تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
مراحل قانونی انحصار وراثت در یک نگاه: از کجا شروع کنیم؟
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1820829696
رهبری اخلاق‌مدار، ثمره پارادایم مدیریت اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
رهبری اخلاق‌مدار، ثمره پارادایم مدیریت اسلامی
با مرور گسترده ادبیات موضوع و شرح تئوری‌های رهبری اخلاقی که پیش ار این در ادبیات علمی غرب بسط پیدا کرده بود، تئوری نوینی در این حوزه براساس موازین اسلامی و سیر منطقی مفاهیم استخراج‌شده در این حوزه، با عنوان رهبری اخلاق‌مدار ارائه شده است.
بخش اول چکیده مقاله حاضر به تبیین یک تئوری نوین در حوزه تئوری‌های رهبری پرداخته است. بدین منظور با مرور گسترده ادبیات موضوع و شرح تئوری‌های رهبری اخلاقی که پیش ار این در ادبیات علمی غرب بسط پیدا کرده بود، تئوری نوینی در این حوزه براساس موازین اسلامی و سیر منطقی مفاهیم استخراج‌شده در این حوزه، با عنوان رهبری اخلاق‌مدار ارائه شده است. برای تبیین تئوری حاضر پس از مطالعات و بررسی گسترده در مورد تشابه و تمایز موجود در ادبیات موضوع در حوزه مدیریت اسلامی و توجه به اینکه در تئوری‌پردازی و بسط علوم انسانی اسلامی، توجه به خلقت و شناخت انسان بنیان کار محسوب می‌شود، به تبیین پارادایمی جامع در حوزه مدیریت اسلامی پردخته شده است. سپس براساس این پارادایم و با بهره‌گیری از فلسفه اخلاق اسلامی و همچنین نظر خبرگان حوزه اخلاق، به تعریف و تبیین مفهوم اخلاق کاربردی پرداخته شده است. در نهایت الگوی رهبری اخلاق‌مدار بر بنیاد تعریف به دست آمده استوار شده است. طرح مسئله تعلیمات دین مبین اسلام حاوی مضامین رفیع در حوزه علوم انسانی می‌باشد. در یک تقسیم‌بندی کلی، علوم به سه دسته اصلی تقسیم‌بندی شده که بخش دوم آن علومی که «علینا القاء و علیکم التفریع» معرفی شده است. (جوادی‌آملی، 1389 ب: 10) بر این اساس در بسیاری از علوم و ازجمله علوم انسانی، نیاز اجتهاد در علوم مشاهده می‌شود؛ (همان: 11) لیکن به‌دلیل کم‌توجهی پژوهشگران معاصر، این تعلیمات به صورت جامع و سیستمی بررسی نشده و جنبه کاربردی پیدا نکرده است. بر همین اساس، دو مفهوم اخلاق و رهبری به‌عنوان دو مفهوم جدا از یکدیگر دارای سابقه و ادبیات موضوع گسترده‌ای می‌باشند؛ چنان‌که شاهد چاپ مقالات و حتی مجلات متعددی در این دو حوزه پرکاربرد می‌باشیم. آنچه در مقاله حاضر به آن پرداخته شده، ارائه مدلی کاربردی و با نگرشی جامع و ترکیبی از مباحث حوزه اخلاق و رهبری می‌باشد که نتیجه آن در مدل «رهبری اخلاق‌مدار» ارائه گردیده است. اگرچه در ادبیات علمی غرب، مفهوم رهبری اخلاقی(1) در قالب حوزه‌ای مشترک مورد توجه قرار گرفته است، در ادبیات علمی داخلی، فقر ادبیات موضوع در این حوزه قابل ملاحظه است. معدود پژوهش‌های صورت‌پذیرفته در این حوزه به صورت ترجمه متون بوده که باعث شده نتایج و تئوری ارائه‌شده در این قبیل پژوهش‌ها براساس فلسفه اخلاق رایج در غرب، یعنی فلسفه سودگرایی شکل بگیرد و همچنان شاهد تشتت آرا در این حوزه می‌باشیم. بر این اساس، پژوهش حاضر با توجه به رخنه شناسایی‌شده، پس از مرور گسترده ادبیات اسلامی به تبیین پارادایمی با عنوان پارادایم مدیریت اسلامی پرداخته است. با لحاظ نمودن این پارادایم به‌عنوان جوهره نظریه‌پردازی و با رویکردی اکتشافی ـ توسعه‌ای، مدلی نوین در حوزه رهبری تحت عنوان رهبری اخلاق‌مدار تبیین شده است. جایگاه رهبری اخلاق‌مداری در تئوری‌های رهبری ادبیات رایج در باب رهبری بسیار پرحجم است؛ به‌گونه‌ای‌که بسیاری از این مطالب باعث سردرگمی خواننده می‌گردد و در بسیاری موارد نیز با نظریات ضد و نقیض روبه‌رو می‌شویم. (رابینز، 1385: 218) این توجه ویژه از آنجاست که عصر حاضر متفاوت از گذشته بوده، اصلی‌ترین سرمایه سازمان دانش و تجربه افراد می‌باشد، (Rafiee et al, 2010: 23) و در این میان، دانش و تجربه مدیران و رهبران به‌عنوان ذات و جوهره سازمان (Ibid, 2011: 344) دارای اهمیت دوچندانی خواهد بود. لذا ده‌ها تئوری رهبری در مقالات و کتب متعدد ارائه و تجزیه و تحلیل شده است که همگی آنان به‌دنبال ارائه الگویی برای رهبران به‌منظور ایجاد نفوذ اجتماعی برای آنان و تقویت مشارکت داوطلبانه کارکنان برای کسب اهداف سازمانی می‌باشند. (رضائیان، 1387: 375) ازجمله رویکردهای نوین به این حوزه، رویکرد رهبری اخلاقی است که در دهه‌های پایانی قرن بیستم میلادی به‌طور جدی در ادبیات رهبری و مدیریت وارد شد. (ازگلی، 1385: 53) این رویکرد به‌خصوص در دوره پس از رسوایی اخلاقی و ورشکستگی انرون، که آن را پست‌انرون(2) نامیده‌اند، رواج پیدا کرد. (Brown and others, 2005: 595) مدیران اجرایی و محققان بدین توافق رسیده‌اند که اگرچه تدوین قوانین برای سازمان اهمیت فراوانی دارد، رهبری نقش اصلی را در اخلاقی بودن سازمان به دوش می‌کشد. (Marsh, 2012: 1) تئوری رهبری اخلاقی به‌عنوان یک تئوری مستقل، برای اولین‌بار براساس مطالعات براون (2005) گسترش پیدا نمود. (Dion, 2012: 5) وی معتقد بود دو نظریه دادوستد اجتماعی و یادگیری اجتماعی می‌توانند مبنایی برای تشریح رابطه رهبری اخلاقی با رفتار پیروان قرار گیرند. (والومبوا و دیگران، 2011: 205) برخی رهبری اخلاقی را حاصل ترکیب دو رهیافت نوع‌دوستانه(3) و خوددوستانه(4) دانسته‌اند. (Kanungo, 2001: 258) برخی نیز ادعا نموده‌اند که بخش‌هایی از رهبری تحول‌گرا(5) و رهبری قابل اعتماد(6) دارای محتوی اخلاقی می‌باشد. (Kalshovan et al, 2011 a: 52) اجماع تعاریف رهبری اخلاقی را نمایش رفتارهای اخلاقی از جانب رهبر در روابط درون‌شخصی و برون‌شخصی وی و انتقال این هنجارها به پیروان ـ که از طریق سه روش ارتباطات دوجانبه، تقویت رفتار و تصمیم‌گیری اخلاقی صورت می‌گیرد ـ می‌دانند. (رسیک و دیگران، 2011: 436) براون و دیگران، ساختار رسمی رهبری اخلاقی خود را براساس 10 شاخص به‌عنوان «مقیاس رهبری اخلاقی»(7) بسط داده‌اند. (Brown, 2005: 120) این مقیاس به سنجش ترکیبی از ویژگی‌های رهبری ازجمله صادقانه و بی‌طرفانه عمل کردن، آزادی دادن به کارکنان ـ به‌ویژه آزادی نسبت به انتقادات کارکنان ـ و پاداش دادن به افعال اخلاقی کارکنان با استفاده از مقیاسی تک‌بعدی می‌پردازد. (Kalshovan et al, 2011 b: 51) کالشون و دیگران با اضافه نمودن قابل اعتماد بودن به‌عنوان بعدی جدید به ادبیات رهبری اخلاقی، مقیاسی نوین را تحت عنوان «پرسش‌نامه رهبری اخلاقی در سازمان»(8) بسط داده‌اند. (Ibid) در مجموع می‌توان گفت این تئوری دارای مشترکات فراوان با تئوری‌های دیگری همچون رهبری تحول‌گرا، رهبری کاریزماتیک،(9) رهبری قابل اعتماد و رهبری روحانی(10) می‌باشد. (Avey & Wernsing, 2012: 21) نتایج تحقیقات همبستگی مثبت و تأثیر مستقیم رهبری اخلاقی بر نگرش و رفتار کارکنان همچون تعهد، رضایت شغلی، اعتماد، اثربخشی ادراک‌شده از رهبری و رفتار شهروندی کارکنان (Kalshovan et al, 2011 a: 53) و همچنین پدیده افشای عام (Bhal & Dadhich, 2011: 485) را نشان می‌دهد. همچنین تحقیقات نشان داد که بین مفاهیم و عملکرد رهبری اخلاقی و مدیریت استراتژیک، تفاوت معناداری وجود دارد. (Tutara et al, 2011: 1378) لیکن با وجود این تحقیقات در این حوزه (رهبری اخلاقی)، این عرصه همچنان حوزه‌ای جوان محسوب شده، دارای دامنه ادبیات محدودی می‌باشد. (Eisenbeiss, 2012: 791) سه تئوری مطرح و نزدیک به مفهوم رهبری اخلاقی عبارتند از: رویکرد رهبری تحول‌آفرین یا تحول‌گرا، رهبری مشترک یا سهامی و رهبری خدمتگزار. (ازگلی، 1385: 68) به‌دلیل گستردگی ادبیات موضوع در این بخش و به‌دلیل شهرت بیشتر تئوری رهبری خدمتگزار در میان سایر تئوری‌های مطروح‌شده، به شرح مختصری از این تئوری می‌پردازیم. تئوری رهبری خدمتگزار را اولین‌بار گرین لیف (1987) مطرح کرد. (تونکه‌نژاد، 1385: 23) مدل «هرم وارونه» را می‌توان ذات و جوهره رهبری خدمتگزار به‌شمار آورد. در این مدل، رهبران، خدمت‌گزاران پیروان خود محسوب می‌شوند. (قلی‌پور و حضرتی، 1388: 106) گرین لیف معتقد است برخلاف رهبری تحول‌آفرین که یک نظریه رهبرمدار است، رهبری خدمتگزار یک نظریه پیرومحور می‌باشد. (خائف الهی و دیگران، 1388: 69) به‌طور خلاصه می‌توان گفت رهبران خدمتگزار بر خدمت‌رسانی به دیگران تأکید می‌کنند و منافع شخصی را فدای منافع دیگران می‌نمایند تا افراد از درایت و سلامت بیشتری بهره‌مند گردند. (اسماعیل‌لو و خان‌محمدی، 1387: 17) با اشاره مختصری که بر ادبیات موضوع صورت گرفت، خلأهایی در دو حوزه از تئور‌های رهبری اخلاقی قابل مشاهده می‌باشد. اول آنکه تئوری‌های رهبری اخلاقی مذکور، هر یک در مدل عملی خود صفات و ویژگی‌های معینی را برای رهبری اخلاقی برشمرده‌اند. برای نمونه، در تئوری رهبری خدمتگزار، این ده ویژگی برای رهبر ذکر شده است: گوش دادن، همدلی، شفابخشی، آگاهی، متقاعد‌سازی، مفهوم‌سازی، آینده‌نگری و دوراندیشی، خادمیت و سرپرستی، تعهد به رشد افراد و ایجاد گروه. (قلی‌پور و حضرتی، 1388: 10) با این همه، همچنان شاهد توافق و اجماع نظر در این حوزه نیستیم. لذا نیاز به تئوری‌ای جامع و مشتمل بر آرای صحیح این حوزه لازم به نظر می‌رسد. دوم آنکه با توجه به غنای آموزه‌های دین مبین اسلام در تمامی حوزه‌های اخلاق، نیاز به تئوری مبتنی بر این آموزه‌ها که با عقاید و فرهنگ اسلامی همخوان باشد، حیاتی به نظر می‌رسد. تمامی تئوری‌های متفاوتی که در این حوزه با عنوان رهبری اخلاقی مطرح شده‌اند، ناشی از نگرش‌های فلسفی نظریه‌پردازان و اندیشمندان در فلسفه اخلاق می‌باشد. با توجه به دو خلأ فوق، تئوری رهبری اخلاق‌مدار را با تکیه بر پارادایم مدیریت اسلامی ارائه نموده‌ایم. با توجه به میان‌رشته‌ای بودن موضوع مورد مطالعه، نتایج تحقیق پس از مرور گسترده ادبیات تحقیق تبیین شده است. پارادایم واژه «پارادایم» از ریشه یونانی به‌معنای الگو(11) می‌باشد. ار نظر کوهن، سیر تکامل علم شامل مسیر خطی از فرضیات ابطال‌پذیر نمی‌باشد؛ بلکه متشکل از دوره‌های غیر مستمری از علوم هنجاری و تغییرات انقلابی(12) است. (کوهن، 1389: 130) پارادایم عبارت است از شیوه جدید نگرش به جهان که در میان گروهی از اندیشمندانی که در یک جامعه علمی به‌سر می‌برند، دارای زبان مفهومی یکسانی است و افراد بیرون از این جامعه در برابر آن حالت دفاعی پیدا می‌کنند. (وارث، 1380: 56) در هر رشته علمی، این پارادایم است که تعیین می‌کند چه باید مطالعه شود، چه سؤالاتی پرسیده شود و چگونه به این سؤالات پاسخ داده شود. لذا هر پارادایم در درون حوزه‌های علمی خاص، تعدادی مدل منطقی برای تحقیق و پژوهش ایجاد می‌کند که بدین وسیله آزمایش را تسهیل نموده، اصول کلی قابل تعمیمی را به وجود می‌آورد؛ یعنی چارچوبی کلی برای تحقیق و تفحص ایجاد می‌کند و همچنین جهت‌دهی هر رشته را تعیین می‌نماید. پارادایم مدیریت اسلامی «مدیریت اسلامی» سازه‌ای مرکب از مفهوم(13) مجردی به‌نام «اسلام» و سازه‌ای(14) به‌نام «مدیریت» است. از آنجا که مبنای اسلامی شدن تمامی علوم، توجه به خلقت به‌عنوان اساس کار است، (جوادی‌آملی، 1389 ب: 13) آنچه پارادایم مدیریت اسلامی را شکل می‌دهد، توجه و شناخت کیفیت رابطه‌ای است که خالق با مخلوقاتش برقرار می‌کند؛ یعنی کیفیت معرفت‌شناختی این شناخت می‌تواند شالوده و اساس تئوری‌پردازی در پارادایم مدیریت اسلامی قرار گیرد. بحث انسان‌شناسی، سه محور کلی دارد: الف) هویت انسان چیست؟ (هویت‌شناسی) ب) جایگاه انسان در آفرینش کجا است؟ (جایگاه‌شناسی) ج) تعامل میان انسان و آفرینش چگونه است؟ (تعامل‌شناسی انسان با هستی) (جوادی‌آملی، 1382: 24) حال برای تبیین مفهوم موردنظر خود از میان آیات و اشارات فراوان، تنها اشاره به آیه‌ای از قرآن کریم را کافی می‌دانیم. خداوند سبحان می‌فرماید: «نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی» (حجر / 29) که در تفسیر این آیه آمده که منظور از «نَفخَت» تأثیر گذاشتن در چیزی یا القای امر غیر محسوسی در آن چیز می‌باشد که در آیه شریفه مقصود از آن، ایجاد روح در آدمی است. (طباطبایی، 1374: 12 / 227) لذا اساس تمایز انسان از سایر موجودات همان روح انسانی است. اگر چنین است، انسان موجودی است که آسمان و زمین و موجودات مادی دیگر کوچک‌تر از او هستند؛ زیرا براساس حقیقتی که انسان دارد، کاری می‌تواند بکند که از دیگر موجودات ساخته نیست. (جوادی‌آملی، 1382: 35) حال چگونه چنین دیدگاهی مبنای پارادایم مدیریت اسلامی قرار خواهد گرفت؟ از آنجا که در علوم سازمان و مدیریت، انسان‌های صاحب منفعت به‌عنوان عاملی محوری (موسوی و ابطحی، 1388: 1) آن را تشکیل می‌دهند (ذی‌نفعان مرتبه اول)، باید به‌منظور بسط پارادایم اسلامی به وجه مشترک انسان‌ها توجه نمود. این وجه براساس بحث پیش‌گفته همان نفخه الهی می‌باشد که تجلی آن در بعد مجرد وجود انسان صورت پذیرفته است. به بیان دیگر، پارادایم صحیح می‌بایست با خواسته‌های فطری وجود انسان همخوانی داشته باشد. لذا تئوری‌ای در علوم سازمان و مدیریت اسلامی تلقی خواهد شد که بر مبنای دو بعد مادی و معنوی وجودی انسان شکل گرفته باشد و این دو جنبه را با محوریت توجه به تعالی روح انسان (سیر صعودی) مدنظر قرار داده باشد. البته سنجه و لازمه آن، هماهنگی تئوری با آموزه‌های اسلامی خواهد بود. نکته قابل توجه، تعدد و تمرکز آیات و روایات فراوان در این حوزه می‌باشد که می‌تواند شالوده و سنجه‌ای برای تئوری‌پردازی در تمام حوزه‌های مدیریت قرار گیرد. فطرت در لغت به‌معنای خلقت و شکافتن پرده عدم و آفرینش یک موجود است. گویا خداوند انسان را به‌گونه‌ای آفریده که به حق تمایل دارد و از باطل بیزار است. ضمن آنکه، امور فطری انسان کم و زیاد می‌شود؛ اما به‌کلی محو نمی‌شود. (قرائتی، 1383: 9 / 197) همچنین بُعد توجه مادی وجودی انسان نیز براساس آیات و احادیث همان ایجاد تقدیر معیشت برای انسان‌ها است که امام باقر(علیه السلام) آن را یکی از نشانه‌های کمال انسان معرفی می‌نمایند.(15) (کلینی، 1390: 1 / 39) حال تئوری‌ای را که بر این اساس (توجه به دو بعد فطری و مادی) سامان یافته باشد، می‌توان اسلامی تلقی نمود و همچنین تئوری‌های رایج را با استفاده از این سنجه می‌توان اعتبارسنجی نمود. برای نمونه، تئوری برابری آدامز از آنجایی که بر مبنای توجه به اصل انصاف بنا نهاده شده است، رای نمونه، صحیح و قابل قبول تلقی خواهد شد؛ چراکه انصاف امری فطری در وجود آدمی است که در آموزه‌های دینی نیز تأکید شده است؛ هرچند می‌توان این نقد را مطرح کرد که در اسلام، مفهوم انصاف گسترده‌تر و جامع‌تر از تئوری برابری آدامز است؛ لیکن می‌توان با بسط مفهوم اسلامی انصاف به تئوری مذکور، آن را در قالب یک تئوری منطبق با پارادایم اسلامی پذیرفت. در مورد سایر تئوری‌های رایج مدیریت نیز می‌توان با استفاده از ممیزی مذکور، به شناسایی ابعاد اسلامی و غیر اسلامی آنان پرداخت. برخی پارادایم اسلامی را برپایه چندین ارزش متعالی معرفی نموده‌اند که بر روش زندگی، اندیشه و عمل افراد حاکمیت دارد. این ارزش‌های متعالی عبارتند از: 1. برابری و عدالت اجتماعی؛ 2. عدل؛ 3. رأفت و شفقت؛ 4. درستکاری و اعتقاد صحیح؛ 5. خودکنترلی؛ 6 . احترام به مالکیت شخصی؛ 7. رشد شخصی از طریق آموختن مداوم؛ (کلانتری و دانایی‌فرد، 1378) لیکن به عقیده نگارندگان، آنچه مبنای تئوری‌پردازی قرار گیرد، باید در یک سطح بالاتر از مفاهیم مذکور قرار داشته باشد. با توجه به آموزه‌های اسلامی و نتیجه تحقیقات نگارندگان، یکی از این سازه‌های مورد پذیرش که بنیانی فطری دارد، اخلاق می‌باشد؛ چراکه اخلاق در عقاید اسلامی، امری فطری و مطابق با فطرت انسانی است و با آموزه‌های دین مبین اسلام همراه می‌باشد. شهید مطهری معتقد است اولاً، دین می‌تواند بنیاد اخلاق باشد و از این طریق اخلاق را ضمانت کند؛ ثانیاً، وجود اخلاق و نیاز بشر به آن دلیلی بر ضرورت وجود دین است. (مطهری، 1375: 30) از منظر قران کریم و سیره اولیای دین به‌سادگی می‌توان دریافت که دین همواره با اخلاق عجین است و دین بدون اخلاق قابل تصور نخواهد بود. در حدیث مشهوری از رسول اکرم| نقل شده است که ایشان دین را معادل با حسن خلق و حسن خلق را معادل با پرهیز از غضب معرفی نموده‌اند.(16) (ورام، تاریخ: 1 / 89) در آیه شریفه «فَأ‌َقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّین‌ِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْق‌ِ اللَّهِ ذَٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَٰکِنَّ أ‌َکْثَرَ النَّاس‌ِ لَا یَعْلَمُونَ» (روم / 30) نیز نه‌تنها خداشناسی، که دین و آئین به‌طورکلی و در تمام ابعاد، یک امر فطری معرفی شده است. (مکارم شیرازی، 1374: 16 / 418) براساس این حدیث و آیه به‌سادگی می‌توان نتیجه گرفت که اخلاق نیز که به بیان رسول اکرم| معادل با دین می‌باشد، امری فطری است. به زبان ساده‌تر، فطرت انسانی، اخلاق حسنه را دوست داشته و خواهد داشت. همچنین می‌توان گفت آموزه‌های دینی و اخلاقی از یک جنس هستند و هر یک را می‌توان از دیگری اقتباس نمود و تشخیص داد؛ چراکه این دو قابل تمایز نیستند و هر دو براساس فطرت انسانی بنا نهاده شده‌اند. از همین‌رو اخلاقیات در کنار عبادات و اعتقادات جایگاه رفیعی در ایجاد، استقرار و استمرار وحدت انسان‌ها دارند. (خدایار، 1390) خداوند پس از ذکر یازده سوگند می‌فرماید: «قَدْ أ‌َفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا» (شمس / 10 ـ 9) و تزکیه نفس و خودسازی را عامل اساسی رسیدن انسان به رستگاری معرفی می‌نماید. (قهرمانیان و حسینی‌زاده، 1390) از مجموع چنین روایات و براساس ادله عقلی و نقلی به‌طور یقین چنین برمی‌آید که یکی از عالی‌ترین اهداف دین اسلام و نزول قرآن کریم، تطهیر نفس از رذائل اخلاق و تحلیه آن به مکارم اخلاق و صفات پسندیده می‌باشد. (فاطمی‌نیا، 1391) بر این اساس می‌توان ادعا نمود اگر تئوری‌ای براساس این بعد فطری وجودی انسان (اخلاق) بنا شود، صحیح و قابل اعتماد خواهد بود. در مقاله حاضر به ایجاد تئوری عملیاتی مبتنی بر سازه مذکور (اخلاق) پرداخته شده است. حال آنچه در این باب اهمیت پیدا می‌کند، چیستی و چگونگی اخلاق براساس آموزه‌های اسلامی خواهد بود. در ادامه تلاش می‌شود با مروری کوتاه در ادبیات اسلامی، این موضوع تجزیه و تحلیل شود و با دستیابی به تعریفی عملیاتی از اخلاق، تئوری رهبری اخلاق‌مدار بر آن استوار گردد. علم اخلاق در یک تقسیم‌بندی کلی به اخلاق نظری یا فلسفه اخلاق، اخلاق تطبیقی یا اخلاق مقارن و اخلاق عملی یا روش اخلاقی تقسیم می‌گردد. (مهدوی کنی، 1390) در باب چیستی اخلاق، بحث به فلسفه اخلاق گرایش پیدا می‌کند که در اینجا به‌دلیل طولانی بودن این موضوع، از میان نظریات گوناگون، تنها اشاره‌ای کوتاه به فلسفه اخلاق اسلامی از دیدگاه شهید مطهری شده است. فلسفه اخلاق اسلامی از منظر شهید مطهری استاد مطهری در حوزه اخلاق دستوری، نظریه بدیع و متقنی به‌نام «نظریه پرستش» را ارائه می‌نماید. (محمدرضایی، 1382: 44) بر این اساس، انسان به‌همان میزان که خدا را ناآگاهانه پرستش می‌کند، ناآگاهانه هم از برخی قوانین الهی که در فطرت انسان است، پیروی می‌کند. (مطهری، 1375: 128) انسان دارای دو نوع شعور ظاهر و شعور باطن (شعور مغفول‌عنه) است. کار اخلاقی که انسان خودآگاه یا ناخودآگاه انجام می‌دهد، نوعی پرستش در آن نهفته است؛ اما تفاوت انسان‌ها در خداشناسی در مرحله آگاهانه است. (خسرویه، 1386: 99) لذا پیغمبران برای همین آمده‌اند تا ما را به فطرت خود سوق دهند و آن شعور ناآگاهانه و آن امر فطری را تبدیل به یک امر آگاهانه نمایند. (مطهری، 1375: 131) برای ارائه یک تئوری عملیاتی، نیازمند تعریفی عملیاتی از اخلاق که همسو با فلسفه اخلاق اسلامی باشد، هستیم. لذا به بحث اخلاق کاربردی(17) معطوف می‌شویم و صرف‌نظر از تعاریف متعدد آن حوزه، تعریفی عملیاتی که همخوان با آموزه‌ها و فلسفه اخلاق اسلامی باشد، ارائه خواهیم کرد. پی نوشت: 1. Ethical leadership. 2. Post-Enron. 3. Altruistic. 4. Egoistic. 5. Transformal leadership. 6. Authentic leaderhip. 7. Ethical leadership scale (ELS). 8. Ethical leadership at work questionnaire (ELW). 9. Charismatic leaderhip. 10. Spiritual leaderhip. 11. Pattern. 12. Revolutionary change. 13. Concept. 14. Construct. 15.الکمال کل الکمال التفقه فی الدین و الصبر على النائبة و تقدیر المعیشة. 16. جاءَ رجل الى رسول الله(صلی الله علیه و آله) من بین یدیه، فقال: یا رسول الله ما الدین؟ فقال: حسن الخلق. ثم أتاه عن یمینه، فقال: ما الدین؟ فقال: حسن الخلق. ثم أتاه من قبل شماله، فقال: ما الدین؟ فقال: حسن الخلق. ثم أتاه من ورائه، فقال: ما الدین؟ فالتفت الیه و قال: أما نَتفقّه؟ الدین، هو أن لاتغضب. 17. Applied ethics. منابع و مآخذ قرآن کریم.
آقاپیروز، علی، 1390، «رهبری در مدیریت اسلامی»، نشریه اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، سال اول، شماره سوم، زمستان.
اترک، حسین، 1389، «وظیفه‌گرایی اخلاقی»، فصلنامه اخلاق در علم و فناوری، سال پنجم، شماره‌های 1 و 2.
ازگلی، محمد، 1385، «درآمدی بر رویکردهای رهبری اخلاقی»، نشریه علوم انسانی، مصباح، خرداد و تیر، شماره 63.
اسمعیل‌لو، سجاد و هادی خان‌محمدی، 1387، «سبک رهبری خدمتگزار»، مجله تدبیر، خرداد، شماره 193.
باقری، حسین و محمد صالحی و محمد حاجی‌زاد، 1389، «اخلاق حرفه‌ای در مدیریت»، فصلنامه پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق، سال سوم، بهار و تابستان، شماره 8 ـ 7.
بلانچارد، کنت و پاول هرسی، 1378، مدیریت رفتار سازمانی، ترجمه قاسم کبیری، تهران، ماجد، چ ششم.
بیک‌زاد، جعفر و محمد صادقی و روح‌الله کاظمی قلعه، 1389، «اخلاق حرفه‌ای ضرورتی اجتناب‌ناپذیر سازمان‌های امروزی»، نشریه عصر مدیریت، سال چهارم، شماره 17 ـ 16.
تونکه‌نژاد، ماندنی، 1385، «مقایسه دو سبک رهبری خدمت‌گذار و تحول‌گرا ـ دو محیط، دو سبک رهبری»، مجله تدبیر، شماره 174.
تمیمی آمدی، عبدالواحدابن‌محمد، تاریخ غررالحکم و دررالکلم، تصحیح سید مهدی رجایی، بی‌جا، دارالکتاب الاسلامی.
جوادی‌آملی، عبدالله، 1382، «حق و تکلیف»، مجله حکومت اسلامی، شماره 29.
ـــــــــــــــ ، 1385، «حکمت تکالیف و حقوق در تعالیم اسلامی»، نشریه پاسدار اسلام، شماره 292 ـ 291.
ـــــــــــــــ ، 1389 الف، «حق و تکلیف از منظر نهج‌البلاغه»، نشریه افق حوزه، شماره 264، فروردین.
ـــــــــــــــ ، 1389 ب، «علوم انسانی در صبغه اسلامی»، مجله عیار (سخن سمت)، شماره 23 (سخنان استاد جوادی آملی در جمع مسئولان سازمان سمت).
ـــــــــــــــ ، 1391، مفاتیح الحیوة، مرکز نشر اسراء، بهار، چ 16.
حبیبی، معصومه و نسرین جزنی و سجاد نصر، 1389، «تحلیل عوامل مؤثر بر استرس شغلی و راهکارهای مدیریت آن (مورد پژوهی منطقه 3 عملیات انتقال گاز)»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، سال اول، شماره 4، تابستان.
حبیبی، معصومه و دیگران، 1390، «عدالت ادراک شده از سوی کارکنان در رابطه با تعدیل نیروی انسانی و تأثیر آن بر نشر دانش سازمانی (مطالعه موردی: صنعت پتروشیمی)»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، سال دوم، شماره 7، بهار.
ـــــــــــــــ ، 1379، «دام‌های پنهان در تصمیم‌گیری»، نشریه توسعه مدیریت، شماره 15، تیر ماه.
خائف الهی، احمد و دیگران، 1388، «تبیین الگوی اثربخشی سازمان‌های دولتی ایران براساس نقش رهبری خدمتگزار»، نشریه مدرس علوم انسانی، تابستان، شماره 61.
خدایار، دادخدا، 1390، «نقش راهبردی اخلاق در ایجاد وحدت»، فصلنامه پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق، سال چهارم، پاییز، شماره 13.
خسرویه رضازاده، رزق‌الله، 1386، اراده خلاق انسان، انتشارات هاتف، مشهد.
خمینی، سید روح‌الله، 1371، صحیفه امام خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
داج‌خوش، سید صادق، 1391، «طراحی مدل اخلاق کسب‌وکار با رویکرد تجزیه و تحلیل شبکه‌ای فازی ـ مطالعه موردی مرکز آمار ایران»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده مدیریت و اقتصاد.
رابینز، استفن، پی، 1385، مبانی رفتار سازمانی، ترجمه علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چ 12.
رضائیان، علی، 1387، مبانی مدیریت رفتار سازمانی، انتشارات سمت، تهران، چ نهم.
سلطان‌مرادی، محمد و مریم هابیلی، 1390، «حقوق بشر در نهج‌البلاغه»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، شماره 5، بهار.
سلطانی، مرتضی، 1382، «مدیریت اخلاق در سازمان»، مجله تدبیر، شماره 132، اردیبهشت.
سیادت، سیدعلی و علی نصر اصفهانی و سمیه اله‌یاری، 1389، «رهبری اخلاقی در سازمان‌های آموزشی»، ماهنامه مهندسی فرهنگی، سال پنجم، مهر و آبان، شماره 46 ـ 45.
شبر، سید عبدالله، 1390، اخلاق، ترجمه محمدرضا جباران، مؤسسه انتشارات هجرت، چ 17.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1374، تقسیر المیزان، ج 12، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی.
علی‌احمدی، علیرضا، فاطمه ثقفی، حمید رحیمیان و اکبر کاری دولت‌آبادی، 1389، «طراحی مدل مفهومی مشارکت مردمی و عدالت محوری در بستر دولت الکترونیکی بر پایه متدولوژی تفکر ارزشی»، مدیریت فردا، بهار و تابستان، شماره 23.
فاطمی‌نیا، سید عبدالله، 1391، نکته‌ها از گفته‌ها، نشر مسجد و حسینیه الزهرا÷، چ پنجم.
قراملکی، احد و همکاران، 1386، اخلاق حرفه‌ای در تمدن ایران و اسلام، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
قراملکی، احد، 1383، «تعارض‌های اخلاقی در سازمان»، نشریه دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، شماره بهار و تابستان، شماره 7.
ـــــــــــــــ ، 1388 الف، اخلاق سازمانی، سرآمد، چ اول.
ـــــــــــــــ ، 1388 ب، درآمدی بر اخلاق حرفه‌ای، سرآمد، چ دوم.
ـــــــــــــــ ، 1389 الف، «بنیان اخلاقی اصل تقدم تعلیم و تربیت خویش بر تعلیم و تربیت دیگران در پرتو حکمت 73 نهج‌البلاغه»، نشریه نهج‌البلاغه، شماره 30، ماه 7، 8 و 9.
ـــــــــــــــ ، 1389 ب، اخلاق کاربردی در ایران و اسلام، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چ اول.
قرائتی، محسن، 1389، 300 نکته در مدیریت اسلامی، برگرفته از تفسیر نور، انتشارات مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چ سوم، نوبت بهار.
ـــــــــــــــ ، 1383، تفسیر نور، تفسیر تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قربانی، نیما، 1384، سبک‌ها و مهارت‌های ارتباطی، نشر نیلوفر، تهران.
قلی‌پور، آرین و محمود حضرتی، 1388، «تبیین ابزار سنجش رهبری خدمت‌گذار در سازمان‌های دولتی ایران»، پژوهش‌های مدیریت، سال دوم، بهار، شماره 3.
قهرمانیان، مریم و سید علی حسینی‌زاده، 1390، «تحلیل معناشناسی تزکیه و تهذیب در آیات قرآن با تأکید بر تفسیر المیزان»، فصلنامه مطالعات تفسیری، سال دوم، زمستان، شماره 8 .
کرمانی، محمد، 1392، «بررسی رابطه سطح آگاهی و نوع نگرش کارکنان به خصوصی‌سازی مطالعه موردی: پتروشیمی خراسان»، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت.
کلانتری، بهروز و حسن دانایی‌فرد، 1378، «در جستجوی پارادایمی برای مدیریت دولتی / آیا می‌توان از مدیریت دولتی اسلامی چیزی آموخت؟»، نشریه علوم انسانی (دانشگاه امام حسین(علیه السلام))، فروردین، شماره 29.
کلینی، محمدبن یعقوب، 1390، اصول کافی، ج 3، مترجم داود روحانی‌معین، بی‌جا، طاووس بهشت، چ اول.
کوهن، تامس، 1389، ساختارهای انقلاب‌های علمی، ترجمه سعید زیباکلام، تهران، سمت، چ اول.
محمدرضایی، محمد، 1382، «فلسفه اخلاق از دیدگاه استاد شهید مطهری(رحمه الله علیه)»، نشریه قبسات، شماره 31 ـ 30.
مطهری، مرتضی، 1375، فلسفه اخلاق، صدرا، چ 15.
مکارم شیرازی، ناصر، 1386، «اخلاق، اصلاح و تربیت»، نشریه اصلاح و تربیت، اردیبهشت، شماره 61.
مکارم شیرازی، ناصر و گروه نویسندگان، 1374، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
مهدوی‌کنی، محمدرضا، 1390، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
موسوی، سید‌محمد و سید حسین ابطحی، 1388، (تدوین استراتژی منابع انسانی (مطالعه موردی: یکی از سازمان‌های معنوی کشور))، فصلنامه پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی، سال اول، شماره 3.
وارث، سید حامد، 1380، «نگرش فراپارادایمی به مدیریت دولتی»، نشریه دانش مدیریت، ویژه‌نامه مدیریت دولتی، سال 14، شماره 55، زمستان.
الوانی، سید مهدی و محمدحسین رحمتی، 1385، «فرآیند تدوین منشور اخلاقی برای سازمان»، نشریه فرهنگ مدیریت، شماره 15، ص 70 ـ 43
الوانی، سید مهدی، 1379، «منشور اخلاقیات سازمان در کلام مولا علی(علیه السلام)»، نشریه مدیریت دولتی، شماره 48 و 49.
ـــــــــــــــ ، 1383، «اخلاقیات و مدیریت به‌سوی نظام اخلاقیات یکپارچه در سازمان»، نشریه مطالعات مدیریت بهبود و تحول، شماره 42 ـ 41.
وجدانی، فاطمه و محسن ایمانی، رضا اکبریان و علیرضا صادق‌زاده، 1391، «تحلیل شکاف میان نظر و عمل اخلاقی از دیدگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق، سال پنجم، شماره 18، زمستان.
ورام ابن‌ابی فراس، مسعودابن‌عیسی، تاریخ تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (معروف به مجموعه ورام)، باب العتاب.
Annebel H. B. De Hoogh, Deanne N. Den Hartog, 2008, “Ethical and despotic leadership relationships with leader's social responsibility, top management team effectiveness and subordinates' optimism: A multi-method study”, The Leadership Quarterly 19, pages 297: 311
Armonk NY, 2007, Ethics in Public Management, Sharpe, Inc
Bernard Burnes, Rune Todnem, 2012, Leadership and Change: The Case for Greater Ethical Clarity, J Bus Ethics 108, pages 239: 252
Brown, M. E, Trevin L. K., Harrison, D. A., 2005, Ethical leadership: A social learning perspective for construct develop-ment and testing. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 97, 117-134.
Catherine Marsh, 2012, Business Executives’ Perceptions of Ethical Leadership and Its Development, J Bus Ethics, DOI 10. 1007/s10551-012-1366-7
Christian J. Resick, Gillian S. Martin, Mary A. Keating, Marcus W. Dickson, Ho Kwong Kwan, Chunyan Peng, 2011, What Ethical Leadership Means to Me: Asian, American, and European Perspectives, Journal of Business Ethics, 101, pages 435-457.
Denis Collins, 2009, Essential of business ethics, John wiley & sons, inc.
Fred O. Walumbwa, David M. Mayer, Peng Wang, Hui Wang, Kristina Workman, Amanda L. Christensen, 2011, Linking ethical leadership to employee performance: The roles of leader-member exchange, self-efficacy, and organizational identification, Organizational Behavior and Human Decision Processes 115, pages 204: 213.
Gallagher Ann, Tschudin Verena, 2010, “Educating for ethical leadership”, Nurse Education Today, 30, pages 224: 227
Hasan Tutara, Mehmet Altınozb, Demet Çakıroglu, 2011, Is ethical leadership and strategic leadership a dilemma? A descriptive survey, Procedia Social and Behavioral Sciences 24, pages 1378: 1388.
James B. Avey, Tara S. Wernsing, Michael E. Palanski, 2012, Exploring the Process of Ethical Leadership: The Mediating Role of Employee Voice and Psychological Ownership, J Bus Ethics 107: 21-34.
Kanika T. Bhal, Anubha Dadhich, 2011, Impact of Ethical Leadership and Leader Member Exchange on Whistle Blowing: The Moderating Impact of the Moral Intensity of the Issue, J Bus Ethics 103, pages 485: 496.
Kanungo, R. N., 2001, “Ethical values of transactional and transformational leaders, Canadian Journal of Administrative Sciences”, 18,pages 257: 265.
Karianne Kalshoven, Deanne N. Den Hartog, Annebel H. B. De Hoogh, 2011 a, “Ethical Leader Behavior and Big Five Factors of Personality”, Journal of Business Ethics, 100, pages 349-366.
Karianne Kalshoven, Deanne N. Den Hartog, Annebel H. B. De Hoogh, 2011 b, “Ethical leadership at work questionnaire (ELW): Development and validation of a multidimensional measure”, The Leadership Quarter, 22, pages 51-69.
Laura Reave, 2005, “Spiritual values and practices related to leadership effectiveness”, The Leadership Quarterly, 16, pages 655: 687.
Michael E. Brown-Linda K. Trevino, 2006, “Ethical leadership: A review and future directions”, The Leadership Quarterly, 17, pages 595-616.
Michel Dion, 2012, “Are ethical theories relevant for ethical leadership?”, Leadership & Organization Development Journal, Vol. 33 Iss: 1, pages 4: 24.
Mojtaba rafiee, Mohammad mosavi, Rasool Amirzadeh, 2010, “Formulating and Elaborating a model for the recognition of intellectual capital in Iranian Universities”, World Applied Science Journal, 10, pages 23: 28.
Mojtaba rafiei, Mohammad mousavi, Zahra mohammadi, 2011, “Investigating the effect of transformational and transactional style on the effectiveness of organizational leadership (A case study in an Iranian educational organization)”, World Applied Science Journal, 14, pages 341: 350.
Mollie Painter-Morland, 2008, “Systemic Leadership and the Emergence of Ethical Responsiveness”, Journal of Business Ethics, 82, pages 509: 524.
Silke Astrid Eisenbeiss, 2012, “Re-thinking ethical leadership: An interdisciplinary integrative approach”, The Leadership Quarterly, 23, pages 791-808. مجتبی رفیعی: استادیار دانشگاه پیام نور مرکز اراک. علیرضا علی احمدی: دانشیار دانشگاه علم و صنعت. محمد موسوی: استادیار دانشگاه پیام نور مرکز مشهد. محمد کرمانی: دانشجوی دکتری مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق 20 ادامه دارد/
93/12/06 - 04:20
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 131]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها