تبلیغات
تبلیغات متنی
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
بهترین دکتر پروتز سینه در تهران
محبوبترینها
راهنمای انتخاب شرکت‌های معتبر باربری برای حمل مایعات در ایران
چگونه اینورتر های صنعتی را عیب یابی و تعمیر کنیم؟
جاهای دیدنی قشم در شب که نباید از دست بدهید
سیگنال سهام چیست؟ مزایا و معایب استفاده از سیگنال خرید و فروش سهم
کاغذ دیواری از کجا بخرم؟ راهنمای جامع خرید کاغذ دیواری با کیفیت و قیمت مناسب
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
آفریقای جنوبی چگونه کشوری است؟
بهترین فروشگاه اینترنتی خرید کتاب زبان آلمانی: پیک زبان
با این روش ساده، فروش خود را چند برابر کنید (تست‌شده و 100٪ عملی)
خصوصیات نگین و سنگ های قیمتی از نگاه اسلام
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1867279646
اخلاق دینی و تعامل سایبری
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
اخلاق دینی و تعامل سایبری
محیط سایبر ضمن فراهم سازی امکانات پیشرفت زا، آسیب هایی نیز همراه دارد؛ آسیب هایی که با ماهیت سایبر قرین است. خصوصیات فضای سایبر، نظیر ارتباطی بودن، امکان پنهان نگهداشتن هویت، حاکمیت چندگانگی و تضاد هنجاری و نبود راهکار نظارتیِ کارآمد، مستعد رفتارهای غیراخلاقی در کاربران است.
بخش دوم و پایانی د. دلایل کم توجهی به دستورات اخلاقی 1) ضعف استدلال اخلاقی افرادی که حریم اخلاقی دیگران را محترم نمی شمارند قطعاً خود از سرمایه های اخلاقی نازل تری بهره مندند. کلبرگ در تحقیقی دربارة مراحل شناخت قضاوت اخلاقیِ افراد مجرم، به این نتیجه رسیده که انجام رفتار مجرمانه و غیراخلاقی به سبب رشد ضعیف اخلاقی آنهاست. این نظریه که به نظریة «رشد اخلاقی» معروف است، اظهار می دارد که بزهکاران به علت عدم فرصت اجرای نقش در کودکی، نتوانسته اند استدلال اخلاقی خود را وسعت بخشیده و در نتیجه رشد اخلاقی ضعیفی داشته اند.41 ضعف استدلال اخلاقی و کم توجهی به دستورات و احکام و قواعد اخلاقی، خود متأثر از عدم اطمینان افراد از درستی و صحت مرجع آنهاست.42 2) نیازها، و سایق های مختلف رفتار انسان تحت تأثیر عوامل انگیزشی است. انگیزه ها هم خود متأثر از نیازها و سایق های حاصل از آن است.43 نیازها و سایق های رفتاری در انسان گونه های مختلفی دارند که در اینجا ذیل دو عنوان کلی «نیازهای فیزیولوژیک» و «نیازهای روانی» بررسی می شوند. با توجه به اصل روان شناختی وابستگی رفتار به انگیزه، ممکن است کم توجهی به قواعد و اوامر اخلاقی بدین سبب باشد که انگیزة رفتار اخلاقی، قوی و مستحکم نیست؛ یعنی ممکن است فرد به اصول اخلاقی ایمان داشته باشد و انگیزة کافی برای انجام فعل اخلاقی داشته باشد، با این حال، این انگیزه تداوم نیافته و بر اثر گرایش ها و سایق های بیرونی و درونی افراد دچار اختلال شود. 3) ضعف ضمانت اجرا یکی دیگر از دلایل کم توجهی به دستورات اخلاقی، خصوصاً در فضای مجازی، ضعف ضمانت های اجرایی است. ضمانت های اجرایی رسمی به سختی قادرند بر فضای مجازی نظارت داشته باشند، علاوه بر اینکه ضمانت های اجرایی غیررسمی که امینت اخلاقی را تأمین کنند، وجود نداشته یا حضور آنها بسیار کم رنگ است. به سبب ضعف ضمانت اجراست که شکستن هنجارهای اخلاقی در فضای اینترنتی بسیار چشمگیرتر از جهان واقعی است. علت آن نیز این است که روابط اینترنتی در فضایی صورت می گیرد که هیچ سازمانی کنترل عضویت در شبکه های مجازی را به عهده نداشته و هیچ سازمان متمرکز جهانی برای مسدود کردن تارنماها وجود ندارد،44 ازاین رو ضعف ضمانت های اجرا مستعد بروز رفتارهای هنجارشکنانة اخلاقی خواهد بود. دستاوردهای دین در تقویت رفتار اخلاقی با توجه به عوامل کم توجهی افراد به احکام و دستورات اخلاقی، سزاوار است بررسی شود که دین چه نقش ها و کارکردهایی در این زمینه می تواند داشته باشد یا دستاوردهای دین در رفع محدودیت های پیش گفتة اخلاقی چیست؟ دین برای جبران کمبود انگیزشی و تضمینی و همچنین تقویت توجه به دستورات اخلاقی، کارکردها و نقش های مهمی برعهده دارد که به مواردی از آن اشاره می شود. دین، مرجع اطمینان بخش صدور احکام اخلاقی افراد هنگامی انگیزة کافی برای مراعات کردن قواعد اخلاقی و انجام رفتار اخلاقی به دست می آورند که از بنیة استدلال اخلاقی قابل دفاع بهره مند باشند. یکی از زمینه های تقویت استدلال و پیدایش انگیزه در انسانها این است که به طریقی بر درستی احکام و دستورات اخلاقی واقف شده و احکام و دستورات اخلاقی را اطمینان بخش تلقی کنند. راه وقوف بر درستی احکام و دستورات اخلاقی یا وجدان اخلاقی انسانهاست و یا توصیهای که از سوی توصیه کنندهای آگاه و دلسوز صادر شود. از آنجا که احکام اخلاقی دینی، از منبع وحی صادر می شود و هیچ تردیدی در خصوص آگاهی و خیرخواهی خداوند در دل مؤمنان وجود ندارد، انگیزه و اطمینان قوی در پیروی از آن احکام در جان مؤمنان پدید می آید.45 دین استمراربخش انگیزة رفتار اخلاقی حفظ و تقویت انگیزه در تداوم رفتار اخلاقی نقش کلیدی دارد. دین و گزاره های دینی فرد را در جهت حفظ، تقویت و استمرار انگیزه رفتار اخلاقی کمک می کند.46 دین، هم معیارهای ثابت برای توجیه اخلاق فراهم می کند و از رهگذر آن انگیزه ها، ثبات و جاودانگی می یابد و هم معتقدات دینی از جمله اعتقاد به روز قیامت و اعتقاد به پاداش عذاب اخروی انگیزة بیشتری برای پیروی از احکام اخلاقی فراهم می آورد.47 بنابراین، باورهای دینی، هم در ایجاد انگیزة اخلاقی مؤثر است و هم در بقا و استمرار آن. ضمانت های اجرای دینی برای اخلاق نبود ضمانت اجرا یکی از چالش های مورد بحث در اخلاق به شمار می رود. این محدودیت، در حوزه تعاملات سایبری چشمگیرتر و مسئله سازتر به نظر می رسد. بنابراین، جست وجوی تضمین برای اخلاق، زمینه ساز عملی شدن هرچه بیشتر اصول اخلاقی در فضای واقعی و مجازی خواهد بود. یکی از کارکردهای اخلاقی دین در اندیشة متفکران اسلامی، فراهم ساختن ضمانت اجرا برای اصول اخلاقی است.48 خصوصیات روان شناختی انسان ضرورت تضمین و انگیزه های دینی را ضروری تر می سازد، زیرا اصول اخلاقی و برنامه های تربیتی هنگام طغیان غرایز و شهوت ها و رویارویی با کشش ها و سایق های درونی، ممکن است دچار اختلال شود. در این وضعیت، ضروری است نیرویی فراتر از وجدان انسان کنترل و تعدیل او را برعهده گیرد.49 اعتقاد به خدا که از همه تر و خشک عالم آگاه است50 و از رگ گردن به انسان نزدیک تر است،51 و همچنین ایمان به دنیای دیگری که در آن نیکوکاران پاداش گرفته و بدکاران به سزای اعمال خود می رسند، ضمانتی برای تحقق عملی احکام اخلاقی به دست می دهد. ناظر اخلاقی در خلوتگه های سایبری یکی از عوامل اساسی وقوع جرایم و هنجارشکنی اخلاقی در فضای سایبر، پنهانی بودن وقوع جرم و پنهان ماندن هویت مجرم است. این خصوصیت ضمن اینکه به کاربر انگیزه جرم می دهد، تدابیر پیشگیرانه جرم را نیز با مانع روبه رو می سازد. مانع بودن فضای سایبر به این سبب است که باعث می‌شود شخص بدون مشاهده کسی یا بیآنکه کسی اجازه تعرض به حریمش را داشته باشد، براساس میلش عمل کند. برخلاف دنیای فیزیکی، در فضای سایبر این امکان وجود دارد که کاربران بتوانند در خصوصیترین و ایمنترین مکان، شدیدترین ناهنجاریها را مرتکب شوند. امکان ارتکاب جرم در حریم امن و امکان مخفی نگهداشتن هویت واقعی، باعث شده است که بسیاری از افراد در فضای سایبر در مقایسه با دنیای فیزیکی، چهره یا شخصیت متفاوتی از خود بروز دهند.52بنابراین، محیط سایبر خلوتگهی53 می شود که فرد را وادار می کند تا خود را در هرنوع استفاده از امکانات فراهم شده در فضای مجازی آزاد بپندارد، ازاین رو اگر فرد به عنوان کاربر و عضو تعامل گر در فضای اینترنتی، خود را در موقعیتی ببیند که از او مراقبت می شود قطعاً انحرافات او کاهش خواهد یافت. در منابع دینی به این خصوصیت روان شناختی انسان که در خلوت ها انگیزه گناه در او بیشتر می شود، توجه زیادی صورت گرفته است. شاید به علت همین خصوصیت است که در روایات معصومان (ع) مجالست زن و مرد در مکان هایی که شخص سوم آنها را نمی بیند، منع شده است54 و اعتقاد به خداوند به عنوان مراقبت کننده و ناظر رفتار و کردار انسان، عامل بازدارنده، نگهدارنده و کنترل گر آسیب ها و مفاسد اخلاقی و اجتماعی مدنظر قرار گرفته است. حضرت امام رضا (ع) در حدیثی که به «علل الشرایع» مشهور است، ایمان به خداوند را عامل بازدارنده دانسته و ریشة بسیاری از انحراف های فردی و اجتماعی را در ضعف یا عدم ایمان به خداوند و عدم توجه به ناظر و مراقبت کننده اعمال و رفتارها دانسته اند. آن حضرت در پاسخ به این پرسش که چرا باید به خداوند اقرار کرد، نگرش کارکردگرایانه انتخاب نموده، چنین می فرمایند: دلیل لزوم اقرار به خداوند زیاد است، از جمله اینکه کسی که به خداوند اقرار نمی کند از گناهانش دوری نمی جوید و از ارتکاب گناهان کبیره، امتناع نمی ورزد، و به هیچ کسی که ناظر و مراقب خواسته ها و لذت خواهی هایش در فساد و ظلم باشد، توجه نمی کند، ازاین رو هنگامی که فرد گناه کرد و تمام آنچه می خواست و هوس می کرد بدون مراقبت یک مراقبت گر مرتکب شد، زمینه نابودی جامعه و هجوم برخی بر برخی دیگر فراهم خواهد شد. در نتیجه، این امر سبب می شود که آنها آبرو و مال همدیگر را به تاراج برده و خون و زنان همدیگر را حلال شمرده و همدیگر را به قتل برسانند.55 حضرت در فراز بعدی حدیث شریف با توجه به خصوصیت روانی خلوت نترسی انسان، پذیرش خداوند و عالم غیب را عامل بازدارندة انسان از گناه و فساد در خلوتگاه های بیرونی و درونی دانسته و چنین می فرمایند: ما می بینیم که گاهی افراد در موارد پنهانی و دور از چشم دیگران، فساد می کنند. اگر ایمان به خدا و ترس از عالم غیب نبود، کسی نبود که در خلوت شهوانی و ارادی افراد، آنها را در دوری از گناه و هتک حرمت و انجام گناه کبیره تحت نظر داشته باشد.56 آنچه در بحث هنجارشکنی اخلاقی در فضای سایبر اهمیت دارد، شکستن خلوت اهالی دنیای مجازی با باور درونی به موجود ناظر و شاهد و کنترل گر و مجهز ساختن آنها به اعتقاد به خدایی است که آشکار و پنهان را می داند57 و کلید اسرار در دستان اوست و به دریاها و ساحل علم داشته و هیچ اتفاقی نمی افتد که او نداند و هیچ تر و خشکی خارج از قلمرو علم بی منتهای او نیست.58 شیوه های نهادینه کردن اخلاق دینی در کاربران فضای سایبر در صورتی به محیط امن تبدیل می شود که کاربران آن، سالم و هنجارمند عمل کنند. البته جای یادآوری است که در کنار راهبردهای ناظر به تقویت اخلاق کاربران، راهکارهای ایمن سازی با استفاده از ظرفیت تکنولوژیکی ابزار ارتباطات سایبری نیز مدنظر قرار گرفته است، مثل راهکارهای فیلترنمودن محتوای غیراخلاقی و ایجاد سیستم نظارت بر میزان و چگونگی نفوذ. اما نکته این است که اگر کاربران ضرورت و لزوم فضای ایمن در ارتباطات خودشان را باور نکنند، چنان که تجربه های چندساله نشان داده است، سازوکارهای تکنولوژیکی به سبب پیشرفت تکنولوژی و قرار گرفتن برنامه های عبور از موانع تعبیه شده بر سر راه استفاده کنندگان، عملاً تدابیر کنترلی را با بن بست روبه رو می سازد. با این حساب، راهبرد اخلاقی با استفاده از راهکارهای نهادینه سازی اخلاق کاربری با محوریت دستورات دینی به صورت متمم کنترلی، اهمیت خاصی خواهد داشت. در مباحث باقیمانده، راهکارها و شیوه های دیگری برای تقویت اخلاق دینی کاربران، بررسی شده است. استحکام جامعه پذیری و تربیت دینی جامعه پذیری و تربیت دینی کاربران از عواملی است که هم کاربران را در مقابل مخاطرات احتمالی آماده و هم دستورالعمل هایی برای برون رفت از وضعیت پیش آمده به دست می دهد. آموزش و تعلیم چگونگی استفاده از تکنولوژی سایبرمحور و جهت گیری مناسب در تعاملات کاربران در آن محیط، از جمله تدابیر پیشگیرانه اجتماعی است که پیوسته بر آن تأکید می شود. عنوان «تدابیر پیشگیرانه اجتماعی رشدمدار برای پیشگیری از طریق جامعه پذیری، انتخاب شده است. منظور از این تدبیر، «مجموعه اقداماتی است که در دوران رشد و تکامل شخصیتی و جسمی کودکان به اجرا درمی آید.»59 با توجه به اینکه بیشتر کودکان و نوجوانان و نیز جوانان در معرض ارتکاب جرم قرار دارند، پیشگیری رشدمدار، قدرت شناخت و تمیز آنها را تقویت کرده و مهارت هایی را که در حفظ سلامت تعامل سایبری نیاز هست، آموزش می دهد. تربیت دینی و آموزش آموزه های دینی، نظیر خود را به جای دیگری گذاشتن،60 آثار وضعی و اخروی بر رفتار مترتب بودن،61 احترام داشتن جان، مال، آبرو و ناموس دیگران62 و پیامدهای اجتماعی رفتار فردی در سرنوشت و زندگی همگان،63 همه در هدایت فرد به سمت رفتار حساب شده و هنجارمند کمک می کند. خانواده و کاربران اخلاقی خانواده، هم به لحاظ تربیتی و هم به لحاظ جامعه پذیری بر دیگر نهادها و سازمان ها تقدم دارد. اولین محیطی که می تواند بذر اخلاق را در ذهن شهروندان بالقوه دنیای سایبر بکارد، خانواده و با اولویت بیشتر، والدین است. چنان چه بتوان در ابتدای امر، توصیهها و آموزش های اخلاقی لازم را به والدین منتقل و آنها را با خطرها و همچنین مزایا و مطلوبیتهای فضای سایبری آشنا کرد، میتوان تا حد زیادی به ثمربخشی اهداف پیشگرانه تربیت اخلاقی کاربران امیدوار بود. والدین در فرایند تربیت فرزندشان می توانند به ایجاد حس مسئولیتپذیری و توانایی انتخاب گزینههای سالم هنگام استفاده از اینترنت، تصمیمگیری بهجا و مناسب دربارة محتوایی که قرار است مشاهده کنند و آموزش چگونگی رویارویی با محتوای نامناسبی که ممکن است مشاهده کنند و کاهش عواقب آن، اهتمام ورزیده64 و در نهایت، سلامت فرزند خود را تضمین کنند. مسئولیت دهی، همسالان و نفوذ اخلاقی والدین، مسئولان آموزشی و تربیتی، بزرگسالان درگیر، همه در تقویت روحیة اخلاقی کودکان و نوجوانان نقش دارند. در کنار اینها عامل مهم دیگری که میتواند در شکلگیری شخصیت اخلاقی کودکان نقش مهمی ایفا کند، فرزندان یا اطرافیان بزرگتر از آنها هستند. سپردن مسئولیت کوچک ترها به بزرگترها علاوه بر اینکه در سلامت رفتار کوچک ترها کمک می کند، برای خودشان نیز مفید خواهد بود، زیرا برای حفظ وجهة خود در برابر کوچکترها سعی میکنند که مرتکب اقدامات ناشایست نشوند، زیرا که بهخوبی می‌دانند که کوچکترها رفتارهایشان را تعقیب کرده و منتظر تقلید از آنها هستند. تأثیر بازدارندة همسالان بر یکدیگر در اغلب انحرافات اجتماعی، نظیر استفاده از مواد مخدر، فرار از مدرسه و پرخاشگری به تجربه ثابت شده است. با این حساب، به نظر نمیرسد که در هدایت صحیح فعالیتهای آنلاینِ کوچکترها نتیجة مغایر پدید آید.65 در حقیقت، این افراد که می‌توانند دانشآموزان، همسایگان یا بهتر از همه، خواهر و برادرهای بزرگتر باشند، علاوه بر اینکه به کوچکترها چگونگی استفاده صحیح از اینترنت را میآموزند، مراقب اشتباهات آنان نیز خواهند بود و اگر آموزش ببینند، می‌توانند با تذکرهای صحیح، از ارتکاب مجدد آنها جلوگیری کنند. بُعد دیگر نفوذ اخلاقی همسالان به آشناسازی فرزندان با دوستانی که شایستگی اخلاقی دارند، برمی گردد. این روش، هم به والدین و هم مدرسه و مراکز آموزشی و تربیتی امکان می دهد که در دوست یابی فرزندان اشراف داشته و آنها را از دوستان ناسالم دور کرده و به دوستان خودساخته معرفی کنند. آشناسازی با آثار وضعی رفتار یکی از شیوه های تربیت اخلاقی، استدلال با پیامدهای منطقی و وضعی رفتار خاص است. این روش در قرآن کریم نیز به کار برده شده است. خداوند متعادل به پیامبر دستور می دهند که در پاسخ به سؤال از خوردن شراب و بازی قمار، نفع و ضررشان را بیان کن و بگو که ضررشان بیشتر از منفعتشان است.66 در جای دیگری آمده است که خوردن شراب و بازی کردن قمار، دشمنی و عداوت ایجاد کرده و باعث ترک نماز و دوری از خداوند می شود.67 دو نمونة فوق، نشان می دهد که انسان ها به آثار وضعی جرم و گناه واکنش نشان می دهند و آگاهی از پیامدهای فردی و اجتماعی آن می تواند رفتار اخلاقی انسان را تقویت کرده و زمینه های جرم و گناه را از بین ببرد. آگاه سازی پیامدهای منطقی رفتار کاربران آنان را به رفتار درست و هنجارمند دعوت می کند. علّامه طباطبائی در بحث گناه و تأثیر وضعی آن در سطح زندگی فردی و اجتماعی و گسترش دامنه گناه بر تمام کسانی که در یک جامعه و در سایة فرهنگ واحد زندگی می کنند، بی عفتی را یادآور شده و آثار وضعی آن، از جمله تنزل موقعیت اجتماعی را گوشزد کرده و یادآور می شوند که بی عفتی اگر در سطح اجتماعی شیوع یافت آثار اجتماعی آن ممکن است دگرگون شود و واکنش اجتماعی کمتری درپی داشته باشد، اما آثار وضعی آن هیچ گاه از بین نخواهد رفت. ایشان در این باب چنین می فرمایند: عفت که یکی از امور آدمی و خلاعت (بیعفتی) امر دیگری از آدمی است مادام که فردی است یک نوع تأثیر در زندگی فرد دارد، مثلاً آنکه دارای خلاعت و بی عفتی است مورد نفرت عموم قرار میگیرد و مردم حاضر نیستند با او ازدواج کنند و اعتمادشان نسبت به او سلب می‌شود، دیگر او را امین بر هیچ امانتی نمیسازند... البته این [ازبین رفتن پیامد اجتماعی بی عفتی با شیوع در سطح جامعه] تنها در مورد احکام اجتماعی است و اما احکام وضعی و طبیعی بی عفتی به جای خود باقی است؛ نسل را قطع میکند و امراض مقاربتی میآورد و مفاسد اخلاقی و اجتماعی دارد. از جمله مفاسد اجتماعی اش این است که انساب و دودمان ها را درهم و برهم میسازد، انشعاب های قومی باطل می‌شود، دیگر فوایدی که در این انشعاب ها هست عاید جامعه نمیشود، پس آثار وضعی بی عفتی که آثار سوء و مورد انزجار فطرت بشری است، خواه ناخواه مترتب می‌شود.68 چنان که مرحوم علامه نیز یادآور شده است، پیامدهای وضعی، ماندگار و تأثیرگذار است، ازاین رو اطلاع و آشنایی افراد، از جمله ساکنان و اهالی دهکده سایبر از پیامدهای وضعی فعالیت هایی که انجام می دهند، در هدایت و صلاحیت اخلاقی آنها نقش خواهد داشت. تقویت احساس خوددیگرپنداری خصیصة مشترک کسانی که در فضای مجازی مرتکب جرم می شوند و به رفتاری دست می زنند که ممکن است جان، مال و حیثیت دیگری را به خطر اندازند، این است که آنها دیگران را طعمه پنداشته و با پیش فرض مکتوم بودن هویتشان، رفتار مجرمانه انجام می دهند. اگر این احساس در کاربر به وجود آید که ممکن است خود او طعمه شده و حیثیتش به بازی گرفته شود به احتمال خیلی زیاد دست به چنین کاری نخواهد زد. از جمله دستورالعمل های دینی برای هدایت افراد به سمت رفتار اخلاقی «احساس خوددیگر پنداری» است. امام علی (ع) به فرزندش امام حسن (ع) وصیت می فرماید که مدام خود را به جای دیگری گذاشته و هرچه برای خود می پسندد برای دیگری هم بپسندد و هرچه برای خود نمی پسندد برای دیگری هم نپسندد. پسرم! خود را مقیاس رفتار خود با دیگری قرار بده؛ هرچه برای خودت دوست می داری برای دیگری هم دوست بدار و هرچه خود ناخوشایند می پنداری برای دیگران هم ناخوشایند بپندار. چنانچه دوست نداری مورد ظلم واقع شوی پس به دیگران ظلم نکن، به دیگران نیکی کن چنان که دوست داری به تو نیکی شود، و هرآنچه خود زشت میدانی در مورد دیگران هم زشت بدان، به آنچه علم نداری ولو اندک، سخن مران، و چیزی را که دوست نداری به توگویند به دیگران نگو.69 این فراز امیرالمؤمنین (ع) دستورالعمل بسیار کارآمدی را به همه، چه در فضای تعاملات واقعی و چه در فضای تعاملات مجازی گوشزد می نماید و آن اینکه هرکسی سزاوار است خود را در موقعیت دیگران و از چشم انداز دیگران ارزیابی کند. پیامبر گرامی (ص) نیز به این روش اهتمام بسیار زیاد داشتند. روزی فردی از ایشان خواست که زنا را برای او حلال کند. حضرت در پاسخ فرمود: «آیا دوست داری در مورد شما [ناموس شما] نیز چنین شود.» مرد در پاسخ گفت: نه یا رسول الله. سپس حضرت فرمود: «پس هر چیزی که خود بدان راضی هستی برای برادرت نیز رضایت بده.»70 آن حضرت در این گفت وگو تلویحاً به سؤال کننده می فهمانند که چنان که هیچ کسی دوست ندارد به مادر، خواهر، دختر و زنش تعدی شود، باید حریم نگه دارد و حرمت حیثیت دیگران را بزرگ بشمارد. تمام نکته های یادشده، ایده های اخلاقی ارزشمندی همراه دارد که لازم است به شیوة مناسب در اختیار کاربران فضای سایبر قرار گرفته و متعاقباً حس اخلاقی آنها تحریک و تحکیم یابد. فرهنگ سازی امر به معروف و نهی از منکر دین مبین اسلام برای جلوگیری از انحرافات، هنجارشکنی و هنجارسازی (تبدیل منکر به معروف) راهکاری در نظر گرفته است که در تمام جوامع و در همة فرهنگ ها و همچنین در سطوح مختلف اجتماعی، کاربرد دارد. راهکار «امر به معروف و نهی از منکر» که اهرم نظارتی از سوی عموم افراد جامعه است، آثاری دارد که در نهایت به سلامت جامعه منتهی می شود. در آیات و روایات بسیاری بر آثار امر به معروف و نهی از منکر تأکید شده است. هنگامی که از پیامبر (ص) در مورد آیة 6 سوره مبارکة تحریم که در آن به حفظ خود و خانواده از آتش جهنم دستور داده شده، پرسیده شد که چگونه خود و خانوادة خود را از آتش حفظ کنیم، حضرت در پاسخ چنین فرمود: «خانوادة خود را به آنچه خداوند امر فرموده دستور بده، و از آنچه خداوند نهی کرده است نهی کنید اگر آنها اطاعت کردند حفظ خواهند شد.»71 دستور حضرت به امر به معروف و نهی از منکر برای حفظ خانواده بیانگر تأثیر عمیق این نوع برخورد در اصلاح دیگران است. پیامبر (ص) در فراز دیگری به صراحت بیان می فرماید که زمانی می رسد که زنان به فساد، و جوانان به سمت فجور و گناه کشیده می شوند، اما اطرافیان امر به معروف و نهی از منکر نمی کنند و همین بی توجهی کم کم به این امر می انجامد که معروف به جای منکر و منکر در کسوت معروف درمی آید.72 شواهد زیادی راجع به اهمیت و کاربرد امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که به همین دو مورد بسنده می شود. آنچه از این بحث می توان استفاده کرد نقش امر به معروف و نهی از منکر در سلامت اخلاقی کاربران سایبری است. امروزه یکی از نگرانی ها آلودگی اخلاقی نوجوانان و جوانان از طریق ارتباطات الکترونیک و رسانه های جمعی، خصوصاً اینترنت است. اگر سنت امر به معروف و نهی از منکر حاکم باشد، این مشکل اگر به صورت کامل از بین نرود، دست کم کاهش یافته و پیامدهای تخریبی اش به حداقل می رسد. البته فرهنگ سازی امر به معروف و نهی از منکر نیازمند برنامه ریزی جمعی است که شروع آن از سنین کودکی افراد است. نظام های تربیتی و کانون های درگیر می توانند با دستور کار قراردادن تقویت روحیة امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از اهداف تربیتی، آیندة فرزندان و جامعه را تضمین کنند. جمع بندی و نتیجه گیری از مباحث انجام شده می توان نتیجه گرفت: الف) محیط سایبر ضمن فراهم سازی امکانات پیشرفت زا، آسیب هایی نیز همراه دارد؛ آسیب هایی که با ماهیت سایبر قرین است. خصوصیات فضای سایبر، نظیر ارتباطی بودن، امکان پنهان نگهداشتن هویت، حاکمیت چندگانگی و تضاد هنجاری و نبود راهکار نظارتیِ کارآمد، مستعد رفتارهای غیراخلاقی در کاربران است. ب) اقدامات لازم برای سلامت محیط سایبر در سه سطح ملی، بین المللی و فردی مورد بحث قرار گرفته و به اجرا درآمده است که با توجه به مشکلات و چالش های اقدامات دولتی و بین المللی، بهترین و کارآمدترین اقدام، راهبردهای فردی و اخلاقی است. ج) ضعف اخلاق در رفتارهای افراد چه در محیط واقعی و چه در محیط سایبر، معلول ضعف و سستی استدلال اخلاقی، هجمه گرایش ها و سایق های فردی و نبود ضمانت اجرای مؤثر است. د) دین، دستاوردهای ارزشمندی برای تقویت رفتار اخلاقی افراد همراه دارد. دین، مرجع اطمینان بخش صدور احکام اخلاقی را در اختیار افراد قرار داده و باعث تقویت و استحکام انگیزه رفتار اخلاقی می شود. گذشته از همه، ناظر آرمانی اخلاق در دین، ضمانت اجرای مؤثر، کارآمد و مستمر برای اخلاق به شمار می رود. ه ) تقویت اخلاق دینی در کاربران، وابسته به اعمال راهبردهای ذیل است: اول، اینکه در فرایند جامعه پذیری و تربیت کودکان اخلاق دینی به صورت جدی و به عنوان یک هدف، مورد توجه نهادهای تربیتی و عوامل جامعه پذیری قرار گیرد. دوم، اینکه باید کاربران را با آثار وضعی و پیامد منطقی رفتارشان در محیط سایبر آشنا ساخت. سوم، این روحیه را در کاربران ایجاد کرد که خود را در موقعیت دیگران قرار دهند. چهارم، نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکر در افراد جامعه، بستر امنیت رفتاری تعامل گران محیط سایبر را تضمین می کند. پی‌نوشت 41. دیوید پوت واین و آیدین سامونز، روانشناسی و جرم، دکتر داود نجفی توانا، ص 81. 42. محمد فتحعلی‌خانی، آموزه‌های بنیادین اخلاق، ج 1، ص 73. 43. علی‌اکبر سیف، روانشناسی پرورشی، ص350. 44. دکتر نعیم بدیعی، «چالشهای روزنامه نگاری الکترونیکی»، رسانه، ش 55، ص 25-46 45. محمد فتحعلی خانی، همان 46. ذبیح الله نعیمیان، «مبادی کلامی اخلاق»، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی (ره)، ص 54. 47. محمد فتحعلی‌خانی، همان، ص 29. 48. ر.ک: ترابط دین و اخلاق از منظر استاد مصباح و «اقتراح: دین و اخلاق»، قبسات، ش 13، ص 2-29. 49. جعفر، سبحانی، «رابطه دین و اخلاق (پرورش فضائل و تعدیل غرایز پشتوانه اجرای ارزشها)»، کلام اسلامی، ش 31، ص 12. 50. انعام: 59. 51. ق: 16. 52. امیرحسین جلالی‌فراهانی، رضا باقری اصل، «پیشگیری اجتماعی از جرائم و انحرافات سایبری»، مجلس و پژوهش ، ش 55، ص 149. 53. Privacy. 54. امام صادق (ع) بیعت پیامبر بر زنان را خود داری از مجالست زن و مرد در خلوت می‌دانند و همچنین حضرت پیامبر (ص) نخوابیدن مرد را در مکانی که صدای زن نامحرم شنیده می‌شود جزء خصوصیات افراد مؤمن به خدا و قیامت بر می‌شمارند. (ر.ک: محمدبن حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج20، ص185. 55. شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا (ع)، ج 2، ص 421. 56. همان. 57. اعلی: 7. 58. انعام: 59. 59. امیرحسین جلالی فراهانی و رضا باقری اصل، همان، ص 134. 60. نهج‌البلاغه، ص 391. 61. مائده: 33. 62. محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 23، ص 165. 63. انفال: 25. 64. امیرحسین جلالی فراهانی و رضا باقری اصل، همان، ص 141. 65. همان، ص 142. 66. بقره: 219. 67. مائده: 91. 68. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمد باقر موسوی‌همدانی، ج 2، ص 644. 69. سیدرضی، نهج البلاغة، ص 397. 70. ابن‌اثیر، أسدالغابة فى معرفة الصحابة، ج 5، ص 263. 71. محدث عاملی، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، ج 16، ص 148. 72. محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 52، ص 181. منبع: فصلنامه معرفت اخلاقی – شماره 10 پایان متن/
93/07/29 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 54]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها