محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798140615
معرّفی و نقد روش ایزوتسو در کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید - بخش اول تصحیح تصوّر بدبینانه اعراب جاهلی به زندگی خاکی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: معرّفی و نقد روش ایزوتسو در کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید - بخش اولتصحیح تصوّر بدبینانه اعراب جاهلی به زندگی خاکی
ایزوتسو بی‌طرفانه به ارائه مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن پرداخته است و در ارائه نظام مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن توفیق فراوان یافته است.
چکیده یکی از مؤثرترین دانشمندان در زمینه معناشناسی قرآن، توشیهیکو ایزوتسو محقّق ژاپنی در کتاب «مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید» است. این کتاب از سه بخش کلّی در قالب یک پیشگفتار، 11 فصل و یک خاتمه تشکیل شده است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی کتاب می‌پردازد. مطابق نظر این کتاب، مفاهیم اخلاقی ـ دینی قرآن دو دسته‌اند: دسته اوّل، تقابل‌های اخلاقی که قرآن به تأیید یا تصحیح آنها و یا مخالفت با آنها می‌پردازد؛ از جمله تصوّر بدبینانه زندگی خاکی، همبستگی قومی و قبیله‌ای و فضیلت‌های کهن در میان اعراب. دسته دوم، مفاهیم عمده اخلاقی که هر یک از آنها بسیاری از واژه‌های مهمّ اخلاقی را در بر می‌گیرند و از این قرارند: کفر، نفاق، ایمان، خوب و بد. تأکید مؤلّف در این کتاب، توجّه تام به قرآن است، چنان‌که «قرآن خود سخن گوید و مفاهیم خود را تفسیر و تعبیر کند». از این رو، بسیار به روابط میان واژه‌ها توجّه داشته است و هر یک از مفاهیم با کمک واژه‌های متضاد و مترادف توضیح داده می‌شوند. روش او در این کتاب، از چند شاخصه برخوردار است: بیان نظریّههای مختلف، ارائه نظریّههای جدید، ارجاع فراوان به آیات قرآن، پرهیز از شتابزدگی و توجّه به جنبه‌های مختلف، اعتقاد به یکپارچگی و اخلاقی بودن مباحث قرآن، اعتقاد به نسبیّت در اخلاق، پیروی از سیر منطقی در ارائه مفاهیم و نیز اعتقاد به نسبیّت زبانی و متن‌گرایی. از جمله مزایای این اثر عبارت است از: دسته‌بندی کاملاً مناسب، سعی در استخراج معانی واژه‌ها از خود قرآن و استفاده از منابع گوناگون در تدوین کتاب است. از جمله کاستی‌های آن نیز عبارتند از: وجود برخی اشتباه در کتاب، مانند اشتباه در ذکر آیات قرآن، استفاده نکردن از منابع شیعی در ذکر مثال‌ها و توجّه نکردن به وجوه گوناگون و معانی متعدّد واژه‌هاست. با این همه، ایزوتسو بی‌طرفانه به ارائه مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن پرداخته است و در ارائه نظام مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن توفیق فراوان یافته است؛ زیرا اگر دور از اغراق و بزرگنمایی به نظریّه او توجّه گردد، راهی به سوی پژوهش‌های جامع در حوزه معناشناسی اخلاقی قرآن می‌گشاید. کلیدواژگان قرآن؛ توشیهیکو ایزوتسو؛ مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید؛ روش‌شناسی؛ تقابل‌های اخلاقی اصل مقاله ایزوتسو در کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید، با ارائه نظریّه‌‌ای نو به استخراج مفاهیم اخلاقی قرآن می‌پردازد. نظریّه ایزوتسو، توجّه تام به قرآن است، به گونه‌ای‌که قرآن خود مفاهیم خود را ارائه می‌نماید. این نظریّه در نوع خود بی‌سابقه بود، امّا به دلیل فواید بسیاری که داشت، بسیار مورد اهتمام قرار گرفته است. از این رو، عدّه‌ای به معرّفی این نظریّه و آثار قرآنی او روی آورده‌اند. آثار نوشته شده پیرامون این کتاب دو دسته‌اند: دسته اوّل مقاله‌هایی که تنها به معرّفی و نقد تئوری ایزوتسو در زبان اخلاقی قرآن می‌پردازند و در آنها تنها برخی از مباحث این کتاب مورد اشاره قرار می‌گیرد؛ مانند: «بحثی در زبان اخلاقی قرآن»، حسین معصومی همدانی؛ «نقد و بررسی آرای ایزوتسو در حوزه معناشناسی قرآن کریم» از علی شریفی، «ایزوتسو و معنی‌شناسی در آیات قرآن» اثر مسعود ربیعی آستانه، «معنی‌شناسی و فهم متن» از سیّد حیدر علوی‌نژاد، «قرآن‌پژوهی ایزوتسو» و «روش پدیدارشناسانه ایزوتسو در قرآن‌پژوهی» اثر بهاءالدّین خرّمشاهی، «ایزوتسو و معنی‌شناسی قرآن» اثر شهریار نیازی و «بررسی و نقد معناشناسی قرآنی ایزوتسو» از سیّد مهدی لطفی. دسته دوم مقاله‌هایی که در آنها به معرّفی اجمالی کتاب پرداخته می‌شود و در برخی موارد، نقدهایی بیان می‌گردد که بیشتر ناظر به نظریّه ایزوتسو می‌باشند و نه روش او؛ مانند «ایزوتسو و بازشناخت تطبیقی مفهوم ایمان»، «ایزوتسو و نقد و بررسی دو اثر قرآنی وی» از سیّد محمّدعلی ایازی و مریم پورافخم، «مفاهیم اخلاقی در قرآن» از مصطفی محقّق داماد و «ایزوتسو و مفاهیم اخلاقی قرآن» (گفتگو) از فریدون بدره‌ای. با توجّه به کاستی‌های موجود، این تحقیق با تمرکز بر این کتاب به نگارش درآمده است. از این رو، وجه نوآوری این نوشتار در معرّفی تفصیلی کتاب و ارائه مطالب با رویکرد روش‌شناسانه است. 1ـ نظریّههای معنایی و نظریّه ایزوتسو مهم‌ترین نظریّههای معناشناسی عبارتند از: 1ـ انگاره‌ای ـ تصویر ذهنی؛ یعنی معنای هر واژه تصویری است که در ذهن تداعی می‌شود. 2ـ تداعی واژه‌ها؛ یعنی کشف روابط میان یک واژه و واژه‌های دیگر. 3ـ حوزه‌ای؛ یعنی جهان بیرون توده‌ای بی‌شکل است که زبان به آن شکل می‌دهد. 4ـ نمونه مادر؛ یعنی نمونه یا نمونه‌های مادر در هر دسته اعضایی هستند که بیشترین ویژگی را با اعضای دیگر به اشتراک می‌گذارند و کمترین شباهت را با اعضای دسته‌های دیگر دارند. 5ـ فرازبان معنایی؛ یعنی برخلاف نظریّههای برون‌زبانی، تلاشی بر برقراری ارتباط میان واژه‌ها و جهان بیرون صورت نمی‌گیرد و در مقابل، معنی هر واژه به وسیله صورت‌های زبانی دیگر مشخّص می‌شود. 6ـ مشخّصه‌های معنایی؛ یعنی معنای یک واژه، نه یک مفهوم واحد، بلکه ترکیبی از مشخّصه‌های معنایی است (ر.ک؛ پهلوان‌نژاد و سزاوار، 1387: 109ـ111). امّا مهم‌ترین نظریّه پیرامون معناشناسی قرآن، شبکه معنایی است؛ یعنی معنای هر واژه با توجّه به جایگاه آن در شبکه قابل درک است که این امر مستلزم آگاهی از روابطی است که آن واژه با واژه‌های دیگر در همان حوزه و دیگر حوزه‌ها دارد. این نظریّه از خود قرآن استخراج شده است (ر.ک؛ همان: 112ـ119). نظریّه ایزوتسو در معناشناسی قرآن، قوم ـ مردم‌شناختی است که بنیانگذار آن، ویلهلم فون هومبولت است. این مکتب به دو شاخه آلمانی و آمریکایی تقسیم می‌شود. شخص شاخص این مکتب در آلمان، لئو وایسگربر و در آمریکا، ادوارد ساپیر است. در این مکتب، امکان مطالعه زبان فارغ از مطالعه زندگی یک قوم وجود ندارد و دنیا از نگاه هر ملّتی با نگاه ملّت دیگر متفاوت است (ر.ک؛ شریفی، 1392: 84). نظریّه ایزوتسو تلفیقی از نظریّه وایسگربر و ساپیر است (ر.ک؛ ایزوتسو و بازشناخت تطبیقی مفهوم ایمان، 1379: 35) که خود به آن اذعان می‌کند (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 14)، به گونه‌ای که مشترکات آن دو را مدّ نظر قرار می‌دهد (ر.ک؛ شریفی، 1392: 89). او نمونه‌هایی را بیان می‌دارد، از جمله واژه «هرزه‌گیاه» که در عالم واقع و عینی وجود ندارد و یا واژه «میز» که بر انواع میز از قبیل گِرد، چهارگوش و ... قابل انطباق است و بدین وسیله نشان می‌دهد که هیچ گونه مطابقت عینی منسجم، ساده و یک‌به‌یک میان یک شیء و نام آن وجود ندارد و هر یک از واژه‌های ما نمایانگر منظر و زاویه خاصّی است که ما از آنجا به جهان می‌نگریم (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 14ـ17؛ برای اطّلاع از مبانی نظری ایزوتسو در معناشناسی، ر.ک؛ لطفی، 1393: 40ـ50). 2ـ ایزوتسو و کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید این نوشتار نیازمند دو مقدّمه علمی به شرح زیر است، تا ضمن آشنایی اجمالی با زندگی علمی و آثار ایزوتسو، شاخصه‌های کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید، از دیدگاه‌های مختلف برای مخاطبان نمایان شود: 2ـ1) شخصیّت علمی ایزوتسو توشیهیکو ایزوتسو در چهارم مِی 1914میلادی در شهر توکیوی ژاپن دیده به جهان گشود. او زبان انگلیسی را در دبیرستان فراگرفت، سپس وارد دانشگاه کیو گردید. آنگاه در 20 سالگی به فراگیری زبان عربی پرداخت. ایزوتسو علاوه بر انگلیسی و عربی، دیگر زبان‌های زنده دنیا از جمله فرانسه، آلمانی، لاتینی، ایتالیایی، اسپانیایی، روسی، عبری، چینی قدیم، چینی جدید، سانسکریت، فارسی و ترکی را نیز فراگرفت. او بعد از گرفتن درجه دکتری در رشته زبانشناسی، در همان دانشگاه به تدریس در این رشته پرداخت. در سال 1959میلادی برای نخستین بار از ژاپن خارج شد. ابتدا به لبنان و آنگاه به مصر رفت. در مصر با ابراهیم مدکور و احمد فؤاد اهوانی آشنا شد و به پیشنهاد کامل حسین، عضو فرهنگستان زبان عربی در قاهره گردید. در سال 1961میلادی به مونترال کانادا رفت و در آنجا با مهدی محقّق آشنا شد و با همکاری یکدیگر مؤسّسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل را تأسیس کردند و سلسله دانش ایرانی را بنیاد نهادند. ایزوتسو در سال 1969میلادی به ایران آمد و علاوه بر همکاری با محقّق، در انجمن فلسفه به تدریس پرداخت و دانشگاه تهران به او درجه دکترای افتخاری اعطا کرد. ایزوتسو هم‌زمان با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، به ژاپن بازگشت و سعی کرد که از آن پس، تحقیقات خود را درباره اسلام به زبان ژاپنی عرضه کند. او سرانجام در هفتم ژانویه 1993میلادی در سنّ 79 سالگی در شهر کاماکاری ژاپن درگذشت (ر.ک؛ محقّق، 1371: 155ـ162؛ پورجوادی، 1371: 2ـ8؛ خرّمشاهی، 1371: 61؛ ایزوتسو، 1378، ب: 21ـ28؛ همان، 1378، الف: یازده ـ چهارده؛ همان، 1374: ده ـ یازده؛ غفوری‌نژاد، 1380: 88ـ91؛ دین‌پرست، 1382: 32ـ34؛ ربیعی آستانه، 1383: 330ـ334؛ قنبری، 1385: 1ـ25 و نصیری، 1386: 26). تحقیقات ایزوتسو در چهار محور قرآن‌پژوهی، عرفان، فلسفه (ر.ک؛ ربیعی آستانه، 1383: 334؛ همان، 1380: 122 و نصیری، 1386: 26) و کلام است (ر.ک؛ علوی‌نژاد، 1380: 290). از جمله مهم‌ترین آثار ایزوتسو عبارتند از: ترجمه قرآن به زبان ژاپنی که نخستین ترجمه از عربی به ژاپنی است (1951ـ1958م.)، خدا و انسان در قرآن به زبان انگلیسی که به قلم احمد آرام به فارسی ترجمه شده است (1964م.)، مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید به زبان انگلیسی که فریدون بدره‌ای آن را به فارسی ترجمه کرده است (1966م.)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی به زبان انگلیسی که زهرا پورسینا آن را به فارسی ترجمه کرده است (1965م.)، بررسی تطبیقی مفاهیم کلیدی فلسفی در تصوّف و تائویسم به زبان انگلیسی که محمّدجواد گوهری آن را به فارسی ترجمه کرده است (1966 و 1967م.) (ر.ک؛ محقّق، 1371: 163 و 164؛ پورجوادی، 1371: 2ـ8؛ ایزوتسو، 1378، الف: دوازده ـ چهارده؛ همان، 1378، ب: 21ـ28؛ همان، 1374: یازده ـ دوازده؛ ربیعی آستانه، 1383: 331ـ334؛ قنبری، 1385: 1ـ25، 83ـ91 و نصیری، 1386: 26). 2ـ2) کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید پیش از بررسی مباحث کتاب مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید و مفاهیم مطرح شده در آن، باید این کتاب به شکل کلّی معرّفی گردد. از این رو، این کتاب از چند نظر مورد بررسی قرار می‌گیرد: 2ـ2ـ1) ساختار این کتاب از سه بخش کلّی در قالب پیشگفتار، 11 فصل و خاتمه تشکیل شده است که از این قرارند: 1ـ اصول تجزیه و تحلیل معنایی: پیشگفتار، دیباچه (زبان و فرهنگ)، فصل اوّل (دامنه و کانون بررسی)، فصل دوم (روش تجزیه و تحلیل و کاربست آن). 2ـ از اخلاقیّات قبیله‌ای تا اخلاق اسلامی: فصل سوم (تصوّر بدبینانه زندگی خاکی)، فصل چهارم (همبستگی قومی و قبیله‌ای)، فصل پنجم (اسلامی شدن فضیلت‌های کهن عرب)، فصل ششم (دوگانگی بنیادی اخلاقی). 3ـ تجزیه و تحلیل مفاهیم عمده: فصل هفتم (ساختمان درونی مفهوم کفر)، فصل هشتم (حوزه معنایی کفر)، فصل نهم (نفاق دینی)، فصل دهم (مؤمن)، فصل یازدهم (خوب و بد)، خاتمه. در بخش اوّل، نویسنده مبانی نظری خود را بیان می‌کند و در بخش دوم با نگرشی تاریخی به بیان تحوّلی می‌پردازد که از ظهور اسلام، از نظر اخلاقی در جامعه عرب پدید آمد. بخش سوم به توصیف چند مفهوم عمده اخلاقی در قرآن و به بیان حوزه معنایی هر مفهوم و رابطه آن با دیگر مفاهیم اخلاقی ـ دینی قرآن اختصاص دارد (ر.ک؛ قنبری، 1385: 18؛ خرّمشاهی، 1380، الف: 38 و 39). دامنه بررسی در این کتاب، بخشی از تاریخ عربستان است؛ از دوران شرک تا نخستین روزهای ظهور اسلام؛ زیرا بررسی این دوره، بهترین موادّ و اسناد تولّد و رشد یک قانون‌نامه اخلاقی را به دست می‌دهد (ر.ک؛ ایزوتسو و بازشناخت تطبیقی مفهوم ایمان، 1379: 35). 2ـ2ـ2) نوآوری در دیباچه، وجه تمایز این کتاب با تحقیق‌های مشابه بیان و تأکید شده است که قصد مؤلّف در این کتاب آن بوده که قرآن به زبان خود سخن می‌گوید و خود مفاهیم خود را تفسیر و تعبیر می‌کند و از این رو، بر شواهد غیرمستقیم ناشی از ترجمه متون اصلی اعتماد نشده است؛ زیرا واژه‌ها و جمله‌های ترجمه شده در بهترین صورت خود جز معادل‌های جزئی نیستند و اثرهای زیانبخشی را به دنبال دارند. مؤلّف ضمن اشاره به نمونه‌هایی از اشتباه‌های ترجمه‌ای متون، مخاطبان را نسبت به این خطر بزرگ هشدار می‌دهد و می‌گوید عقیده مردم درباره اینکه بد و خوب چیست و یا درست و نادرست کدام است، از مکانی به مکانی و از زمانی به زمان دیگر فرق می‌کند و این اختلاف کاملاً اساسی و بنیادی است که ریشه در عادات زبانی افراد هر جامعه دارد. در ادامه، مؤلّف به معرّفی زبان و واژگان اخلاقی قرآن می‌پردازد، به گونه‌ای‌که نظریّههای موجود را می‌آورد و نقد می‌کند و در نهایت، نظریّه معنایی خود را که تلفیقی از نظریّه وایسگربر و ساپیر است و با نوآوری‌هایی همراه است، به صورت تفصیلی با ذکر مثال‌های بسیار شرح می‌دهد. همچنین او در این بخش بیان می‌کند که به منابع، فرهنگ‌ها و تفاسیر دست اوّل رجوع کرده است (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 7ـ31). 2ـ2ـ3) ویژگی‌ها بر اساس آنچه در پیشگفتار فصل اوّل و دوم بیان شده، ویژگی‌های کتاب از این قرار است: 1ـ این کتاب ویرایش جدید کتاب پیشین مؤلّف به نام ساختمان (ساختار) اصطلاحات اخلاقی در قرآن است، به گونه‌ای‌که مطالبی به آن افزوده شده، مطالبی از آن حذف گردیده است و بسیاری از مطالب آن بازنویسی شده است و سعی شده تا بیانگر نظریّههای جدید مؤلّف باشد. همچنین عنوان آن نیز تغییر یافته است تا مبادا گمان شود که در این کتاب همه واژه‌های اخلاقی قرآن بررسی شده است، بلکه تنها مفاهیم اخلاقی ـ دینی قرآن را مورد بررسی قرار می‌دهد و به دیگر انواع مفاهیم اخلاقی قرآن جز در چند مورد استثنایی نپرداخته است. این تجدید نظر به اشاره چارلز جی آدامس مدیر مؤسّسه تحقیقات اسلامی دانشگاه مک‌گیل انجام شده است. 2ـ سیستم نویسه‌گردانی در این پژوهش، سیستم کتابخانه کنگره است، با این تفاوت که الف مقصوره با a نشان داده شده است و تنوین تنها در عبارت‌های قیدی ذکر گردیده است. 3ـ آیات قرآنی مورد استشهاد، از قرآن‌های چاپ فلوگل و چاپ جدید مصر برگرفته شده است و در مواردی که شماره آیات در این دو چاپ با یکدیگر متفاوت بوده، هر دو ذکر و با یک خطّ مورّب از هم جدا شده‌اند. 4ـ در ترجمه آیات سعی شده تا ترجمه خود مؤلّف ارائه شود، هرچند او خود را مدیون مترجمین پیش از خود، همچون رادول، سیل، پیکتال و آربری می‌داند (ر.ک؛ همان: 3ـ6). 5ـ ایزوتسو در این کتاب تأکید می‌کند سه مقوله متفاوت از مفاهیم اخلاقی در قرآن هست که عبارتند از: الف) مقوله‌ای که درباره طبیعت اخلاقی خداوند است و آن را اخلاقیّات الهی گویند. ب) مقوله‌ای که جنبه‌های مختلف نظر و بینش آدمی را نسبت به خداوند وصف می‌نماید. ج) مقوله‌ای که درباره اصول رفتاری افراد متعلّق به جامعه اسلامی است. دو مقوله دوم و سوم را اخلاقیّات انسانی گویند. او دسته دوم را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ زیرا وقتی می‌گوییم انسان باید در پاسخ به خواست و اراده خداوند، رفتاری مطابق با اوامر و نواهی او داشته باشد و در واقع، هم تعلیم دینی و هم تعلیم اخلاقی افاده شده است (ر.ک؛ همان: 33ـ35). 6ـ او معتقد است مقوله معنایی یک واژه ممکن است به شدّت متأثّر از واژه‌های مجاوری قرار گیرند که متعلّق به همان میدان یا حوزه معنایی هستند و وقتی طبیعت واژه‌ای چنان باشد که با بسامد قابل ملاحظه‌ای در بافت‌های خاصّی همراه با واژه متضاد خود به کار رود، لزوماً ارزش معنایی برجسته جفت خود را کسب می‌کند و نیز می‌توانیم به عنوان یک قاعده کلّی بگوییم: هر چه واژه‌ای بیشتر بیانگر یک ویژگی ریشه‌دار قومی در یک فرهنگ باشد، انتقال معنای آن به وجه شایسته به زبان دیگر دشوارتر است و در هر زبانی، تعدادی واژه هست که آشکارا غیرقابل ترجمه می‌باشند. از این رو، برای تجزیه و تحلیل داده‌های قرآنی، شعار «فراهم آوردن، مقایسه کردن و همه اصطلاحات مشابه، متضاد و معادل را در ارتباط با یکدیگر قرار دادن» را سرمشق خود قرار می‌دهد (ر.ک؛ همان: 47ـ72). 7ـ از دیدگاه وی، در هفت مورد، یک آیه یا عبارت قرآنی، اهمیّت اساسی برای روش تجزیه و تحلیل معنایی پیدا می‌کند که عبارتند از: 1) تعریف بافتی یا تعریف متنی: وقتی که معنی دقیق یک واژه به صورت عینی، از روی بافت آن و از راه توصیف لفظی روشن می‌گردد؛ مانند واژه «برّ». 2) واژه‌های مترادف: هنگامی که واژه «الف» جانشین واژه «ب» در بافتی یکسان و یا در بافتی می‌شود که از لحاظ ساختمان صوری مشابه است؛ مانند دو واژه «ذنب» و «خطیئه». 3) واژه‌های متضاد؛ مانند دو واژه «حسنه» و «سیّئه». 4) زمانی که ساخت معنایی واژه مبهم از روی صورت منفی آن روشن می‌شود؛ مانند واژه «استکبر». 5) حوزه یا میدان معنایی؛ یعنی روابط معنایی دارای طرح در میان دسته‌های مختلف واژه‌های یک زبان؛ مانند سه واژه «افترا»، «کذب» و «ظالم» که یک حوزه معنایی هستند. 6) موازنه و ترادف ساختمان: مراد نویسنده با توجّه به مثال‌هایی که ذکر کرده، مواردی است که آیاتی کاملاً مشابه یکدیگرند و در آنها تنها یک کلمه متفاوت است و این مسئله ما را به جنبه خاصّی از یک حوزه معنایی رهنمون می‌سازد. 7) واژه‌ها و اصطلاحات اخلاقی که حتّی در محدوده قرآن نیز در بافت‌های غیردینی استعمال می‌شوند و از اینجا جنبه‌های مادّی و ناسوتی معنای آنها آشکار می‌گردد؛ مانند «جاهل» (ر.ک؛ همان: 74ـ83). از این رو، در این کتاب بدین مسئله توجّه داشته است. 2ـ2ـ4) دستاوردها ایزوتسو در خاتمه کتاب، دستاوردهای خود را به شرح زیر بیان می‌کند: 1) نه تنها هر مفهوم بنیادی و کلیدی، ساخت معنایی خاصّ خود را دارد، بلکه مجموعه کلّی مفاهیم بنیادی، خود کم و بیش ساختار مستقلّ و بسته‌ای دارد؛ ساختاری که به نوبه خود به تعدادی نظام‌ها و سیستم‌های فرعی و کوچکتر بخش‌پذیر است. 2) هر سیستم یا دستگاه زبانی، نمایانگر گروهی از مفاهیم هم‌آراست که بر روی هم، جهان‌بینی خاصّی را منعکس می‌سازد که خاصّ و مشترکٌ‌فیه مردمانی است که به آن زبان سخن می‌گویند. 3) عربی قرآنی از جنبه معنایی منطبق با چیزی است که ما به حق می‌توانیم جهان‌بینی قرآن بنامیم و این جهان‌بینی به نوبه خود جزئی از جهان‌بینی گسترده‌‌تری است که در زبان عربی قدیم انعکاس یافته است و زبان اخلاقی قرآن نمایانگر تنها بخشی از جهان‌بینی قرآن می‌باشد. 4) تنها با مراجعه به فرهنگ‌های لغت نمی‌توانیم به مفاهیم واژه‌ها دست یابیم، بلکه باید روش خاصّی ابداع کنیم که به وسیله آن بتوان رفتار هر یک از واژه‌های کلیدی را در تمام بافت‌های متعیّن زبانی آنها بررسی نمود. بنابراین، باید روشی یافت که واژه‌های قرآن خود معنای خویش را تبیین کنند. 5) معمولاً چنین تصوّر می‌شود که پیدایش اسلام با مذهب شرک پیش از اسلام هیچ پیوندی نداشته است، در حالی که کاملاً روشن است که از یک نظر میان شرک و چندخدایی اعراب و نیز یکتاپرستی و توحید اسلام رابطه‌ای انکارناپذیر وجود دارد. 6) اگر تصوّر کنیم که اعراب پیش از اسلام به کلّی از ارزش‌های عالی اخلاقی به دور بوده‌اند، نسبت به آنان بی‌عدالتی بزرگی روا داشته‌ایم. 7) قرآن بعضی از ارزش‌های پیش از اسلام را به کلّی طرد و رد نموده است، امّا بیشتر آنها پذیرفته شد و متناسب با خواست‌ها و نیازهای دین جدید، مورد تغییر، اصلاح و بسط قرار گرفت. 8) نظام اخلاقی ـ دینی قرآن، مبتنی بر دوگانگی ساده، امّا قوی و دقیق میان خوب و بد است. 9) قرآن به جای اینکه مفاهیم خوب و بد را به شیوه‌ای کم و بیش انتزاعی و تجریدی به کار برد، اخلاق و رفتار انسان را به صورتی کاملاً عینی و ملموس مورد قضاوت قرار می‌دهد. 10) دو مفهوم ایمان و کفر به مثابه ستونی هستند که اخلاقیّات قرآنی بر پایه آنها استوار شده است. 11) در قرآن سرچشمه و زمینه غایی همه چیزها، دین است. 12) مفاهیم اخلاقی ـ دینی به ارتباط عمودی میان انسان‌ها و خداوند مربوط است (ر.ک؛ همان: 517ـ522). 3ـ مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن از نگاه ایزوتسو ایزوتسو مفاهیم اخلاقی ـ دینی قرآن را در دو بخش ارائه می‌کند. ابتدا مفاهیم تقابلی مطرح در قرآن و آنگاه مفاهیم عمده اخلاقی را بررسی می‌کند. باید در نظر داشت که او در ارائه مفاهیم، بسیار به ارتباط واژه‌ها می‌پردازد. 3ـ1) تقابل‌های اخلاقی مراد از تقابل‌های اخلاقی، مفاهیمی است که در راستای مواجهه قرآن با برخی اصول اخلاقی اعراب، در قرآن بیان شده است، به گونه‌ای که برخی از آنها را تأیید یا تصحیح می‌کند و یا به مخالفت با برخی از آنها می‌پردازد. 3ـ1ـ1) تصحیح تصوّر بدبینانه اعراب جاهلی به زندگی خاکی از نظر ایزوتسو، اسلام اصول اخلاقی جدیدی را اعلام داشت که همگی مبتنی بر اراده مطلق خدا بود، حال آنکه اصل اساسی زندگی اخلاقی پیش از اسلام، سنّت قبیله‌ای یا «آداب و رسوم پدران و اجداد» بود. البتّه این به آن معنا نیست که اعراب پیش از اسلام میان درست و نادرست و نیز خوب و بد تفاوت نمی‌گذاشته‌اند، بلکه معیارهای اخلاقی در نظر آنها متفاوت بود؛ از جمله اینکه آنها بسیار نسبت به قبیله تعصّب داشتند و هر کاری را که پدران و نیاکانشان انجام داده بودند، خوب می‌پنداشتند، ولی اسلام این سنّت را تغییر داد. او دو وجه دنیادوستی و قبیله‌گرایی را در روح عصر جاهلیّت، دارای اهمیّت خاصّی می‌بیند و به نکاتی چند اشاره می‌کند: 1ـ روحیّه واقع‌گرایی اعراب با آب و هوای آن سرزمین ارتباطی نزدیک دارد. 2ـ خلود در شعر عربی پیش از اسلام، در اصل به معنای زندگی ابدی در همین جهان خاکی است. 3ـ این اندیشه که بهترین چیز در دنیا مال و ثروت است و جاودانگی می‌بخشد، اندیشه زنان، معمولاً همسران است و حال آنکه شوهران یا چنین اندیشه‌ای را نکوهیده می‌شمارند و یا چون مخالف اصل اخلاقی بخشایندگی است، بدان توجّه نمی‌کنند. 4ـ اسلام و جاهلیّت در شناخت عدم جاودانگی و پوچی زندگی مادّی، به ظاهر بر جایگاه یکسانی قرار دارند، امّا جاهلیّت چیزی فراتر از زندگی را نمی‌شناسد، پس زندگی دنیا را غنیمت می‌شمرد و به شراب‌خواری می‌پردازد، حال آنکه اسلام بر پایه معاد استوار است (ر.ک؛ همان: 87ـ106). 3ـ1ـ2) مخالفت با تعصّبات قومی و قبیله‌ای ایزوتسو درباره قبیله‌گرایی بر آن است که احترام گذاشتن به روابط خونی، بیش از هر چیز در دنیا و عمل کردن در راستای عظمت قبیله، وظیفه مقدّسی بود که هر فردی از اعضای قبیله، خود را ملزم به رعایت آن می‌دانست. امّا گاهی افرادی پیدا می‌شدند که به قبیله خود وفادار نبودند و از این رو، از قبیله طرد می‌شدند و در صحراهای عربستان سرگردان بودند. البتّه برخی از این افراد از سوی قبیله دیگری پذیرفته می‌شدند، امّا به خاطر بیگانه بودن، زندگی سختی را می‌گذرانیدند. بنابراین، به نظر می‌رسد در روزگاران شرک عملاً هیچ نوع معیاری برای خوب و بد، ورای قبیله وجود نداشته است. بدین ترتیب، اسلام در مقابل این روحیّه قرار گرفت و برتری همبستگی دینی را بر همبستگی نسبی و سببی قبیله‌ای اعلام داشت. اصل همبستگی دینی یکباره نتوانست جانشین معیار اخلاقیّات قبیله‌ای گردد. از این رو، حتّی بعد از اسلام نیز همچنان این روحیّات در بین اعراب وجود داشت و بدین دلیل، پیامبر(ص) به هنگام مهاجرت مسلمانان از مکّه به مدینه، میان آنها و انصار پیوند برادری برقرار کرد تا روحیّه قبیله‌گرایی در میان آنها از بین برود. باید یادآور شد که این تعصّب قبیله‌ای در دوره‌های بعدی اسلامی نیز ادامه پیدا کرد و مهم‌ترین نمونه آن، تشکیل نهضت شعوبیّه و بروز دشمنی میان عرب و عجم در اوایل دوران عبّاسیان بود و این برخلاف سخن پیامبر بود که مسلمانان را از فخر فروختن بر حسب و نسب خویش منع می‌فرمود. او ضمن اشاره به آیه... إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ... (الحجرات/13)، بیان می‌دارد که این آیه در دو نقطه با کمال مطلوب کهن عصر جاهلیّت برخورد و تضاد دارد و این دو نقطه عبارتند از: 1ـ اسلام، دارنده صفات و سجایای شخصی را فرد معرّفی می‌کند، نه قبیله. 2ـ اسلام خضوع و فروتنی را که از نظر جاهلیّت نشان ضعف بود، یک فضیلت می‌شمارد (ر.ک؛ ایزوتسو، 1378، الف: 107ـ147). 3ـ1ـ3) تأیید برخی از فضیلت‌های کهن عرب او ضمن بیان فضایلی از اعراب که از سوی اسلام مهر تأیید بر آنها زده شد و اسلام تنها آنها را تهذیب نمود، معتقد است تمام فضایل موجود در بین اعراب، از اساس با اسلام مخالف نبود، بلکه بسیاری از آنها مورد تأیید اسلام بود که این را از خصوصیات پیامبر اکرم(ص) پیش از بعثت می‌توان دریافت. شش صفت از اوصاف مهم اعراب که مورد تأیید اسلام بود، از این قرارند: سخاوت، شجاعت، وفا، راستگویی، صداقت و صبر. قرآن، ضمن تأیید این اوصاف، آنها را به ارزش‌های اسلامی تبدیل می‌کند (ر.ک؛ همان: 149ـ214). 3ـ1ـ4) دوگانگی بنیادی اخلاقی او با اشاره به سوره کافرون و موضوع بنیادی آن که قطع رابطه کامل اسلام را با دنیای شرک و اعتقادهای مشرکانه مرسوم نشان می‌دهد، به بیان دوگانگی بنیادی اخلاقی می‌پردازد، به طوری که بر اساس بینش و جهان‌بینی قرآنی، صفات و سجایای انسانی را به دو مقوله خوب و بد یا درست و نادرست تقسیم می‌نماید. او بیان می‌دارد اسلام برای اوّلین‌بار برای اعراب این امکان را به وجود آورد که همه اعمال و رفتارهای انسانی را با عرضه داشتن آنها بر یک اصل اخلاقی که از جنبه نظری درست و توجیه‌پذیر بود، مورد ارزشیابی و قضاوت قرار دهند. از جمله دوگانگی‌های اخلاقی که در قرآن به آنها اشاره شد و او به آنها می‌پردازد، عبارتند از: کافر و متّقی، مسلّم و مجرم، ضالّ و مهتدی و نیز اصحاب بهشت و جهنّم (ر.ک؛ همان: 215ـ236). 3ـ2) مفاهیم عمده اخلاقی در این بخش، مفاهیم مورد بررسی قرار می‌گیرد که هر یک بسیاری از واژه‌های اخلاقی را در بر می‌گیرند. وقتی این واژه‌ها در کنار هم قرار گیرند، آن مفاهیم کلّی و عمده را تبیین می‌نمایند و ویژگی‌ها و شاخصه‌های آنها را نمایان خواهند ساخت. 3ـ2ـ1) کفر ایزوتسو می‌گوید کفر نه تنها مفهومی است که همه صفات منفی دیگر بر محور آن می‌گردد، بلکه دارای چنان مقام مهمّی در نظام کلّی اخلاقی قرآن است که دانستن ساختمان معنای آن، تقریباً لازمه دریافت درست بیشتر صفات مثبت اخلاقی در قرآن می‌باشد. او ضمن بررسی تفصیلی معانی لغوی و اصطلاحی کفر، به بحث درباره واژه‌هایی می‌پردازد که هر یک گوشه‌ای از مفهوم کفر را به نمایش می‌گذارند و در قالب مترادف یا متضاد و یا حوزه معنایی در قرآن مطرح شده‌اند که عبارتند از: شرک، هوی، ضلالت، کبر، بغی، بطر، غنا، طغی، استغنی، جبّار، استهزاء وحی و رسالت، ایمان، فاسق، فاجر، ظالم، معتدی و مسرف (ر.ک؛ همان: 239ـ359). 3ـ2ـ2) نفاق طبق نظر برخی از دانشمندان، مردم به سه دسته تقسیم می‌شوند: مؤمن، کافر و منافق. ایزوتسو ضمن بیان نظر فوق، از جمله شخصیّت‌های مدافع این نظریّه را حسن بصری و فخر رازی برمی‌شمارد و می‌گوید: جای انکار نیست که نفاق نکات مشترک بسیار با کفر دارد و این از آیات قرآن برداشت می‌شود که در آنجا تفاوت اساسی میان دو مقوله قائل نشده است و جایگاه هر دو را دوزخ می‌داند، امّا در نفاق جنبه‌ای است که به سبب آن می‌تواند به عنوان یک مقوله مستقلّ معنایی، میان کفر و ایمان مورد بررسی قرار گیرد، به‌گونه‌ای که از برخی آیات قرآن به دست می‌آید، مقوله معنایی نفاق به هیچ وجه محدوده غیرقابل نشتی میان کفر و ایمان نیست، بلکه گستره‌ای از معناست که مرز مشخّص و معیّنی ندارد؛ یعنی مقوله‌ای است که ممکن است به هر یک از دو سو کشیده شود، چنان‌که به نحوی غیرمحسوس رنگ کفر یا ایمان به خود بگیرد. به نظر می‌رسد در درجه اوّل واژه نفاق برای مردمی از مدینه که در ظاهر ایمان آورده بودند، ولی در دل به آن حضرت اعتقاد نداشتند، به کار رفته باشد، ولی از آیات دیگر به دست می‌آید که این مقوله مختصّ این عده نیست، بلکه بر هر کس که اندکی شک در دل خود جای می‌دهد و در عین حال، خود را مؤمن معتقدی نشان می‌دهد، قابل انطباق است (ر.ک؛ همان: 361ـ372). 3ـ2ـ3) ایمان او می‌گوید ایمان مرکزی است که خصایل اخلاقی مثبت و حمیده به دور آن در حرکت می‌باشد. بنابراین، همه آنچه را که درباره کفر و وجوه مختلف آن بیان داشته، از جهت و زاویه مثبت آن مورد بررسی مجدّد قرار می‌دهد. پس به تفصیل مباحثی در این باره ذکر می‌گردند. مؤمن واقعی، کفر، اسلام و مسلمان، هدایت الهی، تقوی و شکر که همگی در ارتباط با مفهوم ایمان هستند (ر.ک؛ همان: 373ـ411). 3ـ2ـ4) خوب و بد از نظر او، در قرآن نظام پرداخته‌ای برای مفاهیم تجریدی خوب و بد وجود ندارد و واژگان قرآن کلماتی را در بر دارد که آنها را معمولاً به نیک و بد ترجمه می‌کنند، امّا بسیاری از این واژه‌ها در اصل واژه‌های توصیفی یا اشاری هستند. اگر آنها را به عنوان اصطلاحات ارزشی مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم، بدان دلیل است که واژه‌ها بدون تغییر و در کاربرد واقعی، حامل بار ارزشی مشخّصی هستند. برخی از واژه‌های مربوط به حوزه خوب و بد در قرآن کریم که مورد بررسی قرار می‌گیرند، عبارتند از: صالح، برّ و جنبه‌های مختلف آن، فساد، معروف و منکر، خیر و شر، فضل الهی، حُسن و سوء و مهم‌ترین صورت‌های آن در قرآن، فَحشاء یا فَحِش، طیّب و خبیث، حرام و حلال، گناهان و واژه‌های کلیدی آن (ر.ک؛ همان: 413ـ515). 4ـ روش ایزوتسو در ارائه مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید روش ایزوتسو در ارائه مفاهیم اخلاقی ـ دینی، از چند شاخصه برخوردار است که از این قرارند: 4ـ1) بیان نظریّههای مختلف و تحلیل و بررسی آنها او نظریّه‌‌ها و اقوال مختلف نویسندگان را در سراسر کتاب بیان می‌کند و به تحلیل و بررسی یا تأیید آنها می‌پردازد. هرچند این کار در فصل‌های پایانی که به سراغ واژه‌ها می‌رود، کمتر به چشم می‌خورد؛ زیرا سعی شده است تا واژه‌های قرآنی خود مفاهیم خود را تبیین نمایند؛ برای مثال، پس از ذکر نظر جان لاد در باب زبان اخلاقی بیان می‌دارد که در حقیقت، نکات مشابه بسیار میان نظر من و نظر او وجود دارد... . با این همه، میان من و او یک تفاوت اساسی وجود دارد و آن این است که دکتر جان لاد پژوهش‌های خود را درباره اخلاقیّات قوم ناواهوا بر بنیاد «احکام» اخلاقی، متمایز از «جملات» انجام داده است؛ به عبارت ملموس‌تر و عینی‌تر، وی بر اطّلاعات و آگاهی‌های ترجمه شده به عنوان مدارک و شواهد اصلی و اوّلیّه اتّکا ورزیده است (ر.ک؛ همان: 24 و 25) و یا در ادامه، نظر راجر براون را درباره زبان بیان می‌کند (ر.ک؛ همان: 26). مراجع قرآن کریم. ایازی، سیّد محمّدعلی و مریم پورافخم. (1393). «ایزوتسو و نقد و بررسی دو اثر قرآنی وی». فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزّهراء. سال 11. شماره 3. پیاپی 23. صص 5ـ32. ایزوتسو، توشیهیکو. (1374). خدا و انسان در قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ــــــــــــــــــ . (1378). الف. مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. ــــــــــــــــــ . (1378). ب. مفهوم ایمان در کلام اسلامی. ترجمه زهرا پورسینا. تهران: سروش. «ایزوتسو و بازشناخت تطبیقی مفهوم ایمان». (1379). دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 17. صص 34ـ37. بدره‌ای، فریدون. (گفتگو) (1379). «ایزوتسو و مفاهیم اخلاقی قرآن». دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 21. صص 20ـ26. پورجوادی، نصرالله. (1371). «آخرین دیدار با پروفسور ایزوتسو». مجلّه نشر دانش. شماره 74. صص 2ـ8. پهلوان‌نژاد، محمّدرضا، و علیرضا سزاوار. (1387). «معناشناسی قرآن؛ مطالعه موردی سوره جمعه». مجلّه قبسات. شماره50. صص 107ـ130. خرّمشاهی، بهاءالدّین. (1371). «درگذشت پروفسور ایزوتسو». مجلّه کیان. شماره10. ص 61. ــــــــــــــــــــ . (1380). الف. «روش پدیدارشناسانه ایزوتسو در قرآن‌پژوهی». دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 68. صص 38ـ39. ــــــــــــــــــــ . (1380). ب. «قرآن‌پژوهی ایزوتسو». روزنامه جام‌جم؛ http://www1.jamejamnline.ir/newstext.aspx?newsnum=100004223399 دین‌پرست، منوچهر. (1382). «زائر مشرقی (تأمّلی بر آثار و اندیشه‌های توشیهیکو ایزوتسو)». مجلّه اخبار ادیان. شماره 6. صص 32ـ34. ربیعی آستانه، مسعود. (1383). «ایزوتسو و معنی‌شناسی در آیات قرآن». مجلّه پژوهش‌های قرآنی. شماره 37 و 38. صص 328ـ340. ـــــــــــــــــــــ . (1380). «معرّفی چند اثر برجسته مستشرقان». مجلّه بیّنات. شماره30. صص 116ـ125. شریفی، علی. (1392). «نقد و بررسی آرای ایزوتسو در حوزه معناشناسی قرآن کریم». مجلّه حکمت معاصر. سال چهارم. شماره 3. صص 81ـ110. عدالت‌نژاد، سعید. (1382). «روش سمانتیکی در مطالعات اسلامی». سخنگوی شرق و غرب؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت پروفسور توشیهیکو ایزوتسو. به کوشش شهرام یوسفی‌فر. تهران: دانشگاه تهران؛ مؤسّسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی. علوی‌نژاد، سیّد حیدر. (1380). «معنی‌شناسی و فهم متن». مجلّه پژوهش‌های قرآنی. شماره 27 و 28. صص 287ـ321. غفوری‌نژاد، محمّد. (1380). «گزارش همایش بزرگداشت پروفسور توشیهیکو ایزوتسو». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. شماره 44. صص 88ـ91. قنبری، امید. (1385). زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی پروفسور توشیهیکو ایزوتسو. ترجمه کتابشناسی از طاهره عدل. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. لطفی، سیّد مهدی. (1393). «بررسی و نقد معناشناسی قرآنی ایزوتسو». دوفصلنامه پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن. شماره 6. صص 37ـ50. محقّق، مهدی. (1371). «ایزوتسو هم رفت». مجلّه تحقیقات اسلامی. سال هفتم. شماره 1. صص 155ـ164. محقّق داماد، مصطفی. (1380). «مفاهیم اخلاقی در قرآن». دوهفته‌نامه گلستان قرآن. شماره 67. ص 37. معصومی همدانی، حسین. (1361). «بحثی در زبان اخلاقی قرآن». مجلّه نشر دانش. سال دوم. شماره 3. صص 26ـ43. نصیری، محمّد. (1386). «یادها و یادگارها از اسلام‌شناس ژاپنی، پروفسور ایزوتسو». ماهنامه معارف. شماره 54. صص 26ـ28؛ http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/5211/6084/63804 نیازی، شهریار. (1382). «ایزوتسو و معنی‌شناسی قرآن». سخنگوی شرق و غرب: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت پروفسور توشیهیکو ایزوتسو. به کوشش شهرام یوسفی‌فر. تهران: دانشگاه تهران؛ مؤسّسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی. نویسندگان: سیّد محمّد میرحسینی: استادیار دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین مرتضی قاسمی حامد: دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران فصلنامه معارف قرآنی شماره 19 ادامه دارد...
95/05/26 :: 02:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 193]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها