محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845534394
تأثیر دیدگاههای انسانشناسی اسلامی و غربی بر نظام ارزشی سازمان - بخش دوم و پایانی ویژگیهای حوزه فرهنگ در نظام ارزشی سازمان
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: تأثیر دیدگاههای انسانشناسی اسلامی و غربی بر نظام ارزشی سازمان - بخش دوم و پایانی
ویژگیهای حوزه فرهنگ در نظام ارزشی سازمان
به تعداد مکاتب موجود در جهان دربارة انسان نظریه وجود دارد؛ به هر اندازه این نگاه‌ها به انسان متفاوت باشند، علوم انسانی نیز متفاوت خواهد بود.
حوزة تأثیر انسان شناسی اسلامی بر نظام ارزشی سازمان درواقع، بخشهای مهمی از علوم انسانی ارتباط تنگاتنگی با دین دارد. دین با ارائة مبادی تصدیقی و اصول موضوعه خاصی، که متناسب با جهانبینی الهی و مباحث مرتبط با انسانشناسی دینی است، در نظریههای علوم تأثیر میگذارد. همچنین، همین علوم، که اصول موضوعه خود را از جهانبینی و فلسفه میگیرد، به نوبه خود اصول و قواعدی را در اختیار علوم و فنون کاربردی قرار میدهد. مهمترین اثری که علوم کاربردی نظیر مدیریت از دین میپذیرد، اثری است که از نظام ارزشی آن، حاصل میشود. و این اثر، نظام رفتاری را هدایت میکند و به آن جهت میدهد. دستورات ارزشی اسلام، تأثیرات مستقیم و در عین حال عمیق بر ابعاد مختلف نظام ارزشی سازمان میگذارد(شکل1). اهم تأثیر ارزشها در حوزههای ذیل به چشم میخورد: شکل1: حوزههای تأثیر انسانشناسی اسلامی بر نظام ارزشی سازمان 1. ویژگی رفتار فردی در نظام ارزشی سازمان هر فرد نظام ارزشی خاصی دارد. برخی از ارزشها را به ارزشهای دیگر ترجیح میدهند. منشأ ارزشهای فرد، ناشی از دیدگاه و جهانبینی اوست که مذهبی یا غیرمذهبی است. بههرحال، هر کسی دارای ارزشهای خاصی است که براساس آن افکار اقدام میکند. رفتار فردی انسان زیربنای تمامی دیگر نمودهای ارزشی در جامعه است. برخی از ارزشهای اسلامی، که بر حسب مورد برای سازمان یا کارکنان و یا هر دو میتوانند بهعنوان ارزش تلقی گردند، به شرح زیر است (فروزنده و مولایی، 1388)؛ انضباط سازمانی، وجدانکاری، مسئولیتپذیری، تعهد، عدالت سازمانی، حس همکاری، مشارکت در تصمیمگیری، صداقت و راستگویی، وقتشناسی، برخورد و رفتار مناسب، توجه به کیفیت، توجه به کمّیت، راندمانکاری، کارایی، قول و قرار، شناخت هدف، توجه به نیروی لایزال الهی، کار گروهی، صبر و شکیبایی، امنیت شغلی، ارتقا حرفهای، روحیه خوب، احساس تعلق، احراز هویت، رضایت شغلی، اطاعت الهی، امانتداری، تقوای الهی، رعایت حقوق دیگران، عزت نفس و... . 2. ویژگیهای برنامه ریزی در نظام ارزشی سازمان برنامهریزی از زیرسیستمهای بسیار مهمی است که حضور ارزشها در تمام مراحل آن، بخصوص در مرحله هدفگذاری بسیار پررنگ به چشم میخورد. هدفگذاری و تعیین رسالتها، آرمانها، مأموریتها و اهداف نهایی سازمان، اولین گام در برنامهریزی است. در تعیین اهداف سازمانی، ارزشها و انتظارات جامعه نقش مهمی ایفا میکند. بهجرأت میتوان گفت: هرگاه ارزشهای حاکم بر جامعه در اهداف سازمانی منعکس نگردند، اهداف مذکور مسلماً با مشکلات عمدهای مواجه خواهند شد (الوانی، 1379، ص63). در حوزة برنامهریزی، شاید بتوان گفت: در برنامهریزی جامع یا استراتژیک، جایگاه ارزشها بسی وسیعتر و عمیقتر از دیگر انواع آن است؛ چراکه درواقع برنامهریزی جامع و استراتژیک، انعکاسی از ارزشهای حاکم بر جامعه است و جهانبینیها، اعتقادات و سنتهای جامعه، در برنامهریزی جامع منعکس است(همان، ص59). در بینش اسلامی، هدفگذاری فعالیتها در حوزة برنامهریزی براساس نگاه به ماهیت، جایگاه انسان و هدف غایی اوست. در نتیجه، مدیری با انسانشناسی اسلامی، هدف اصلی انجام کار را کمال انسانی و معنویت در همه زمینهها میداند و سود مادی را نیز در چارچوب ارزشها و باورهای اسلامی معنا میکند. همچنین نظام ارزشی اسلام، در دو بعد جهانبینی و ایدئولوژی، فرایندهای معطوف به هدف را در قالب اصول برنامهریزی جهت میدهد (علیاحمدی و دیگران، 1383، ص 54). برای مدیر اسلامی مهم نیست تا چه اندازه سود شخصی عاید او میشود، از اینرو، حاضر است منافع شخصی خود را فدای منافع اجتماعی نماید. همچنین درصورتیکه هدف نهایی آفرینش انسان، یعنی تقرب به خدا را هدف فرض کنیم که در مراتب بالایی سلسلهمراتب هدفها قرار گرفتهاند، و در فرد مسلمان تمامی هدفهای دیگر را تحتالشعاع قرار میدهند، بهسادگی پی میبریم که آشتیپذیری هدفهای فرد و سازمان در سایه این ارزشها، چگونه ممکن و محتمل است(الوانی، 1379، ص354). 3. ویژگیهای حوزه تصمیم گیری در نظام ارزشی سازمان به باور رفتارشناسان، در هر تصمیم گیری عوامل متعددی دخالت دارند. بخشی از این عوامل، عبارتند از: انگیزشها، ارزشها و هنجارهای جامعه و از همه مهمتر، نگرشها. این نگرشها از یکسو، حاکی از قضاوت فرد درباره پدیدههای محیطی است و از سوی دیگر، نوعی قضاوت است که بر افراد تحمیل میشود. نگرشها تحت تأثیر ارزشها هستند. هرچند نگرشها نسبت به ارزشها استواری کمتری دارند. هنگامیکه فرد دربارة یک فرد یا یک چیز ابراز علاقه یا تنفر میکند، این نشاندهندة نگرش است. نگرشهای مؤثر در تصمیمگیری را میتوان در دو دسته اصلی هستیشناسی و انسانشناسی جای داد. در هستیشناسی، ذهنیت تصمیمگیرنده دربارة جوهره پدیدههای موضوع اصلی تفکر است. دیدگاه فرد دربارة جهان پیرامونی در تصمیمگیری تأثیر شگرفی دارد. هر تصمیمگیرنده برای اتخاذ تصمیم، دیدگاه خود را دربارة جهان آفرینش آشکار میکند. هرچند ممکن است این امر ناآگاهانه صورت گیرد (منطقی، 1390). اعتقاد مسلمانان به جهانبینی توحیدی است. جهانبینی توحیدی، یعنی جهان ماهیت از اویی (انا لله)و به سوی اویی(انا الیه راجعون) دارد. موجودات جهان، با نظامی هماهنگ به یک سو در حرکتند. آفرینش هیچ موجود بیهوده نیست. جهانبینی توحیدی، یعنی درک اینکه جهان از یک مشیت حکیمانه پدید آمده است و نظام هستی براساس خیر و جود و رحمت رسانیدن موجودات به کمالات شایسته آنها استوار است (مطهری، 1384، ص 85). در نظام عالم، که نظام احسن است، درک قضا و قدر الهی، توان انسان را در رویارویی با حوادث تلخ و شیرین روزگار افزایش میدهد. در قضای الهی، حتی تمام افعال اختیاری انسان نیازمند خداوند و وابسته به اوست. به بیان دیگر، تصمیمگیری انسان در طول سلسلهمراتب خداوند است. وابستگی انسان به خداوند، نهتنها در تقدیرات و تصمیمات است، بلکه اراده انسان نیز به خداوند متعال نسبت داده میشود. همچنین براساس ویژگیهای این جهانبینی توحیدی، میتوان انسانشناسی آن را نیز طراحی نمود. رابطه انسان با هستی و خالق آن و رابطه انسان با محیط پیرامونی از پیشفرضهای مؤثر در تصمیمگیری است. چنانکه شناخت ماهیت انسان و دستیابی به حقیقت وجودی انسان، از عوامل تأثیرگذار در دیدگاههای مدیریتی است. از مؤثرترین ابعاد انسانشناسی در تصمیمگیری، موضوع جبر و اختیار است. برخی صاحبنظران، انسان را موجودی جبری و برخی دیگر، انسان را موجودی دارای اختیار میدانند. موضوع جبر و اختیار در فرهنگ اسلامی، بدینگونه حل شده است که انسان تسلیم قدرت الهی و براساس مقدرات الهی دارای اختیار است. به بیان دیگر، اختیار انسان در طول اختیار الهی قرار گرفته است(مصباح ، 1380الف، 222). بر این اساس، انسان با رعایت قدرت الهی و فراهم بودن شرایط محیطی، در انجام افعال، دارای اختیار است. ازاینرو، در برابر رفتار خود مسئول است. این مسئولیت توانایی اتخاذ تصمیم را به او میدهد؛ چرا که تصمیم فقط در شرایط اختیار معنا و مفهوم مییابد. از سوی دیگر، در انسانشناسی اسلامی، انسان موجودی است که تنها بخشی از زندگی خود را در این دنیا میگذراند. این دنیا سرای پایانی او نیست. هر رفتار این موجود شریف تحت بررسی است و اعمال او در این دنیا سازنده وضعیت او در آخرت است. ازاینرو، مدیران سازمانی همواره هدفمندی الهی را در تصمیمگیریها مورد توجه قرار میدهند و اهداف مادی را واسطهای برای دستیابی به اهداف نهایی و کمال انسانی قرار میدهند. و در نتیجه، در پرتو اهداف نهایی است که اهداف مادی معنا مییابند. انسانشناسی اسلام، گویای این است که انسان موجودی با نیازهای متنوع است. در کنار نیازهای مادی، او دارای نیازهای معنوی است. تمایلات لطیفی در انسان قرار دارد که در او احساس گمشدهای به وجود آورده است. این همان فطرت خداجویی است که انسان نیازمند را به موجودی بینیاز متصل میکند. این اتصال معنوی را پرستش مینامند. انسان با اتصال معنوی به ذات اقدس الهی، میتواند ناهمواریهای پیشرو را برداشته و آینده تاریک را روشن ببیند (ر.ک: مصباح، 1387). در نتیجه این دیدگاه، افراد در تصمیمگیری با اتکال به خداوند توان رویارویی با دشوارترین رویدادها را مییابند. تأثیر این جهانبینی اسلامی در تصمیمگیری در حوزههای زیر مشهود است (جاسبی، 1378، ص 161): الف. اتکال به خداوند و طلب یاری از او در امر تصمیمگیری؛ ب. مشارکت و مشاوره در تصمیمگیری؛ ج. موقعشناسی، تدبیر و آیندهنگری در تصمیمگیری؛ د. ثبات، پایداری و قاطعیت در تصمیمگیری؛ ه . سلامت روحی و روانی و تمرکز حواس در تصمیمگیری؛ و. عدالت، انصاف و توجه به زیردستان در هنگام تصمیمگیری ویژگی حوزه نظارت و ارزشیابی. شاید به جرأت بتوان ادعا کرد که هیچ فعالیتی در سازمان قرین توفیق نخواهد بود، مگر آنکه کنترلهای لازم صدر تا ذیل هرم سازمانی به عمل آمده باشد و به کمک نظارت و ارزشیابی است که مدیریت نسبت به تحقق هدفها و انجام عملیات آگاهی یافته و قدرت پیگیری و همزمان سنجش و اصلاح آنها را پیدا میکند (الوانی، 1379، ص63). فلسفة نظارت و ارزشیابی به تئوریها، مفروضات و نوع نگرش مدیران و رهبران سیاسی و اجتماعی جامعه یا سازمان برمیگردد، هدف از نظارت، بازخواست زیردستان است و یا اینکه هدف از نظارت، کنترل زیردستان جهت انجام بهتر و دقیقتر فعالیتهای سازمانی کارا و اثربخش است. از سوی دیگر، فلسفه ارزشیابی به قدرت اختیار انسان برمیگردد که عنصر سازمانی میتواند عملی را بهتر یا کهتر انجام دهد. این نیاز به نظارت را دو چندان افزایش میدهد (الوانی، 1379، ص66). در جوامع اسلامی با نگاه انسانشناسی اسلامی و دیدگاه انسانگرایی و ارزش نهادن به کرامت و جایگاه انسان در پهنه هستی، برخلاف فرهنگ غربی به امور اخلاقی و معنوی بیش از امور اداری، سازمانی و بروکراتیک در سازمانها توجه میشود. در دیدگاه اسلامی، ملاک ارزشیابی هم حسن فعلی است و هم حسن فاعلی است. در دستورات اسلامی و تکالیف شرعی، اولین شرط صحت و ارزشمندی اعمال را نیت شمردهاند. از سوی دیگر، در ارزشیابی اسلامی، مدیر راهنما، هدایتکننده و ارشادکننده است. نقش او در ارزشیابی، بازرسی و تفتیش نیست. درحالیکه مدیر در نقش بازرسی به منظور اطلاع از کمبودها و کمکاریها ارزشیابی مینماید و اغلب با شیوه انتقاد، عیبجویی و ایرادگیری ارزشیابی مینماید. این اطلاع در نهایت به تنبیه و توبیخ میانجامد. اما در دیدگاه اسلامی مدیر باید در سازمانها فرصت، امکان و جوی به وجود آورند تا کارمندان بتوانند با امنیتخاطر و آرامش خیال به ارزشیابی از کار مدیر و فعالیتهای سازمانی او بپردازند (بهارستان، 1381، ص68). نکته مهم در این بحث این است که در نگاه اسلامی، بخشی از هزینهها و نیروهایی که در نظامهای دیگر صرف کنترل و بازرسی و اطلاعات میشود، در راه ارتقای فرهنگی و رشد معنوی کارکنان به کار گرفته میشود، تا با تقویت روحیه دینی و تقوا، عامل کنترلکننده درونی در افراد بهوجود آید و ضمن تأمین اهداف سازمانی، رشد و تعالی معنوی انسانها نیز حاصل شود. اهم دیدگاه اسلام در باب نظارت و ارزشیابی را میتوان از فرمان امیرالمؤمنین به مالک اشتر استنتاج نمود (سرکار، 1373). 1. عدم دخالت هوسهای فردی مدیر در ارائه دستورها و اجرای برنامهها رعایت عدالت در برابر همه اعضای سازمان؛ 2. عطوفت و مهربانی نسبت به زیردستان علیرغم تفاوت مسلکهای اعضا تحت نظارت همه را به چشم انسان دیدن؛ 3. مدنظر داشتن همیشگی خداوند و اعتقاد به نظارت همیشگی او بر تمام احوال مامور مسئول دانستن مدیر در عوض مأمور و معذور بودن؛ 4. راضی و خشنود ساختن زیردستان بیغرضی و بینظری مدیریت. 4. ویژگیهای حوزه فرهنگ در نظام ارزشی سازمان فرهنگ سازمانی بهعنوان یکی از مهمترین زیرسیستمهای مدیریت، بارزترین جایی است که ارزشها در آن رشد میکند. با پذیرش این اصل، ارزشهای مشترک از جمله عناصر فرهنگ سازمانی بوده و به همراه باورها تجلی فرهنگ سازمانی هستند (استانلی، 1373، ص221). ارزشهای اصلی سازمان، که به مقیــاس وسیـع مــورد توجه همگان قرار میگیرند، بیانگر فرهنگ آن سازمان هستند. از سوی دیگر ارزشهای هر سازمان برگرفته از ارزشهای جامعهای و جهان بینی مکتب حاکم بر جامعه است. در فرهنگ سازمانهای جوامع اسلامی، با الهام از ارزشهای اسلامی و انسانشناسی الهی، بارزترین ارزشهای مورد نظر عبارتند از: تقوای الهی، امر به معروف و نهی از منکر، احساس مسئولیت، نظم، وفای بهعهد، عدالت، صداقت، توکل به خدا، تعهد به اهداف، اخلاص، تعادل و همکاری، خود نظارتی، سختکوشی، کاردانی و تخصص و... (زارعی متین، 1377). ازآنجاکه در مدیریت الهی اصل ساخته شدن انسانهاست، عوامل متشکله فرهنگ سازمانی نیز باید به نحوی طراحی و پرورش یابند که به رشد و تعالی انسانها کمک کند. با توجه به ویژگیهای انسان از نظر قرآن کریم (اسراء: 70)، درمییابیم که نوع انسان دارای حیثیت و کرامت ذاتی است؛ یعنی انسان در میان حیوانات، آن نوع است که از سوی خالق متعال مورد تکریم و تشریف قرار گرفته است. این کرامت و شرافت در وجود انسان به ودیعت گذاشته شده است. از این ویژگی ذاتی میتوان راه کمال را بهطور اختیاری طی کرد. شرافت انسان به روح ملکوتی اوست. امتیاز او بر سایر حیوانات، مرهون ویژگیهای انسانی اوست که خاستگاه ارزشهای معنوی و الهی بهشمار میروند. قوای نباتی و حیوانی درواقع زمینهساز رشد انسانی و کمال معنوی و ابزارهایی برای رسیدن به درجات بلند و سعادت جاودانیاند. بنابراین، در تعیین اهداف و خطمشیهای سازمان و جامعه باید اولویت و اصالت را به ارزشهای معنوی داد. مدیریت خداوند در جهان هستی، بر پایه رحمت عام و خاص خداوند است. چنانکه در سورة حمد پس از توصیف خداوند به ربّ العالمین، او را به رحمان و رحیم توصیف میکنیم؛ یعنی عالم هستی صحنه این دو صفت الهی بخشندگی و مهربانی است. به همین دلیل، وجود روابط صمیمی و دوستانه، حسن خلق، نظام صحیح تشویق و قدردانی در سازمان، از عوامل مهم فرهنگ اسلامی در محیط کار است. اسلام به مدیر و رهبر جامعه اهمیت خاص قائل شده، برای آن ویژگیهایی را لازم میشمارد. البته در سایر مکاتب هم برای مدیر و مدیریت سازمانها شرایطی در نظر گرفته شده است. نکته مهم اینجاست که در سایة تعالیم اسلامی، خصلتها و ویژگیهای لازم برای مدیران، بهتر تأمین میشود. برای نمونه، مدیری که با اخلاق اسلامی و با روح توکل به خدا و اعتماد بر قدرت بینهایت الهی تربیت یافته است، هنگام بروز خطرها و بحرانها خود را نمیبازد و متانت و آرامش خود را از دست نمیدهد. همچنین با فروتنی و روابط صحیح و خاضعانه، علاقه کارکنان را جلب میکند. در نتیجه، عملکرد بهبود مییابد. به همین دلیل، توکل بر خدا در امور و تصمیمات و همچنین تقوای الهی، از عوامل مهم فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزشهای الهی است. رحمت عام و خاص خداوند، هرگز بهمعنای عدم رسیدگی به تخلفات متخلفان نیست. توصیف به مالک یوم الدّین بعد از توصیف به رحمت در سوره مبارکه حمد، گواه این مدعاست. ازاینرو، مدیر نباید در برابر رفتارهای نامطلوب، که از سوی بعضی صورت میگیرد، بیاعتنا باشد. این اصل مدیران را وادار میکند که عملکرد کارکنان را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهند و براساس آن پاداش دهند. عدالت و انصاف در پرداخت حقوق و دستمزد، ترفیعات و تنبیه و مانند آن دقیقاً اجرا شود. بنابراین، عوامل مذکور از فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزشهای اسلامی محسوب میگردد. 5. ویژگی حوزه انگیزش انگیزش یکی از مهمترین مباحث در سازمان است و بهعنوان موتور محرکه همة فعالیتهای بشری قلمداد میشود. تقریباً همگان اذعان دارند که انسان مهمترین و در عین حال، پیچیدهترین جزء فرایند ارزشآفرینی در سازمان است. نمونههای بسیار را میتوان شاهد آورد که در فقدان سایر منابع، تنها وجود کارکنان برانگیخته، اهدافی را میسر میکند که در اذهان دستنیافتنی است. پژوهشها نشان داده است که 60% از قابلیتهای هر انسانی، منوط به انگیزش وی است. انگیزش را میل درونی برای انجام کار تعریف کردهاند. براساس مطالعه رفتار انسانی، اصولاً انسانها براساس انگیزش عمل میکنند (فروزنده و جوکار، 1386، ص 43). وجه تمایز نگاه اسلامی به انگیزش از سایر مکاتب، علاوه بر توجه به انگیزههای مادی، توجه به انگیزههای الهی و مشخصاً ایمان است. شهید مطهری میفرماید: تمایلات انسان منحصر به تمایلات مادی نیست و گرایشهای معنوی صرفاً تلقینی و اکتسابی نیست. این حقیقتی است که علم آن را تأیید میکند (مطهری، 1370، ص 65). بنابر منطق قرآنی میتوان نیازهای انسانی را در ابعاد زیستی، روانی- عاطفی، معرفتی و ایمانی دستهبندی کرد. نیازهای زیستی به بُعد مادی انسان توجه دارند. نیازهای روانی- عاطفی به روحیه و عواطف انسان توجه دارد که شامل ازدواج، ارتباطات عاطفی با دیگران، تکریم، مشورتگیری و مانند آن میشود. نیازهای معرفتی به شناخت انسان از خود و محیط اطرافش توجه دارد و نیاز به آموزش، پاسخگویی به شبهات، معرفتدهی به دیگران، بصیرتدهی به افراد را دربرمیگیرد. نیازهای ایمانی شامل التزام به واجبات و پرهیز از محرمات میشود که تربیت بعد روحانی و معنوی انسان را مورد توجه قرار میدهد(نقی پور فر، 1384، ص 68) هدف اصلی انسان اسلامی کمالجویی، ایصال به مطلوب و بهطور خلاصه، فلاح و رستگاری است. از نظر اسلام، انسان از نظر خواستهها و مطلوبها میتواند سطح والایی داشته باشد. انسان موجودی است ارزشجو، آرمانخواه و کمال مطلوبخواه. انسان آنچنان آرمانپرست است که احیاناً ارزش عقیده و آرمانش فوق همه ارزشهای دیگر قرار میگیرد. به عقیده و آرمان خود، آنچنان دلبستگی پیدا میکند که منافع خود، بلکه حیات و هستی خود را به سهولت فدای آن مینماید. در مدیریتهای غیرالهی و غیردینی، ارتباطات فرد محدود به ارتباط فرد با خود، با گروه و جامعه میباشد. ولی در مدیریت اسلامی، که عامل افتراق این مدیریت با دیگر مدیریتها میشود، ارتباط فرد با خالق و معبود است که انگیزهای فراتر و انگیزشی والاتر و بالاتر را برای فرد، سازمان، جامعه، و نظام مبتنی بر دین در پی خواهد داشت. علاوه بر تمام عوامل و محرکات بیرونی، که برای فرد در مدیریت اسلامی وجود دارد، در مدیریت اسلامی ایمان بهعنوان اصلیترین عامل انگیزش فعالیتهای معنوی و روحی فرد محسوب میشود. حتی میتوان گفت: ایمان بهعنوان محرک بسیار قوی در انجام فعالیتهای مادی و فیزیولوژیکی افراد نیز مؤثر است و فعالیتهای روزمره و طبیعی و مادی فرد باایمان، رنگ و صبغه جدیدی گرفته و با انگیزهای به مراتب بالاتر و قویتر در عرصه عمل و فعالیت ظهور میکند، بهگونهایکه حتی توان یک فرد باایمان و دارای انگیزه الهی میتواند کار چندین نفر را انجام دهد. در قرآن کریم تأکیداتی در این زمینه صورت گرفته که بیست نفر مؤمن صابر میتوانند بر دویست فرد بیایمان و غیرصابر غلبه یابند. برای نمونه، در سورة انفال میفرمایند: یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنینَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ یَکنْ مِنْکمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ وَ إِنْ یَکنْ مِنْکمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذینَ کفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ (انفال: 66)؛ اى پیامبر مؤمنان را به جهاد برانگیز، [و بدان که] اگر از شما بیست تن شکیبا باشند، بر دویست تن غلبه خواهند کرد و اگر از شما صدتن باشند، بر هزار تن از کافران غلبه مىکنند؛ چرا که اینان قومى هستند که چیزى در نمىیابند. ایمان بهطور عام کلمه، مهمترین برانگیزاننده در یک سازمان اسلامی است. انسان مؤمن به خدا، در یک سازمان اسلامی، خودکنترل، متعهد و تلاشگر خواهد بود. همة عرصه حیات ازجمله سازمان را صرفاً وسیلهای برای رسیدن به کمال اخروی میداند و از فرصت خدمت در دنیا برای بهرهگیری از آن در حیات دیگر، نهایت استفاده را میکند تا به کمال و فلاح، که هدف انسان اسلامی است، دست یابد. درحالیکه، در جوامع غیرالهی با نادیده گرفتن نیازهای متعالی انسان در سازمانها، سعی میشود تا وی را بهواسطه نیازهای سطح پایین مادی و اجتماعی برانگیزانند. حال آنکه، این نیازهای سطح پایین هرگز توان باروری قدرت انگیزش آدمی را ندارند و صرفاً با مشغول ساختن وی به امور مادی، رسیدن به مطلوب حقیقی را از وی دریغ میکنند. در جدول (1) رابطه بین انگیزش، کوشش، توانایی و یا روشهای موردانتظار، که با رفتار در ارتباط هستند، از مدل انگیزشی لولر در سازمان اسلامی و غیراسلامی نشان داده شده است(فدایی عراقی، 1377). جدول1: مقایسه عوامل مدل انگیزشی لولر در سازمانهای اسلامی و غیراسلامی عوامل سازمان غیراسلامی سازمان اسلامی کوشش کوشش صادقانه مورد انتظار نیست کوشش صادقانه اجباری است، کوشش بیریا شرط قبلی درآمد مشروع است. توانایی محدودیت و توانایی جسمانی و عقلانی توانایی جسمانی و عقلانی باعث محدودیت عواید معنوی نمیشود. رفتار رفتار فقط یک جهت دارد: اقتصادی رفتار دارای دو جنبه است: اقتصادی و معنوی پاداش یا تنبیه پاداش مادی و اقتصادی از درون سازمان تأمین میشود. اجر نامحدود برای دنیا و آخرت جهت ارضای احتیاجات مادی و معنوی در نهایت، باید به دیدگاه اسلام دربارة پاداش اشاره نمود. در قرآن مجید و دیدگاه اسلامی، آیات و روایات بسیاری در رابطه با وعده و وعید، بشارت و انذار آمده است. پیامبر اکرم بهعنوان بشیر و نذیر معرفی شده است. وعدههای مادی بهشتی تا رضوان و خشنودی خداوند و در مقابل، وعیدهای خداوند تا بدترین عذاب الهی در سورههای مختلف قرآن ازجمله محمد ، واقعه، کهف و غیرآن آمده است. این پاداش و عقاب، حاکی از آن است که در دیدگاه اسلامی، پاداش و تنبیه تنها جنبه مادی و اقتصادی ندارد، بلکه با توجه به زندگی اخروی و آخرتگرایی انسان، سازمان اسلامی در سیستم تشویقی و انضباطی خود، به هر دو زندگی دنیایی و اخروی توجه میکند. این برخلاف توجه مادی صرف سازمانهای غیراسلامی پاداش یا تنبیه است. نتیجه گیری نگاه اسلام به انسان از جهات آفرینش، هدف از زندگی، طبیعت انسانی، جایگاه انسان در پهنه هستی، با نگاه سایر اندیشمندان غیردینی کاملاً متفاوت است. براساس این تفاوتها، نظام ارزشی اسلام کاملاً متمایز از نظام ارزشی سایر جوامع خواهد بود. با عنایت به این موضوع، که مدیریت دانش میانرشتهای است که خود مستقیماً از انسان بحث نمیکند، بلکه از دستاوردهای علوم انسانی دیگر بهره میگیرد، روشن است که نوع انسانشناسی مکاتب، تأثیری غیرمستقیم اما اساسی بر نوع مدیریت سازمان و متعاقباً نظام ارزشی حاکم بر سازمان دارد. انسانشناسی اسلامی، هدف از زندگی انسان را دستیابی به کمال و قرب الهی میداند و متعاقباً نظام ارزشی سازمانی در جوامع اسلامی نیز هدف سازمان را ورای سود و رفاه مادی میداند. حال آنکه نظام مدیریتی غرب، یگانه محرک انسان را حوائج مادی او میداند و انسان در این نگاه، نظیر ماشینی است که برای کسب سود و تولید بیشتر مورد استفاده قرار میگیرد. بنابراین، با توجه به نگاه متفاوت این دو نظام، تفاوت در ابعاد مختلف مدیریتی و نظام ارزشی مشهود در سازمانهای این جوامع است. در نهایت، با توجه به حوزههای سازمانی اشاره شده در این نوشتار و با استناد به مبانی غنی دین اسلام در موارد فوق، میتوان گفت: انسانشناسی هر مکتب، از مبانی فکری اساسی مدیریت در آن جوامع است و با عنایت به جایگاه متعالی انسان در نظام ارزشی انسان، سبک مدیریتی برگرفته از آن نیز سبکی مترقی و مطابق با فطرت کمالجوی انسان خواهد بود. منابع الوانی، مهدی (1379)، مدیریت عمومی، تهران، نی. استانلی، دیویس(1373)، مدیریت فرهنگ سازمانی، ترجمه ناصر میرسپاسی، تهران، مروارید. بداشتی، علی (1386)، جایگاه انسان در نظام آفرینش از نگاه حکمت متعالیه، سایت حکمت الهی. بهارستان، جلیل (1381)، مطالعه تطبیقی ارزشیابی در مدیریت اسلامی و مدیریت متداول، علوم اجتماعی دانشگاه شیراز، ش 2. جاسبی، عبدالله، 1378، مباحثی از مدیریت اسلامی، مجموعه مقالات، ص 161. جاوید، عباسعلی (1380)، مقایسه دیپلماسی در اسلام و غرب با تاکید بر دیپلماسی ایران، پایاننامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. حلبی، علی اصغر (1374)، انسان در اسلام و مکاتب غرب، تهران، اساطیر. خسروپناه، عبدالحسین (1384)، انسانشناسی اسلامی به مثابه انسانشناسی اجتماعی، پژوهشهای تربیت اسلامی، 1، ص 157 – 184. زارعی متین، حسن (1377)، فرهنگ سازمانی و نقش جهانبینی و ارزشها در این فرهنگ مجتمع آموزش عالی قم، 1، ص 138-119. سجادی، سیدابراهیم (1377)، نخستین انسان از نگاههای بشری، پژوهش قرآنی، ش.15، ص 81. سرکار، فاطمه (1373)، فرمان امام علی به مالک اشتر، اداره عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران. علیاحمدی، علیرضا و حسینعلی احمدی (1383)، مدیریت ارزشیابی تکیه بر ارزشهای اسلامی، تهران، تولید دانش. فدایی عراقی، غلامرضا (1377)،پارهای از ویژگیهای فردی و جمعی کارکنان و مدیران و نقش آن در رهبری سازمانی، دانش مدیریت، 41 و 42، ص92.- 126 فروزنده دهکردی، لطف الله، و علی اکبر جوکار (1386)، مدیریت اسلامی و الگوهای آن، تهران دانشگاه پیام نور. فروزنده دهکردی، لطفالله، الهه مولایی (1388)، بررسی نظام ارزشی در مدیریت اسلامی و دیگر مکاتب، راهبرد یاس، ش 17، ص166.ـ 187 محسنی، منوچهر(1374)،جامعهشناسی عمومی، تهران، کتابخانه مطهری. مصباح ، محمدتقی(1387)، در جست و جوی عرفان اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ـــــ (1379)،پیش نیازهای مدیریت اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ـــــ (1380الف)، اخلاق در قرآن، جلد3، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ـــــ (1380ب)، معارف قرآن، انسانشناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. مطهری، مرتضی(1384)، مجموعة آثار، قم، صدرا، ج3. ـــــ ، 1370، انسان و ایمان از نظر جهان بینی قم، صدرا. منطقی، محسن(1390)،نقش نگرشهای اسلامی در فرایند تصمیمگیری، اسلام و پژوهشهای مدیریتی، سال اول، ش 2، ص46.ـ 57 نبوی، عباس(پاییز1376)، انسان و جامعه توسعهیافته از دیدگاه اسلام، مجله دانشگاه اسلامی، ش 2، ص 38.ـ 61 نصری، عبدالله(1371)، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، ، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی. نقیپورفر، ولیالله(1384)، اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن، چ بیست و دوم، تهران، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی. واثق غزنوی، قادرعلی(پاییز1390)، جایگاه انسانشناسی در سازمان و مدیریت از دیدگاه اسلام و غرب، اسلام و پژوهشهای مدیریتی، ش2، ص50-40. هدایتی، سیدهاشم(1381)،جایگاه ارزشها در تئوریهای مدیریت، تدبیر، ش 130. لطفالله فروزنده دهکردی: دانشیار و دانشگاه تربیت مدرس خورشید فروغی‌نیا: دانشجوی دکترای مدیریت بازرگانی، مرکز تحصیلات تکمیلی پیام نور تهران اسلام و پژوهش های مدیریتی - سال سوم، شماره اول، پیاپی 7 پایان متن/
94/06/01 - 04:17
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 100]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها