محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1844130397
متشابهات قرآن و تفسیر صحیح آن - بخش اول تفسیر آیات متعارض
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: متشابهات قرآن و تفسیر صحیح آن - بخش اول
تفسیر آیات متعارض
یکی از آثار مهم در حوزه آیات متشابه و مشکل قرآن کریم، کتاب «متشابه القرآن و المختلف فیه» اثر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی است. وی در این کتاب به تحلیل و بررسی متشابهات قرآن به‌صورت موضوعی پرداخته است .
بخش اول چکیده یکی از آثار مهم در حوزه آیات متشابه و مشکل قرآن کریم، کتاب «متشابه القرآن و المختلف فیه» اثر محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی است. وی در این کتاب به تحلیل و بررسی متشابهات قرآن به‌صورت موضوعی پرداخته است و دامنۀ بحث او را مباحث متنوعی از اصول اعتقادی، فقه، احکام شرعی و علوم قرآنی تشکیل داده است. وی تشابه در قرآن را از سه منظر: اختلاف در امور دینی، آیات متناقض و آیاتی که دو یا چند معنا از آن محتمل است و باید بر معنای درست‌تر حمل شود، می‌داند؛ در این مقاله با تکیه بر کتاب مذکور، دیدگاه‌های تفسیری ابن‌شهر آشوب در تبیین آیات متشابه و مشکل قرآن، مورد پردازش قرار گرفته است. براساس این پژوهش دانسته می‌شود که وی با بهره‌مندی از روش‌های مختلف همراه با جهت‌گیری عالمانه، به تصحیح شبهات و انحرافات موجود دراین‌باره پرداخته و پرده از ابهام آنها برداشته است. واژگان کلیدی ابن‌شهرآشوب، متشابه القرآن، آیات متشابه، تفسیر آیات مشکل. طرح مسئله متشابهات قرآن یکی از مباحث مهم در تاریخ تفسیر قرآن است که از دیرباز به‌صورت «تفسیر موضوعی»، مورد عنایت علما و دانشمندان بوده است. یکی از قرآن پژوهانی که با تألیفات ارزنده خود در این حوزه، خدمات شایسته و فراوانی در جهت تبیین صحیح متشابهات قرآن نموده، «رشیدالدین ابوجعفر محمد بن علی بن شهر آشوب سَروی مازندرانی» است. رجال‌پژوهان ابن‌شهرآشوب را به دانش، فضیلت، فرزانگی و وارستگی ستوده‌اند. چنان‌که تفرشی درباره او گفته است: «شیخ فی هذه الطائفة و فقیهاً و کانَ شاعراً بلیغاً منشیاً.» (تفرشی، 1418: 4 / 276) محدث قمی او را فخرِ شیعه، مروج شریعت، محیی آثار در مناقب، ناقد اخبار در مثالب، بحر متلاطم زخار، شیخ مشایخ امامیه، و کسی که هرگز هماوردی ندارد، توصیف نموده (قمی، بی‌تا: 1 / 332) و ابن‌حجر عسقلانی نیز وی را از حفاظ و فقهای شیعه دانسته است. (ابن‌حجر عسقلانی، 1390: 5 / 310) ابن‌شهرآشوب یکی از سرشناسان شیعه (صفدری، 1420: 4 / 118) و از سرآمدانِ علمی عصر خود بود که تصانیف و تألیف بسیاری در رشته‌های متنوع علوم اسلامی پدید آورد. او با نگارش کتاب ارزشمند متشابه القرآن و المختلف فیه گام مؤثری در تفسیر آیات متشابه و مشکل قرآن برداشته است. نویسنده مباحث کتابش را با نظم و ترتیبی کاملاً طبیعی و منسجم پی گرفته است که از ذوقی لطیف و مهارتی ظریف حکایت دارد. (معرفت، 1418: 2 / 514) عمده تلاش ابن‌شهرآشوب در این کتاب، تبیین آیات متشابه و مشکل قرآن است. وی برای حل تشابه و تعارض آیات و رسیدن به مفهوم و مدلول حقیقی کلام وحی از روش‌ها و شیوه‌های متنوعی بهره گرفته است تا بدین وسیله شبهات پیرامون چنین آیاتی را برطرف سازد. در این تحقیق سعی شده است تا با تکیه بر کتاب متشابه القرآن، به سؤالات ذیل پاسخ داده شود: 1. ابن‌شهرآشوب در باب متشابهات قرآن، چه موضِع و دیدگاهی دارد؟ 2. مبانی و روش‌های وی در تبیین آیات متشابه قرآن، چیست؟ 3. مباحث این کتاب، چگونه چینش، مطرح و تحلیل شده است؟ کتاب «متشابه القرآن»
1. چگونگی چینش مطالب کتاب یکی از مهم‌ترین آثار ابن‌شهرآشوب، کتاب متشابه القرآن و المختلف فیه است. این اثر درباره آیات متشابه قرآن به رشته تحریر درآمده است و به اعتراف نویسنده، وی در این کتاب تلاش نموده تا علاوه بر تحریر و تبیین مطالب کتب پیشین، کاستی‌های آنان را نیز جبران نماید. او دراین‌باره می‌گوید: فمنها ما ابتدأناه، و منها ما سبقنا إلیه فحررناه، و منها ما وجدناه مختلا فحققناه؛ بخشی از مطالب کتاب را خودم نگاشته‌ام؛ بخشی دیگر تحقیقاتی است که در کتب پیشین آمده و من آنها را تحریر کرده‌ام و بخشی نیز مباحثی است که دیگران آن را ناقص بیان کرده و من به تحقیق آنها پرداخته‌ام. (ابن‌شهرآشوب، 1369: 1 / 2) کتاب وی اثر مستقلی در تفسیر ترتیبی آیات قرآن نیست و عمده تلاش نویسنده در این کتاب، تبیین آیات متشابه قرآن است. وی در این کتاب به تحلیل و بررسی متشابهات قرآن به صورت موضوعی می‌پردازد و دامنه بحث او را مباحث متنوعی از اصول اعتقادی، فقه، احکام شرعی و علوم قرآنی تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر، کتاب متشابه القرآن را می‌توان نمونه‌ای از یک «تفسیر موضوعی» دانست. ابن‌شهرآشوب کتاب خود را در دو جلد، همراه با ده باب تنظیم نموده است. وی آیات متحدالموضوع را در یک باب قرار داده و هر باب را به فصول مختلفی تقسیم کرده است. ابوابی مانند: توحید، عدل، نبوت، امامت، مفردات، اصول فقه، آیات‌الأحکام، ناسخ و منسوخ، مباحث نحوی و نوادر، که هر یک از آنها با نظمی درخور تحسین تبویب یافته و نشان از دقت نظر مؤلف در تدوین کتاب دارد. علاوه بر جامعیت و فراگیری کتاب در تبیین آیات متشابه و مشکل قرآن، نویسنده به آیاتی که محل اختلافِ نظر و مجادلات کلامی گروه‌ها و فِرَق مختلف بوده نیز پرداخته و گاه با طرح سؤال در مورد آن آیه، پاسخ پرسش را نیز با نگاهی تیزبین و نقادانه بیان کرده است. 2. روش تفسیری مؤلف کتاب روش تفسیری ابن‌شهرآشوب یکنواخت نیست. روش او در تفسیر آیات قرآن، بیشتر بر پایه روش اجتهادی و عقلی است که با استفاده از منابع مختلفِ تفسیر انجام گرفته است. وی در این کتاب از منابع مطمئن و قابل اعتمادی مانند «قرآن، روایات، عقل، لغت، علوم ادبی و نحوی و اقوال مفسران» بهره گرفته که مقدار بهره‌گیری او از این منابع گاه از نظر کمیت و گاه از نظر کیفیت در نوسان بوده است. (ربیع نتاج و حیدری، 1391: 32) در مقولات کلامی و مسائل اصول عقاید بیشتر از عقل و قرآن بهره می‌جوید و در مباحث فقهی و تاریخی و فروع مسائل اعتقادی از احادیث و اقوال مفسران؛ علوم ادبی و بلاغی نیز در همه مباحث، مورد استفاده نویسنده است. (خدایاری، 1382: 55) کتاب او، یک «تفسیر موضوعی» جامع است و علی رغم آنکه دامنه بهره‌گیری وی از روایات گسترده نبوده، اما سعی نموده است، تا با روش‌ها و گونه‌های مختلف، به نقل احادیث و روایات نیز همت گمارد. ابن‌شهرآشوب از گزارش‌های تفسیریِ پیشینیان به‌ویژه استادش شیخ طبرسی تأثیر پذیرفته و از آنان بهره گرفته؛ و در موارد بسیاری به آراء مفسرین فریقین مراجعه کرده و ضمن نقل از کتب آنها، به بررسی نظرات تفسیری آنان گاه برای تأیید سخن خویش و گاه برای رد نظرات آنها پرداخته است. بیشترین نقل قول تفسیری وی از علمای متقدم شیعه، به سید مرتضی، شیخ مفید، شیخ طبرسی و شیخ طوسی اختصاص دارد؛ از دانشمندان اهل سنت نیز بیشتر از متشابه القرآن قاضی عبدالجبار معتزلی و ابوعلی جبایی نقل قول کرده است. (حیدری، 1391: 14 / 331) تبیین معنای مفردات قرآنی، تفسیر آیات الأحکام، تبیین نوع خطاب در قرآن، توجه به صنایع ادبی و بلاغی، تأکید بر تفسیر ظاهری و باطنی آیات، ذکر مصادیق آیات و نیز استناد به اجماع مفسرین، از دیگر مبانی تفسیرنگاری ابن‌شهرآشوب در تفسیر متشابهات قرآن بوده است. آیات متشابه از دیدگاه ابن‌شهرآشوب مفسران متقدم در تعریف محکم و متشابه بیشتر به بیان مصادیقی از محکم و متشابه قرآن پرداخته‌اند و به نوعی سعی کرده‌اند تا «تعاریف مصداقی و خاص» ارائه دهند. از قرن ششم به بعد و با رشد مباحث زبان شناختی در دانش اصول فقه، اصطلاح مذکور در دایره مباحث لفظی مورد استفاده قرار گرفت و به نظر می‌رسد که دایره معنایی محکم و متشابه توسعه یافت، و اصطلاح جدیدی شکل گرفت که برگرفته از اصطلاح قرآنی بوده که معنایی عام‌تر از آن اراده می‌شد. (شاکر و فخاری، 1389: 61) در این میان، ابن‌شهرآشوب نیز به مانند اساتید خود امین الإسلام طبرسی و زمخشری، رویه مذکور را در پیش گرفت و علی‌رغم بیان تعاریفی از محکم و متشابه از ابن‌عباس، مجاهد و جبایی، تعریف خود را نیز بیان نمود. به عنوان مثال از قول ابن‌عباس می‌گوید: «المحکم: الناسخ و المتشابه: المنسوخ؛ محکم یعنی ناسخ و متشابه یعنی منسوخ»؛ و یا از نگاه مجاهد می‌نویسد: «المحکم ما لم یشتبه معناه و المتشابه ما اشتبهت معانیه؛ محکم آیه‌ای است که معنای آن مشتبه نیست و متشابه آیه‌ای است که معانی آن مشتبه است». از دید وی، «متشابه» آیه‌ای است که معنای آن از ظاهر آیه معلوم نیست و برای رفع اشتباه و التباس در آیه باید دلیل محکمی برای آن اقامه نمود تا به مقصود و مفهوم آیه پی بُرد. وی معتقد است که «آیات متشابه را به این دلیل متشابه نامیده‌اند که شبیه محکم است؛ و نیز گفته شده به سبب اشتباه مراد آیه با آنچه مراد نیست، متشابه نامیده شده است.» (ابن‌شهرآشوب، 1369: 1 / 2) این تعریف تا حدودی شبیه دیدگاه «زمخشری» است که می‌گوید «عبارات محکم قرآن، چنان دارای إحکام است که راه هرگونه احتمال و اشتباه و التباس بر آن بسته می‌شود.» (زمخشری، 1404: 1 / 337) ابن‌شهرآشوب بر این باور است که خداوند آیات متشابه را نازل نمود تا از رهگذر آن، مخاطبان آیات وحی به تضارب آراء، استدلال عقلی و تولید علم تشویق شوند و تنها به اخبار رسیده از گذشته اکتفا نکنند. از سوی دیگر، به استناد آیه «وَ ما یَعْلَمُ تَأ‌ْو‌ِیلَهُ إ‌ِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْم‌ِ» (آل‌عمران / 7)، عالمِ به تأویل را از جاهل تمیز دهند. همچنین بدین وسیله، با دقت در آیات متشابه، به فنون و ضرورت‌های زبانیِ کلام قرآن اعم از استعاره، مجاز، کنایه، لحن و ... آشنا شوند. از دیدگاه وی، إحکام و تشابه، امری نسبی است؛ زیرا ممکن است آیه از وجهی محکم و از جهتی دیگر متشابه باشد. بر این اساس استدلال به آیه از وجه معلوم، نه مجهول، صحیح است و تکیه بر وجه متشابه آیه، موجب تردید افکنی در آن می‌شود. او معتقد است، عوامل پُرشماری موجبِ شبهه‌افکنی در آیات متشابه می‌شوند که از آن جمله می‌توان به «پیروی از هوی و هوس پیشینیان، شبهه‌ای که انسان نسبت به آن گمان درست داشته باشد، عدم استدلال و تقلید» اشاره نمود. از نگاه او، تشابه در قرآن کریم، در سه دسته از آیات رخ نموده و قابل طرح و بررسی است: الف) در آیاتی که مورد اختلاف مردم، در امور دینی است. مانند: «وَ أ‌َضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْم» (جاثیه / 23) و «قالَ فَإ‌ِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ مِنْ بَعْد‌ِکَ وَ أ‌َضَلَّهُمُ السَّامِر‌ِیّ» (طه / 85)؛ ب) آیاتی که دو یا چند معنا از آن محتمل است و باید بر معنای درست‌تر حمل شود. مانند آیات «یَدُ اللهِ مَغْلُولَةٌ» (مائده / 64) و «تَجْر‌ِی بِأ‌َعْیُنِنا» (قمر / 14)؛ ج) آیاتی که در آن گمان تناقض و تعارض وجود دارد، مانند آیات: «فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْن‌ِ» (فصلت / 12)، «فِی أ‌َرْبَعَةِ أ‌َیَّام‌ٍ» (فصلت / 10) و «فِی سِتَّةِ أ‌َیَّام‌ٍ». (أعراف / 54) (ابن‌شهرآشوب، 1369: 1 / 3 ـ 2) یادآور می‌شود، ابن‌شهرآشوب تنها در کتاب متشابه القرآن، به تفصیل از متشابهات قرآن سخن به میان آورده و دیگر آثارش فاقد چنین جامعیتی از این حیث می‌باشد. بررسی دیدگاه ابن‌شهرآشوب در تفسیر متشابهات قرآن همان‌طور که گفته شد، ابن‌شهرآشوب، تشابه در قرآن را از سه جهت می‌داند. وی در بررسی آیات، ترتیب فوق‌الذکر را مد نظر قرار نمی‌دهد و در کتابش به تحلیل «متشابهات» قرآن، تنها به صورت موضوعی می‌پردازد. این قلم معتقد است که ابن‌شهرآشوب در اثنای مطالب خود گاه سعی کرده، به تفسیر آیاتی که گمان تعارض در آنها وجود دارد روی آورد، و گاه به تبیین آیاتی حول مباحث اعتقادی و کلامی که به نظر وی، مورد اختلاف در امور دینی مردم بوده، پرداخته است. تفسیر آیات و واژگان چند معنایی که باید بر معنای درست‌تر حمل شود نیز، جایگاه ویژه‌ای در کتاب او دارد که تلاش نویسنده در این امر، سزاوار تحسین است. در ادامه به تفصیل به بررسی دیدگاه‌های وی با تکیه بر نمونه‌هایی از مبانیِ سه‌گانه فوق، پرداخته می‌شود: 1. تفسیر آیات متعارض خداوند متعال در قرآن کریم سلامتِ آیاتش را از هرگونه اختلاف، تعارض و تناقض درونی، تضمین نموده و آن را نشانه اعجاز کلام وحی قرار داده است: «أ‌َفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْر‌ِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیه‌ِ اخْتِلافاً کَثِیراً». (نساء / 82) در قرآن آیاتی وجود دارد که در نگاه اولیه، به نظر می‌رسد که دارای اختلاف و تعارض می‌باشند، اما با بررسی و تفسیر منطقی آنها، شبهه مذکور برطرف می‌شود. در همین رابطه روایتی نقل شده است که مرد ملحدی نزد امام علی(علیه السلام) آمد و عرضه داشت: اگر در قرآن تناقض و اختلافی وجود نمی‌داشت، هر آینه به دین اسلام درمی‌آمدم. امام(علیه السلام) به او فرمود: در کجای قرآن اختلاف وجود دارد؟ آن مرد مواردی را برشمرد و پاسخ صحیح آن را شنید؛ آنگاه از امام تشکر کرد و به دین اسلام مشرف گردید. (طبرسی، 1403: 1 / 240) قسمتی از تفسیر ابن‌شهرآشوب نیز در کتاب متشابه القرآن به همین مقوله مهم اختصاص دارد. نویسنده در این کتاب سعی می‌کند تا با کنار هم قرار دادن آیات متحد الموضوعی که با هم اختلاف ظاهری دارند، تفسیر صحیحی را از آن به خواننده ارائه دهد و به اصطلاح، تناقض موجود را رفع نماید. در ادامه به دو نمونه از آن اشاره می‌گردد: یک. خلقت آسمان و زمین در مورد تقدم و تأخر خلقت آسمان‌ها بر زمین، در قرآن کریم آیات متعارضی به چشم می‌خورد. دسته‌ای از آیات بیان کننده تقدم خلقت آسمان‌ها بر زمین هستند و دسته دیگر خِلاف آن را ثابت می‌کند. یکی از این موارد، آیه 29 سوره بقره با آیه 30 سوره نازعات است. ابن‌شهرآشوب در حل تعارض فوق می‌نویسد: ظاهر سخن خداوند در آیه «هُوَ الَّذ‌ِی خَلَقَ لَکُمْ ما فِى الْأ‌َرْض‌ِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوى إ‌ِلَى السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ»، اقتضا دارد که پروردگار متعال زمین را قبل از آفرینش آسمان خلق کرده باشد؛ زیرا حرف عطف «ثمّ» بر تعقیب و تأخیر دلالت دارد. در آیه‌ای دیگر نیز می‌فرماید: «أ‌َ أ‌ََنْتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أ‌َم‌ِ السَّماءُ بَناها، وَ الْأ‌َرْضَ بَعْدَ ذلِکَ دَحاها» (نازعات / 30 ـ 27)؛ در واقع میان دو آیه تعارضی نیست؛ چراکه خداوند متعال، زمین را قبل از خلقت آسمان بدون گسترش آفرید و زمانی که آسمان را خلق کرد، زمین را گسترانید و توسعه داد، و اصطلاح «اُدحیّه النَعام» نیز از آن گرفته شده است؛ زیرا [شتر مرغ] آن [لانه‌اش] را پهن می‌کند تا در داخلش تخم بگذارد. وی در ادامه با توجه به جایگاه «ثمّ» و «بَعد» در دو آیه فوق، این‌گونه نتیجه می‌گیرد که جایز نیست، این دو را به معنای ترتیب و تأخیر زمانی در نظر بگیریم؛ زیرا آیه در جهت شمارش نعمت‌ها و یادآوری آن است، همچنان که گوینده‌ای به اربابش بگوید: آیا این طور نیست که تو را [زندگی] دادم و سپس بر دوش کشیدم و جایگاهت را بالا بردم و آنگاه، تو را برای خودم برگزیدم. (ابن‌شهرآشوب، 1369: 1 / 3) از نگاه مؤلف کتاب متشابه القرآن، کلمه «بَعْد» همواره به معنای اصلی خود به کار نرفته است. وی با ذکر عبارت «و یقال»، به بیان دو نمونه دراین‌باره می‌پردازد تا تأییدی بر سخن او باشد: «گفته شده «بَعْد» به معنای «مَعَ» می‌باشد. مانند قول خداوند در آیه «عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِکَ زَنِیم‌ٍ» (قلم / 13) و دیگری گفته به معنی «قَبْل» است، چنانچه خداوند فرموده «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِى الزَّبُور‌ِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْر‌ِ أ‌َنَّ الْأ‌َرْضَ یَر‌ِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ» (انبیاء / 105) (همان؛ و نیز ر.ک: طوسی، بی‌تا: 10 / 261) در بررسی گفتار ابن‌شهرآشوب باید گفت که عموم مفسران و لغویون مانند او، «دَحو» را به معنای «گسترانیدن» دانسته‌اند (ر.ک: طبرسی، 1372: 10 / 659؛ طوسی، بی‌تا: 10 / 261؛ ابن‌منظور، 1414: 14 / 251؛ فراهیدی، 1409: 3 / 280)، اما با دقت در این واژه، معنای «غلطاندن و جنباندن» را نیز می‌توان برای آن محتمل دانست، به‌طوری‌که برخی از لغویون و محققین چنین نظری را پذیرفته‌اند. به عنوان مثال، جوهری در الصحاح، بر این باور است که لغت مذکور، به معنای گستردن و غلطاندن است. از نگاه او چون شترمرغ ریگ‌ها را برای تخم گذاشتن کنار می‌زند و بدین وسیله ریگ‌ها غلطانده می‌شوند، پس زمین نیز مانند غلطیدن شن‌زار و تخم شترمرغ، حرکت و چرخش پیدا می‌کند: «الادحوه مبیض النعام فى الرمل لأنها تدحوة عند حفرها برجلها ثم تبیض فیه». (جوهری، 1407: 6 / 2335) نویسنده قاموس المحیط نیز چنین نظری دارد. (ر.ک: فیروزآبادی، بی‌تا: 4 / 237؛ و نیز ر.ک: ربیع نتاج و لازری، 1390: 283) به نظر می‌رسد که عمده اختلاف به وجود آمده در مورد معنای کلمه «دحو» ناشی از نوع نگاه افراد به معجزه بودن این آیه است. چراکه برخی معتقدند اگر واژه فوق را بر همان معنای «گسترش» در نظر بگیریم، مفهوم اصلی «دحو» که همانا گردِ غیر کامل مانند گردی تخم مرغ و نیز حرکت به دورِ خود است، از بین می‌رود. از نگاه آنان مردم منطقه «صعید» که ریشه بسیاری از آنان عرب است نیز، به تخم مرغ، «دحو» یا «دحی» یا «دح» می‌گویند. در این صورت، با نگاهی غیر از این، معجزه‌ای از معجزات قرآن را از دست خواهیم داد. (معرفت، 1390: 1 / 122) نکته دیگر اینکه، سید هبة‌الله شهرستانی در کتاب اسلام و هیئت، با دلایلی از لغت عرب، این واژه را «به گردش درآوردن» معنا کرده است. از دیدگاه او، «دحو» گردشی است که چیزی ضمن گردش به دور خود بر محور دیگری نیز بگردد و حرکت کند. مانند فرفره و این معنی کاملاً مبین کیفیت گردش زمین است و مطابق اکتشافات جدید، از معجزات قرآن به حساب می‌آید. (شریعتی، بی‌تا: 44) با این حال «دحی» از لغات ویژه‌ای است که فقط در این سوره آمده و از جهت لفظ و معنا به «طحا» شبیه است که در سوره شمس بیان شده است و می‌توان هر دو معنا را در مورد آن محتمل دانست. (طالقانی، 1362: 3 / 105) چراکه انبساط زمین به‌وسیله غلطانیدن و چرخش به وقوع پیوسته (حرکت وضعی زمین) و آنچه در تفاسیر از دحو الأرض به بسط و گسترش یاد می‌کنند، منافی حرکت نیست؛ زیرا هر انبساطی ملازم حرکت و اضطراب است. (ربیع نتاج و لازری، 1390: 292) بنابراین اصل زمین پیش از آسمان آفریده شده، ولی گسترش آن (دحو الأرض) و نیز آرایش پوسته‌ای آن، پس از آفرینش آسمان انجام گرفته است. (معرفت، 1423: 259) نکته‌ای که حتی محققینی مانند موریس بوکای را نیز به بیان نظر موافق با ابن‌شهرآشوب واداشته است. وی معتقد است قرآن، ترتیبی برای آفرینش آسمان‌ها و زمین تعیین نکرده و هیچ عبارتی از قرآن، به‌طور قطعی چنین توالی‌ای را تصریح ندارد و زمین ضرورتاً می‌بایست پیش از گسترده شدن وجود می‌داشت. (بوکای، 1389: 189 ـ 188) منابع و مآخذ
الف) کتاب‌ها قرآن کریم.
آلوسی، شهاب‌الدین سید محمود، 1415 ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن‌بابویه قمی، أبوجعفر محمد بن علی (شیخ صدوق)، 1378 ق، عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، بی‌جا، نشر جهان.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، 1390 ق / 1971 م، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چ دوم.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، ابوجعفر محمد بن علی، 1369 ق، متشابه القرآن و مختلفه، قم، بیدار.
ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، بی‌تا، تأویل مشکل القرآن، بی‌جا، بی‌نا.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار الفکر و دار صادر، چ سوم.
بوکای، موریس، 1389، مقایسه‌ای میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ترجمه ذبیح الله دبیر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 14.
تفرشی، سید مصطفی، 1418 ق، نقد الرجال، قم، مؤسسة آل البیت^ لإحیاء التراث.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، 1422 ق، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
جوهری، اسماعیل بن حماد، 1376 ق / 1956 م، الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین.
حویزی، عبدعلی بن جمعه العروسی، 1415 ق، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان.
حیدری، محمد صادق، 1391، «ترجمه و تحقیق جلد سوم کتاب متشابه القرآن و المختلف فیه»، راهنما: سید علی‌اکبر ربیع نتاج، بابلسر، انتشارات دانشگاه مازندران.
زمخشری، جارالله محمود بن عمر، 1407 ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چ سوم.
سیوطی، جلال‌الدین، 1404 ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
شریعتی، محمدتقی، بی‌تا، تفسیر نوین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شهرستانی، أبوالفتح محمد بن عبدالکریم، بی‌تا، الملل و النحل، بیروت، دار المعرفه.
صفدری، 1420 ق / 2000 م، الوافی بالوفیات، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
طالقانی، سید محمود، 1362، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ چهارم.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1374، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ پنجم.
طبرسی، احمد بن علی، 1403 ق، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن، 1377، جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــــــــ ، 1372، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، ناصرخسرو، چ سوم.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، 1412 ق، جامع البیان فی تفسیر آی القرآن، بیروت، دار المعرفه.
طوسی، محمد بن حسن، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
علم الهدی، علی بن حسین، (سید مرتضی)، 1377، تنزیه الأنبیاء، قم، دار الشریف الرضی.
رازی، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن عمر، 1420 ق، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ سوم.
فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409 ق، کتاب العین، قم، هجرت، چ دوم.
فیروزآبادی، مجد الدین، بی‌تا، القاموس المحیط، بیروت، دار العلم.
قمی، شیخ عباس، بی‌تا، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر.
مطهری، مرتضی، 1381، مجموعه آثار، ج 1، تهران، صدرا، چ 11.
معرفت، محمدهادی، 1381، علوم قرآنی، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، چ 14.
ـــــــــــــــــــ ، 1390، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید، چ ششم.
ـــــــــــــــــــ ، 1415 ق، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چ دوم.
ـــــــــــــــــــ ، 1418 ق، التفسیر و المفسرون فی ثوب القشیب، مشهد، الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیه.
ـــــــــــــــــــ ، 1423 ق، شبهات و ردود حول القرآن، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید.
نجارزادگان، فتح‌الله، 1383، تفسیر تطبیقی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
واحدی، علی بن احمد، 1411 ق، أسباب نزول القرآن، تحقیق کمال بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیة. ب) مقاله‌ها خدایاری، علی‌نقی، 1382، «نگاهی به تفسیر ابن‌شهرآشوب»، آینه پژوهش، شماره 81 ، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
ربیع نتاج، سید علی‌اکبر و محمدصادق حیدری، 1391، «گونه‌شناسی مبانی تفسیرنگاری ابن‌شهرآشوب در متشابه القرآن»، پژوهش دینی، شماره 24، تهران، انجمن علوم قرآن و حدیث ایران.
ربیع نتاج، سید علی‌اکبر و زهرا لازی، 1390، «کاوشی در حدیث دحو الأرض»، حدیث‌پژوهی، شماره 5، کاشان، دانشگاه کاشان.
شاکر، محمد‌کاظم و سعید فخاری، 1389، «بررسی سیر تاریخی روایات، آثار و دیدگاه‌ها در محکم و متشابه»، علوم حدیث، شماره 58، قم، دانشگاه علوم قرآن و حدیث. محمدصادق حیدری: کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث. (نویسنده مسئول) سید علی اکبر ربیع نتاج: دانشیار دانشگاه مازندران. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری 14 ادامه دارد/
94/04/15 - 03:16
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 92]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها