محبوبترینها
از کجا بفهمیم قاشق چنگال اصل است | قاشق چنگال تقلبی نخرید!
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1799030340
تربیت عبادی از منظر قرآن - بخش دوم ابعاد تربیت عبادی در قرآن کریم
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: تربیت عبادی از منظر قرآن - بخش دوم
ابعاد تربیت عبادی در قرآن کریم
یکی از ساحت‌هایی که قرآن کریم، انسان را در آن بُعد تربیت می‌کند و رشد می‌دهد، بُعد معنوی و عبادی است تا آنجا که آیات توحیدی قرآن، بیشتر بر توحید در خلق و امر و توحید در عبادت و اطاعت (یکتا پرستی) تکیه دارد.
9. رسیدن به درجة تقوی و پرهیزکاری Pیا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَO (بقره/21)؛ «اى مردم! پروردگارتان را پرستش کنید، کسى که شما و کسانى را که پیش از شما بودند آفرید، تا شاید شما خود نگه‌دار باشید». انجام اعمال عبادی همراه با شرایطی که دارند، باعث می‌شود که نفس انسان رام گردد و در اختیار انسان و عقل او قرار گیرد؛ در نتیجه نسبت به هواها و خواهش‌های نفسانی بایستد و عشق به خدا و عبادت و بندگی او را با هیچ لذت دیگری عوض نکند و دل به دستورات الهی و عمل به آنها دهد. این حالت باعث ملکه شدن و رسوخ روح تقوی در انسان می‌گردد. 10. قرار گرفتن انسان در صراط مستقیم Pإِنَّ اللَّهَ رَبِّی وَ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقیمٌO (آل‌عمران/51)؛ «در حقیقت، خدا پروردگار من و پروردگار شماست. پس او را بپرستید (که) این راهى راست است». این آیه عبادت خالصانه الهی را ملازم با قرار گرفتن در راه مستقیم و بدون انحراف قرار می‌دهد. پس شرط قرار گرفتن در صراط مستقیم، عبادت خدا همراه با شرایط آن است. 11. بهره‌مندی از بهشت جاویدان، یاری، نصرت الهی و دور شدن از آتش دوزخ P... وَ قالَ الْمَسیحُ یا بَنی إِسْرائیلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النَّارُ وَ ما لِلظَّالِمینَ مِنْ أَنْصارٍO (مائده/72)؛ مفهوم این آیه دلالت می‌کند بر اینکه عبادت پرورگار عالم، انسان را از آتش دوزخ دور و به بهشت برین نائل می‌سازد و او را از یاری و نصرت الهی بهره‌مند می‌گرداند. 12. پذیریش توبة انسان از سوی خداوند و مشمول غفران الهی قرار گرفتن Pیا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً وَ یُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَاللَّهُ ذُوالْفَضْلِ الْعَظیمِO (انفال/29)؛ «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! اگر خودتان را از (مخالفت فرمان) خدا حفظ کنید، براى شما جداکننده [حق از باطل] قرار می‌دهد و بدی‌هایتان را از شما می‌زداید و شما را می‌آمرزد و خدا داراى بخشش بزرگ است». Pأَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ...O (توبه/104)؛ «آیا ندانسته‌اند که خدا، او(ست که) توبه را از بندگانش می‌پذیرد و بخشش‌هاى خالصانه (و مالیات زکات) را می‌گیرد». علامه طباطبایی در توضح این آیه می‌نویسد: خلاصه از آیه بر می‌آید که تصدق و دادن زکات (که از مصادیق اعمال عبادی هستند) خود نوعی توبه است (طباطبایی، المیزان، 1402: 9/513)؛ در نتیجه، انسان با عبادت و پیروی از فرامین الهی به درجة توبه واقعی نائل می‌شود و مورد پذیرش خداوند متعال قرار می‌گیرد. 13. خروج از ولایت و تسلّط شیطان بر آدمی Pإِنَّ عِبادی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغاوینَO (حجر/42)؛ «در حقیقت، بندگانم، براى تو هیچ تسلّطى بر آنان نیست، مگر کسانى از گمراهان که تو را پیروى می‌کنند». 14. بهره‌مندی از رحمت خاص الهی و آرامش روحی و روانی Pوَ إِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَ ما یَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ فَأْوُوا إِلَى الْکَهْفِ یَنْشُرْ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ یُهَیِّئْ لَکُمْ مِنْ أَمْرِکُمْ مِرفَقاًO (کهف/16)؛ «و (اصحاب کهف به یکدیگر گفتند:) هنگامى که از آن (مشرکان) و آنچه را جز خدا مىپرستند کنارهگیرى کردید، به غار پناه ببرید تا پررودگارتان از رحمتش برایتان بگستراند؛ و از کار شما، [وسیله] آسایشى برایتان فراهم مىسازد». 15. دستیابی به قوّة تشخیص حق از باطل Pیا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً...O (انفال/29)؛ «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! اگر خودتان را از (مخالفت فرمان) خدا حفظ کنید، براى شما جدا کننده [حق از باطل] قرار می‌دهد...». با توجه به این آیه تقوی و اطاعت‌پذیری از خداوند که روح و معنای عبادت است، برای انسان روشن بینی و بصیرت خاصی ایجاد می‌کند که در پرتو آن، حق را از باطل می‌شناسد. 16. وارث زمین گردیدن Pوَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَO (انبیاء/ 105)؛ «و به یقین، در زَبُور بعد از آگاه کننده (= تورات) نوشتیم که بندگان شایسته‌ام، آن زمین را به ارث می‌برند». 17. بهره‌مند شدن از برکات آسمان، زمین، باران و نعمتهای آسمانی Pوَ یا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً...O (هود/52)؛ «و اى قوم من! از پروردگارتان آمرزش بخواهید؛ پس به سوى او بازگردید تا (بارانِ) آسمان را پی در پى بر شما فرو فرستد و شما را نیرویى بر نیرویتان بیفزاید». Pوَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ...O (اعراف/96)؛ «و اگر (بر فرض) اهل آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و خود نگهدارى می‌کردند، حتماً برکاتى از آسمان و زمین بر آنان می‌گشودیم». آری، به درستی که رمز بهره‌مند شدن از نعمات آسمان و زمین در دنیا نیز عبادت و اطاعت‌پذیری از خداوند متعال و استغفار و توبه و تقوی است. 18. برخوردداری از عزّت، سعادت و نفوذ ناپذیری در برابر دشمنان خدا Pوَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِیَکُونُوا لَهُمْ عِزًّاO (مریم/81)؛ «و (کافران) غیر از خدا معبودانى را برگزیدند تا [مایه] عزّتشان باشند». عزّت فقط در پرتو پرستش خداوند یکتا به دست می‌آید نه شرک و بت‌پرستی، چه تذلّل و خواری و اطاعت‌پذیری در برابر خداوند عالم باعث عزّت، ابّهت و نفوذ ناپذیری انسان در برابر مستکبران و ظالمان عالم می‌شود. 19. زایل شدن اندوه و غصّه‌های انسان و سبک شدن مصیبت‌ها Pوَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضیقُ صَدْرُکَ بِما یَقُولُونَ فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ کُنْ مِنَ السَّاجِدینَO (حجر/97-98)؛ «و به یقین، می‌دانیم که تو به خاطر آنچه می‌گویند سینه‌ات تنگ می‌شود. پس با ستایش پروردگارت تسبیح (او) گوى و از سجده کنندگان باش». علامه طباطبایی در تبیین این آیه می‌نویسد: اینکه این سفارش را متفرع بر تنگ حوصلگی از زخم زبان‌های کفار نموده، معلوم می‌شود که تسبیح و حمد خدا و سجده و عبادت، در زایل کردن اندوه و سبک کردن مصیبت اثر دارد» (طباطبایی، المیزان، 1402: 12/288). 20. شکر‌گذاری از نعمتهای بی‌پایان الهی و رسیدن به مقام شاکران Pفَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَیْتِ الَّذی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍO (قریش/3-4)؛ «پس باید پروردگار این خانه (= کعبه) را بپرستند؛ (همان) کسی که آنان را در گرسنگی غذا داد و آنان را از ترس ایمن ساخت». د) ابعاد تربیت عبادی در قرآن کریم قرآن مجید به منظور تربیت عابدان صالح و پرهیزکار و به دور از هرگونه انحراف، روح عبودیت را در بندگان خود می‌دمد و عبادت را در سه بُعد مختلف مورد توجه قرار می‌دهد. قرآن کریم انسان‌ها را هم در بُعد عقلانی، هم در بعد جسمانی و هم در بُعد اجتماعی تحت تربیت عبادی خود قرار می‌دهد و هدایت آنان را بر عهده می‌گیرد. 1. عبادت عقلانی برخی از آیات به عبادت عقلانی و فکری از راه تفکّر در مخلوقات خود و جهان هستی امر می‌کند و آن را یکی از نشانه‌های اولی الالباب و صاحبان خرد و عقل معرفی می‌نماید: Pالَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ...O (آل‌عمران/191)؛ «(همان) کسانى که [در حال] ایستاده و نشسته و بر پهلوهایشان [آرمیده]، خدا را یاد می‌کنند و در آفرینش آسمان‌ها و زمین تفکر می‌کنند...». این آیه اشاره دارد که یکی از مصادیق ذکر و یاد خدا که مصداق اتمّ عبادت خداوند عالم است، تفکّر در اسرار آفرینش است. آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر آین آیه می‌نویسد: نقشه دلربا و شگفت‌انگیزی که در گوشه و کنار این جهان در پهنه هستی به چشم می‌خورد، آن‌چنان قلوب صاحبان خرد را به خود جذب می‌کند که در جمیع حالات خود چه ایستاده و چه نشسته و یا در حالی که در بستر آرمیده و به پهلو خوابیده‌اند، بیاد پدید آورنده این نظام و اسرار شگرف آن می‌باشند... . در این آیه نخست به ذکر و سپس به فکر اشاره شده است؛ یعنی تنها یادآوری خدا کافی نیست. وقتی این یادآوری ثمره‌های ارزنده‌ای خواهد داشت که آمیخته با تفکر باشد (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، بی‌تا: 3/215). 2. عبادت جسمانی برخی از عبادات علاوه بر اثرگذاری روحی و طهارتی که برای قلب و جان هر انسانی دارد، برای جسم انسان نیز مفید است و به عبارتی، جسم انسان نیز باید در مسیر عبودیت و بندگی خدا به حال خضوع، خشوع و کرنش درآید تا این حالت بندگی و ذلّتی که انسان در وجود خود در برابر خداوند احساس می‌کند، در ظاهر و اعضاء و جوارح انسان نیز ظهور و بروز یابد؛ لذا در آیات فراوانی امر به رکوع و سجود (زمر/9؛ حج/77؛ حجر/98؛ اعراف/206 و...) قیام و قعود (آل‌عمران/191)، قنوت، طواف و سعی و... شده است که همه به بُعد جسمانیِ عبادت اشاره دارد. در نتیجه این آیات نشان دهندة این است که عبادت روحی و قلبی فقط کافی نیست، بلکه این عبودیت درونی باید در همه اعضا و جوارح انسان تجلّی و بروز یابد. 3. عبادت اجتماعی ـ سیاسی برخی از عبادات جنبة فردی ندارد یا اگر دارد جنبة اجتماعی آنها غلبه دارد. این‌گونه عبادات برای پرورش و تربیت جامعه اسلامی است تا جامعه را یک جامعة مطیع و فرمانبردار خدای متعال تربیت کند؛ جامعه‌ای که عبادت خدا در آن جلوه‌گر و علنی باشد و بندگی خدا محور اصلی در آن باشد و فقط مختص اجرای در معابد و مساجد نباشد. امر به معروف و نهی از منکر، نماز و زکات (حج/41) و حج (حج/27؛ آل‌عمران/97) برخی از عباداتی که جنبه اجتماعی ـ سیاسی دارد یا بعد اجتماعی ـ سیاسی آن غلبه دارد. هـ) ویژگی‌های تربیت عبادی در قرآن برای اینکه هر عمل انسان نتیجه بخش باشد، باید روشمند و طبق ضوابط و شرایط خود انجام پذیرد و الاّ به نتیجه مطلوب نمی‌رسد. خداوند برای تربیتِ عبادی بندگان خود به ضوابط و راهکارهای مهم و متعدّد اشاره کرده است که انسان با بهره جستن و پیروی از آنها می‌تواند به قله‌های بلند کمال و عبودیت دست یابد و از منحرف شدن و سقوط در پرتگاه‌ها به واسطه عرفان‌ها و روش‌های غلط، خرافی و کاذب در امان بماند. برخی از روش‌ها و ضوابط مورد اشاره در قرآن مجید که از مهم‌ترین راهکارهای تربیت عبادی قرآن نیز به شمار می‌رود، بدین قرار است: 1. عبادت خاضعانه و خاشعانه عبادت و بندگی خداوند متعال باید همراه تضرّع، ناله و زاری باشد، یعنی با کمال تواضع، خضوع، خشوع و ادب انجام پذیرد: Pادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَO (اعراف/55)؛ «پروردگارتان را فروتنانه (و آشکارا) و پنهانی بخوانید که او متجاوزان را دوست نمی‌دارد». علامه طباطبایی می‌نویسد: خداوند در این آیه دستور داد تا این عبادت را با تضرّع و زاری انجام دهند و این تضرع و زاری هم علنی و با صدای بلند که منافی با ادب عبودیت است، نبوده باشد...» (طباطبایی، المیزان، 1402: 8/198)؛ بنابراین، در عبادت خدا نباید تنها زبان انسان چیزی را بخواند، بلکه باید روح دعا و عبادت در درون جان و تمام وجود انسان ساری و جاری باشد. 2. عبادت خالصانه قرآن در تربیت عبادی بندگان به این نکته اشاره می‌کند که عبادتِ واقعی و مورد رضایت خداوند عبادتی است که به دور از هر گونه ریا باشد و خالصانه انجام پذیرد: Pوَ ما أُمِرُوا إِلاَّ لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ...O (بینه/5)؛ «و به آنان فرمان داده نشده بود جز براى اینکه خدا را بپرستند، در حالى که حق گرایانه دین (خود) را براى او خالص گردانند...». طبرسی در تبیین معنای «مخلصین له الدّین» می‌نویسد: یعنی عبادت خدا را با عبادت غیر خدا مخلوط نسازند (طبرسی، مجمع البیان، بی‌تا: 10/795)؛ بنابراین، قرآن به عبادت پنهانی توجه بیشتری دارد آنجا که می‌فرماید: Pادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَO (اعراف/55)؛ «پروردگارتان را فروتنانه (و آشکارا) و پنهانى بخوانید؛ که او متجاوزان را دوست نمىدارد». اینکه فرموده خدا را در پنهانی بخوانید، برای این است که از ریا دورتر و به اخلاص نزدیک‌تر و توأم با تمرکز فکر و حضور قلب باشد (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، بی‌تا: 6/210). 3. عبادت آگاهانه و عالمانه قرآن مجید می‌فرماید: Pیا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکارى حَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ...O (نساء/43). علامه طباطبایی در تبیین این آیه می‌نویسد: Pحَتَّى تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَO. اشاره به این نکته دارد که عبادات ناآگاهانه بی‌ارزش است و انسان را به مقام عبودیت نمی‌رساند؛ گرچه تکلیف را ساقط می‌کند و در مقام این است که بفرماید اگر ما شما را از شراب نهی کردیم، هدفمان این بود که در نماز بفهمید چه می‌گویید (طباطبایی، المیزان، 1402: 4/572). 4. عبادت عاشقانه عبادت تربیت یافتگان مکتب اسلام و قرآن، همیشه عاشقانه و از روی محبّت به حضرت دوست انجام می‌پذیرد نه به طمع بهشت یا ترس از جهنّم. اینان خدا را چون لایق پرستش می‌یابند، عبادت می‌کنند و عشق به وصال معبود، رنگ خدایی و الهی به عبادت آنها می‌دهد و به تعبیر امام صادقg عبادت آنها عبادت احرار است نه عبادت بردگان یا عبادت تجّار؛ «... قومٌ عَبَدُوا الله عزّوجلّ حباً له فتلک عبادة الاحرار وهی افضل العبادة» (کلینی، اصول کافی، 1365: 2/84). قرآن کریم می‌فرماید: Pوَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزیدُهُمْ خُشُوعاًO (اسراء/109)؛ «و به چانه (و صورت بر زمین) مىافتند، در حالى که می‌گریند و (تلاوت قرآن) بر فروتنى آنان می‌افزاید!». از این آیه برداشت می‌شود که اشک ریختن مداوم آنها در حال سجده نشان از عاشقانه بودن عبادت آنها دارد. یکی از مفسران معاصر می‌نویسد: «یخرّون» یعنی بی‌اختیار به زمین می‌افتند. به کار بردن این تعبیر به جای «یسجدون» اشاره به نکته لطیفی دارد و آن اینکه آگاهان بیدار دل چنان مجذوب و شیفته سخنان الهی می‌شوند که بی‌اختیار به سجده می‌افتند و دل و جان را در راه آن از دست می‌دهند، ... استفادة از فعل مضارع «یبکون» دلیل بر ادامة گریه‌‌های عاشقانة آنهاست» (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، بی‌تا: 12/320-321). 5. عبادت با کیفیت در دین مبین اسلام کیفیت عبادت و قبولی آن در نزد پروردگار بیش از مقدار و کمیت آن مورد توجه و اهتمام قرار گرفته است. حضرت ابراهیمg و اسماعیلg هنگامی که پایه‌های کعبه را بالا بردند، این‌گونه دعا کردند: Pرَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُO (بقره/127)؛ «[اى] پروردگار ما! از ما بپذیر که در حقیقت تنها تو شنوا [و] دانایى». این قسمت از آیه به این نکته اشاره دارد که کار مهم نیست، قبول شدن آن اهمیت دارد حتی اگر کعبه بسازیم، ولی مقبول خدا قرار نگیرد، ارزش ندارد (قرائتی، تفسیر نور، بی‌تا: 1/203). 6. عبادت جمعی و گروهی اساس عبادت به ویژه نماز، بر جمع و جماعت استوار است و هر گونه فردگرایی و تک‌روی و انزواطلبی مردود است (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، بی‌تا: 1/44)؛ به عبارتی دیگر، در دعا و عبادت باید جمع‌گرا بود نه فردگرا که «فانّ یدالله مع الجماعة» (مجلسی، بحارالانوار، 1404: 33/373). در روایت دیگری آمده است «الا انّما الطّاعة مع الجماعة» (همان، 22/436). قرآن نیز بر عبادت جمعی تأکید می‌ورزد: Pإِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُO (حمد/5). اینکه ضمیر را در این آیه به صورت جمع آورده نه مفرد، نشان می‌دهد که عبادت جمعی و گروهی مورد سفارش و تأکید خداوند عالم است. آیت الله مکارم شیرازی می‌نویسد: امر به نماز جمعه، امر به یک عبادت بزرگ دسته جمعی است و اثر عمومی عبادات را در بردارد (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، بی‌تا: 24/134). 7. عبادت با حضور قلب در آیه پنجم از سوره مبارکة حمد، لحن سخن تغییر می‌کند و از زبان بنده و خطاب به پروردگار سخن گفته می‌شود؛ به عبارتی، از لحن غیابی به لحن خطابی تغییر می‌کند که گویا انسان با اعتراف به توحید و صفات خدا در آیات قبل... خود را در حضور ذات پاکش می‌یابد و او را مخاطب ساخته، نخست زبان به پرستش می‌گشاید، آن گاه از او امداد می‌جوید (رضایی اصفهانی، تفسیر مهر، 1387: 1/137) و به عبارتی، توحید عملی را به ما می‌آموزد. مرحوم امام6 می‌نویسد: عبادت بدون حضور قلب عبادت نیست، بلکه لهو و بازی است. این چنین عملی در نفس آدمی اثری ایجاد نمی‌کند و حالت نهی از فحشاء و منکر محقق نمی‌شود (امام خمینی6، آداب الصلوة، بی‌تا: 33). 8. اعتدال در عبادت تأکید قرآن در مسئله عبادت این است که همیشه مسیر اعتدال را باید در پیش گرفت و از هر گونه افراط و تفریط پرهیز نمود؛ همان‌گونه که در تمامی کارها، امر به اعتدال و میانه‌روی شده است: P... وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبیلاًO (اسراء/110)؛ «و نمازت را با صداى بلند نخوان، و (نیز) آن را بسیار آهسته نخوان، و بین آن (دو) راهى بجوى». در تفسیر نمونه آمده است که حکمِ اسلامی یعنی اعتدال در جهر و اخفات، که در اینجا به آن اشاره شده است با الغای خصوصیت در آن و با توجه به حکمِ کلی در ذیل آیه، این نتیجه را می‌دهد که عبادات خود را نباید آن چنان انجام دهیم که بهانه به دست دشمنان دهد... و چه بهتر که توأم با متانت و آرامش و ادب باشد... (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، بی‌تا: 12/329). آری، با توجه به این نکته (اعتدال در عبادات) است که خداوند در قرآن می‌فرماید که در هنگام عبادت انسان باید هم خوف از عقاب الهی داشته باشد و هم طمع به رحمت خدا؛ یعنی در حالت خوف و رجاء به سر برد و عبادت کند؛ P... وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَریبٌ مِنَ الْمُحْسِنینَO (اعراف/56)؛ «و او را با ترس و امید بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است». علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌نویسد: این رویه (عبادت از روی طمع یا از روی خوف) به طوری که تجربه شده، آدمی را به ترک عبادت وادار می‌سازد. لذا فرمود: «وادعوه خوفاً وطمعاً»، تا هر یک از خوف و طمع، مفاسد دیگری را جبران نموده و عبادت نیز مانند سایر کائنات در مجرای ناموس عالم یعنی ناموس جذب و دفع قرار گیرد (طباطبایی، المیزان، 1402: 8/199). 9. تداوم در عبادت آیات متعدّدی از قرآن به استقامت و پایبندی در عبادت و بندگی خدا اشاره دارد و اینکه انسان در این مسیر به واسطة اعتدال و عدم افراط و تفریط، نشاط عبادت را در خود حفظ کند و از ادامه مسیر باز نماند Pوَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقینُO (حجر/99)؛ «و پروردگارت را پرستش کن تا تو را یقین (مرگ) فرا رسد». منظور از «یقین» در این آیه، همان مرگ است؛ بنابر این، مهم‌تر از عبادت، استمرار آن است. آیات دیگری نیز بر این مطلب اشاره دارد: Pالَّذینَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَO (معارج/23؛ فصلت/38). 10. لزوم تقدّم عبادت خدا بر هرکاری قرآن کریم عبادت مؤثّر و مفید را عبادتی می‌داند که هم از نظر زمانِ انجام آن (در عباداتی که دارای زمان خاص است) در اول وقت و مقدّم بر هر کاری دیگر انجام شود و هم از نظر ارزش و اعتبار ذاتی، آن را ارزشمندتر و مهم‌تر از هر کاری دیگر تلقی شود و هیچ‌گاه نسبت به آن بی‌توجهی و بی‌‌اعتنایی صورت نگیرد: Pرِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ...O (نور/ 37)؛ بنابراین، از نظر قرآن حتی کارهای حلال و مباح نیز نباید انسان را از یاد خدا (و عبادت او) غافل کند تا چه رسد به کارهای مکروه و حرام (قرائتی، تفسیر نور، بی‌تا: 8/188). یا در سورة جمعه می‌فرماید: Pیا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَO (جمعه/9)؛ «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! هنگامى که براى نماز در روز جمعه ندا داده شود، به سوى یاد خدا بکوشید و معامله را رها کنید که این براى شما بهتر است، اگر بدانید!». 11. نیکویی عبادت همراه با طلب‌روزی حلال و کسب و کار در دین اسلام ریاضت نامشروع و رهبانیت و دنیا گریزی مورد مذمّت قرار گرفته است. اسلام کسب روزی حلال را هم جزء عبادات به شمار می‌آورد. و حتی طبق فرمایش پیامبر اکرمo اگر عبادت هفتاد جزء داشته باشد، برترین آنها طلب روزی حلال است (کلینی، اصول کافی، 1365: 5/ 78). ریشه و اساس این حرف را باید در قرآن جست‌وجو کرد. قرآن کریم می‌فرماید: Pقُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللَّهِ الَّتی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ...O (اعراف/32). از ظاهر این آیه بر می‌آید که زینت‌های خدا و روزی‌های حلال و پاکیزه برای بندگان خداست که باید از آن بهره‌مند شوند. یا در سورة جمعه می‌فرماید: Pفَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَO (جمعه/10)؛ «پس در زمین پراکنده شوید و از بخشش خدا بجویید و خدا را فراوان یاد کنید، باشد که شما رستگار (و پیروز) شوید». علامه طباطبایی در تبیین این فراز می‌نویسد: «مراد از انتشار در ارض، متفرق شدن مردم در زمین و مشغول شدن به کارهای روزمره برای به دست آوردن فضل خدا، یعنی رزق و روزی است که البته منظور از طلب رزق هم همه کارهایی است که عطیه خدای تعالی را در پی دارد چه طلب رزق باشد و چه عیادت مریض یا سعی در برآوردن حاجت مسلمان یا زیارت برادر دینی یا حضور در مجلس علم و یا کارهای دیگر از این قبیل (طباطبایی، المیزان، 1402: 19/462)؛ بنابراین، از دیدگاه قرآن هم ارتباط با خدا مورد تأکید و سفارش است و هم ارتباط با خلق خدا. 12. لزوم تقدّم توبه و استغفار و پرهیز از گناهان بر عبادت خدا (اول تذکیه بعد تحلیه) قرآن کریم در بیان اوصاف مؤمنان، توبه کار بودن آنان را مقدّم بر عبادت گری آنها بیان می‌نماید: Pالتَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ...O (توبه/112) یا در جای دیگر می‌فرماید: Pمُنیبینَ إِلَیْهِ وَ اتَّقُوهُ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ...O (روم/ 31)؛ «در حالى که به سوى او بازگشت مىکنید؛ و خود را از [عذاب] او نگه دارید و نماز را برپا دارید و از مشرکان نباشید». این دستور بدین معناست که پیکر و بدن آلودة به ویروس و میکروب‌ها، قدرت جذب ویتامین‌ها و پروتئین‌ها و مواد غذایی را ندارد. پس ابتدا باید جان را از آلودگی‌ها و خبائث پاک نمود، سپس به دنبال عبادت و ذخیرة توشه آخرت برای خود بود وگرنه زحمات انسان دچار آفت می‌شود. 13. توجّه و عنایت ویژه به نمازهای فریضه به ویژه نماز شب و تهجّد در قرآن کریم نزدیک به 64 بار از نماز و اهمیت آن یاد شده است. این امر حکایت ازآن دارد که انسان در مسیر تربیت عبادی باید به این رکن اساسی توجه و اهتمام ویژه داشته باشد. برخی از این آیات عبارت است از: Pحافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتینَO (بقره/238) و Pوَ الَّذینَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ یُحافِظُونَO (مؤمنون/9). امام خمینیe در بیان اهمیت نماز می‌فرماید: «بالاترین فریضه و کارخانة انسان‌سازی (تربیت انسان) نماز است. نماز برای اصلاح و تربیت نفس تأثیر به سزایی دارد» (صحیفه نور، بی‌تا: 12/148). همچنین در بین نمازهای مستحبی، نماز شب و تهجّد یکی از مهم‌ترین ابزار و وسائل قرب الهی و مقام عبودیت به شمار می‌رود و بارها به این نکته اشاره شده است. قرآن یکی از ویژگی‌های «عباد الرّحمن» (بندگان خالص خدا) را تهجّد و شب زنده‌داری بیان می‌کند: Pوَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِیَاماًO (فرقان/64) یا در جای دیگر می‌فرماید: Pوَمِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَیْلاً طَوِیلاًO (انسان/26). در سوره مزمل نیز چنین آمده است: Pإِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْأً وَأَقْوَمُ قِیلاًO (مزمل/6). علامة طباطبایی در تبیین و تفسیر این آیة می‌نویسد: «معنی وطء زمین» قدم نهادن برآن است و اینکه فرمود« حادثه شب شدیدترین قدم نهادن است» کنایه است از اینکه این عمل از هر عمل دیگر در صفای نفس، انسان را ثابت قدم‌تری می‌سازد و بهتر از هر چیز، نفس آدمی را از اینکه به وسیله شواغل روز دچار کدورت شود، حفظ می‌کند» (طباطبایی، المیزان، 1402: 20/ 99). پس این آیات نشان می‌دهد که روح آدمی در آن ساعات آمادگی خاصی برای نیایش و مناجات و ذکر و فکر دارد. 14. توجّه به مکان‌ها و زمان‌های ویژه برای عبادت برخی از مکان‌ها و زمان‌ها در سرعت بخشیدن به حرکت و سلوک انسان در مسیر بندگی خدا بسیار مؤثرند؛ به همین دلیل، قرآن کریم در عبادت برخی مکان‌ها را مورد تأکید و سفارش قرار داده است: Pوَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى...O (بقره/125)؛ «و (گفتیم) از مقام ابراهیم، نمازخانهاى (براى خود) برگزینید»؛ Pلَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ...O (توبه/108)؛ «حتماً مسجدى که از روز نخست بر خود نگهدارى بنیان گذاشته شده، سزاوارتر است که در آن (به عبادت) بایستى». در مورد زمان‌ها، عبادت در وقت طلوع فجر تا طلوع آفتاب و همچنین عبادت در نزدیک غروب را مورد تأکید قرار داده است: Pوَاذْکر رَبَّک فِی نَفْسِک تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ والآصَالِ...O (اعراف/205)؛ «و پروردگارت را در (درون) خودت، فروتنانه و ترسان و بدون صداى بلند، در بامدادان و عصرگاهان [و شب هنگام]، یاد کن و از غافلان مباش!». 15. متذکّر شدن اسماء و صفات الهی در هنگام عبادت و دعا قرآن می‌فرماید: Pوَلِلّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا...O (اعراف/180)؛ «و نامهاى نیکو فقط از آنِ خداست؛ پس او را با آنها بخوانید...». علامه طباطبایی در معنای Pفَادْعُوهُ بِهَاO دو احتمال را ذکر نموده و احتمال دوم را تقویت و قبول می‌کند و می‌نویسد: «مراد از دعوت، عبادت است و معنایش این است که خدا را عبادت کنید با اعتقاد به اینکه او متّصف به اوصاف حسنه و معانی جمیله‌ای است که این اسماء دلالت بر آن دارد» (طباطبایی، المیزان، 1402: 8/450). 16. لزوم تسبیح، حمد و ستایش خدا قبل از انجام اعمال عبادی قرآن مجید می‌فرماید: Pفَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّک وَکن مِّنَ السَّاجِدِینَO (حجر/98)؛ «پس با ستایش پروردگارت تسبیح (او) گوى و از سجده کنندگان باش» یا در جای دیگر می‌فرماید: Pوَذَکرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىO (اعلی/15)؛ «و نام پروردگارش را یاد کرد و نماز گزارد». 17. لزوم هجرت و تحمّل سختی‌ها برای اقامة فرائض و عبادات الهی گاهی اوقات برای دستیابی به مقام عبودیت، هجرت و نقل مکان به محل‌های مناسب به منظور انجام عبادت خدا بدون دغدغه و مانع لازم است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: Pرَبَّنا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتی بِوادٍ غَیْرِ ذی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِیُقیمُوا الصَّلاةَ...O (ابراهیم/37)؛ «[اى] پروردگار ما! در واقع، من برخى از فرزندانم را در درّهاى (و سرزمینى) بدون زراعت، نزد خانهى محترم تو، سکونت دادم. [اى] پروردگار ما! (آنان را سکونت دادم) تا نماز را برپا دارند». آری، حضرت ابراهیمg برای بر پا داشتن نماز و عبادت خدا هجرت کرد حتی به قیمت به سختی انداختن خود و خانواده‌اش. این آیه نشان می‌دهد که مسکن و محل زندگی انسان باید بر اساس نماز و عبادت باشد؛ یعنی هر جا که انسان در مسیر عبودیت و بندگی خدا می‌تواند موفق‌تر عمل کند و توفیق بیشتری داشته باشد، همان‌جا را باید به عنوان مسکن و مأوای خود انتخاب کند. بنابر همین نکته قرآن می‌فرماید: Pیا عِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضی واسِعَةٌ فَإِیَّایَ فَاعْبُدُونِO (عنکبوت/56)؛ «اى بندگان من که ایمان آورده‌اید! در واقع، زمین من وسیع است، پس تنها مرا بپرستید». 18. پیروی و توجّه کردن به الگوها و اسوه‌های عملی عبادت بندگان خدا برای نیل تربیت عبادی باید توجه ویژه به الگوهای مطرح شده در قرآن داشته باشند و از عمل و نحوة بندگی آنان الگوبرداری کنند؛ همان گونه که علمای اخلاق با استناد به آیات و روایات گفته‌اند برای تربیت انسانی در همه ابعاد نیاز به استاد و پیر طریقت است، حتی پیامبران الهی نیز از این امر مستثنا نبوده‌اند مانند موسیg تحت تربیت خضر نبیg قرار گرفت. قرآن کریم الگوهای فراوانی را با تعبیر «نعم العبد» از قبیل حضرت داوود (ص/17)، حضرت سلیمان (ص/30)، حضرت ایوب (ص/41) حضرت ابراهیم و اسحاق و یعقوب (ص/45)، حضرت ابراهیم، الیسع وذالکفل (ص/48) معرفی می‌کند. 19. مهیا کردن یک نظام عادلانه به منظور تربیت انسان‌ها در ابعاد مختلف قرآن کریم تربیت صحیح انسانی در ابعاد مختلف را تنها در بستر یک نظام عادلانه امکان‌پذیر می‌داند و می‌فرماید: Pقُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَ أَقیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَO (اعراف/ 29)؛ «بگو: پروردگارم به دادگرى فرمان داده است؛ و رویتان را در هر مسجدى (به هنگام عبادت به سوى قبله) نمایید و او را بخوانید، در حالى که دین (خود) را براى او خالص گردانیدهاید». با توجه به این آیة کریمه برای گسترش عبادت در جامعه و تزریق روح اطاعت‌پذیری از فرامین الهی در انسان‌ها، ابتدا باید به دنبال گسترش و مستقر کردن عدالت در جامعه اسلامی بود؛ زیرا جلوگیری از تبعیض، مقدّم و در کنار عبادت مطرح است؛ پس تربیت صحیح در محیط و نظام عادلانه محقق می‌شود (قرائتی، تفسیر نور، بی‌تا: 4/50). منابع 1. ابن فارس، ابوالحسین احمد (1387ش)، ترتیب مقاییس اللغه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. ابن منظور، محمد بن مکرّم (بی‌تا)، لسان العرب، بیروت، دارصار، چاپ سوم.
امام خمینی، سید روح الله (بی‌تا)، آداب الصّلوة، مؤسسه نشر آثار امام خمینی6.
امام خمینی، سید روح الله (بی‌تا)، سرّ الصّلوة، مؤسسه نشر آثار امام خمینی6.
امام خمینی، سید روح الله (بی‌تا)، صحیفة نور، مرکز مدارک فرهنگی. 6. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق، دارالعلم. 7. رضایی اصفهانی، محمد علی (1387ش)، تفسیر مهر، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن. 8. رضایی اصفهانی، محمد علی و جمعی از فضلای حوزه و دانشگاه، ترجمه قرآن کریم، موسسه فرهنگی دارالذکر، 1383ش. 9. طباطبایی، سید محمد حسین (1402ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم. 10. طبرسی، فضل بن حسن (بی‌تا)، مجمع الیبان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم. 11. قرائتی، محسن (بی‌تا)، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ یازدهم. کلینی، محمد بن یعقوب (1365ش)، الکافی، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفا.
مجله قرآن و علم، شماره 3، پاییز و زمستان 1387ش. 15. مصطفوی، حسن (1360ش)، التحقیق فی الکمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. مطهری، مرتضی (1384ش)، مجموعه آثار، قم، صدرا، چاپ دوازدهم.
مکارم شیرازی، ناصر (بی‌تا)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه. محمدعلی رضایی اصفهانی: استاد جامعة المصطفی العالمیة حمید نجفی جزه‌ای: کارشناسی ارشد علوم قرآن مجله قرآن و علم شماره 14. ادامه دارد...
http://fna.ir/YEXS23
94/11/10 - 07:44
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 65]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها