41؛ غافر/80 و 81 و البقره/ 164). 8ـ1) خورشید و ماه یکی دیگر از پدیده‌های طبیعی که به صورت جفت در قرآن کریم به عنوان «آیه» معرّفی شده، خورشید و ماه است و در این «جفت‌آیه»، همواره خورشید مقدّم بر ماه یاد شده است. در آیة سجده‌دار سورة فصّلت به صورت مطلق و بدون تأکید بر ویژگی خاصّی این دو به عنوان «آیه» معرّفی می‌شوند (ر.ک؛ الفصّلت/ 37)، ولی در بقیّة آیاتی که این دو به عنوان «آیه» معرّفی شده‌اند، توجّه ما به دو ویژگی مهمّ این دو جلب شده است که در واقع، این ویژگی‌ها در «آیه» شدن این دو نقش محوری دارد و آن دو عبارتند از: الف) منافع خورشید و ماه در قرآن کریم به منافع مختلف ماه و خورشید برای آدمی اشاره شده است: 1ـ مسخّر بودن خورشید و ماه در دو آیه، همراه با «آیه» خوانده شدن خورشید و ماه، به مسخّر بودن آنها نیز اشاره شده است (ر.ک؛ النّحل/ 12 و الرّعد/ 2)11. مسخّر و رام بودن خورشید و ماه برای آدمی به این معنی است که نظام حاکم بر آن به گونه‌ای است که حاصل آن سود و منفعت‌رسانی این دو به انسان می‌گردد (ر.ک؛ فضل‌الله، 1419ق.، ج 13: 203). 2ـ نورافشانی خورشید و درخشش ماه در آیة پنجم سورة یونس به همراه با آیه خوانده شدن خورشید و ماه به مسئلة «نورافشانی خورشید و درخشش ماه» اشاره شده است: هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا... (یونس/5). 3ـ استفاده از ماه در شمارش سال‌ها و حساب همچنین در آیة پنجم سورة یونس به ویژگی دیگری که این خورشید و ماه را به «آیه» تبدیل کرده، اشاره می‌شود و این ویژگی این است که ماه هر شب در جایی خاصّ و متفاوت با جایگاه شب پیش خود در آسمان قرار می‌گیرد و این امر به انسان کمک می‌کند که با توجّه به آن شمار سال‌ها و حساب را بداند (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 10: 12). ب) نظم حاکم بر خورشید و ماه در دو آیه می‌توان نشانی از همراهی «آیه» خوانده شدن خورشید و ماه و نیز توجّه دادن به نظم حاکم بر آن دو را یافت. در آیة پنجم سورة یونس، تعبیر وَ قَدَّرَهُ مَنَازِلَ... حاکی از نظام‌مندی حرکت خورشید و ماه است. وجود منازل مختلف برای ماه به این نکته اشاره دارد که ماه هر روز از خورشید دور می‌شود تا آنکه پس از گذر یک ماه قمری، از سوی دیگر دوباره به خورشید رسد (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 10: 12) و این امر نماد وجود نظم در حرکت خورشید و ماه است. همچنین در آیة دو سورة رعد سخن از این است که خورشید و ماه مسخّر و رام هستند و تا مدّتی خاص در مدار خود می‌چرخند و آیة ... وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لأَجَلٍ مُّسَمًّى... نیز بیانی از این حقیقت است که حرکت این دو، نظام‌مند و تحت قانون ثابتی و در دست قدرت خداوند است (ر.ک؛ فضل‌الله، 1419ق.، ج 13: 17). 9ـ1) بادها از نظر قرآن کریم، بادها نیز از «آیه»های الهی به شمار می‌روند. در هنگام آیه خوانده شدن بادها (الرّیاح) به دو نکته دربارة آنها توجّه داده شده است: الف) گرداندن بادها از سویی به سوی دگر در دو آیه، «تَصْرِیفِ الرِّیَاحِ» به عنوان «آیه» معرّفی شده است (ر.ک؛ الجاثیه/ 5 و البقره/ 164). مراد از «تَصْرِیفِ الرِّیَاحِ» گرداندن بادها از این سو به آن سو و فرستادنش از سویی به سویی دیگر است (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 1: 404 و همان، ج 18: 157؛ فضل‌الله، 1419ق.، ج 3: 146 و مصطفوی، 1360، ج 6: 232). ب) اثر بادها در حمل ابرهای باران‌زا و کشتی‌ها و... در آیة 46 سورة روم فروفرستادن بادهای بشارت‌آور که از یک سو، نوید رحمت الهی مثل ریزش باران و تلقیح گیاهان و ... می‌دهند و از سوی دیگر، خبر حرکت کشتی می‌آورند، به عنوان آیه معرّفی شده‌اند (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 16: 199؛ فضل‌الله، 1419ق.، ج 18: 153). آیات 32 و 33 سورة شوری و آیات 57 و 58 سورة اعراف نیز همین معنا را به ذهن می‌رسانند (ر.ک؛ ابن‌سلیمان، 1423ق.، ج 2: 43 و طباطبائی، 1417ق.، ج 18: 61). 10ـ1) رزق و روزی در آیات قرآن، توجّه به رزق و روزی از دو زاویه به عنوان «آیه» معرّفی شده است: الف) گشادی و تنگی رزق و روزی در دو آیه (ر.ک؛ الرّوم/ 37 و الزّمر/52) گشادی و تنگی رزق و روزی که به دست خداوند است، از جمله آیات شمرده شده است: أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَیَقْدِرُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (الرّوم/ 37) و أَوَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاء وَیَقْدِرُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (الزّمر/ 52). در این آیات، این مسئله که گشادی و تنگی روزی تنها منوط به کوشش و کاردانی انسان نیست، بلکه تحت تأثیر اسبابی غیرتصادفی است، از آیات الهی شمرده شده است. در واقع، توجّه به این نکته که سررشته اسباب تقسیم روزی در دست آدمی نیست، بلکه تقسیم رزق و روزی تحت تأثیر «نظامی» است و روزی در این نظام به «مشیّت مجری این نظام» یعنی خداوند بلندمرتبه تقسیم می‌شود، برای مؤمنین آیه‌ای از آیات الهی را پدید می‌آورد (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 17: 275 و فضل‌الله، 1419ق.، ج 19: 348). در آیة 63 سورة زمر12 نیز به دلیل پیوند دو موضوع آیات الهی و تقسیم رزق و روزی می‌توان پیوند بین مفهوم آیه و مسئلة تقسیم رزق و روزی را دریافت کرد (ر.ک؛ قرشی، 1377، ج 9: 321). البتّه باید گفت که در این آیه مسئلة تقسیم روزی مستقیماً از آیات الهی شمرده نشده است. ب) جستجوی روزی در آیة 23 سورة روم ابْتِغَاؤُکُم مِّن فَضْلِهِ از آیات الهی برشمرده شده است. فضل به معنای زیادتر از مقدار مشخّصِ مورد نیاز است13 (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 16: 167 و مصطفوی، 1360، ج 9: 106) و مراد از این کلمه در این آیة شریفه «رزق و روزی» است (ر.ک؛ ابن‌سلیمان، 1423ق.، ج 3: 411؛ سمرقندی: بی‌تا، ج 3: 9؛ طبری، 1412ق.، ج 21: 22؛ ابن‌جوزی، 1422ق.، ج 3: 420). بدین ترتیب، جستجوی آدمی از رزق و روزی که از سوی خداوند به او می‌رسد (فضله)، آیه‌ای از آیات الهی است. 11ـ1) خواب و بیداری در سورة روم علاوه بر جستجوی روزی، خواب در شب و روز14 به عنوان آیه معرّفی شده است و جالب اینجاست که در این آیه کلمة «آیات» در آغاز و پایان آیه تکرار شده است: وَمِنْ آیَاتِهِ مَنَامُکُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُکُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَسْمَعُونَ (الرّوم/ 23). در واقع، با این تکرار به نوعی بر «آیه» بودن این دو پدیده تأکید شده است. در آیة 42 سورة زمر خواب از زاویه‌ای دیگر به عنوان آیه معرّفی شده است: اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضَى عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَیُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ(الزّمر/42). در این آیه، خواب از آن جهت که شبیه مرگ است، آیه‌ای از آیات الهی است. بر اساس این آیه، مردم متفکّر از خوابیدن و نیز مردن متوجّه می‌شوند که مدبّر امر زندگی و ممات انسان تنها خداوند است و آدمی در مقابل ارادة الهی هیچ توانی ندارند و همه ناگزیر روزی به سوی خدا برمی‌گردند و خداوند به حساب اعمال آنها رسیدگی می‌کند (ر.ک؛ ابن‌سلیمان، 1423ق.، ج 3: 679؛ طبری، 1412ق.، ج 24: 7؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 17: 269 و مکارم شیرازی، 1374، ج 19: 479). 12ـ1) ستارگان در قرآن کریم، در دو آیه به «آیه» بودن ستارگان اشاره شده است و در این دو آیه، به دو نکته در آیه شدن ستارگان برای آدمی توجّه داده شده است: الف) مسخّر بودن ستارگان در سورة نحل آمده است: وَسَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَالْنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالْنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (النّحل/12). در این آیه، ستارگان از آن روی که نسبت به اذن و ارادة الهی فرمانبردارند (ر.ک؛ سمرقندی، بی‌تا، ج 2: 268) و یا به این علّت که به واسطة ارادة الهی مسخّر آدمی هستند (ر.ک؛ طبری، 1412ق.، ج 14: /60 و ابوالفتوح، 1408ق.، ج 12: 14) به عنوان «آیه» معرّفی شده‌اند. ب) هدایت‌گری ستارگان در سورة انعام آمده است: وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (الأنعام/97). در این آیه، یکی از هدف‌های آفرینش و به حرکت در آوردن اجرام بزرگ آسمانی، هدایت شدن انسان در تاریکی خشکی و دریا معرّفی شده است و از رهگذر توجّه دادن به این فایده، ستارگان برای قومی که می‌اندیشند، به عنوان آیه معرّفی شده‌اند15؛ به بیان دیگر، توجّه به فایده‌ای که اجرام بزرگ آسمانی در زندگی ما دارند و آن راهنمایی در تاریکی خشکی و دریاست، آنها را به عنوان «آیه»ای برای ما در می‌آورد. در تفاسیر روایی، مراد از ستارگان هدایت‌گر ائمّة اطهار(ع) معرّفی شده‌اند (ر.ک؛ قمی، 1367، ج 1: 212). 13ـ1) ابر در سورة بقره، آفرینش ابر فرمانبردار بین زمین و آسمان به عنوان «آیه» معرّفی شده است: إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ ... وَ السَّحَابِ الْمسخّر بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لاََیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (البقره/ 164). در آیات 57 و 58 سورة اعراف نیز مجموعة فرستادن باد و حرکت دادن «ابر پرباران» به سوی سرزمین‌های مرده و فرو ریختن باران از آن و سر برآوردن میوه‌های گوناگون از زمین مرده و تفاوت بین محصول زمین پاک و زمین ناپاک به عنوان آیه معرّفی شده است. 14ـ1) برق در سورة روم «برقی» که سبب بیم و امید است و از پس آن آب از آسمان فرو می‌ریزد و زمین را بعد از مرگش زنده می‌کند، به عنوان «آیه» معرّفی شده است: وَمِنْ آیَاتِهِ یُرِیکُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَیُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَیُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَعْقِلُونَ (الرّوم/ 24). همان‌گونه که مشاهده می‌شود، در این آیه نیز با تکرار کلمة «آیات» بر «آیه» بودن این پدیده‌ها تأکید شده است. 15ـ1) لباس در سورة اعراف فرو فرستاده شدن لباس که سبب پوشیدن زشتی‌های آدمی و زینتی برای اوست، به عنوان آیه معرّفی شده است: یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَارِی سَوْءَاتِکُمْ وَرِیشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَىَ ذَلِکَ خَیْرٌ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ (الأعراف/ 26). خطاب در این آیه به همة بنی‌آدم است و آیه بودن آن به گروهی همچون کسانی که پند می‌گیرند: إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ (النّحل/ 13) و یا می‌شنوند: إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَسْمَعُونَ و یا مؤمنین: إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّلْمُؤمِنِینَ اختصاص ندارد. 16ـ1) همسر مسئلة دیگری که آیة 21 سورة روم به عنوان «آیه» معرّفی شده، «همسر» است. از آن روی که همسر از خودِ آدمی و به تعبیر قرآن، از نفسِ او «مِنْ أَنفُسِکُمْ» برای او «لَکُم» آفریده شده است و سبب آرامش می‌شود و خداوند بین او و آدمی مودّت و رحمت نهاده، «آیه» است. در این آیه نیز با تکرار واژة «آیات» در ابتدا و انتهای آیه به «آیه» بودن همسر تأکید شده است و درک آیه بودن آن به گروهی که می‌اندیشند، اختصاص یافته است: وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةًوَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ و در این آیه، برای آیه خوانده شدن «همسر» به نفعی که او برای آدمی دارد، توجّه داده شده است (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 16: 166). نتیجه‌گیری در نتیجه‌گیری از مطالب بالا می‌توان به نکات زیر اشاره کرد: الف) «آیه» خوانده شدن پدیده‌های مختلف دو گونه است: در شمار اندکی از آیات پدیده‌های طبیعی به طور کلّی به عنوان «آیه» معرّفی شده‌اند و به ویژگی خاصّی در آنها توجّه داده نشده است؛ مانند آیة 3 سورة جاثیه که می‌فرماید: إِنَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّلْمُؤْمِنِینَ، ولی در بسیاری از آیات با برجسته کردن نکته‌ای خاص در مورد پدیده‌ای، آن پدیده به عنوان «آیه» معرّفی می‌شود. همچنین نکاتی که توجّه به آنها بر اساس قرآن در درک «آیه» بودن پدیده‌های طبیعی مؤثّر است، خود نیز دو گونه‌اند. در شماری از آیات به «آفرینش» پدیده برای درک «آیه» بودن آن توجّه داده شده است؛ مانند آیاتی که در ذیل بحث آفرینش آسمان‌ها و زمین و نیز آفرینش انسان آمد، ولی در بسیاری از آیات توجّه به «ارتباط» پدیده با امور دیگر برای درک «آیه» بودن آن به تصویر کشیده شده است. برای مثال آبی که از آسمان فرو می‌ریزد، به تنهایی «آیه» نیست، بلکه با تصوّر آن در یک مجموعه و ارتباط این پدیده با امور دیگر، تبدیل به «آیه» می‌شود. توجّه به آبی که از آسمان فرو می‌ریزد، با در نظر گرفتن این نکته که سبب رویش می‌شود و ... برای ما تبدیل به «آیه» می‌گردد. ب) در مجموع، توجّه به سه شکل ارتباط، پدیده‌ها را به «آیه» تبدیل می‌کند: 1ـ توجّه به رابطه علّی و معلولی: در بسیاری از آیات، نظام علّی و معلولی که بین پدیده‌ها و امور مختلف وجود دارد، برای توجّه دادن به «آیه» بودن پدیده‌ای به تصویر کشیده شده است. در اینجا مناسب است جایگاه نظام علّت و معلول در اندیشة فلاسفة مسلمان پس از ملاّصدارا را به خاطر آوریم. در اندیشة آنان، «معلول» چیزی جز «حقیقت نمادین» نیست. نگاه حکمت متعالیّه به رابطة بین علّت و معلول نقطة اوج فلسفه و پیونددهندة فلسفه با عرفان است و حاصل آن، نفی تشکیک در اصل وجود، بلکه نفی دوگانگی در «بود» است. همه چیز به دامان آن «بودِ» واحد ارجاع داده می‌شود، چندان‌که برای غیرچیزی جز «آیت» و «نماد» باقی نمی‌ماند (ر.ک؛ پارسا، 1373: 22ـ21). 2ـ توجّه به اینکه سررشته نظام علّت و معلولی به دست خداوند است. در شمار فراوانی از آیات با تعابیر مختلف همراه با «آیه» خوانده شدن پدیده‌ای بر این نکته تأکید می‌شود که این نظام را خداوند به وجود آورده است و همه در دست خداوند است. برای مثال، همة آیاتی که در کنار «آیه» خوانده شدن پدیده‌ای به فرمانبردار و رام بودن آن برای خداوند توجّه داده شده است و یا در آیة 79 سورة نمل در معرّفی پرواز پرندگان به عنوان «آیه»، علاوه بر بیان مسخّر بود آنها، تعبیرِ مَا یُمْسِکُهُنَّ إِلاَّ اللَّه آمده است و یا آیة 99 سورة انعام که مجموعة ریزش باران و آثار آن را به عنوان «آیه» معرّفی می‌کند، با عبارتِ هُوَ الَّذِی ... آغاز می‌شود و پیشتر بدین نکته در ذیل آیاتی که بر این موضوع تأکید دارند، اشاره شد. 3ـ توجّه بدین نکته لازم است که نظام علّت و معلولی به گونه‌ای طرّاحی شده که نهایتاً به سود و منفعت آدمی بینجامد. در شمار فراوانی از آیات، سود و منفعت پدیده‌ای در راستای «آیه» خوانده شدن آن مطرح شده است. برای مثال در آیاتی که شب و روز، خورشید و ماه، ستارگان، همسر و ... به عنوان «آیه» معرّفی شده‌اند، این مسئله دیده می‌شود و به این نکته نیز در ذیل آیات مربوطه اشاره شد. در این راستا باید گفت در قرآن کریم، «زیان» هیچ پدیده‌ای در هنگام معرّفی پدیده به عنوان «آیه» بیان نشده است و به طور کلّی، پدیده‌ای با لحاظ زیان‌رسانی و یا خالی بودنش از فایده برای آدمی، «آیه» نیست. 4ـ توجّه به این نکته که نظام حاکم بر برخی پدیده‌ها که به عنوان «آیه» معرّفی شده‌اند، نمادی از یک حقیقت هستند. در قرآن کریم، نظام حاکم بر رویش گیاهان از زمین مرده، نماد زنده کردن مردگان در قیامت و نظام حاکم بر رویش و به ثمر نشستن و نهایتاً نابودی گیاهان، نماد زودگذری زندگی دنیا معرّفی شده است. ج) در قرآن کریم، برخی پدیده‌ها مکرّراً به عنوان «آیه» معرّفی شده‌اند و به «آیه» بودن برخی دیگر تنها یک یا دو بار اشاره شده است. فراوانی آیه شمرده شدن موضوعات مختلف در جدول زیر نشان داده شده است: شماره پدیده‌های طبیعی تعداد آیات شماره پدیده‌های طبیعی تعداد آیات 1 آسمان‌ها و زمین 22 9 بادها 3 2 گیاهان 11 10 رزق و روزی 3 3 آبی که از آسمان نازل می‌شود 10 11 خواب و بیداری 3 4 شب و روز 10 12 ستارگان 2 5 وجود خود انسان 8 13 ابر 2 6 حیوانات 7 14 برق 1 7 کشتی 6 15 لباس 1 8 خورشید و ماه 4 16 همسر 1 د) گاه در یک آیه یک پدیده دو بار به عنوان «آیه» معرّفی شده است. این پدیده‌ها عبارتند از: آرامش‌بخشی همسر و وجود مودّت و رحمت بین او و آدمی، خواب در شب و روز و جستجوی روزی، برق بیم و امیدانگیز، نزول آب از آسمان که زمین را بعد از مردنش زنده می‌کند و حرکت کشتی در دریا به سبب نعمت الهی (به ترتیب در؛ الرّوم/ 21، 23 و 24 و لقمان/ 31). هـ) در شمار فراوانی از آیاتی که در آنها پدیده‌ای به عنوان آیه معرّفی شده است؛ واژگانی که به نوعی با آسمان در پیوند هستند، دیده می‌شود؛ کلماتی مانند سموات، سماء، مشتقّات ریشة نزل، ستارگان، ماه و خورشید و ... . بدین ترتیب، می‌توان گفت مفهوم «آیه» در قرآن به هنگام معرّفی پدیده‌ای طبیعی به عنوان «آیه» در پیوندی تنگاتنگ با مفاهیم مربوط به آسمان است. پی نوشت: 10ـ علاوه بر این سه آیه، کلمة «عالِمین» در آیة قَالُواْ أَضْغَاثُ أَحْلاَمٍ وَمَا نَحْنُ بِتَأْوِیلِ الأَحْلاَمِ بِعَالِمِینَ (یوسف/44) دربارة غیر خداوند به کار رفته است که البتّه سیاق آن در نفی علم از انسان است. 11ـ در سورة نحل تصریح شده که این دو مسخّر و رام «آدمی» هستند: وَ سَخَّرَ لَکُمُ ...، ولی در سورة رعد، پس از اشاره به این نکته که خداوند آسمان‌ها را بدون ستون‌هایی برافراشت که دیده شود و بر عرش (فرمانروایی جهان) استیلا یافت، مسئلة مسخّر بودن خورشید و ماه به طور کلّی مطرح می‌شود. 12ـ لَهُ مَقَالِیدُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ (الزّمر/ 63)؛ کَذَلِکَ یُؤْفَکُ الَّذِینَ کَانُوا بِآیَاتِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ * اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ قَرَارًا وَالسَّمَاء بِنَاء وَصَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ فَتَبَارَکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ(غافر/ 64ـ63). 13ـ «هُوَ الزِّیَادَةُ عَلَى مَا هُوَ اللاَّزِمُ المُقَرَّرُ، لاَ مُطلَقاً» (مصطفوی، 1360، ج 9: 106). 14ـ برخی از مفسّرین بهتر می‌دانند که در این آیه، صنعت «لفّ و نشر» در نظر گرفته شود و بر این اساس، خواب در شب و جستجوی روزی در روز از آیات الهی است (ر.ک؛ ابن‌جوزی، 1422ق.، ج 3: 420 و زمخشری، 1407ق.، ج 3: 473). 15ـ در این آیه، مراد از تفصیل آیات یا تفصیل به حسب تکوین و خلقت است و یا تفصیل به حسب بیان لفظى است (ر.ک؛ طباطبائی، 1417ق.، ج 7: 288). اگر مراد تفصیل به حسب تکوین و خلقت باشد، در این آیه، ستارگان هدایت‌گر از جمله آیات الهی شمرده شده‌اند. مراجع قرآن کریم. ابن أبی‌حاتم الرّازی، محمّد بن ادریس. (بی‌تا). تفسیر ابن أبی‌حاتم. صیدا: المکتبة العصریّة. ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن. (1422ق.). زاد المسیر فی علم التفسیر. تحقیق عبدالرّزاق المهدی. بیروت: دار الکتاب العربی. ابن‌الحجّاج النّیشابوری، مسلم. (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار الفکر. ابن‌حنبل، احمد. (بی‌تا). مسند احمد. بیروت: دار صادر. ابن‌شعبه، سعید بن منصور. (بی‌تا). سُنَن سعید بن منصور. تحقیق حبیب‌الرّحمن الأعظمی. بیروت: دار الکتب العلمیّة. ابن‌عاشور، محمّدبن طاهر. (بی‌تا). التّحریر و التّنویر. بی‌جا: بی‌نا. ابن‌عطیّة آندلسی، عبدالحقّ بن غالب. (بی‌تا). المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. تحقیق عبدالسّلام عبدالشّافی محمّد. بیروت: بی‌نا. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1408ق.). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن. تحقیق محمّدجعفر یاحقی و محمّدمهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی. پارسا، حمید. (1373). نماد و اسطوره. با مقدّمة آیت‌الله جوادی آملی. قم: مرکز نشر اسراء. پُل، نویا. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمة اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. پهلوان، منصور. (1382). «تحقیق در وجه اعجاز قرآن». سفینه. شمارة 1. صص 15ـ7. ترمذی، محمّد بن عیسی. (1403ق.). سُنَن التّرمذی. تحقیق عبدالرّحمن محمّد عثمان. بیروت: دار الفکر. ثعالبی، عبدالرّحمن بن محمّد. (1418ق.). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن. تحقیق محمّدعلی معوض و شیخ عادل احمد عبدالموجود. بیروت: دار احیاء التّراث العربی. دروزه، محمّد عزة. (1383ق.). التّفسیر الحدیث. القاهرة: دار إحیاء الکتب العربیّة. رامیار، محمود. (1379). تاریخ قرآن کریم. چاپ چهارم. تهران: امیر کبیر. زمخشری، محمود. (1407 ق.). الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی. سمرقندی، نصربن محمّد. (بی‌تا). بحرالعلوم. بی‌جا: بی‌نا. شاذلی، سیّد بن قطب. (1412ق.). فی ظلال القرآن. چاپ هفدهم. بیروت ـ القاهرة: دارالشّروق. صدوق، محمّد بن علی. (1417ق.). الأمالی. تحقیق مؤسّسة البعثة. قم: مرکز الطباعة والنّشر فی مؤسّسة البعثة. ــــــــــــــــــــ . (1403ق.). الخصال. قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی. ــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). من لایحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی. طباطبائی، محمّدحسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصر خسرو. طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر. (1412ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفة. طوسی، محمّد بن حسن. (بی‌تا). التّبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق احمد قصیر عاملی. بیروت: دار احیاء التّراث العربی. عبدالباقی، محمّدفؤاد. (1363ق.). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. القاهرة: دار الحدیث. فخر رازی، ابوعبدالله محمّد بن عمر. (1420ق.). مفاتیح الغیب. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التّراث العربی. فرّاء، یحیی بن زیاد. (بی‌تا). معانی القرآن. تحقیق احمد یوسف نجاتی، محمّدعلی نجّار و عبدالفتّاح اسماعیل شلبی. مصر: دارالمصریّة للتّألیف و التّرجمه. فضل‌الله، محمّدحسین. (1419ق.). تفسیر من وحی القرآن. بیروت: دار الملاک للطّباعة و النّشر. قاسمی، محمّد جمال‌الدّین. (1418ق.). محاسن التّأویل. تحقیق محمّد باسل عیون السّود. بیروت: دار الکتب العلمیّة. قرشی، علی‌اکبر. (1377). تفسیر أحسن الحدیث. چاپ سوم. تهران: بنیاد بعثت. قمی، علیّ بن ابراهیم. (1367). تفسیر القمی. تحقیق طیب موسوی جزایری. چاپ چهارم. قم: دار الکتاب. مصطفوی، حسن. (1360). التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. معرفت، محمّدهادی. (1381). تاریخ قرآن. چاپ چهارم. تهران: سمت. جعفی، مفضّل بن عمر. (1404 ق.). التّوحید. بیروت: مؤسّسة الوفاء. ابن‌سلیمان، مقاتل. (1427ق.). الوجوه و النظائر فی القرآن العظیم. تحقیق حاتم صالح الضّامن. دبی: مرکز جمعة الماجد للثّقافة والتّراث. ــــــــــــــــ . (1423ق.). تفسیر مقاتل بن سلیمان. تحقیق عبدالله محمود شحّاته. بیروت: دار إحیاء التّراث. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیّة. ملاّ حویش، عبدالقادر. (1382ق.). بیان المعانی. دمشق: مطبعة التّرقی. موسوی بجنوردی، محمّدکاظم. (1367). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. میبدی، احمد بن أبی‌سعد. (1371). کشف‌الأسرار و عدّةالأبرار. تحقیق علی‌اصغر حکمت. تهران: انتشارات امیر کبیر. نجفیان، آرزو، حیات عامری و صدیقه قیّومی. (1389). «نگاهی نشانه‌شناختی به واژة آیه در قرآن کریم». نقد ادبی. سال 3. شمارة10. صص 204ـ 175. نسائی، احمد بن شعیب. (1348ق.). سُنَن نسائی. بیروت: دار الفکر. نکونام، جعفر. (1380). درآمدی بر تاریخ قرآن. تهران: نشر هستی‌نما. نویسندگان: منصور پهلوان، مهدیه دهقانی فصلنامه سراج منیر شماره 18 انتهای متن/
95/05/17 :: 07:15
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 327]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها