محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1842263994
اعجاز اجتماعی قرآن با تأکید بر قوانین جامعهشناسی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
اعجاز اجتماعی قرآن با تأکید بر قوانین جامعهشناسی
زندگی اجتماعی طرحی است در آفرینش انسان و با طبیعت بشری او سرشته شده است. این شیوه زندگی گویی ریشه در اعماق جان بشر دارد.
بخش اول چکیده در این نوشتار توضیح مفاهیم، اعجاز علمی و اجتماعی، قانون، سنت و جامعه، هم‌چنین بررسی مختصری از علل و انگیزه‌های زندگی اجتماعی، نقد روش جامعهشناسی در تحلیل موضوع، و نیز نظرات در خصوص حقیقی یا اعتباری بودن جامعه، چیستی قانونمندی در مطالعات اجتماعی به همرا دلایل آن بررسی شده، سپس طرح مورد نظر قرآن‌کریم در این موضوع، مدنظر قرار گرفته است. با اثبات این همانی، قانونمندی جامعه از دیدگاه جامعهشناختی با سنت‌های اجتماعی الهی در قرآن کریم، اشتراک جوامع در قانونمندی به عنوان اعجازی در قرآن‌کریم، اثبات و سپس از ویژگی‌ها، شرایط و عوامل تحقق قانونمندی از نگاه قرآن‌کریم سخن به میان رفته است. این مقاله در تلاش است تا با ارایه نوعی از تفسیر اجتماعی از قرآن کریم و نگاهی از درون به آن، زمینه‌سازی تئوریزه کردن برخی موضوعات که به عنوان امر مسلم و تمام شده جامعهشناختی تلقی می شده را فراهم ساخته و به گونه‌ای اثبات نقش و توان اعجاز آمیز قرآن کریم را در اثبات قانونمندی جامعه و تاثیرات این بحث در مطالعات جامعهشناختی به طور عام، دنبال نماید. مقدمه در این نوشتار تلاش بر این است تا ضمن مقدمه‌ای در اعجاز اجتماعی، یکی از ابعاد اعجاز آن در محور قانونمندی جامعه به عنوان یک قاعده اصلی و نه جایگزین، بازشناسی و تحلیل گردد تا زمینه تأمل بیشتر در این مهم و مشابه آن برای محققین فراهم شود و زمینه‌ای مناسب در کشف اعجاز قرآن کریم بویژه در بعد اجتماعی آن باشد. چیستی اعجاز معجزه امر خارق‌العاده‌اى است که با اراده خداى متعال از شخص مدعى نبوت، ظاهر شود و نشانه صدق ادعاى وى باشد. (مصباح‌یزدى، محمدتقی، آموزش عقاید/ 268ـ 262) این تعریف، مشتمل بر سه نکته اساسی است:الف‌ـ پدیده‌هاى خارق العاده‌اى وجود دارند که از راه اسباب و علل عادى و متعارف، پدید نمی‌آیند؛ب‌ـ برخى از این امور خارق‌العاده، با اراده و اذن خاص خداى متعال، توسط پیامبران، ظهور مى‌کند؛ج‌ـ امور خارق‌العاده مى‌تواند نشانه صدق ادعاى پیامبر باشد که در این صورت، اصطلاحاً «معجزه» نامیده مى‌شود. گستره اعجاز از لحن و بیان قرآن معلوم می‌شود که وجوه اعجاز محدود به زمینه‌ای خاص نیست بلکه آیات متعدد در هر قسمتی به جنبه‌ای از این اعجاز اشاره دارند. عرصه و گستره وجوه اعجاز را این‌گونه می‌توان ارایه نمود:الف ـ اعجاز بیانى که بیشتر به جنبه‌هاى لفظى، ظرافت‌ها ونکته‌هاى بلاغى نظر دارد، گرچه در این نکته‌ها و ظرافت‌ها؛ معنا و محتوا نقش اصلى را ایفا مى‌کند؛ ب ـ اعجاز تشریعى که ناظر به جهات نوآورى‌هاى مفاهیم دینى است، به دین معنا که قرآن در دو قسمت معارف و احکام راهى پیموده که بشریت بدان راه نیافته بود و براى ابدیت بدون راهنمایى دین؛ دست‌یابى به آن امکان‌پذیر نبوده است. ج ـ اعجاز علمی که به هستی شناسی قرآن مربوط می‌شود. هستى‌شناسى قرآن، فراگیر و تشریعات آن همه جانبه و کامل است و از هر جهت بدون هیچ‌گونه کاستى بر بشریت عرضه شده است. قرآن در این‌باره اشاراتى گذرا دارد که به برخى از اسرار طبیعت نظر داشته و به گونه تراوشى از لابـه‌لاى تعابیر قرآنى ـ احیاناً ـ مشهود مى گردد که با مرور زمان و پیشرفت دانش و قطعیت یـافتن برخى نظریه‌هاى علمى، پرده از این اشارت‌ها برداشته مى‌شود و دانشمندان خصوصا با پى بردن به این حقایق، قرآن را از دیدگاه اعجاز مورد ستایش و پذیرش قرار مى‌دهند. با مراجعه به تفسیر المیزان و کتاب التمهید آیت‌الله معرفت این گونه بر می‌آید که تمامی ابعاد قرآن معجزه است ولی به اختلاف مخاطبین متفاوت است، به این معنا که ابعاد اعجاز ادبی قرآن برای اهل ادب، گزاره‌های به اصطلاح اجتماعی برای محققان علوم‌اجتماعی، مطالب روانشناختی برای متخصصین روانشناس و ابعاد حکمت و فلسفی آن برای فیلسوفان و متکلمان، جنبه‌های اعجاز فراوان دارد (ر.ک: طباطبایی، محمدحسین، المیزان،1/57ـ67؛ معرفت، محمدهادی، التمهید، 4/23 و 134). شهید مطهری معتقد است اعجاز قرآن از دو جنبه اصلی قابل بحث است؛ یکی بعد بلاغی و فصاحت قرآن که ناظر به روشنی بیان، شیرینی‌بیان، زیبایی بیان و جذابیت آن است و مربوط به لفظ است البته نه لفظ منفک از معنا بلکه از آن حیث که محتوای معناست و جنبه دیگر آن که مربوط به محتوای قرآن است و عبارت است از جنبه فکری و علمی قرآن.(مطهری، جامعه و تاریخ در قرآن/ 547). مؤید این حقیقت، آیات متعدد قرآنی است که بر اساس آنها، هم مجموعه قرآن و هم آیه آیه آن معجزه است و آوردن مثل آن از قدرت دیگران خارج است: (وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِن مِثْلِهِ) (بقره/23)؛ (أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ) (یونس/38)؛ (فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَیَاتٍ) (هود/ 13). برخی از محققین و مفسرین معاصر، معجزه علمی قرآن را آیاتی می‌دانند که اولاً در آن نوعی رازگویی علمی باشد به این معنا که مطلبی علمی را که قبل از نزول آیه کسی از آن اطلاع نداشته باشد به طوری که مدت ها بعد از نزول آیه مطلب علمی کشف شود و این مسأله علمی خود به گونه‌ای باشد که با وسایل عادی در اختیار بشر عصر نزول قابل اکتساب نباشد، دوم اینکه اخباری غیبی در مورد وقوع حوادث طبیعی و جریانات تاریخی باشد که در هنگام نزول آیه، از آن اطلاع نداشته و پس از خبر دادن قرآن طبق همان خبر واقع شود و خبر نیز به گونه‌ای است که از راه عادی قابل پیش‌بینی نباشد (رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن/85) لیکن به نظر می‌رسد با اعتراف به گستره اعجاز علمی قرآن‌کریم و با عنایت به جاودانه بودن قرآن کریم و نوع معجزه قرآن که از جنس کلام و گفتار است، اقتضا می‌کند تا برای بیان مقصود اعجاز به قرآن کریم بسان یک ساختار و نظام به هم پیوسته نگاه شود و برای آن اجزا و عناصری در نظر گرفت تا در توجیه اعجاز آن توفیق بیشتری حاصل شود؛ به این معنا که اعجاز علمی قرآن، اعجاز ادبی قرآن و سایر ابعاد اعجاز در قالب چنین ساختار منحصر به فردی معنا می‌دهد، و بر اساس چنین رویکردی، دیگران از آوردن همانند قرآن یا ده سوره و یا یک سوره عاجزند. در تایید این نکته می‌توان گفت که اولاً سوره‌های قرآن ساختارمند می‌باشند؛ ثانیاً قرآن به کلمات خود تحدی نکرده است بلکه به یک سوره تحدی نموده است که حداقل آن سوره هم بر اساس آنچه گفته شد، دارای ساختار مخصوص به خود باشد. در نتیجه اگر خداوند در قالب سوره سخنانی را بیان کرده است از قبیل: سرگذشت اقوام؛ برخی ویژگی‌های زمین و آسمان؛ سرگذشت برخی انبیا، مردان، زنان بزرگ و کوچک و... بیان اعجاز گون آن تنها در قالب آن ساختار منحصر به فرد قابل درک و فهم است. بله قرآن فراوان از غیب سخن به میان آورده است که حوزه‌های مختلفی را شامل می‌شود لیکن این سخنان از حداقل‌های ابعاد اعجاز قرآن‌کریم است که با آن ساختار شگفت‌انگیز و معجزه‌آسا ـ که تحلیل آن به سادگی میسر نمی‌شود ـ قابل مقایسه نیست. با تامل در حوزه‌ها و دیدگاه‌های مطرح در علوم اجتماعی به ویژه جامعهشناسی به نظر می‌رسد که با توجه به ساختار یاد شده ـ که چون هرمی با رأسی چون توحید تعریف می‌شود و نهایت آن نیز به عالم آخرت منتهی می‌گردد ـ تمامی مباحث مربوط به این دو محور چه آنچه تا کنون استخراج و فهم شده و چه آنچه تا کنون فکر بشر به آن دست نیافته است در قالبی اعجاب بر انگیز، معجزه است و کسی قادر نیست تا در چنین قالبی و با چنین چینشی و در فرم چنین زبانی، این گونه خرق عادت کند و عالمیان را به اعجاب وا دارد. از گروه‌بندی‌های اجتماعی و دینی گرفته تا گونه‌های انجام و ابراز مناسک دینی، مثل آن چه حول خانواده مطرح است و یا آنچه مربوط به رعایت حقوق دیگران آمده است، آنچه دیگران را در مقابل دشمنان به صف‌آرایی می‌کشاند و بالاخره مباحثی که حول موضوعاتی چون اقتصاد، سیاست، فرهنگ، روانشناسی، تربیت، صدها موضوع اساسی دیگر مطرح شده‌اند. با توجه به مطالب پیش گفته، این نوشتار بر آن است تا با صرف نظر از ورود به مباحث قرآنی که به حوزه‌های جامعهشناسی مربوط است، در بخش دیدگاه‌ها و اندیشه‌های کلیدی و پایه در این علم، به تحلیل و ارایه نظر جایگزین قرآن کریم در موضوع قانونمندی جامعه و تبیین اعجاز گونه آن در بیان اشتراک جوامع در قوانین جامعه شناسی پرداخته و آن را به عنوان بعدی از ابعاد اعجاز نظری قرآن کریم در چارچوب نظام قرآنی مورد توجه قرار دهد. اعجاز اجتماعی قرآن اعجاز اجتماعی قرآن را به لحاظ مفهومی بایست در ساختار قرآنی‌اش تعریف نمود، ساختاری که شامل مباحث و اصولی می‌شود که به طور عمده ناظر به حیات اجتماعی انسان گذشته، حال و آینده است و اساساً با توجه به کاربست آن در دو بعد نظر و عمل، سعادت انسانی تامین و تنها با پیمودن چنین مسیری بهشت دست یافتنی و عاقبت بشر ترسیمی عادلانه و معقول دارد. برنامه‌ای که تنها از خالقی متعال، عالم، عادل و حکیم ساخته است. زمانی این بعد از اعجاز قرآن بیشتر خود نمایی می‌کند که برنامه‌هایی که تا کنون بشر برای سعادت خود داشته را مرور و عاقبت پیشنهادات او را مورد توجه قرار دهیم. یک نمونه بارز آن جامعهشناسی است که با ادعای کشف قوانین حاکم بر رفتار اجتماعی، توانسته است به نوعی علت‌یابی و کارکردشناسی یا معانی رفتار بشر را فهم کند، قوانینی که نه تنها گره‌ای از مشکلات و مسائل جامعه بشری نگشوده است بلکه حتی در کانون شکل‌گیری خود و در دیگر جاها او را بیش از پیش گرفتار ساخته و نمونه‌ای از جاهلیت ثانی را خلق کرده که بشریت را به نظاره آن کشانده است. الف) قرآن و زندگی اجتماعی آیت الله جوادی آملی ضمن طرح دیدگاه‌های مختلف درباره علت اجتماعی زیستن انسان و مروری بر دیدگاه علامه طباطبایی با ارایه تحلیلی عقلی از زندگی اجتماعی می نویسد: انسان نه چون حیوان است که همه همت او شکم او باشد و نه فرشته است که معصوم باشد بلکه دارای دو جهت است: یکی حیثیت طبیعی که ذات اقدس الهی آن را به طبیعت طین، حماء مسنون و گل و لای اسناد می‌دهد: (إِنِّی خَالِقٌ بَشَراً مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ)؛ «در واقع من آفریننده بشرى هستم که از گِل خشکیدهاى که از گِل سیاهِ (بدبوى مانده) شکل‌یافته، گرفته شده است»، (حجر/28) و دیگری حیثیت فطری او که مستلزم فرشته خویی است: (فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ)؛ «و هنگامى که او را مرتب نمودم و از روح خود در او دمیدم، پس براى او سجدهکنان درافتید»، (ص/ 72). انسان از حیث اول مستثمر بالطبع است اما روح او مدنی بالفطره است و بین این دو گرایش همواره جهاد است. پس انسان طبعاً باید در جامعه به سر برد ولی گرایش به اجتماع غیر از قانون مداری، عدل‌محوری و حق‌طلبی اوست، بنابراین اصل زندگی جمعی انسان مقتضای طبع اوست، لیکن متمدن بودن... مقتضای فطرت اوست.(جوادی آملی، جامعه در قرآن/ 45). در بینش قرآنی این نکته مسلم است که پیدایش بشر در روی زمین با یک زن و مرد به نام آدم و حوا به صورت زندگی خانوادگی آغاز شده است. از دیدگاه قرآن کریم ارتباط جنسی و آرامش و سکون، وابستگی خانوادگی و عوامل عاطفی و روانی، نخستین حلقه‌های ارتباط انسان‌ها و تشکیل زیر بنای جامعه انسانی یعنی خانواده است. خداوند در آیات شریفه 20 و 21 سوره روم می‌فرماید: (وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَکُم مِن تُرَابٍ ثُمَّ إِذَا أَنتُم بَشَرٌ تَنتَشِرُونَ وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ)؛ «و از نشانههاى او، این است که شما را از خاک آفرید، سپس به ناگاه شما بشرى شدید که گسترش مىیابید و از نشانههاى او این است که همسرانى از (جنس) خودتان براى شما آفرید، تا بدانها آرامش یابید و در بین شما دوستى و رحمت قرارداد. قطعاً، در آن[ها] نشانههایى است براى گروهى که تفکّر مىکنند». بر این اساس، تفاوت انسان‌ها از جهت استعدادها، مواهب جسمی، روحی، عقلی و عاطفی که بر اساس قوانین جهان آفرینش پایه ریزی شده، امری طبیعی است. این امر افراد را به یک‌دیگر نیازمند ساخته و آنان را به زندگی اجتماعی دعوت می‌کند و ضرورت آن را بیش از پیش برایشان نمایان می‌سازد. هم‌چنین نیازهای مختلف انسان که روز به روز افزایش می‌یابد و بشر به تدریج از آن مطلع می‌شود، همگی موجب می‌گردد به طور طبیعی اجتماع پدید آمده را استقرار و استحکام بخشد و تا افراد ـ گرچه از روابط سببی و نسبی واحد برخوردار نباشند و یا از ملیّت‌ها و نژادهای گوناگون منشعب شوند ـ نه تنها به اجتماعی زیستن تن دهند، بلکه به آن استحکام بخشند و از متلاشی شدن آن جلوگیری کنند. به عبارت دیگر، زندگی اجتماعی طرحی است در آفرینش انسان و با طبیعت بشری او سرشته شده است. این شیوه زندگی گویی ریشه در اعماق جان بشر دارد به طوری که تا انسان با این ویژگی‌ها و کشش‌های انسانی باقی است این گرایش به سوی جامعه و حیات اجتماعی نیز تجلی می‌یابد که آیات ذکر شده مؤید آن است. ب) قانونمندی جامعه در مطالعات جامعه شناختی جامعه را در حوزه مطالعات جامعهشناسی، دو گونه مطالعه می‌کنند که یکی به ایستایی‌شناسی یا مطالعه اوضاع و احوال جامعه صرف‌نظر از تطورات آن در طول تاریخ معروف است و دیگری پویایی‌شناسی که به مطالعه جامعه از وجه پویا و تطورات تاریخی آن نظر دارد. نگاه اولی ـ ایستایی‌شناسی ـ به ساختمان و نظم جامعه در یک مقطع زمانی خاص توجه دارد و شیوه دوم ـ پویایی‌شناسی ـ ، با کارکرد و تحول تاریخی جامعه سروکار دارد. دیدگاه‌های مختلفی در مورد قانونمندی جامعه مطرح است که برخی ناظر به وجه پویا و برخی ناظر به وجه ایستاست که در مجموع به سه مورد از آنها اشاره می‌شود. 1) قوانین اختصاصی هرچند افرادی چون دیوید هیوم و پیروان او اساساً منکر مطلق علّیت می‌باشند و لذا به وجود هیج قانونی اعم از طبیعی، زیستی، روانی و در نهایت اجتماعی باور ندارند، لیکن در نظر کسانی چون اشپنگلر و پیروان او، امور اجتماعی قانونمند است، اما هر جامعه‌ای قانون خاص خود را دارد. در این نگرش هر جامعه‌ای پدیده منحصر به فرد است که با هیچ جامعه‌ای مشابهت ندارد و در نتیجه قوانین حاکم بر یکی با قوانین حاکم بر دیگری متفاوت است. اینان به طور عمده قوام جامعه را به فرهنگ آن می‌دانند و قوام فرهنگ را به ارزش‌ها، این فرهنگ و این ارزش‌ها است که جامعه را دارای هویت و قوانین ویژه می‌سازد (آرون، ریمون، مراحل اساسی اندیشه در جامعهشناسی/ 107). 2) اشتراک قوانین در یک دوره تاریخی گروهی معتقدند که همه جوامعی که در یک دوره تاریخی به سر میبرند دارای قوانین مشترکند که با قوانین جوامع در دوره تاریخی دیگر فرق دارند. در واقع از این منظر هر جامعه‌ای در سیر تاریخی خود از مرحله‌ای به مرحله دیگر می‌رود که هر مرحله نسبت به دیگری ذاتاً اختلاف دارد لیکن هر مرحله دارای قوانین ویژه خود است. از ویژگی‌های این گونه تحلیل از جامعه، اعتقاد به تغییرات اساسی در طول تاریخ جوامع است که زمینه انتقال از مرحله‌ای به مرحله دیگر را فراهم می‌سازد. (مصباح یزدی، محمد تقی، جامعه و تاریخ/ 132) 3) عدم اختلاف ذاتی جوامع بر اساس این نگرش، اساساً همه امور و شؤون اجتماعی و نمودهای جمعی، نتیجه عمل‌ها و عکس‌العمل‌ها، هدف‌ها، بیم و امیدها و اندیشه‌های افراد بشری و حاصل سنت‌هایی است که او خود به وجود آورده و نگهبانی کرده است و چون طبیعت او تقریباً ثابت است نباید انتظار داشت که همه قواعد و نظام‌ها را از میان بردارد و قوانین کاملاً جدیدی را جایگزین نماید، لذا نظام‌ها و قوانین اجتماعی جاودانه و تغییر ناپذیرند و در زمان و مکان‌های مختلف تفاوتی پیدا نمی‌کنند. شبیه قوانین طبیعی که زمان و مکان در او اثر ندارد( مصباح یزدی، محمد تقی، جامعه و تاریخ/134). ج) دلایل قانونمندی جامعه از نگاه جامعه شناختی پس از مرور برخی دیدگاه‌ها در خصوص قانونمندی جوامع و فهم اجمالی این نکته که جوامع ـ چه در یک دوره تاریخی یا دوران متعدد ـ قانونمند هستند، اکنون مناسب است تا قبل از دریافت نظرگاه قرآن کریم از چگونگی قانونمندی جوامع، برخی دلایل غیر قرآنی بر این قانونمندی ارایه و سپس نظر قرآن بررسی شود: 1ـ اجتماعی زیستن انسان امری طبیعی و در سرشت او به عنوان موجودی طبیعی نهفته است. در حقیقت همان گونه که انسان با برخی ویژگی‌های فیزیکی مانند داشتن دست، پا و سایر اعضا و هم‌چنین برخی ویژگی‌های روحی مانند عواطف، احساسات، شهوات و نفسانیات، خلق شده است و در وجود او مثلاً گرایش به جنس مخالف، زیبایی‌ها و تنفر از بدی‌ها و زشتی‌‌ها نهاده شده است، گرایش به حیات و تشکیل زندگی جمعی- که با تشکیل خانواده آغاز گردیده ـ تعبیه شده و دلایل و شواهد متعددی از جمله جهاز فیزیکی مقتضی زندگی مشترک و ویژگی‌های روحانی و روانی که تنها با کنار یک‌دیگر قرار گرفتن، امکان بروز و ظهور دارند بر این گرایش دلالت دارند و هر گاه زمینه‌های طبیعی فعال شدن و بروز هرکدام از این ویژگی‌ها ـ اعم از جسمانی یا روحانی در یک فرایند و تابع قانونی نهادینه شده ـ مهیا شود، عکس‌العمل نشان می‌دهد، مانند این که اگر چشم باز شود و به منظری بیفتد می‌بیند و اگر صدایی بیاید و گوش مانعی نداشته باشد می‌شنود و هم‌چنین اگر همان چشم به جنس مخالف بیفتد عکس‌العمل روحی ـ روانی در فرد ایجاد می‌کند و یا زمینه وحشتی پیش آید می‌ترسد و یا در حادثه رقت بار مرگ انسان‌ها در بلایی طبیعی مانند زلزله، عواطف و احساسات او تحریک شده ناخود آگاه در جهت کمک و یاری آنها حرکت می‌کند. 2ـ اعتقاد به این که طبیعت قانونمند است، یعنی معتقد بودن به این که قواعد قابل پیش بینی بر طبیعت حاکم است و بر اساس آن، پیش بینی آینده امکان پذیر است، زیرا رویداد ها بر اساس قانون طبیعی رخ می‌دهند که این حکایت از نظم است که بر طبیعت حاکم است نه بی‌نظمی و آشفتگی (شارون، جوئل، ده پرسش از دیدگاه جامعهشناسی/ 41). 3ـ جامعهشناسی به عنوان یک علم، قانون طبیعی را فرض می‌دارد و اعتقاد راسخ دارد که بر روابط اجتماعی مثلاً گروه‌ها، کنشهای متقابل اجتماعی، اجتماعی‌شدن و تضاد اجتماعی نیز نظم حاکم است. انسان‌ها جزء طبیعتند و تابع نظم و قواعدی هستند که می‌تواند تجزیه، درک و پیش‌بینی شود. برای نمونه هنگامی که افراد در جامعه به کنش متقابل می‌پردازند، تقریباً همیشه یک نظام نابرابری، مجموعه‌ای از انتظارات برای هر کنشگر و دید مشترکی از واقعیت که فرهنگ نامیده می‌شود به وجود می‌آوردند. یا هنگامی که جامعه‌ای صنعتی می‌شود روندی نیرومند در جهت دوری از سنت و گرایش به فردگرایی به و جود می‌آید (همان/42) و به قول ابن‌خلدون، عصبیت به طور طبیعی سست می‌شود. هنگامی که میزان انتظارات گروه‌های ستمدیده از آنچه گروه مسلط در جامعه می‌تواند یا می‌خواهد ارایه دهد فراتر رود، شورش و سرکشی و حتی انقلاب گسترش می‌یابد. ظاهراً مدارک و شواهد نشان می‌دهند که این الگوها در گذشته رخ داده و خواهند داد. بالاخره می‌توان به شواهدی اشاره کرد که توضیح می‌دهد که چه شرایطی به وقوع آنها کمک می‌کنند و چرا استثناها یا الگوهای متفاوتی وجود دارند. (همان/ 42). در طبیعت به طور قطع، رویدادها به سبب رویداد طبیعی دیگری ایجاد می‌شود. جامعهشناسی اصل علّیت را بر انسان و رفتارهای او تطبیق می‌دهد و باورها و کنشهای او را دارای علل می‌داند. (البته به دلیل پیچیدگی انسان، کشف علل به سادگی کشف آن در علوم طبیعی نیست). به ادعای بسیاری از اندیشمندان، جامعهشناسی، از قرن نوزده در متقاعد کردن جامعه به اینکه شرایط اجتماعی تفاوت مهمی در کنش فردی ایجاد می‌کند، نقش موثری داشته است. برای مثال کار دورکیم در مسأله خودکشی را در نظر بگیریم. او معتقد شد که جوامع میزان خودکشی متفاوتی دارند و میزان این خودکشی نتیجه نیروهای اجتماعی مانند همبستگی اجتماعی یا میزان دگرگونی اجتماعی است. خودکشی تصمیمی صرفاً انفرادی نیست و جامعه است که به جهات زیادی بر این تصمیم اثر می گذارد. (همان/ 43). انسان موجودی اجتماعی است چرا که برای بقای خود به دیگران نیازمند است و تقریبا همه نیازهای فیزیکی و عاطفی او از طریق کنش متقابل با دیگران برآورده می‌شود، ضمن این که فرا گرفتن شیوه‌های ماندن نیز وابستگی زیادی به دیگران دارد و اساساً حتی انسانیت انسان از طریق این کنش متقابل شکل می‌گیرد و تنها از طریق زندگی اجتماعی است که استعداد‌‌های انسانی به فعلّیت می‌رسند. از طرفی انسان‌ها به عنوان یک موجود فرهنگی در جامعه، رفتارهای معینی دارند که نسبت به محیطشان بینشی مشترک دارند ـ که به این بینش مشترک گاهی فرهنگ می‌گویند. مجموعه‌ای از ارزش ها و هنجارها که مردم به عنوان راهنمایی برای درک و تسلط بر خود به کار میبرند ـ در واقع کنش متقابل اجتماعی دلیلی دیگر بر قانونمندی جامعه و اجتماعی زیستن اوست، به این معنا که کنشگران زمانی که به کنش می‌پردازند رفتارهای دیگران را در نظر می‌گیرند و معمولاً این کنش در درون خود حامل پیامی است. برای مثال سلام کردن، باعث برانگیختن طرف کنش به پاسخ سلام می‌شود. کنشهای متعدد حامل معانی متعددی هستند که همه در جامعه رخ می‌دهند و اساساً جامعه را ساخته و تداوم می دهند. د) اعجاز قرآن و اشتراک جوامع در قوانین جامعه شناختی از محورها در اعجاز اجتماعی، ظرف پر راز و رمز تاریخ است که قرآن در قالب سرگذشت گذشتگان به آن توجه کرده و در ضمن آن، اصل قانونمندی جامعه و تاریخ بشری را یادآور شده است. برای نمونه تشریح سرگذشت قوم بنی اسرائیل که در جای جای قرآن به گونه‌های مختلف به آن اشاره شده است، حیرت هر اهل تأمل و دقتی را بر می‌انگیزد و او را مبهوت این همه ظرافت و لطافت در بیان حقایق می‌کند. چه کلامی می‌تواند علی رغم فاصله زمانی با قوم موسی این گونه از حقایق زندگی آنها و رفتاری که با پیامبر خود کرده‌اند به صدق پرده بر دارد. در این خصوص بیانات قرآن در جزء اول سوره بقره یکی از گواهان این حقیقت است. در این بخش از آیات، اعجاز گونه، پرده از چهره واقعی بنی‌اسرائیل برداشته شده است، علی‌رغم این که معتقد است روزی جزء برترین‌های عالم بودند لیکن به دلیل سرکشی و طغیان و پیامبر کشی و ارتکاب آنچه غضب الهی را به دنبال داشته است از مغضوبین شده و از مومنین می‌خواهد تا از خدا بخواهند آنان را جزء آن گروه قرار ندهد (حمد/ 7؛ بقره/ 27 تا 125). تأکیدات و توجهات مکرر قرآن کریم به حاکمیت سنن بر جامعه و تاریخ و سرگذشت جوامع و تمثیلات متعدد آن، بیان قصص متعدد و گاه تکرار برخی سرگذشت‌ها و تصریح‌های فراوان به عبرت گیری از این سرگذشت‌ها ـ در ادامه با تفصیل بیشتری به آن می‌پردازیم ـ بیانگر بیانی اعجاز گونه در این همانی قوانین جامعه شناختی حاکم بر جوامع و سنن اجتماعی مد نظر قرآن کریم است. از یک‌سو سرنوشت مشترک داشتن و از طرفی وجود مشترکات فراوان در بین ملل و جوامع و در نتیجه اعتقاد به وجود اشتراک جوامع در قوانین جامعهشناسی، دلیلی روشن بر این همانی سنن مورد نظر قرآن‌کریم و قوانین جامعهشناختی است. از جهت دیگر وجود چنین قوانینی در قرآن‌کریم خود دلیل روشنی از طرفداری و موافقت قرآن‌کریم با تئوری قانونمندی جامعه و اثرات و نتایج مترتب بر آن است. برای مثال آیات زیر به صراحت از تعبیر سنت یا سنن به عنوان معادل قانون استفاده کرده است: (قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ)؛ «به یقین، پیش از شما، سنّتها [و روشهایى وجود داشته که] سپرى شده است، پس در زمین گردش کنید و بنگرید فرجامِ تکذیب کنندگان چگونه بوده است؟!». (آل‌عمران/137)؛(فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِیلاً وَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِیلاً)؛ «و براى روش (و قانون) خدا هیچ جاىگزینى نخواهى یافت و براى روش (و قانون) خدا هیچ دگرگونى نخواهى یافت»، (فاطر/43)؛(سُنَّةَ مَن قَدْ أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِن رُّسُلِنَا وَلاَتَجِدُ لِسُنَّتِنَا تَحْوِیلاً)؛ «(این) روش فرستادگان ماست که پیش از تو فرستادیم و هیچ تغییرى براى روش (و قانون) ما نخواهى یافت»، (اسراء/77). از آنجا که انسان به عنوان نوع واحد به حکم فطرت و طبیعت خود، اجتماعی است به این معنا که اجتماعی بودن او و دارای روح جمعی شدن او از ویژگی ذاتی و فطری او سرچشمه می گیرد، نوع انسان برای اینکه به کمال لایق خود که استعداد رسیدن به آن را دارد برسد، گرایش اجتماعی دارد و زمینه روح جمعی نیز به نوبه خود به منزله وسیله‌ای است برای این که نوع انسان را به کمال نهایی برساند، در نتیجه جامعه‌های انسانی نیز ذات و طبیعت و ماهیت واحد دارند (مطهری، مرتضی، جامعه و تاریخ در قرآن/53). مناسب است مسأله با طرح این سؤال مطرح شود که انکار اشتراک جوامع در قوانین جامعه شناختی چه تبعاتی دارد و چه پیامدهایی را به دنبال می آورد؟ 1ـ انکار اشتراک به این معناست که هر جامعه‌ای دارای هویتی مخصوص خود است در نتیجه با تباین هویت جوامع، شاهد تباین فرهنگ‌ها خواهیم بود که در این صورت سخن از سنجش فرهنگ‌ها و ارزیابی آنها، تبادل فرهنگ‌ها، عدم باور به وجود یا شکل‌گیری فرهنگی که مطلقاً خوب و مفید یا بد و نامطلوب است از نتایج قطعی آن است؛ 2ـ با انکار اشتراک جوامع در قوانین، انتقال خصوصیات یک فرهنگ به فرهنگ دیگر و ارزشی واحد را به همه جوامع تسری دادن در نتیجه اندیشه تشکیل یک جامعه جهانی با فرهنگ و نظام ارزشی واحد ـ چه در نگاه طرفداران جهانی‌سازی و چه از دیدگاه موعود‌گرایی در ادیان مختلف و چه عنصر مهدویت در تفکر اسلامی ـ پنداری باطل است.(مصباح یزدی، محمد تقی، جامعه و تاریخ/ 146) در نتیجه از آنجا که چنین تبعاتی با عقل سلیم قابل نقد و از طرفی پذیرش آن قابل دفاع نیست (و در این نوشتار مجال نقد آن نیست) به نظر می‌رسد که اگر خواسته باشیم از افراط و تفریط در این خصوص بپرهیزیم، تأمل در قرآن کریم راه‌گشای مناسبی برای تبیین این حقیقت است که جوامع از منظر جامعه شناختی دارای اشتراک فراوانی هستند که به راحتی می‌توان ادعای قانونمندی جامعه و ارایه تئوری قانونمندی را به عنوان بعدی از ابعاد اعجاز قرآن کریم از آنها استخراج نمود. قبل از ورود به بررسی آیات، دو مفهوم قانون و سنت و نسبت آن دو با هم و رابطه آن با اعجاز و معجزه مختصری تبیین گردد. منابع 1. قرآن کریم. 2. نهج‌البلاغه، تدوین، سید رضی، انتشارات دارالهجرة، قم. (نسخه صبحی صالح). 3. ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه، دارالکتب، بیروت، 2007م. 4. آرون، ریمون، مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی، مترجم: باقر پرهام، نشر علمی فرهنگی، تهران 1370. 5. آقایی، محمد رضا، روش شناسی تفسیر اجتماعی، دوفصلنامه قرآن و علم، شماره پنجم 1388. 6. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، نشر گنج دانش،1384ش. 7. جوادی آملی، عبدالله، جامعه در قرآن، قم، نشر اسراء، 1388. 8. ــــــــــــــــــ ، وحی و نبوت، قم، نشر اسراء، 1388. 9. حکیمی، محمد رضا، دانش مسلمین، تهران، نشر دلیل ما، 1382. 10. خوئی، ابوالقاسم، مرزهای اعجاز، ترجمه جعفر سبحانی،بی تا بی جا. 11. ـــــــــــــــ ، البیان فی علوم القرآن، نشر انوار الهدی، بی جا 1401ق. 12. رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، قم، نشر مبین،1381. 13. زمانی، محمد حسن، قرآن و مستشرقان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات،1385. 14. سجاد، جعفر، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی، تهران، نشر امیرکبیر،1375. 1. شارون، جوئل، ده پرسش از دیدگاه جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی، 1386. 16. صدر .محمد باقر. سنت های تاریخ در قرآن. قم، نشر دفتر تبلیغات،1360. 17. طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، انتسارات دفتر تبلیغات1367. 18. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، بیروت، دارالمعرفه،1408ق. 19. کاتوزیان، ناصر، ترمینولوژی حقوق، نشر گنجینه دانش، تهران،1384. 20. کرمی فریدنی، علی، ظهور و سقوط تمدن ها از دیدگاه قرآن، قم، نشر نسیم انتظار،1385. 21. کوزر، لوئیس، زندگی و اندیشه بزرگان جامعهشناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر علمی، 1370. 1. مصباح یزدی، محمدتقی، حقوق و سیاست در قرآن، قم، نشر مؤسسه آموزشی امام خمینی، 1377. 23. ــــــــــــــــــــــ ، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، قم، نشر سازمان تبلیغات، 1368. 24. ـــــــــــــــــــــ ، محمد تقی، آموزش فلسفه، نشر امیر کبیر،1383. 25. ــــــــــــ ، آموزش عقاید، قم، نشر سازمان تبلیغات،1375. 26. مطهری، مرتضی، جامعه و تاریخ در قرآن، نشر صدرا، قم، 1378. 27. ----------، مجموعه آثار ج 2و 4، قم، نشر صدرا، 1375. 28. معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن،قم، نشر اسلامی،1411ق. حجت‌الاسلام دکتر محمد رضا آقایی/عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه منبع: مجله قرآن و علم شماره 8 ادامه دارد ...
93/02/07 - 01:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 82]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها