تبلیغات
تبلیغات متنی
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
بهترین دکتر پروتز سینه در تهران
محبوبترینها
راهنمای انتخاب شرکت‌های معتبر باربری برای حمل مایعات در ایران
چگونه اینورتر های صنعتی را عیب یابی و تعمیر کنیم؟
جاهای دیدنی قشم در شب که نباید از دست بدهید
سیگنال سهام چیست؟ مزایا و معایب استفاده از سیگنال خرید و فروش سهم
کاغذ دیواری از کجا بخرم؟ راهنمای جامع خرید کاغذ دیواری با کیفیت و قیمت مناسب
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
بهترین ماساژورهای برقی برای دیسک کمر در بازار ایران
آفریقای جنوبی چگونه کشوری است؟
بهترین فروشگاه اینترنتی خرید کتاب زبان آلمانی: پیک زبان
با این روش ساده، فروش خود را چند برابر کنید (تست‌شده و 100٪ عملی)
خصوصیات نگین و سنگ های قیمتی از نگاه اسلام
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1868081659
ارتباطات درونفردی از منظر اسلام
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
ارتباطات درونفردی از منظر اسلام
اسلام برای اینکه ارتباطات درونفردی را جهت‌دهی کند و این نوع بنیادی از ارتباطات را در مسیر تکامل انسان قرار دهد، مراحل چهارگانه «مشارطه»، «مراقبه»، «محاسبه» و «معاتبه» را به عنوان بهترین شیوه ارتباط با خود در نظر گرفته است.
بخش دوم و پایانی رابطة میان خودشناسی و ارتباط درونفردی موفق مهم‌ترین و محبوب‌ترین چیزها نزد آدمی «خودِ» اوست. علمای اخلاق تأکید فراوان دارند که انسان بیش از هر چیز، دل‌‌بسته به خود است و هر ظلمی که به دیگران روا می‌دارد بر اثر همین خوددوستی و حبّ ذات است. پس سزاوار است انسان در اولین گام شناخت، این عزیزترین گوهر هستی نزد خود را بشناسد.32 در مکاتب گوناگون فلسفی، تصویرهای متفاوتی از انسان ارائه شده است. برای مثال، برخی مکاتب انسان‌‌شناسی انسان را در همین جسم مادی خلاصه می‌کنند. در این نوع نگرش به انسان، دیگر جایی برای ارتباط با خود نمی‌ماند؛ زیرا در هر ارتباطی به دو طرف ارتباط، یعنی فرستندة پیام و گیریندة پیام نیاز است، در حالی‌که در این نگرش، تنها یک طرف ارتباط وجود دارد. نیز اگر انسان را موجودی ناشناخته دانستیم، ارتباطش با خود، معنا و مفهوم درستی پیدا نخواهد کرد. به عقیدة برخی از صاحب‌نظران، هر انسانی دارای پنج «خود» است: اول. خود واقعی. دوم. تصوری که از خود واقعی‌اش دارد. سوم. تصوری که دیگران از خود واقعی او دارند. چهارم. تصوری که دیگران از تصور او از خود واقعی‌اش دارند. پنجم. تصوری که دیگران از خودِ او دارند. از میان این اقسام پنج‌گانه، شناخت خودهای سوم و چهارم و پنجم راحت‌تر است و بیشتر افراد رفتار خود را بر اساس این خودها تنظیم می‌کنند. یعنی بیشتر رفتارشان بر اساس تصورات دیگران شکل می‌گیرد. اما برخی افراد اعمال و رفتارشان را بر اساس خود اول یا دوم انجام می‌دهند. شناخت خود واقعی امری بسیار دشوار است. هر قدر انسان تلاش کند خود دوم را به خود اول نزدیک‌تر کند، شناختی که از خود پیدا می‌کند دقیق‌تر و کامل‌تر خواهد بود. شاید بتوان ادعا کرد که خودشناسی واقعی عبارت است از: نزدیک کردن هر چه بیشتر خودِ تصوری به خودِ واقعی.33 روشن است که خود دوم در هر کس، یعنی تصوری که شخص از خود واقعی‌اش دارد، تنها از طریق ارتباطات درونفردی شکل می‌گیرد و به میزانی که این ارتباطات درست تعریف شود و موفق اجرا گردد انسان به تصور واقعی‌تری از خود دست خواهد یافت. از سوی دیگر، بسته به نوع تعریفی که از انسان و توانایی‌ها و محدودیت‌های وجودی او داریم، نوع ارتباط او با خودش تغییر خواهد کرد.از این رو، به نظر می‌رسد ارتباط وثیقی بین «خودشناسی» و «ارتباطات درونفردی موفق» وجود دارد، و رابطة بین این دو یک رابطة دو سویه است؛ بدین صورت که هر کدام بر دیگری اثری مستقیم دارد و در شکل‌گیری صحیح دیگری تأثیری بسزا خواهد داشت. بنابر آنچه بیان شد، به نظر می‌رسد بررسی انسان در قرآن کریم و تصویر چیستی او در بحث حاضر، اثری بسزا دارد، ازاین‌رو، در اینجا، برخی از ویژگی‌های انسان در قرآن کریم ذکر می‌شود: تصویر انسان در قرآن کریم برای آنکه ارتباط درونفردی موفقی داشته باشیم چاره‌ای نداریم جز اینکه خود را به خوبی بشناسیم. از منظر قرآن کریم، انسان موجودی است دوساحتی، مختار، محتاج و امانت‌دار الهی. در ادامه، هر یک از این ویژگی‌ها به اختصار توضیح داده می‌شود؛ الف. موجودی دوساحتی از آیه 71 و 72 سورة «ص» استفاده می‌شود که انسان موجودی دوساحتی است، نه تک ساحتی آن‌گونه که بسیاری از مکاتب الحادی بر آن پافشاری می‌کنند.«إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طینٍ فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ رُوحی فَقَعُوا لَهُ ساجِدینَ» (ص:71-72)؛ به یاد آور آن زمان را که پروردگارت به ملائکه گفت: من بشری از گل خواهم آفرید. پس چون اسکلتش را بپرداختم و از روح خود در او دمیدم همگی برایش سجده کنید. یک بعد انسان همان جسم و تن اوست که با حواس پنج‌گانه قابل شناخت است و می‌توان آن را مورد آزمایش‌های تجربی قرار داد. بعد دیگر -که از آیة مذکور و آیات دیگری از قرآن کریم استفاده می‌شود و بعد مهم‌تری در انسان است- عبارت است از: بعد روحی و نفس انسان که در واقع، تمام حقیقت هر انسانی را تشکیل می‌دهد؛ و انسان می‌تواند با انجام اعمال ارادی، آن را به اشکال گوناگون بسازد. در بعد روحانی نیز انسان دارای انواعی از نفس است؛ مانند نفس امّاره، نفس لوّامه و نفس مطمئنّه.34 با توجه به انواع گوناگونی از نفس که در انسان قرار داده شده است، می‌توان ارتباط انسان را با خود به خوبی تصویر کرد؛ مثلاً، مرتبه‌ای از نفس انسان مثل «نفس لوّامه» می‌تواند با مرتبة دیگر مثل «نفس امّاره» ارتباط برقرار کند. ب. مختار و با اراده صریح و مضمون بسیاری از آیات قرآن کریم «مختار بودن انسان» است. برای مثال، در آیات 29 سورة «کهف» و 3 سوره «انسان» این معنا به خوبی بیان شده است:«وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ» (کهف: 29)؛ بگو این حق از سوی پروردگار شماست هر که خواهد ایمان بیاورد و هر که خواهد منکر شود.«إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً» (انسان: 3)؛ ما به حقیقت راه (حق و باطل) را به انسان نمودیم (و با تمام حجت بر او رسول فرستادیم)، خواه هدایت پذیرد و شکر این نعمت گوید و خواه آن نعمت را کفران کند. در این دو آیه، به صراحت سخن از اختیار و انتخاب انسان به میان آمده است. گرچه خداوند حق مطلق است، اما خود و راه خود را ارائه می‌کند و هیچ انسانی را هم به اجبار به آن فرانمی‌خواند. این انسان است که باید با حسن اختیار خود، راه صحیح را انتخاب کند و به سر منزل مقصود برسد. اما با این حال، اگر کسی خواست در این دنیا کج‌راهه برود به حکم اینکه موجودی مختار است جلویش را نمی‌گیرند، اما وبال اعمالش فقط گریبان خودش را خواهد گرفت. در ارتباطات درونفردی هم باید به این خصیصة ذاتی انسان توجه شود. اگر ما انسان را موجودی مجبور فرض کردیم ارتباط درونفردی اثر قابل ملاحظه‌ای در زندگی انسان نخواهد داشت؛ زیرا به هر حال، انسان است و سرنوشت حتمی او؛ سرنوشتی که هیچ توانی در تغییر و بهبود آن ندارد. ج. محتاج به خالق خود در آیة 15 سورة فاطر آمده است: «یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمیدُ» (فاطر: 15)؛ ای مردم، شما محتاج به خدایید و خدا تنها بی‌نیاز و ستوده است.انسان نیاز و احتیاج خود را کاملاً و بی‌نیاز از استدلال درک می‌کند. آنچه مهم است این است که دایرة نیازهای انسان از کجا تا به کجاست؟ آیا در نیازهای مادی خلاصه می‌شود؟ یا نیازهای دیگری را هم شامل می‌شود؟ قرآن کریم انسان را موجودی نیازمند معرفی می‌کند، اما نیازمندِ غذا، آب، خوراک، پوشاک، ماشین و مانند آن؟ نه، بلکه او نیازمند خالق و پروردگار خود است؛ همان کسی که او را آفریده، روزی می‌دهد و در سراسر زندگی‌اش تدبیر امور او را به دست می‌گیرد. مرگ و حیات او، سود و زیان او و همه چیز او به دست خداست. همین معنا در آیة 6 سوره انشقاق نیز آمده است: «یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلی رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقیهِ» (انشقاق: 6)؛ هان ای انسان، تو در راه پروردگارت تلاش می‌کنی و بالاخره او را دیدار خواهی کرد.تمام تلاش و سعی انسان در زندگی‌اش رسیدن به پروردگار و صاحب اختیار خود است. اگرچه ممکن است از این واقعیت غفلت کند و – مثلاً – تصور کند برای دست‌یابی به زن و فرزند و مال و اموال تلاش می‌کند، اما نص قرآن کریم این است که این تلاش‌ها همه در جهت رسیدن به ولی نعمت واقعی خود، یعنی خداوند سبحان است، نه چیز دیگر. با این نگرش به انسان، روشن می‌گردد که هدف از برقراری ارتباط با خود، برخورداری از زندگی بهتر دنیوی و تمتّعات مادی نیست، بلکه هدف شناخت خود و به‌دنبال آن، شناخت خالق خود و اطاعت و سرسپردگی نسبت به اوست. د. امانت‌دار الهی در آیة 21 سورة «فصّلت» می‌فرماید: «وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْءٍ» (فصلت: 21)؛ به پوست بدن خود گویند؛ چرا علیه ما شهادت دادید؟ گویند: خدایی که هر چیز را به زبان میآورد ما را به زبان آورد.در قیامت، که روز ظهور و بروز حق است، اعضا و جوارح انسان علیه او شهادت می‌دهند و گزارشی از کارهای خلافی را که انسان به وسیله آنها انجام داده است، ارائه می‌کنند. انسان با تعجب به آنها می‌گوید: چرا علیه من شهادت دادید؟ می‌گویند: اختیار از دست ما خارج است. کسی ما را به سخن درآورده است که همة اشیا را به سخن وامی‌دارد. از این آیه، به خوبی استفاده می‌شود که هر چه در این دنیا در اختیار آدمی قرار گرفته صرفا امانتی از جانب حق تعالی است، و برای رسیدن انسان به کمال در اختیار او قرار داده شده است؛ زیرا گرچه انسان به بهترین شکل ممکن آفریده شده و نسبت به دیگر موجودات از نعم الهی بیشتری برخوردار است،35 اما هیچ‌کس حق ندارد از آنچه در اختیار اوست در جهت خلاف مصالح خود بهره‌برداری کند، و اگر چنین کرد در قیامت همین اعضا و جوارح، که نزدیک‌ترین اشیاء نسبت به انسان هستند، بر علیه او شهادت داده، از سوء استفاده آدمی از خودشان خبر می‌دهند؛ می‌گویند که او در امانت‌های الهی خیانت کرده و آنها را در جایی که سزوارا نبوده صرف کرده است. شهادت اعضا و جوارح انسان علیه او در قیامت، نشان از آن دارد که آنها نزد انسان به عنوان امانت قرار داده شداند و انسان مالک تام الاختیار آنها نیست وگرنه شهادت آنها علیه انسان و مالک خود، امر معقولی نیست. الگوی ارتباط با خود موفق از منظر اسلام، هر ارتباطی که با خود صورت می‌گیرد اثر مطلوبی در سرنوشت انسان ندارد و در برخی موارد، به جای آنکه انسان را به سعادت و راحت زندگانی برساند، به بدبختی و هلاکت رهنمون می‌شود. از این رو، علمای اخلاق در این بحث که نفس آدمی باید توسط عقلش حفظ و مراقبت شود، چهار مرحله ذکر می‌کنند که عبارتند از: مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاتبه. هر یک از این مراحل، برای برقراری ارتباط با خود ضروری است. گذراندن این مراحل چهارگانه، شناخت هر چه بیشتر و دقیق‌تر نفس را به دنبال دارد. بر اثر شناخت کامل از خود – آن‌گونه که در مباحث گذشته مطرح شد - به نحو لازم با خود ارتباط برقرار می‌کنیم، و این چرخه حالت فزاینده دارد و در هر مرحله نسبت به مرحلة قبل موجب رشد وتعالی انسان می‌گردد. در ذیل، این مراحل بررسی می‌شود: 1. مشارطه «مشارطه» یعنی: شرط‌بندی کردن و تعهد گرفتن از نفس مبنی بر اینکه انسان هر روز پس از نماز صبح با خود شرط کند که آنچه موجب نارضایتی حق تعالی است از او صادر نشود و در انجام عبادات کوتاهی ننماید و کارهای خیر را در حدّ توان ترک نکند.36 2. مراقبه «مراقبه» یعنی: انسان هنگام انجام هر کاری با خود حدیث نفس کند که خداوند سبحان، که از باطن انسان‌ها آگاه است و ضمیر افراد را می‌بیند، کاملاً مراقب انسان‌هاست و می‌داند در قلوب آنها چه می‌گذرد و آنها چه کاری انجام می‌دهند. آنچه برای ما راز به شمار می‌آید نزد حق تعالی عیان است. پس در همة افعال و سکنات، باید مراقب باشیم خلاف شرطی که با او کرده‌ایم رفتار نکنیم.37 رسول مکرّم(ص) در جواب کسی که از آن حضرت دربارة «احسان» سؤال کرد، فرمودند: «احسان آن است که خداوند را چنان عبادت کنی که گویا او را می‌بینی، پس اگر تو (به این درجه از معرفت نرسیدی و) او را نمی‌بینی بدان که او تو را می‌بیند.»38در آیات قرآن کریم هم اشارات صریحی به این مطلب شده است. برای مثال، در آیة 105 سوره «مائده» خداوند سبحان می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، مراقب اعمال و رفتار خود باشید و خود را زیر نظر بگیرید که چه می‌کنید.»(مائده: 105) 3. محاسبه «محاسبه» یعنی: حسابرسی کردن. انسان باید همانند تاجران و بازرگانان، که همه روزه در پایان کسب و کار، زمانی را برای حسابرسی به خرج و دخل خود قرار می‌دهند وقتی را معیّن کند تا بررسی کند و ببیند که طی روز آیا مطابق شروطی که در ابتدای روز با خود کرده، رفتار نموده است، یا خیر؟39 حضرت علی(ع) در سفارشی به امام حسن مجتبی(ع) می‌فرمایند: «فرزندم مؤمن باید وقت خود را سه قسمت کند: در بخشی از آن به مناجات با پروردگار خود بپردازد، بخشی را به حسابرسی از خود و اعمالی که طی روز انجام داده است اختصاص دهد، و بخش دیگر را در راه لذت بردن از نعمت‌های حلال الهی سپری کند.»40 قرآن کریم نیز همین معنا را مورد تأکید قرار داده، می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، تقوای الهی را رعایت کنید و هر کسی باید دقت کند و ببیند (با اعمال خود) چه چیزی برای فردای قیامت خود می‌فرستد.»(حشر: 18) 4. معاتبه «معاتبه» یعنی: آنکه پس از حسابرسی از نفس و علم به کوتاهی‌ها و تقصیرهای خود در انجام تکالیف و وظایفی که بر عهده داشتی، باید خود را به خاطر انجام خلاف‌هایی که مرتکب شده‌ای، بازخواست کنی و به انجام ریاضات شرعی سخت واداری؛ زیرا اگر چنین نکنی و نفس خود را واگذاری در انجام کارهای خلاف جری می‌شود و به اهمال کاری عادت می‌کند، به گونه‌ای که واداشتن او به انجام وظایف، مشکل خواهد شد.41 از خودبیگانگی ثمرة غفلت از یاد خداوند شاید مهم‌ترین چیزی که در رابطة انسان با خودش از منظر قرآن کریم مطرح است مضمون آیة 19 سورة مبارکه «حشر» باشد؛ آنجا که می‌فرماید: «وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ» (حشر: 19)؛ و مانند کسانی مباشید که خدا را فراموش کردند و خدا هم خود آنان را از یاد خودشان برد و ایشان همان فاسقانند. مفهوم «از خود بیگانگی» در ادبیات روان‌شناسی و برخی علوم دیگر، از جمله مفاهیم رایج و بحث برانگیز به شمار می‌آید. قرآن کریم این مفهوم را مطرح و علت آن را به زبانی واضح و روشن بیان داشته است. از دیدگاه قرآن، انسان زمانی از خود بیگانه می‌شود یا خود را فراموش می‌کند که دچار خدا فراموشی شود؛ یعنی قطع ارتباط انسان با خالق و پروردگار خود موجب می‌شود خود را نیز از یاد ببرد و توجهی به خود نداشته باشد. رابطه انسان با خود در قرآن کریم از مسائلی که قرآن کریم عمیقاً بر آن اصرار دارد این است که برگشت همة اعمال انسان فقط به خود اوست و نتیجة همة اعمالش را تمام و کمال در قیامت دریافت خواهد کرد. به آیات ذیل توجه کنید: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَسَاءَ فَعَلَیْهَا» (فصّلت: 46)؛ هر کس عمل شایسته‌ای انجام دهد به نفع خود اوست و هر کس بدی کند به ضرر خود کرده است. «وَ مَن تَزَکّی فَإِنَّمَا یَتزََکّی لِنَفْسِهِ» (فاطر: 18)؛ هر که تزکیه کند فقط برای خویشتن تزکیه می‌کند. «مَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یهَْتَدِی لِنَفْسِهِ وَ مَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیهَْا» (اسراء: 15)؛ هر کس راه هدایت یافت تنها به نفع و سعادت خود یافته است، و هر کس به گم‌راهی شتافت به زیان و شقاوت خود شتافته است. «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها» (اسراء: 7)؛ اگر نیکی و احسان کنید به خود کرده‌اید و اگر بدی و ستم کنید به خود کرده‌اید. در این آیات و سایر آیات مشابه،42 قرآن کریم به صراحت بیان می‌فرماید که هدایت و گم‌راهی انسان، تزکیه و عدم تزکیة نفس او، اعمال خیر و شری که انجام می‌دهد، همه چیزهایی هستند که مستقیماً در رابطه با خود انجام می‌دهد و این‌گونه نیست که سود و زیان این کارها به دیگری برسد. همین معنا در دو آیة هم‌مضمون به خوبی بیان شده است. خداوند سبحان در دو آیة ذیل، به صورت یک قاعدة کلی می‌فرماید: سرنوشت هر کسی تنها در گرو اعمال و رفتار خود است، و هیچ چیز دیگری نمی‌تواند در سرنوشت او اثر بگذارد:«کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهینٌ» (طور: 21)؛ هر کس در گرو عملی است که انجام داده.«کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَةٌ» (مدثر: 38)؛ هر کسی در گرو عملی است که انجام داده. این کبرای کلی نتیجة نوع خاصی از رابطه است که قرآن کریم آن را برای انسان تبیین می‌کند. در این رابطه، انسان هرچه می‌کند به نفع یا به ضرر خود است. شاید در بین مخلوقاتی که می‌شناسیم فقط انسان و جن را سراغ داشته باشیم که می‌توانند علیه خود گام بردارند و موجبات از بین بردن خود را فراهم کنند. آیات ذیل را، که در بسط و تفصیل این معنا در قرآن کریم آمده است، مرور می‌کنیم: در برخی آیات قرآن کریم، از انسان به عنوان موجودی یاد شده است که:الف. به خود دروغ می‌گوید: «انظُرْ کَیْفَ کَذَبُواْ عَلی أَنفُسِهِمْ» (انعام: 24)؛ (ای محمّد) ببین چگونه به خود دروغ میبندند؟!43ب. خود را گمراه می‌کند: «وَدَّتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَوْ یُضِلُّونَکُمْ وَ ما یُضِلُّونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ» (آلعمران: 69)؛ طایفهای از اهل کتاب دوست دارند شما را گمراه کنند، ولی گمراه نمی‌کنند مگر خود را و خود نمیفهمند. در جای دیگر می‌فرماید: «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَتُهُ لَهَمَّتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ أَنْ یُضِلُّوکَ وَ ما یُضِلُّونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَضُرُّونَکَ مِنْ شَیْءٍ» (نساء: 113)؛ اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نبود گروهی از کافران قصد داشتند تو را گمراه کنند، ولی آنان جز خود را گمراه نمی‌کنند و هیچ زیانی به تو نمی‌رسانند. ج. خود را از بین می‌برد و هلاک می‌گرداند: «وَ إِنْ یُهْلِکُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ» (انعام: 26)؛ (ولی باید بدانند که) جز خودشان را از بین نمیبرند و نمیفهمند چه می‌کنند.د. به خود ظلم می‌کند: «إِنَّ اللَّهَ لا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ» (یونس: 44)؛ خدا به مردم به اندازة سر سوزنی ظلم نمیکند، ولی مردم به خویشتن ستم می‌کنند.«قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» (زمر: 53)؛ بگو ای بندگان من که بر نفس خود ستم کرده‌اید، از رحمت خدا نومید مشوید. ه. دیگران را به نیکی کردن فرامی‌خواند و در همان حال، از حال خود غفلت می‌کند و خود را فراموش می‌نماید: «أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبرِِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَ أَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَ فَلَا تَعْقِلُونَ» (بقره: 44)؛ شما که کتاب آسمانی می‌خوانید، چگونه مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را از یاد میبرید. چرا به عقل در نمیآیید؟ البته در منطق قرآن کریم این خود فراموشی اثر مستقیم خدا فراموشی است. قرآن می‌فرماید: «وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ أُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ» (حشر: 19)؛ و مانند کسانی مباشید که خدا را فراموش کردند و خدا هم خود آنان را از یاد خودشان برد و ایشان همان فاسقانند. و. به خود خیانت می‌کند: «أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلی نِسَائکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَ أَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تخَْتَانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفَا عَنکُمْ» (بقره: 187)؛ در شب روزهداری نزدیکی کردنتان با همسرانتان حلال شد. ایشان پوشش شمایند و شما پوششی هستید برای آنان. خدا می‌داند که شما همواره با انجام این عمل نافرمانی و در نتیجه، به خود خیانت میکردید. پس از جرمتان گذشت و این حکم را از شما برداشت. ز. خود را فریب می‌دهد: «یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ» (بقره: 9)؛ با خدا و با کسانی که ایمان آوردهاند نیرنگ می‌کنند، ولی نمی‌دانند که جز به خود نیرنگ نمی‌کنند، اما نمی‌دانند.ح. نسبت به خود بخل می‌ورزد: «هَأَنتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُواْ فی سَبِیلِ اللَّهِ فَمِنکُم مَّن یَبْخَلُ وَ مَن یَبْخَلْ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ وَ اللَّهُ الْغَنیُّ وَ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ» (محمّد: 38)؛ همین شما وقتی دعوت میشوید که در راه خدا انفاق کنید بعضی از شما بخل میورزید، و هر کس بخل بورزد از (سود بردن) خودش بخل ورزیده است، و خدا احتیاجی به شما ندارد و این شمایید که سراپا فقیرید. ط. می‌تواند با تأمّل در خود، عیوب خویش را درک کند: «فَرَجَعُوا إِلی أَنْفُسِهِمْ فَقالُوا إِنَّکُمْ أَنْتُمُ الظَّالِمُونَ» (انبیاء: 64)؛ در این هنگام، مردم به ضمیرهای خویش مراجعه کردند و گفتند: شما خودتان ستمگرید. با بررسی و دقت در آیات شریفه، به این مهم رهنمون می‌شویم که تصوری که از انسان در ذهن ما وجود دارد با انسانی که خداوند سبحان در قرآن کریم تصویر می‌کند قدری - اگر نگوییم خیلی - متفاوت است. ما انسانی را که در برقراری ارتباط با خود به ضرر خویش کاری انجام دهد، یا سراغ نداریم و یا او را سفیه و نادان می‌دانیم و از دایرة جامعة انسانی به دور؛ اما قرآن کریم به صراحت، اوصافی برای انسان‌ها ذکر می‌کند که تصور آن هم برای ما دشوار است. نتیجه‌گیری یکی از کارکردهای ارتباطات درونفردی، «خودشناسی» است. ارتباطات درونفردی خمیرمایة ارتباطات میان‌فردی و ارتباطات جمعی است. علت را باید در این مطلب جست که انسان از طریق ارتباط درونفردی موفق، می‌تواند به خودشناسی درست دست یابد، و رفتار انسان هم تابعی از خودشناسی اوست. ازاین‌رو، در شعری که به حضرت علی(ع) منسوب است، می‌فرماید: «أ تزعم أنّک جرم صغیر و فیک انطوی العالم الأکبر»؛44 ای انسان، آیا گمان می‌کنی همین بدن مادی هستی و دیگر هیچ؟ در حالی‌که در نهاد تو عالم بزرگ‌تری جای دارد. و در جای دیگر می‌فرمایند: «مَنْ کَرُمَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَیْهِ شَهْوَتُهُ، إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةُ فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا»؛45 هر کس نزد خود کریم و بزرگوار جلوه کند شهوات نفسانی در برابرش کوچک می‌نماید. بدانید که بهایی جز بهشت برین برای جان‌های شما نیست. پس مراقب باشید خود را به کمتر از آن نفروشید. اسلام برای اینکه ارتباطات درونفردی را جهت‌دهی کند و این نوع بنیادی ازارتباطات را در مسیر تکامل انسان قرار دهد، مراحل چهارگانة «مشارطه»، «مراقبه»، «محاسبه» و «معاتبه» را به عنوان بهترین شیوة ارتباط با خود در نظر گرفته است. ارتباطات درونفردی که در قالب این مراحل صورت پذیرد، موجب می‌شود انسان با شناخت خودِ واقعی‌اش، در مسیر عبودیت خداوند سبحان که تمام احتیاجات و نیازمندی‌هایش به سوی اوست، گام بردارد. از سوی دیگر، انسان بر اثر قصور در به‌کارگیری شیوة صحیح ارتباطات درونفردی، نمی‌تواند خودِ واقعی‌اش را به درستی شناسایی کند و بفهمد که وجودش عین ربط به خداوند سبحان است و همواره در محضر حق تعالی است.46 ازاین‌رو به جای خداپرستی به غیرپرستی مشغول می‌شود. خداوند سبحان هم طبق سنّت لایتغیر خود، که جزای غیرپرستی را از خودبیگانگی مقرّر فرموده است، او را از خود بیگانه می‌کند. ازاین‌رو، در ارتباطات درونفردی، باید کاملاً توجه داشته باشیم که جهت‌دهی این نوع ارتباطات باید به سمت عبودیت حق تعالی باشد؛ به این معنا که هرقدر ارتباطات درونفردی از حیث کمیت و کیفیت بیشتر باشد و انسان به بندگی خداوند سبحان بیشتر روی آورد، این ارتباط با خود موفق‌تراست، وگرنه باید در کم و کیف آن تجدید نظر کند. پی‌نوشت‌ها: 32. مصطفی ملکیان، همان، ص 212. 33. عباس‌علی رستگار، معنویت در سازمان، ص 245-244. 34. محمد واد نجفى خمینى، تفسیر آسان، ج 8، ص 136؛ سیدعبدالحسین طیب، اطیب البیان، ج 7، ص 214. 35. تین: ٤. 36. محمدمهدی نراقی، جامع السعادات، ج 3، ص 93. 37. محمدمهدی نراقی، همان، ج 3، ص 96. 38. محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 67، ص 219. 39. محمد مهدی نراقی، همان، ج 3، ص 99. 40. محمد باقر مجلسی، همان، ج 67، ص 65. 41. محمدمهدی نراقی، همان، ج 3، ص 100. 42. ر.ک: نساء: 111؛ انعام: 104؛ زمر: 41؛ نمل: 40؛ فتح: 10 43. در ترجمة آیات، از المیزان استفاده شده است. 44. سیدمحمد حسینی، درخشان پرتوى از اصول کافى، ص 209. 45. محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 75، ص 13. 46. برگرفته از آیات: توبه: 105؛ بروج: 9. علی مساعد / دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و دانش‌پژوه کارشناس ارشد محسن منطقی/ استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) منبع: فصل‌نامه اسلام و پژوهش‌های مدیریتی شماره4 پایان متن/
93/04/22 - 00:43
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 81]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها