تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1834328011
مقابله معنوى با تنیدگى ها از دیدگاه اسلام - بخش اول تفسیر مجدد خوش بختى
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: مقابله معنوى با تنیدگى ها از دیدگاه اسلام - بخش اول
تفسیر مجدد خوش بختى
چگونه مى توان با نگاه متعالى به تنیدگى ها (استرس) با آنها مقابله کرد؟ 2. چگونه با تغییر نگرش فرد براساس آموزه هاى اسلام، با تنیدگى ها مقابله کرد؟ 3. چگونه مى توان از ارتباط معنوى با پروردگار، براى مقابله با تنیدگى ها استفاده کرد؟
چکیده در روان شناسى براى مقابله با تنیدگى (استرس) راهبردهایى مطرح شده است. این راهبردها براى کمک به افراد در برابر تنیدگى هاى نسبتا خفیف مؤثرند، اما در وضعیت هاى بسیار دشوار مقابله هاى معنوى کارسازترند. این مقابله ها به باورها و فعالیت هاى دینى اشاره دارند که به افراد کمک مى کنند تا تنیدگى هیجانى را مدیریت کنند. ازآنجاکه مقابله هایى که با رویکرد اسلامى مطرح شده اند از جامعیت لازم برخوردار نبودند. ازاین رو، بررسى این مسئله با توجه به آموزه هاى دین اسلام درخور توجه است. هدف پژوهش، ارائه راهبردهاى مقابله با تنش و استرس از دیدگاه اسلام است. در این پژوهش، از روش تحلیل متون دینى استفاده شده است. نتایج راهبردهاى زیر را به عنوان مقابله هاى معنوى از دیدگاه اسلام ارائه مى کند: متعالى نگرى، تفسیر مجدد خوش بختى، تحلیل موقعیت، واگذارى به قدرت برتر، خودآرام بخشى ارادى، پذیرش وضعیت، نگاه امتحانى به مشکلات، تصور زوال پذیرى، تجسم نتیجه نهایى، توجه به ملاقات عزیزان در آخرت، توجه به دادخواهى اخروى، نادیده گرفتن لغزش ها، مقایسه با مشکل بزرگتر، همگانى سازى، امیدوارى، دعا، سبک زندگى مناسب و تحمل افزایى. کلیدواژه ها: مقابله، مقابله معنوى، راهبرد، تنیدگى، دیدگاه اسلام. مقدّمه در دو دهه اخیر از میان راهبردهاى مختلف مقابله، راهبردها و سبک هاى مقابله معنوى بیش از پیش توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده است. شروع تحقیقات درباره مقابله مذهبى و معنوى با کار پارگامنت آغاز شده است. او فرایندهاى رفتار دینى را در مقابله با استرس مورد توجه قرار داد و بر نقش ارزشیابى ها یا اسنادهاى دینى در مقابله با رویدادهاى تنیدگى زا تأکید کرد (Pargament & Hahn, 1986). راهبردهاى مقابله عادى (غیردینى) در زندگى افراد، مهم و کارسازند. این راهبردها که مقابله خودهدایت بخشى» نامیده مى شوند تنها در شرایط عادى و معمولى مؤثر واقع مى شوند، اما در شرایط بسیار حاد و غیرعادى کارآیى ندارند. در چنین شرایطى، تنها راهبردهاى مقابله معنوى تأثیر اساسى دارند (1997, p. 21 Pargament,). سؤال اصلى: با مراجعه به منابع اسلامى چه راهبردهایى براى مقابله با تنیدگى مى توان به دست آورد؟ سؤالات فرعى: 1. چگونه مى توان با نگاه متعالى به تنیدگى ها، با آنها مقابله کرد؟ 2. چگونه با تغییر نگرش فرد براساس آموزه هاى اسلام، با تنیدگى ها مقابله کرد؟ 3. چگونه مى توان از ارتباط معنوى با پروردگار، براى مقابله با تنیدگى ها استفاده کرد؟ تعریف مقابله معنوى و معنویت پیش از آنکه به تعریف مقابله معنوى بپردازیم، لازم است مقابله به معناى کلى (غیرمعنوى) تعریف شود: مقابله به معناى کلى آن عبارت است از به کاربردن راهبردهاى رفتارى ـ شناختى و مهارت هاى دفاعى براى کاهش استرس» (یزدانى و آزاد، 1382). اما مقابله معنوى در یک تعریف کوتاه به باورها و فعالیت هاى دینى اشاره دارد که به فرد کمک مى کند تا تنیدگى هیجانى یا رنج بدنى را مدیریت کند (Koenig, 1994, p. 161). مشخص شدن تعریف دقیق از مقابله معنوى»، به تعریف معنویت» بستگى دارد. ولى تعریف معنویت کار دشوارى است. ماهیت پیچیده و مبهم مفهوم معنویت باعث شده است که یک تعریف مورد توافق در مورد آن وجود نداشته باشد. مک شیرى (McSherry) معنویت را شخصى، یگانه، جهانى و مبهم دانسته است. کاولى (Cawley) به دلیل فزونى ادراکات و تصورات فردى، ارائه یک تعریف استاندارد از معنویت را ناممکن مى داند. رایت (Wright) تصریح مى کند که معنویت یک فعالیت عقلانى نیست، بلکه یک تجربه عاشقانه است. مک شیرى معنویت را به عنوان یک میل توصیف مى کند که برخى از معانى و اهداف را در زندگى ما مشخص مى سازد و یک وجود است که ما را در تولید انگیزه ها و اهداف یارى مى رساند و منجر به احساس کمال در ما مى شود. دیگران دید آزادترى نسبت به معنویت دارند و معنویت را به عنوان اتخاذ بالاترین ارزش در زندگى فرد معرفى کرده اند. بنابراین، جابه جایى و جدا شدن یک فرد از منبع معنا مى تواند منتهى به چیزى شود که درماندگى معنوى» (Spiritual Distress) نامیده مى شود. برهارد (Burnhard) اظهار مى دارد که درماندگى معنوى زمانى رخ مى دهد که فرد نتواند زندگى خود را توسط معنا غنى سازد که در این صورت، فاقد انگیزه و دردناک خواهد بود. یک مرد مسن بدون خجالت اشک مى ریزد. زمانى که علت را مى پرسند مى گویند همسرم در اثر حمله قلبى پیش از رسیدن به بیمارستان درگذشته است. او زندگى خود را بى معنا و تهى توصیف کرده است (Kelly, 2004, p. 162). به طور کلى، معنویت به هر معنا باشد، سه مفروضه اصلى دارد: 1. خدایى هست؛ 2. انسان مخلوق خداوند است؛ 3. ارتباط نامرئى در جهت ارتباط انسان با خدا وجود دارد (اعتمادى، 1384). ازاین رو، پارگامنت که پیشگام در پژوهش هاى مربوط به مقابله معنوى است، به اهمیت دلبستگى یا ارتباط معنوى با خدا به عنوان عامل کلیدى در فرایندهاى مقابله دینى تأکید کرده است (Belavich & Pargament, 2002). سبک ها و راهبردهاى مقابله زمانى که یک پژوهشگر مى خواهد در زمینه مقابله به طور کلى یا مقابله معنوى به معناى خاص به مطالعه بپردازد، یکى از سؤالاتى که ذهن او را درگیر مى کند، این است که به طور کلى چه تعداد راهبرد مقابله اى غیردینى و چند راهبرد مقابله اى دینى داریم و هرکدام از این راهبردها به چند نوع یا چند سبک دسته بندى مى شود؟ در این زمینه، توافق نظر کلى وجود ندارد. سبک ها و راهبردهاى مقابله عادى فولکمن و لازاروس (1980) راهبردهایى را که هدفشان تغییر موقعیت تنیدگى زاست، راهبردهاى مقابله هاى مسئله محور» نامیده اند. اما در خصوص دو نوع دیگر، یکى تلاش براى تغییر تفکر خود درباره موقعیت و دیگرى، تلاش براى تغییر پیامدهاى عاطفى نامطلوب را مقابله هاى هیجان محور» نامیده است (میرنسب، 1389). یکى از معروف ترین ابزار در زمینه راهبردهاى مقابله اى معمولى پرسش نامه نوجوانان فرایدنبرگ و لوئیس (1993) است که در این پرسش نامه راهبردهاى مقابله به سه سبک کلى تقسیم بندى مى شوند: الف) سبک مقابله حل مشکل: این سبک شامل هشت راهبرد است: 1. حمایت اجتماعى؛ 2. تمرکز بر حل مشکل؛ 3. سخت کوشى و موفقیت؛ 4. تفریحات فیزیکى؛ 5. راه هاى آرامش بخش؛ 6. حفظ تعلق خاطر؛ 7. تقویت رابطه با دوستان؛ 8. تمرکز بر جنبه هاى مثبت. ب) سبک مقابله غیرمولد: این سبک داراى هشت راهبرد است: 1. نگرانى؛ 2. حفظ تعلق خاطر؛ 3. تفکر آرزومندانه؛ 4. کنار نیامدن؛ 5. نادیده گرفتن مشکلات؛ 6. کاهش تنش؛ 7. خوددارى؛ 8. سرزنش. ج) سبک مقابله مراجعه به دیگران: این سبک شامل چهار راهبرد است: 1. جست وجوى حمایت اجتماعى؛ 2. حمایت معنوى؛ 3. کمک حرفه اى؛ 4. اقدام اجتماعى (Cheshire & Compbell, 1997). سبک ها و راهبردهاى مقابله معنوى آنچه در بالا مطرح شد، در مورد سبک هاى مقابله به معناى عام آن است. اما راهبردهاى مقابله معنوى نیز به سه سبک کلى تقسیم شده اند: 1. سبک اشتراکى: در سبک مقابله اشتراکى، فرد با استعانت از خداوند به مقابله با مشکلات برمى خیزد. در این سبک مقابله، خداوند به مثابه یک همراه در فرایند حل مشکل مشارکت داردومسئولیت حل مشکل،فرایندى است مشترک. 2. سبک تمکین (تفویض): در سبک مقابله تمکین، فرد در حل مشکلات خود نقش کاملاً منفعلانه بر عهده مى گیرد. در این سبک، افراد بدون هیچ کار و مداخله اى از طرف خودشان مسئولیت تمام امور را به خداوند مى سپارند. 3. سبک خود ـ جهت بخشى: در سبک خود ـ جهت بخشى فرد مسئولیت کامل مقابله با مشکلات را بر عهده مى گیرد. در این سبک، اساسا عقیده بر این است که خداوند در صورت لزوم مهارت مقابله با مشکلات و حل موفقیت آمیز را به فرد عطا خواهد کرد (ساعد و روشن، 1387). پژوهش هاى انجام شده در مورد اثربخشى سبک هاى مقابله هنگام رویارویى با رویدادهاى تنیدگى زاى بزرگ و کوچک نشان مى دهد که سبک مقابله اشتراکى، پیامدهایى مثل سلامت روانى و کاهش آشفتگى هاى روانى را در پى دارد، اما سبک مقابله تمکین با کاهش عاطفه منفى و رضایت از زندگى هنگام رویارویى با مشکلات همراه است. تحقیقات نشان مى دهد که سبک مقابله اشتراکى بیشتر مثمرثمر است (همان). 4. سبک مقابله التماس: با اینکه پارگامنت و همکاران تنها سه سبک بالا را در زمینه مقابله معنوى مطرح کرده اند، اما برخى از محققان سبک مقابله التماس» را نیز مطرح کردند. مشخصه اساسى این سبک مقابله آن است که فرد، ضمن امتناع از پذیرش وضع موجود، از خداوند استدعا و دادخواهى دارد که مداخله کند و به صورت معجزه آسا او را به نتایج موردنظر خویش برساند و مشکل راحل کند(همان). مقابله مذهبى اسلامى یکى از پژوهشگران، در پژوهش خود از یازده گویه براى سنجش مقابله هاى مذهبى متناسب با فرهنگ اسلامى استفاده کرده است. محتواى این گویه ها شامل موارد زیر است: دعا براى حل مشکل، انجام فرایض براى حل مشکل، توکل به خدا هنگام مواجهه با مشکلات، تفکر در مورد معنا و مفهوم زندگى، مشورت با متخصص، پناه بردن به دارو و سیگار، آشنایى به امور دیگر براى فراموش کردن مشکلات، توسل به نذر و نیاز، اعتقاد به خیرات، رفتن به اماکن مذهبى (زیارت) و شرکت در مراسم مذهبى (شعاع کاظمى، 1388). در یک پژوهش دیگر، براى سنجش مقابله مذهبى اسلامى از یک پرسش نامه حاوى 10 آیتم استفاده شده است. در هر آیتم یک موقعیت تنش زا ارائه مى شود. مقابله و اقدام فرد مى تواند یکى از پنج نوع اقدام باشد: 1. اقدام شخصى: تلاش خود فرد در جهت مواجهه با موقعیت (مقابله غیر مذهبى)؛ 2. اقدام اجتماعى: کمک خواستن از دیگران (مقابله غیرمذهبى)؛ 3. اقدام طبیعى: کمک گرفتن از عوامل طبیعى (مقابله غیرمذهبى)؛ 4. اقدام توکلى محور مذهبى فعال: تلاش خود فرد همراه کمک خواستن از خدا؛ 5. اقدام تفویضى محور مذهبى منفعل: اقدام فرد منحصر است به کمک خواستن از خداوند بدون تلاش فردى (میرنسب، 1389). در پژوهش دیگر، براى سنجش مقابله مذهبى اسلامى نوجوانان ایرانى از یک مقیاس پنج گویه اى استفاده شده است. در این مقیاس، از مقابله هایى مانند خواندن قرآن، ایمان داشتن به خدا، درخواست کمک از امامان معصوم علیهم السلام، توجه به نماز و پرداخت صدقه استفاده شده است (آبیارى و آگیلاروفایى، 1383). همچنان که مشاهده مى شود، در مطالعات بالا استقصاى کامل از متن آیات و روایات نسبت به مقابله هاى مذهبى اسلامى صورت نگرفته است. بر این اساس، پژوهش حاضر با مراجعه به متون درجه اول اسلامى به استخراج مقابله هاى مذهبى اسلامى با جامعیت بیشتر پرداخته است. راهبردهاى مقابله اسلامى در این نوشتار، تعدادى از راهبردهاى مقابله اى برگرفته از آیات و روایات ارائه شده است. شواهد به دست آمده از آیات و روایات تأیید مى کنند که این راهبردها در جهت مقابله با تنش و کسب آرامش مؤثرند. 1. متعالى نگرى یکى از نگرش هایى که دین اسلام به پیروان خود مى آموزد آن است که مشکلات دنیا را در برابر مشکلات آخرت ناچیز تصور کنند. امام صادق علیه السلام مردى را دید که در مصیبت از دست دادن فرزند خود جزع و بى تابى مى کند. حضرت فرمود: اى مرد، به خاطر مصیبت کوچک بى تابى مى کنى و از مصیبت بزرگ تر غافل شده اى؟! اگر براى راهى که فرزندت رفته آماده بودى این قدر بى تابى نمى کردى، مصیبت آماده نبودنت بزرگ تر از داغ فرزندت است» (صدوق، 1400ق، ص 358). در این سخن، به خوبى مشاهده مى شود که امام علیه السلام مى خواهد فرد با در نظر گرفتن مصیبت بزرگ آخرت، مصیبت از دست دادن فرزندش کوچک جلوه کند. زمانى که مصیبت کوچک جلوه کند، تحمل آن آسان تر خواهد شد. متعالى نگرى درواقع، به نوع نگاه فرد به کل جهان و به دنبال آن، به مشکلات و رویدادهاى تنش زاى زندگى مربوط مى شود. اسلام هدف متعالى زندگى را سعادت اخروى معرفى مى کند و مشکلات زندگى روزمره را در مقایسه با خسارت هاى اخروى کم اهمیت جلوه مى دهد. این نگاه به فرد کمک مى کند که با سهولت بیشترى با رویدادهاى تنیدگى زا کنار بیاید. 2. تفسیر مجدد خوش بختى آموزه هاى اسلامى به طور کلى، نوع نگاه به خوش بختى را تغییر مى دهد. اگر مردم خوش بختى را به شغل خوب، درآمد خوب، جایگاه اجتماعى مناسب، زن و خانواده خوب، بچه هاى خوب، خانه جدید، ماشین مدل بالا و مانند آن بدانند، به خاطر نداشتن یا از دست دادن آنها دچار فشار روانى و تنیدگى مى شوند. اما دین اسلام تعریف دیگرى از خوش بختى ارائه مى دهد. قرآن کریم مى فرماید: کسانى که ایمان به غیب دارند، نماز به پا مى دارند و انفاق مى کنند، خوش بخت و رستگارند» (بقره: 3ـ5). امیرالمؤمنین على علیه السلام مى فرماید: خوش بخت کسى است که عبادت خالصانه انجام دهد» (تمیمى آمدى، 1366، ص 167)، خوش بخت کسى است که از عذاب بترسد و ایمان آورد و به امید ثواب، کار شایسته انجام دهد» (همان)، خوش بخت ترین مردم کسى است که لذت زودگذر را به خاطر لذت پایدار رها کند» (همان). کسى که خردش بر گرایش درونى او غلبه کند، رستگار است» (همان) و بدبخت ترین فرد کسى است که دین خود را به دنیاى دیگران بفروشد» (همان). این سخنان معناى متفاوتى به خوش بختى مى دهد. اگر این نگاه در زندگى فرد حاکم باشد، با کاستى ها، مشکلات و فقدان ها راحت تر کنار مى آید و فشار روانى کمترى را متحمل مى شود. نوع نگاه به خوش بختى نحوه برخورد فرد با چالش هاى زندگى را تعیین مى کند. 3. تحلیل موقعیت تحلیل موقعیت به این معناست که فرد در زمانى که به خاطر یک مشکل یا مسئله دچار فشار روانى شده است، بتواند آن موقعیت را با استفاده از نیروى تفکر مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد، درباره آن بیندیشد، در صورت امکان براى آن راه حل بیابد و در صورت عدم امکان، از آن اجتناب کند یا آن را بپذیرد. اسلام به طور مداوم به تفکر و اندیشیدن تشویق کرده است. حل مشکلات در پرتو اندیشیدن، نوعى تحلیل موقعیت» است. بسیارى از فشارهاى روانى که افراد تحمل مى کنند، به این دلیل است که نمى توانند به راحتى فکر کنند و مسئله را حل کنند. تحلیل موقعیت مستلزم به کارگیرى نیروى تفکر است. اسلام مکرر مردم را تشویق مى کند که از فکر خود استفاده کنند و نیروى تعقل خود را به کار گیرند. فرد هنگام مواجهه با مشکل مى تواند با استفاده از نیروى عقل موقعیت را تحلیل و مشکل را حل کند. امام حسین علیه السلام فرمود: اگر به خردمندى مصیبتى وارد شود، اندوه را با دوراندیشى از میان برمى دارد و خرد را به چاره اندیشى وامى دارد» (محمدى رى شهرى، 1378، ص 229). روایت فوق، اهمیت خردمندى را در حل مشکلات نشان مى دهد. خردمند مى تواند با تحلیل موقعیت چاره اندیشى کند. 4. واگذارى به قدرت برتر افراد مذهبى کار را به خداوند واگذار مى کنند. واگذارى کار به خداوند، اگر با تلاش و کوشش فرد نیز همراه باشد، توکل» نامیده مى شود. توکل یک صفت مثبت است که از نشانه هاى ایمان فرد به شمار مى آید و در مقابله با رویدادهاى تنش زا به فرد آرامش و تسکین مى دهد. اما اگر واگذارى کار به خداوند با تلاش و کوشش خود فرد همراه نباشد، تواکل» نامیده مى شود. تواکل از دیدگاه اسلام یک خصوصیت منفى است ودرمنابع اسلامى ازآن منع شده است. بر اساس منابع اسلامى، زمانى که فرد در حل مشکلات به خدا رو مى آورد، خداوند مى فرماید: من ابزارها و سبب هاى دیگر را براى او مهیا مى کنم تا کارش و مشکلش برطرف گردد. امام صادق علیه السلام مى فرماید: خداوند ـ عزوجل ـ به حضرت داوود وحى کرد و فرمود: هر کسى به جاى مردم به من تکیه کند، من این مطلب را از نیت او متوجه مى شوم، آن گاه کارى مى کنم که تمام موجودات آسمان و زمین دست به دست هم دهند، تا براى مشکل او راه حلى بیابند و هرکس به من تکیه نکند و به بندگانم رو آورد، من این موضوع را از نیت او درک کنم، تمام وسایل آسمان و زمین را از کار مى اندازم و زمین را در زیر پاى او به خشم آورم و باکى ندارم که در چه وادى هلاک شود» (کلینى، 1365، ج 2، ص 64). زمانى که فرد به خدا توکل مى کند، حل مشکل خود را به قدرت برتر وامى گذارد. این امر، هنگام مواجهه با مشکلات به فرد آرامش مى دهد و از شدت استرس او مى کاهد. خداوند نیز به فرد توکل کننده نوید مى دهد که اگر به من توکل کند، من ابزار مختلف آسمان و زمین را به کار مى اندازم تا مشکل او حل شود. پس توکل به معناى نادیده گرفتن اسباب و وسایل نیست، بلکه استفاده از آنها از طریق سازنده اصلى آنها یعنى خداوند است. 5. خودآرام بخشى ارادى خودآرام بخشى ارادى ناظر به این مسئله است که فرد در موقعیت هاى تنش زا به صورت ارادى و آگاهانه آرامش خود را حفظ کند. روشن ترین مفهومى که در اسلام به این حالت دلالت دارد واژه صبر» است. شهید ثانى مى نویسد: صبر به معناى نگاه داشتن درون از بى تابى هنگام ناملایمات است. صبر زمانى وجود دارد که فرد، به رغم داشتن تشویش درونى، اعضاى بدنش از رفتارهاى غیرعادى به دور باشد. صبر سه گونه است: یکى، صبر افراد عادى. این افراد به صورت ظاهرى خود را آرام نگه مى دارند (با اینکه در درون آرام نیستند) تا وضعیتشان در نزد مردم معقول جلوه کند. آنان کسانى هستند که ظاهر زندگى دنیا را مى بینند و توجهى به آخرت ندارند. دوم، صبر افراد زاهد، عابد، اهل تقوا و صاحبان حکمت. این افراد، به منظور رسیدن به ثواب آخرت در مواجهه با سختى ها آرام اند. سوم، صبر عارفان. این افراد نه تنها در برابر ناملائمات آرام هستند، بلکه از قرار گرفتن در چنین موقعیت ها لذت مى برند؛ زیرا احساس مى کنند خداوند تنها به آنان این توفیق را داده است که با چنین مصیبت هایى مواجه شوند و در برابر آن اجر دریافت کنند (جبعى عاملى، بى تا، ص 46). به بیان دیگر، صبر ایجاد نوعى حالت درونى و نفسانى در فرد است که هنگام مواجهه با مشکلات و رویدادهاى تنش زا مى تواند به صورت ارادى خود را آرام ساخته و تنش را مدیریت کند. امام صادق علیه السلام به حفص فرمود: در تمام کارها صبر داشته باش؛ زیرا خداوند محمد صلى الله علیه و آله را مبعوث و مأمور به صبر کرد و فرمود: بر آنچه کفار مى گویند صابر باش... مى دانم که گفته هاى آنان تو را اندوهگین مى سازد. آنان تنها تو را تکذیب نکردند، بلکه پیامبران پیش از تو را نیز تکذیب کردند. آن پیامبران در برابر این تکذیب ها و اذیت ها صبر کردند تا نصرت ما فرا رسید»، ازاین رو، پیامبر صلى الله علیه و آلهخود را به صبر ملزم کرد (کلینى، 1365، ج 2، ص 88). در این روایت، امام صادق علیه السلام با ذکر سه آیه از قرآن، یکى از موقعیت هاى تنش زا در زندگى پیامبران را مطرح مى کند. یعنى تکذیب و حرف هاى بیهوده کفار پیامبران را مى رنجاند، اما آنان با استفاده از روش خودآرام بخشى ارادى (صبر) با آن تنش ها مقابله مى کردند. پس مى توان آرام بخشى ارادى را یک راهبرد مقابله اى مؤثر دانست. 6. پذیرش وضعیت کسى که یک وضعیت تنش زا را آگاهانه مى پذیرد، یعنى تن به آن وضعیت مى دهد و به آن راضى است. رضایت» از مفاهیمى است که مکررا در دین اسلام توصیه شده است. رضا به قضا، یعنى: پذیرش آگاهانه یک وضعیت ناراحت کننده. رضایت از نظر درجات ایمان، بالاتر از صبر است؛ زیرا فرد با میل قلبى با رویداد تنش زا مواجه مى شود. کسى که با رضایت سراغ چیزى مى رود، ممکن است در حال مواجهه با رویداد تنش زا به طور طبیعى ناراحت باشد، اما از ته دل به خاطر پیامدهاى مثبت آن ناراحت نیست؛ مثل کسى که تن به حجامت مى دهد. امیرالمؤمنین علیه السلام مى فرماید: رضا به قضا و سرنوشت، سنگینى مصیبت ها را کاهش مى دهد» (تمیمى آمدى، 1366، ص 104). اگر به قضا راضى شوید، زندگى تان شیرین مى شود: إِنَّکُمْ إِنْ رَضِیتُمْ بِالْقَضَاءِ طَابَتْ عِیشَتُکُم» (همان). رضایت در منابع اسلامى به این معنا اشاره دارد که فرد به صورت آگاهانه و فعالانه با ناملایمات و رویدادهاى تنش زا برخورد مى کند. این روش، با تسلیم» به معناى منفعل شدن که امروزه به عنوان یک راهبرد مقابله اى منفى مطرح است، تفاوت دارد؛ زیرا در مقابله منفى فرد از روى ناچارى، ناتوانى و به صورت منفعل تسلیم یک رویداد مى شود و در جهت حل مشکل تلاش نمى کند؛ اما رضا در برابر خداوند، یعنى فرد سرنوشتى را که از سوى خداوند برایش تعیین شده به خاطر ایمان به خدا مى پذیرد، نه اینکه در برابر مشکلات زندگى تلاش نکند. چنین تسلیمى کاملاً در منابع اسلامى منع شده و چنین افرادى بى عرضه و ضعیف معرفى شده اند. درواقع، رضا به قضاى الهى نوع معنابخشى به مشکلات و رویدادهاى تنش زاست. 7. نگاه امتحانى به مشکلات زمانى که فرد رویدادهاى ناخوشایند را به چشم امتحان ببیند، معناى رویداد تنش زا عوض مى شود و مصیبت، تبدیل به فرصت مى شود. خداوند مى فرماید: او خدایى است که زندگى و مرگ را آفرید تا شما را بیازماید که کدامتان بهتر عمل خواهید کرد» (ملک: 2). افراد مؤمن مشکلات را راهى براى پیشرفت مى دانند. زمانى که رویدادهاى تنش زا براى انسان در زندگى حکم سکوى پرش را پیدا مى کند، نظر انسان نسبت به رویدادها و موقعیت ها عوض مى شود. این نگرش نه تنها فرد را در برابر مشکلات آسیب پذیر نمى سازد و تنش و فشار روانى او را افزایش نمى دهد، بلکه به او قدرت مقاومت، مبارزه و تلاش مى دهد و فردرابه یک فردغیرآسیب پذیرتبدیل مى کند. افراد مذهبى مشکلات را امتحان خداوند در زندگى مى دانند. براى این افراد، مشکلات و گرفتارى ها جنبه آزمایش دارند. بر اساس این نگرش، هر کس مقام معنوى بالاترى نزد خداوند دارد، به گرفتارى هاى بیشترى مبتلا مى شود. قرآن مى گوید: قطعا همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى و کاهش در مال ها و جان ها و میوه ها، آزمایش مى کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان» (بقره: 155). در آیه دیگر مى فرماید: آیا گمان کردید داخل بهشت مى شوید، بى آنکه حوادثى همچون حوادث گذشتگان به شما برسد، آنان که گرفتارى ها و ناراحتى ها به آنها رسید، و آنچنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادى که ایمان آورده بودند گفتند پس یارى خدا کى خواهد آمد» (بقره: 214). در روایتى آمده است: خداوند هیچ مؤمنى را از گرفتارى هاى دنیا در امان نگه نمى دارد» (کلینى، 1365، ج 2، ص 255). همچنین در روایت دیگر مى فرماید: پاداش بزرگ در سایه بلاهاى بزرگ است و خداوند گروهى را دوست ندارد، مگر آنکه آنها را گرفتار سازد» (همان، ص 252). منابع نهج البلاغه (1365)، قم، بیان الحق. آبیارى، محسن و مریم آگیلار وفایى، ماهیت و ساختار مفهوم مقابله در فرهنگ ایرانى: مطالعه اى تطبیقى بر مبناى مقیاس پاسخ هاى مقابله (CRI) (1383)، حوزه و دانشگاه، سال دهم ش 41، ص 30ـ56. اعتمادى، عذرا، ایمان و معنویت در مشاوره و روان درمانى» (بهار و تابستان 1384)، تازه هاى روان درمانى، سال دهم، ش 35و36، ص 131ـ146. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن محمد (1366)، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامى. جبعى عاملى، زین الدین (شهید ثانى) (بى تا)، مسکن الفؤاد عند فقد الاحیه و الاولاد، قم، کتابخانه بصیرتى. حرعاملى، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت. ساعد، امید و رسول روشن، مکانیزم هاى اثر معنویت بر سلامت روان» (بهار و تابستان 1387)، تازه هاى روان درمانى، سال سیزدهم، ش 47و48، ص 49ـ68. شعاع کاظمى، مهرانگیز، رابطه مقابله هاى مذهبى و سلامت روان در بیماران مبتلا به تصلب چندگانه بافت (MS)» (بهار 1388)، روان شناسى کاربردى، ش 9، ص 57ـ66. صدوق، محمدبن على (1400ق)، الامالى، چ پنجم، بیروت، اعلمى. عطائى، محمدرضا (1369)، مجموعه ورام (آداب و اخلاق در اسلام)، مشهد، آستان قدس رضوى. کامرانیان، محمدصالح (1390)، تحلیل روان شناختى عفو و گذشت و ساخت مقیاس آن از دیدگاه اسلام و رابطه آن با آخرت نگرى، پایان نامه کارشناسى ارشد، رشته روان شناسى، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره. کلینى، محمدبن یعقوب (1365)، الکافى، چ دوم، تهران، اسلامیه. مجلسى، محمدباقر (1365)، بحارالانوار، تهران، اسلامیه. محمدى رى شهرى، محمد (1378)، خردگرایى در قرآن و حدیث، ترجمه مهدى مهریزى، قم، دارالحدیث. مکارم شیرازى، ناصر و دیگران (1374)، تفسیر نمونه، تهران، اسلامیه. میرنسب، میرمحمود، مقایسه رهیافت هاى مقابله مذهبى و غیرمذهبى در دانش آموزان تیزهوش و عادى مقطع دبیرستان شهر تبریز» (1389)، روان شناسى دانشگاه تبریز، سال پنجم، ش 18، ص 125ـ141. نورى، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت. یزدانى، فضل اللّه و حسین آزاد، بررسى رابطه بین نگرش دینى، سبک هاى مقابله اى و شادکامى در دختران و پسران دبیرستانى اصفهان در سال تحصیلى 81ـ82» (تابستان 1382)، دانش و پژوهش در روان شناسى، ش 16، ص 29ـ46. Belavich, T. Ci., & K. I. Pargament (2002), "The Roleof Attachment in Predicting Spiritual Coping with a Loved one in Surgery", Journal of Adult Development, n. 9, p. 13-29. Cheshire, Gregory Lloyd & Marilyn Anne Campbell (1997), "Adolescent Coping: Difference in thd Styles and Stateies Learning disabled Compared fo non Learning disabled adolescents", Australian Journal of Guidance & Counselling, n. 7, p. 65-73. Kelly, Jacinta (2004), "Spirituality as a Coping Mechanism", Dimensions of Critical Care Nursing, v. 23, n. 4, p. 162-168. Koenig Harold G. (1994), Aging and God; Spiritual Pathways to Mental Health in Midlife and Later Years, the Haworth Pastoral Press, New York, Binghamton. Pargament, K. I. (1997), The psychology of Religion and Coping, New York, The Guilford Press. Pargament, K. I., & J. Hahn (1986), "God and the Just World: Gausal and Coping Attributions to God in Health Situations", Journal for the Scientific Study of Religion, n. 25, p. 193-207. Pargament, Kenneth & et al. (2000), "The Many Methods of Religious Coping: Development and Initial Validation of the Rcope, Journal of Ccinical Psychology, v. 56, p. 519-543. نجیب اللّه نورى: دانشجوى دکترى روان شناسى عمومى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى قدس سره. معرفت - سال بیست و دوم ـ شماره 192 ادامه دارد...
94/07/04 - 08:03
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 27]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها