محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798213428
تحلیل تفسیری آیات پاداش رسالت - بخش اول تعارض ظاهری آیات پاداش رسالت
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: تحلیل تفسیری آیات پاداش رسالت - بخش اول
تعارض ظاهری آیات پاداش رسالت
قرآن کریم پیرامون درخواست پاداش رسالت پیامبران دو گونه سخن گفته است؛ برخی از آیات به نقل از پیامبران و پیامبر خاتم(صلی الله علیه و آله)، مطالبه مزد رسالت را از جانب ایشان نفی کرده و آن را ویژه خداوند متعال به شمار آورده است.
چکیده قرآن کریم پیرامون درخواست پاداش رسالت پیامبران دو گونه سخن گفته است؛ برخی از آیات به نقل از پیامبران و پیامبر خاتم(صلی الله علیه و آله)، مطالبه مزد رسالت را از جانب ایشان نفی کرده و آن را ویژه خداوند متعال به شمار آورده است و حال آنکه در برخی از آیات مانند: 57 فرقان، 47 سبأ و 23 شوری، برای امر رسالت و پیامبری، از مردم درخواست مزد و پاداش شده است. این مقاله بر آن است تا با طرح دیدگاه مفسران قرآن در این خصوص و با تبیین این دو گروه از آیات، به رفع تعارض ظاهری آنها بپردازد و با مفهوم شناسی واژه مودت و قربی و بررسی پیرامون نوع استثنا در آیه «قُلْ لا أ سْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أ جْراً إ لاَّ الْمَوَدَّه فِی الْقُرْبى» و نقد ادعای نسخ آیه، این موضوع را تحلیل و بررسی نماید. پژوهشگران در پایان باورمند گردیده اند که پاداش رسالت پیامبر خاتم(صلی الله علیه و آله)، همان اظهار مودت به اهل بیت پاک و مطهر ایشان است. واژگان کلیدی آیات مودت، موده فی القربی ، پاداش رسالت، نسخ، استثنا. طرح مسئله در قرآن کریم آیات گوناگونی مبنی بر درخواست یا عدم درخواست پاداش رسالت از جانب پیامبران مطرح شده است. چنان که قرآن از زبان حضرت نوح(علیه السلام) می فرماید: فَإ نْ تَوَلَّیْتُمْ فَمَا سَأ لْتُکُمْ مِنْ أ جْر إ نْ أ جْر یَ إ لاَّ عَلَى اللَّهِ وَ أ مِرْتُ أ نْ أ کُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ. (یونس / 72) و اگر روی گردانیدید، من مُزدی از شما نمی طلبم. پاداش من جز بر عهده خدا نیست، و مأمورم که از گردن نهندگان باشم. و از زبان حضرت هود(علیه السلام) آمده است: یَا قَوْم لَا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ أ جْرًا إ نْ أ جْر یَ إ لاَّ عَلَى الَّذِی فَطَرَنِی أ فَلَا تَعْقِلُونَ. (هود / 51) ای قوم من، برای این [رسالت] پاداشی از شما درخواست نمی کنم. پاداش من جز بر عهده کسی که مرا آفریده است، نیست. پس آیا نمی اندیشید؟ نیز در آیات متعددی از زبان حضرت نوح، هود، صالح، لوط و شعیب^ بیان شده است که: «وَ مَا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أ جْر إ نْ أ جْر یَ إ لاَّ عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ؛ (شعرا / 109، 127، 145، 164 و 180)؛ و بر این [رسالت] اجری از شما طلب نمی کنم. اجر من جز بر عهده پروردگار جهانیان نیست». همچنین قرآن در موارد مختلفی خطاب به حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) می فرماید: قُلْ لا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ أ جْرًا إ نْ هُوَ إ لاَّ ذِکْرَى لِلْعَالَمِینَ. (انعام / 90) بگو: «من، از شما هیچ مزدی بر این [رسالت] نمی طلبم. این [قرآن] جز تذکری برای جهانیان نیست». قُلْ مَا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْر إ لاَّ مَنْ شَاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إ لَى رَبِّهِ سَبِیلًا. (فرقان / 57) بگو: «بر این [رسالت] اجری از شما طلب نمی کنم، جز اینکه هر کس بخواهد راهی به سوی پروردگارش [در پیش] گیرد». قُلْ مَا سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْر فَهُوَ لَکُمْ إ نْ أَجْر یَ إ لاَّ عَلَى اللَّهِ. (سبأ / 47) بگو: «هر مزدی که از شما خواستم آن از خودتان! مزد من جز بر خدا نیست». قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْر ا إ لاَّ الْمَوَدَّه فِى الْقُرْبَى . (شوری / 23) بگو: «به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان». با نگاهی به این آیات این پرسش مطرح می شود که تعارض میان سه آیه پایانی (فرقان/ 57، سبأ/ 47 و شوری/ 23) با آیات پیش گفته چگونه قابل رفع می باشد؟ بررسی آیات مفسران فریقین در ادوار گوناگون در پی رفع این تعارض برآمده و راه حل هایی ارائه داده اند که در ادامه به هریک از آنها اشاره خواهد شد: یک. آیه 57 سوره فرقان قُلْ مَا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أ جْر إ لاَّ مَنْ شَاءَ أ نْ یَتَّخِذَ إ لَى ر بِّهِ سَبیلاً. بگو: «بر این [رسالت] اجری از شما طلب نمی کنم، جز اینکه هر کس بخواهد راهی به سوی پروردگارش [در پیش] گیرد». از دیدگاه برخی مفسران، نوع استثنا در این آیه منقطع و مفهوم آیه این است که در پیش گرفتن راه خدا و اطاعت او ـ که در واقع اجر نبوده و همان پذیرفتن تبلیغ پیامبر است ـ پاداش رسالت است. (طوسی، بی تا: 7 / 501؛ ابن کثیر، 1419: 6 / 108 ـ 107) این در حالی است که این استثنا با اینکه نزد گروهی دیگر از مفسران منقطع به شمار آمده ولی ایشان آیه را این گونه معنا کرده اند: بگو من در برابر رسالتم از شما اجری نمی خواهم ولی اگر کسی بخواهد صدقه ای در راه خدا بدهد، بدهد (و من مانع او نمی شوم). (آلوسی، 1415: 10 / 37 ـ 36؛ ثعلبی، 1422: 7 / 142) اشکالی که بر تفسیر مذکور وارد است، این است که نه در لفظ آیه دلیلی بر این دیدگاه وجود دارد و نه در سیاق آن؛ اگرچه برخی کوشیده اند با در نظر گرفتن کلمه ای در تقدیر، این اشکال را برطرف سازند و بر این باورند که اصل عبارت چنین بوده است: «إلاّ فِعل مَن شاءَ اَن یَتّخِذَ اِلى ر بِّهِ سَبیلاً؛ یعنی من مزدی در برابر رسالتم نمی خواهم، مگر عمل کسی که بخواهد به وسیله ایمان و اطاعت به آنچه من بدان دعوت می کنم، راهی به سوی پروردگار خود باز کند»؛ که در حقیقت این از جنس اجر نبوده بلکه به منزله اجر قرار داده شده است. (زمخشری، 1407: 3 / 288) با توجه به این تفسیر، دانسته می شود که مردم اطمینان داشته باشند که برای امر رسالت، به پیامبر مزدی بدهکار نبوده و پاداش رسالت، منحصر به پذیرفتن دعوت پیامبر است. تنها اشکالی که به این دیدگاه وارد است نیاز به تقدیر گرفتن است که خلاف اصل بوده و هرگاه بتوان بدون در تقدیر گرفتن، آیه را معنا کرد، شایسته تر است. از مفسرین معاصر، علامه طباطبایی معتقد است که در این آیه نوع استثنا، منقطع ولی در معنای استثنای متصل است؛ یعنی در حقیقت همان کسی که راه خدا را در پیش گرفته به منزله اجر رسالت است نه عمل او: «إ لاَّ مَنْ شاءَ أَنْ یَتَّخِذَ إ لى ر بِّهِ سَبیلاً» و در این تعبیر به نهایت بی نیازی پیامبر از اجر مالی اشاره شده و بیانگر این مطلب است که ایشان از شما غیر از پذیرفتن دعوتش و پیروی از حق، چیز دیگری نمی خواهد، نه مال، و نه جاه و مقام، و نه هیچ پاداش دیگر، پس از این جهت آسوده باشید و او را در خیرخواهی هایش متهم نکنید. (طباطبایی، 1417: 15 / 231) دو. آیه 47 سوره سبأ قُلْ مَا سَأ لْتُکُمْ مِنْ أ جْر فَهُوَ لَکُمْ إ نْ أ جْر یَ إ لاَّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهیدٌ. بگو: «هر مزدی که از شما خواستم آن از خودتان! مزد من جز بر خدا نیست، و او بر هر چیزی گواه است». گروهی از مفسرین، این آیه را به معنای نفی درخواست پاداش از جانب پیامبر دانسته، کنایه از اینکه من از شما در برابر دعوتم پاداشی نمی خواهم. ازاین رو با توجه به حکم این جمله، پاداشی که پیامبر به فرض تا کنون از امت خود خواسته، به ایشان بخشیده است، بنابراین دیگر مزدی به وی بدهکار نیستند و لازمه این رفتار آن است که از این به بعد هم از ایشان چیزی مطالبه نکند. منظور از این تعبیر، دلخوش ساختن امت است، تا پیامبر را متهم نکنند که دعوتش بهانه ای برای رسیدن به مال و یا ریاست است. مانند آنکه شخصی به دوستش بگوید: «إ ن أ عطَیتَنی شَیئاً فَخُذْهُ؛ یعنی اگر چیزی به من دادی آن را بگیر»؛ درحالی که می داند دوستش به او چیزی نداده و نخواهد داد. (طباطبایی، همان: 16 / 389؛ ابن کثیر، 1419: 6 / 466؛ طبرسی، 1372: 8 / 620؛ رازی، 1420: 25 / 215) اما گروهی دیگر از مفسران در مورد واژه «ما» در این آیه دو احتمال داده اند: یکی اینکه «ما»، موصوله و معنای آیه این باشد: آن اجری که از شما خواسته ام، به نفع خودتان است. وصول به چنین مفهومی از آیه با آیات 56 سوره فرقان و آیه 23 سوره شوری انطباق دارد؛ زیرا در پیش گرفتن راه خدا و مودت قربی ، به سود خود مردم است. دیگر آنکه واژه «ما»، شرطیه باشد؛ در این صورت، آیه را می توان دو گونه معنا نمود؛ اولی کنایه از نفی درخواست مزد همان گونه که پیش از این بیان گردید و دوم اینکه مزد رسالت ـ یعنی در پیش گرفتن راهی به سوی خدا و مودت قربی ـ به نفع خود مردم است، همانند چیزی که درباره احتمال اول ذکر شد. (اندلسی، 1420: 8 / 562؛ آلوسی، 1415: 11 / 328؛ زمخشری، 1407: 3 / 591) مؤید این احتمال که پاداش مورد درخواست پیامبر همان موده فی القربی است، روایت ابن عباس است که اجر را به موده فی القربی تفسیر کرده است (همان) و همچنین دو روایت از امام باقر(علیه السلام) است که در تفسیر این آیه فرمود: «وَ ذلِکَ اَنَّ رَسولَ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) سَألَ قَومَهُ اَن یَوَدّوا أقار بَهُ وَ لا یُؤذوهُم ... (قمی، 1367: 2 / 205)؛ یعنی این پاداش همان است که پیامبر از قومش خواسته بود که نزدیکانش را دوست بدارند و آنها را آزار ندهند ...» و دیگر فرمایش ایشان که فرمود: «اَجرَ المَوَدّه الّذی لَم اَسألُکُم غَیرَهُ فَهُوَ لَکُمْ تَهتَدونَ بِهِ وَ تَنجَونَ مِن عَذاب یَوم القیامه (کلینی، 1362: 8 / 379)؛ یعنی پاداش مودتی که غیر از آن از شما چیزی نخواستم به نفع خودتان است [چون] با آن هدایت می شوید و از عذاب روز قیامت رهایی می یابید.» سه. آیه 23 سوره شوری ذَ لِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُلْ لَا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ أ جْرًا إ لاَّ الْمَوَدَّه فِى الْقُرْبَى وَمَنْ یَقْتَر فْ حَسَنَه نَز دْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا إ نَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ. این همان [پاداشی] است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند [بدان] مژده داده است. بگو: «به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.» و هر کس نیکی به جای آورد [و طاعتی اندوزد]، برای او در ثواب آن خواهیم افزود. قطعاً خدا آمرزنده و قدرشناس است. مفسران پیرامون معنای «قُلْ لَا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ أ جْرًا إ لاَّ الْمَوَدَّه فِى الْقُرْبَى » احتمالاتی را مطرح کرده اند که به آنها اشاره می شود: الف) توجه خطاب آیه به قریش: یعنی پاداشی از شما نمی خواهم، جز دوست داشتن من به دلیل قرابتی که بین من و شما وجود دارد. (آلوسی، 1415: 13 / 31 ـ 30؛ ثعلبی، 1422: 8 / 310؛ ابن کثیر، 1419: 7 / 183؛ اندلسی، 1420: 9 / 334؛ ابن جوزی، 1422: 4 / 640؛ شنقیطی، 1415: 7 / 71) در تأیید این وجه، از ابن عباس روایتی این چنین نقل شده است: سُئِلَ ابنُ عباس عن هذه الآیه «قُلْ لَا أ سْأ لُکُمْ عَلَیْهِ أ جْرًا إ لاَّ الْمَوَدَّه فِى الْقُرْبَى » فقال سعید بن جبیر قربی: آل محمد. فقال ابنُ عباس: عَجلتَ أنّ رَسولَ اللهِ(صلی الله علیه و آله) لم یَکُن بَطنٌ مِن قُریش إلاّ کانَ لَهُ فیهم قرابَه فقال: إلاّ أن تَصِلوا ما بَینی و بَینکم مِن القرابه. (بخاری، 1401: 4 / 154؛ ابن حنبل، بی تا:1 / 229؛ ترمذی، 1403: 5 / 54) ابن حجر هیثمی در کتاب الصواعق المحرقه درباره این روایت می نویسد: به نظر می رسد تفسیر ابن جبیر و ابن عباس با هم تعارضی ندارد. مقصود ابن جبیر این بوده که تفسیر این آیه را مخصوص نزدیکان پیامبر و اهل بیت او کند؛ به همین دلیل ابن عباس به او نگفت اشتباه کردی بلکه گفت عجله کردی؛ چراکه مقصود آیه عام است و شامل هر دو تفسیر می شود. از همین روست که در جای دیگر روایتی از ابن عباس در تأیید نظر ابن جبیر وارد شده است: احمد بن حنبل و سایرین از ابن عباس نقل می کنند: «اِنّ هذه الآیه لمّا نزلت قالوا یا رسولَ الله مَن قرابتک هؤلاء الّذین وجبت علینا مودّتهم؟ قال: علیٌّ و فاطمه و ابناهُما» یعنی وقتی این آیه نازل شد، مردم گفتند: ای پیامبر خدا، نزدیکان تو که مودت آنان بر ما واجب شده، چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو پسرشان. (ابن حجر هیثمی، 1308: 105 ـ 104) در سند حدیث اخیر «حسین اشقر» وجود دارد که از جانب بسیاری از مفسران اهل سنت از جمله ابن کثیر به غلو و جعل حدیث متهم شده و به همین دلیل، ایشان این حدیث را رد کرده اند (ابن کثیر، 1419، 7 / 184) ولی ابن حجر می نویسد: اگرچه در سند این روایت یک شیعه غالی وجود دارد ولی چون شخصی راستگوست روایتش پذیرفته می شود. (ابن حجر هیثمی، 1308: 104) نویسنده تفسیر من وحی القرآن در رد این وجه می نویسد: هدف پیامبر، محبت مشرکین نسبت به خود ایشان نبود مگر اینکه وسیله ای برای رسیدن به محبت او به دلیل رسالتش باشد. رسیدن به چنین محبتی هم برای کافرانی که نسبت به رسالت پیامبر که همه عقاید و تقلیدها و کارهای آنها را مردود دانسته بود در نتیجه نسبت به وی احساس عقده و دشمنی می کردند، ممکن نبود. بنابراین، معنا ندارد که پیامبر برای رسالتش که از جانب مشرکین رد شده بود از ایشان پاداشی درخواست کند؛ چراکه آنها این رسالت را برای خود بلا می دانستند نه نعمت. (فضل الله، 1419: 20 / 173) وی همچنین معتقد است که نقد مذکور بر این روایت نیز وارد است لذا این روایت قابل قبول نیست. (همان: 175) صاحب تفسیر من هدی القرآن نیز ذیل این آیه می نویسد: دعوت پیامبر، خالص و پاک از هر جنبه مادی و تعصب قومی بود و سزاوار نبود که پیامبر، قومش را به اسلام دعوت کند به این خاطر که از نظر نسب به او نزدیک بودند. علاوه بر این، سایر انبیا هم معمولاً با قوم مورد دعوت خود، خویشاوند بودند ولی از هیچ یک از آنها چنین کلامی نمی یابیم؛ بلکه همه آنها بر این مسئله تأکید می کردند که هیچ اجری از قوم خود درخواست نمی نمایند. (مدرسی، 1419: 12 / 337 ـ 336) بنا بر این معنا، حرف اضافه «فی» به معنای سببیت و تعلیل است که مجاز و خلاف ظاهر است و نیاز به دلیل و قرینه دارد ولی قرینه و دلیل معتبری بر آن وجود ندارد. دیگر اینکه درخواست مودت از مشرکانی که به حضرت کافرند، هرچند به لحاظ قرابت باشد، امری است غیرمعقول و حاکی از ضعف و ذلتی برای درخواست کننده که ساحت مقدس نبی اکرم(صلی الله علیه و آله) اجل و اشرف از آن است. (بابایی، 1380: 67 ـ 66) ب) توجه خطاب آیه به انصار: باورمندان به این دیدگاه برای توجیه نظر خود، شأن نزولی به این مضمون برای آیه ذکر کرده اند: انصار مالی را برای آن حضرت آوردند تا به مصارف شخصی خود برساند، در اینجا آیه مورد بحث نازل شد ولی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آن مال را رد کرد و چون رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در بین انصار خویشاوندانی از ناحیه سلمی دختر زید نجاریه (مادرِ پدر بزرگش عبدالمطلب) و همچنین از جهت مادرش آمنه، داشت؛ لذا در آیه خطاب به انصار گفت: من از شما پاداش نمی خواهم تنها پاداش من این است که با خویشاوندان من که در بین شمایند، مودت کنید. (اندلسی، 1420: 9 / 334؛ ثعلبی، 1422: 8 / 310) علامه طباطبایی در پاسخ به این دیدگاه می نویسد: «با توجه به گزارشات تاریخی که حاکی از شدت علاقمندی و دوستی انصار به رسول خداست این تفسیر نمی تواند وجهی داشته باشد؛ زیرا این علاقه و دوستی به حدی شدید بود که دیگر نیاز به سفارش نداشت و هیچ کس در آن شک و تردید نمی کرد. چگونه ممکن است به انصار بفرماید: من از شما مزدی نمی خواهم مگر مودت به خویشاوندان مادری ام (که یک خویشاوندی بسیار دور بود) درحالی که آنان از پیامبر ـ وقتی که در مکه بود ـ تقاضا کردند که به سرزمینشان مهاجرت فرماید و در مدینه او را منزل دادند و جان و مال و فرزندان خود را فدای او کردند و حتی به کسانی هم که از اهل مکه با آن جناب به مدینه آمده بودند، احسان نمودند تا آنجا که خدای سبحان در نهمین آیه سوره حشر در وصف ایشان فرمود: وَ الَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإ یمانَ مِنْ قَبْلِهمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إ لَیْهمْ وَ لا یَجدُونَ فِی صُدُور هِمْ حاجَه مِمَّا أ وتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أ نْفُسِهمْ وَ لَوْ کانَ بهِمْ خَصاصَه. و [نیز] کسانی که قبل از [مهاجران] در [مدینه] جای گرفته و ایمان آورده اند هر کس را که به سوی آنان کوچ کرده دوست دارند و نسبت به آنچه به ایشان داده شده است در دل هایشان حسدی نمی یابند و هر چند در خودشان احتیاجی [مبرم] باشد، آنها را بر خودشان مقدم می دارند. توجه به این نکته لازم است که دوستی انصار با مهاجرین آن هم به این حد، تنها به دلیل علاقه آنها به رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بود. علاوه بر این، اعراب چندان اعتنایی به خویشاوندان مادری و خویشاوندان زنان خود ندارند». (طباطبایی، 1417: 18 / 44) منابع و مآخذ
الف) کتاب ها قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
آلوسی، شهاب الدین سید محمود، 1415 ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه.
ابن الصباغ مالکی، علی بن محمد، 1408 ق، الفصول المهمه فی معرفه احوال الائمه، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
ابن بطریق، یحیی بن حسن اسدی حلی، 1407 ق، عمده عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، 1422 ق، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار الکتاب العربی.
ابن حجر هیثمی، شهاب الدین احمد، 1308 ق، الصواعق المحرقه فی رد اهل البدع و الزندقه، بی جا، مطبعه العامره الشرفیه.
ابن حنبل، احمد، 1429 ق، فضائل اهل البیت من کتاب فضائل الصحابه، با تحقیق محمدکاظم محمودی، تهران، مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی.
ابن حنبل، احمد، بی تا، مسند احمد، بیروت، دار صادر.
ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، 1422 ق، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه.
ابن فارس، ابوالحسین احمد، 1404 ق، معجم مقاییس اللغه، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، 1419 ق، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمد حسین شمس الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه.
ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چ سوم.
اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، 1420 ق، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت، دار الفکر.
بخاری، محمد بن اسماعیل، 1401 ق، صحیح البخاری، استانبول، دار الفکر.
بغوی، حسین بن مسعود، 1420 ق، معالم التنزیل (تفسیر البغوی)، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ترمذی، محمد بن عیسی، 1403 ق، سنن الترمذی، بیروت، دار الفکر، چ دوم.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، 1422 ق، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
جوهری، اسماعیل بن حماد، 1407 ق، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، به کوشش احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین.
حاکم حسکانی، ابن حذاء عبیدالله بن عبدالله، 1411 ق، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازله فی اهل البیت^، تحقیق محمد باقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، بی تا، المستدرک للصحیحین، بیروت، دار المعرفه.
رازی، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن عمر، 1420 ق، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ سوم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 ق، مفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق و بیروت، الدار الشامیه و دار العلم.
زبیدی، محمد مرتضی الحسینی الواسطی، 1414 ق، تاج العروس، بیروت، دار الفکر.
زمخشری، جارالله محمود بن عمر، 1407 ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دار الکتاب العربی، چ سوم.
سیوطی، جلال الدین، 1404 ق، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
شافعی، محمد بن طلحه، بی تا، مطالب السؤل فی مناقب آل الرسول^، به کوشش ماجد ابن احمد العطیه، بی جا، بی نا.
شنقیطی، محمد الامین، 1415 ق، اضواء البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، بیروت، دار الفکر.
صادقی تهرانی، محمد، 1365، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن والسنه، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، چ دوم.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1417 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ پنجم.
طبرانی، سلیمان بن احمد، 1995 م، المعجم الاوسط، بی جا، دار الحرمین.
طبرسی، فضل بن الحسن، 1372، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، ناصر خسرو، چ سوم.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، 1412 ق، جامع البیان فی تفسیر آی القرآن، بیروت، دار المعرفه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
طیب، سید عبدالحسین، 1378، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام.
فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، 1410 ق، تفسیر فرات الکوفی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فضل الله، سید محمدحسین، 1419 ق، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چ دوم.
فیض کاشانی، ملامحسن، 1415 ق، تفسیر الصافی، تهران، صدر.
قرشی، سید علی اکبر، 1371، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چ ششم.
قرطبی، محمد بن احمد، 1364، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو.
قمی، علی بن ابراهیم، 1367، تفسیر قمی، تحقیق سید طیب موسوی جزایری، قم، دار الکتاب، چ چهارم.
قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، 1416 ق، ینابیع الموده لذوی القربی، بی جا، دار الاسوه.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، 1362، الکافی، تهران، اسلامیه، چ دوم.
متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام الدین، 1989 م، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، به کوشش بکری حیانی و تصحیح صفوه السقا، بیروت، مؤسسه الرساله.
مجلسی، محمدباقر، بی تا، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار^، تهران، اسلامیه.
مدرسی، سید محمدتقی، 1419 ق، من هدی القرآن، تهران، دار محبی الحسین(علیه السلام).
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، 1374، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
هیثمی، نورالدین علی بن ابی بکر، 1988 م، مجمع الزوائد، بیروت، دار الکتب العلمیه. ب) مقاله ها آریان فر، مهدی، 1385، پاداش رسالت، پژوهش های قرآنی، شماره 46 و 47، مشهد، دفتر تبلیغات اسلامی.
بابایی، علی اکبر، 1380، پژوهشی در آیه مودت، ماهنامه معرفت، شماره 48، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله علیه). محمدرضا حاجی اسماعیلی: دانشیار دانشگاه اصفهان. (نویسنده مسئول) داود اسماعیلی: دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری 14 ادامه دارد...
94/04/13 - 04:01
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 61]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها