محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830520394
آثار روحی و روانی ایمان در قرآن
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
آثار روحی و روانی ایمان در قرآن
رستگاری، طمأنینه و آرامش، توکل و اعتماد بر خدا، روشن‌بینی، مغفرت الهی از آثار فردی ایمان و برخی آثار اجتماعی آن از قبیل سلامت اجتماعی، مقابله با فساد و انحراف و یکپارچگی اجتماع می باشد.
چکیده آثار روح و روانی ایمان از محوری‌ترین، مهم‌ترین و کاربردی‌ترین مباحث قرآنی، حدیثی و روانشناسی است که در نوشتار حاضر مورد پژوهش قرار گرفته است. نویسنده نخست به پدید آمدن برخی از مشکلات روحی و روانی در فرایند زندگی انسان‌ها اشاره کرده و راه برون رفت از این گرفتاری‌ها را ایمان معرفی کرده است. نیز به برخی از آثار فردی ایمان همچون رستگاری، طمأنینه و آرامش، توکل و اعتماد بر خدا، روشن‌بینی، مغفرت الهی و برخی آثار اجتماعی آن از قبیل سلامت اجتماعی، مقابله با فساد و انحراف و یکپارچگی اجتماع اشاره کرده است. واژگان کلیدی: قرآن، ایمان، روان، روح، آثار فردی، آثار اجتماعی. مقدمه انسان موجودی پیچیده، عجیب و ناشناخته است. در دنیای کنونی مشکلات اصلی فرا روی این آفریده الهی مربوط به روح و روان اوست و هر از چندگاهی این مشکلات در زندگیش بروز و ظهور می‌یابد و وی از حل آنها عاجز و درمانده است. به نظر می‌رسد مطمئن‌ترین راه رهایی از این مشکلات روی آوردن به اعتقادات، باورهای دینی و ایمان به خداست. در این نوشتار تلاش شده تا آثار ایمان از دیدگاه آیات، روایات و روانشناسی مورد بحث و بررسی قرار گیرد تا جوامع بشری با عملی نمودن این آثار به سعادت نایل آیند. الف) مفهوم شناسی 1. مفهوم‌شناسی ایمان در منابع لغوی برای واژه «ایمان» یک معنای ریشه‌ای ومصدری از ثلاثی مجرد و یک معنای اشتقاقی از باب افعال (ثلاثی مزید) بیان شده است. اصل این واژه از ماده و مصدر «أمن» بوده و به معنای امنیت، آرامش، اطمینان و از بین رفتن بیم و هراس و... آمده است. واژه «ایمان» که مصدر ثلاثی مزید از باب افعال است، و در لغت به معانی گوناگونی چون مطلق تصدیق، عقیده محکم، ضد کفر و... آمده است. خلیل در العین می‌نویسد: «أمن به معنای ضد ترس است و ایمان یعنی تصدیق کننده که در گفتار خداوند هم به همین معنا آمده است: تو تصدیق کننده ما نیستی» (فراهیدی، العین، 1414ق: 1/108). راغب در مفردات نوشته است: «امن در اصل به معنای آرامش نفس و از بین رفتن بیم و هراس است و ایمان به معنای پذیرفتن و گردن نهادن نفس به حق می‌باشد» (راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، 1340: 21). برای ایمان تعاریف اصطلاحی گوناگونی ارائه شده است. برخی ایمان را تصدیق قلبی و برخی دیگر آن را اعتقاد باطنی، اقرار و التزام به مقتضای آن دانسته‌اند. فخر رازی می‌نویسد: «آنچه ما بدان معتقدیم آن است که ایمان، تصدیق با قلب است، نه تصدیق زبانی یا عملی» (فخر رازی، مفاتیح الغیب، 1420ق: 2/227). علامه طباطبایی6 می‌نگارد: «ایمان اعتقاد باطنی است، به صورتی که آثار آن اعتقاد در اعمال ظاهری و بدنی (جوارحی) نیز ظاهر شود» (طباطبایی، المیزان، 1417: 16/314). ایشان همچنین می‌نویسد: «ایمان به معنای اقرار و تصدیق به چیزی و التزام به لوازم آن است...، پس صرف اعتقاد، ایمان نیست، مگر آنکه به لوازم آن چیزی که بدان معتقد شده‌ایم، ملتزم شویم و آثار آن چیز را بپذیریم (همان، 7، 5). 2. مفهوم‌شناسی روح برای روح نیز معانی گوناگونی ذکر شده است. برخی آن را همان نفس (حقیقت هر چیز) می‌دانند و برخی دیگر آن را به معنای چیزی که موجب تحرک، زندگی و وسیله جلب منافع و دفع ضررهاست، معرفی نموده‌اند. خلیل در العین می‌نویسد: «روح همان نفس است که بدن به وسیله آن زنده است» (فراهیدی، العین، 1414: 3/291). راغب در مفردات نگاشته است: «رُوح و رَوح در اصل به یک معنا و آن چیزی است که موجب حیات، زندگی و تحرک است و به واسطه آن منافع جلب و ضررها دفع می‌شود» (راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، 1340: 369). از دیدگاه حکماء و فلاسفه روح به چیزی گفته می‌شود که منشأ حیات یا منشأ عقل و حیات است و غالباً با نفس ناطقه مرادف به کار می‌رود (ر.ک: مصاحب، دائرة المعارف فارسی، 1380: 1/115). از دیدگاه مفسران نیز بر مبدأ، منشأ و سبب حیات اطلاق می‌شود که موجود زنده به وسیله آن قادر بر حرکت ارادی می‌شود (ر.ک: طباطبایی، المیزان، 1417: 95-113؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، 1420: 20 و 392). ب) آثار ایمان از آنجایی که انسان در زندگی خود با مشکلات و گرفتاری‌های زیادی روبه‌روست، بسیاری از روانشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که تنها روزنه‌ای که می‌تواند آلام و ناراحتی‌های او را کاهش و تسکین دهد، ایمان به خدا و اعتقاد به یک مبدأ و قدرت مافوق انسانیت است (ر.ک: صانعی، آرامش روانی و مذهبی، 1350: 6). برخی از انواع آثار ایمان بدین قرار است: 1. سکینه و آرامش یکی از نیازهای اساسی بشر نیاز به احساس امنیت یعنی احساس آزادی و آرامش نسبی از خطر است. این احساس وضع خوشایندی را ایجاد می‌کند و فرد در آن دارای آرامش جسمی و روحی است (شاملو، سعید، بهداشت روانی، 1378: 91) و جز در پرتو ایمان به خدا حاصل نمی‌شود؛ به همین روی می‌توان ادعا کرد که از برجسته‌ترین و مهم‌ترین آثار ایمان به خدا احساس امنیت، آرامش و سکینه است که زیربنای بهداشت روحی و روانی نیز هست؛ زیرا بشر در کشاکش رنج‌ها و بلایای زندگی نیاز به تکیه‌گاهی دارد که بدان پناه ببرد و خود را از آشفتگی‌ها و افسردگی‌ها دور سازد و به آرامش برسد. این پناهگاه جز خدا چیز یا کسی دیگری نمی‌تواند باشد؛ چنانکه قرآن کریم فرموده است: Pالَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُO (رعد/28)؛ «(همان) کسانى که ایمان آوردهاند و دلهایشان با یاد خدا آرام مىگیرد؛ آگاه باشید، که تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش مىیابد!». سید قطب در این باره می‌نویسد: «یاد خدا و ذکر او آدمی را از طوفان‌های روحی دور نگه می‌دارد؛ زیرا ایمان در واقع اتصال موجودی ضعیف به اصل وجود و در پی آن به تمام موجودات است» (سید قطب، تفسیر فی الظلال قرآن، 1412: 6/3966). قرآن برای بیان این نکته که ایمان مایه آرامش و به تعبیر برخی از روایات، نفس آرامش (سکینه) است، از تعبیرهای مختلفی استفاده کرده است: ـ Pأَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ الَّذینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَO (یونس/62-63)؛ «آگاه باشید که دوستان خدا نه هیچ ترسى بر آنان است، و نه آنان اندوهگین مىشوند؛ (همان) کسانىکه ایمان آوردند و همواره خودنگهدارى مىکردند». ـ Pمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَO (مائده/69)؛ «کسانى (از آنان) که به خدا و روز بازپسین ایمان آوردند و [کار] شایسته انجام دادند، پس نه هیچ ترسى بر آنان است و نه آنان اندوهگین مىشوند». ـ Pهُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّکینَةَ فی قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیماناً...O (فتح/4)؛ «او کسى است که آرامش را در دلهاى مؤمنان فرو فرستاد، تا ایمانى بر ایمانشان بیفزایند...». آری سکینه و ایمان، وقار و آرامش، نه ابزاری برای فزونی ایمان، بلکه نفس افزایش ایمان است. محصول ایمان، تسلط بر نفس است که خود از ارکان فضایل اخلاقی است (ر.ک: مطهری، مرتضی، بیست گفتار، 1370: 217؛ به نقل از جوادی، نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، 1376: 251). ایمان در همه حوزه‌های زندگی انسان حضوری جدّی، نقشی مهم و شگرف دارد. در حوزه باورها و اعتقادات قلبی، در روح، روان و جسم انسان‌ها تأثیر مستقیم دارد. بررسی‌ها و پژوهش‌های میدانی روانشناسان و دیگر متخصصان حوزه علوم پزشکی از تأثیر شگرف ایمان در بازسازی شخصیت انسان‌های مبتلا به بیماری‌های روانی و حتی بیماری‌های جسمی چون سرطان حکایت دارد. ایمان به خدا آرمش را در فرد افزایش می‌دهد و در جرّاحی‌ها به شخص کمک می‌کند تا زودتر بهبود یابد. قرآن کریم در جاهای متعددی به آرامش مؤمنان و اولیای الهی اشاره می‌کند Pإِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَO (فصلت/30)؛ «در حقیقت، کسانى که گفتند: «پروردگار ما خداست.»، سپس پایدارى کردند، فرشتگان بر آنان فرود مىآیند (و مىگویند) که: «نترسید و اندوهگین نباشید؛ و مژده باد بر شما، به بهشتى که (بدان) وعده داده مىشدید!». علامه طباطبایی6 ذیل این آیه می‌نویسد: آیه شریفه از آینده‌ای که در انتظار مؤمنان است و اینکه ملائکه به استقبال آنان می‌آیند، خبر می‌دهد و آن تقویت دل‌ها و دلگرمی آنان و بشارت و کرامت است. فرشتگان مؤمنان و اولیای الهی را از ترس و اندوه ایمنی می‌دهند. ترس همشیه از چیزهای ناپسندی است که احتمال وقوعش داده می‌شود. این ترس در مورد مؤمنان یا عذابی است که از آن می‌ترسند و یا محرومیت از بهشت است که از آن بیم دارند. حزن و اندوه نیز همواره از مکروهاتی است که واقع شده و شرّی که پدید آمده، مانند گناهانی که از مؤمنان سر زده و از آثارش غمگین می‌شوند و یا خیراتی که به خاطر سهل‌انگاری از آنها فوت شده و از آن اندوهگین می‌گردند؛ لذا فرشتگان آنها را دلداری می‌دهند که از اینگونه خوف‌ها و اندوه‌ها در امانند؛ زیرا گناهانشان آمرزیده شده و عذاب از آنان برداشته شده است (طباطبایی، المیزان، 1417: 17/390). قرآن همچنین می‌فرماید: Pهُوَ الَّذی أَنْزَلَ السَّکینَةَ فی قُلُوبِ الْمُؤْمِنینَ لِیَزْدادُوا إیماناً مَعَ إیمانِهِمْO (فتح/4)؛ «او کسى است که آرامش را در دلهاى مؤمنان فرو فرستاد، تا ایمانى بر ایمانشان بیفزایند». فخر رازی ذیل این آیه سه وجه برای معنای سکینه ذکر می‌کند: سکون، آرامش، وقار و یقین. وی سپس می‌نویسد: معنای دوم و سوم نیز به سکون و آرامش بر می‌گردد (فخر رازی، مفاتیح الغیب، 1420: 28/67). 2. رستگاری انسان‌ها نوعاً خواستار فوز و رستگاریند و برای نیل به این مهم، تلاش زیادی می‌کنند و به تبع برای رسیدن به فلاح و رستگاری به ابزارها، وسایل و سرمایه‌هایی نیازمندند. از طرف دیگر، انسان در زندگی‌اش از سرمایه‌های زیادی مانند سلامت، امنیت، ثروت و... برخوردار است و یکی از بهترین، والاترین و سرآمدترین این سرمایه‌ها، ایمان به خداوند است. تولستوی، متفکر و نویسنده مشهور معاصر، می‌گوید: «ایمان آن چیزی است که آدمی با آن زندگی می‌کند» (مطهری، بیست گفتار، 1370: 187). شهید مطهری در تبیین این کلام می‌نویسد: «مراد او این است که ایمان، بهترین سرمایه است. اگر کسی آن را از کف دهد، در واقع، مهم‌ترین سرمایه زندگی را از دست داده است» (همان). قرآن کریم نیز ایمان را یکی از سرمایه‌ها دانسته است: Pیا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَةٍ تُنْجیکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلیمٍ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَO (صف/10-11)؛ «اى کسانى که ایمان آوردهاید! آیا شما را به داد و ستدى راهنمایى کنم که شما را از عذاب دردناک نجات دهد؟! به خدا و فرستادهاش ایمان آورید و با اموال و جانهایتان در راه خدا جهاد کنید؛ این براى شما بهتر است، اگر بدانید». خلاصه، تمام فواید و چکیده‌های همه ثمرات ایمان در این آیه جمع شده است و می‌توان گفت بهترین تعبیری که در وصف ایمان وجود دارد، همین سرمایه رستگاری است (ر.ک: جوادی، نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، 1376: 248). به کارگیری این سرمایه نیازمند مهارت است و در صورت عدم استفاده صحیح چه بسا ضررها و ضایعاتی را در پی داشته باشد. سید قطب در این باره می‌نویسد: ایمان در زندگی انسان اصل است شاخه‌ها و ثمراتی دارد. عمل صالح حاصل طبیعی ایمان است و قرآن کریم هر عملی را که به اصل ایمان مستند نباشد، هدر رفته و ضایع شده قلمداد می‌کند و ایمانی که بدون ثمر باشد، مقطوع و همچون درخت پژمرده است (قطب، تفسیر فی ظلال القرآن، 1412: 6/3966-3967). مرحوم شهید مطهری6 در این باره می‌نگارد: درست است که ایمان بزرگ‌ترین سرمایه است، اما برای استفاده از این سرمایه مانند همه سرمایه‌های دیگر علم و مهارت لازم است احیاناً ممکن است آن استفاده کاملی که باید بشود نشود، یا خود انسان نفهمیده سوء استفاده کند، یا یک کس دیگر از حس دینی بشر سوء استفاده کند (مطهری، بیست گفتار، 1370: 187). همچنین آیه مورد بحث ایمان مؤمنان را تجارتی عظیم، سودی سرشار و باعث نجات از عذاب دردناک، مغفرت و آمرزش معرفی می‌نماید. علامّه طباطبایی6 ذیل آیه می‌نویسد: در این آیه شریفه، ایمان و جهاد، تجارب به حساب آمده که سرمایه‌اش جان آدمی و ربح آن نجات از عذاب دردناک است و خداوند متعال با نکره آوردن کلمه «تجارة» آن را بزرگ داشته است؛ یعنی تجارتی مهم، عظیم و جلیل‌القدر و در بیان ربح آن روشن نکرد که چه عذابی است، بلکه فرمود عذابی تا بفهماند آن قدر بزرگ است که در بیان نمی‌گنجد و مصداق این نجات که وعده‌اش را دارد، همان مغفرت و جنت است (طباطبایی، المیزان، بی‌تا، 437، 19). 3. روشن‌بینی یکی از آثار ایمان روشن‌بینی، شناخت صحیح حق از باطل، نگرش واقع‌بینانه به موضوعات، تشخیص و تمییز حق از باطل است. قرآن به این امر چنین اشاره می‌نماید: Pیا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً...O (انفال/29)؛ «اى کسانى که ایمان آوردهاید! اگر خودتان را از (مخالفت فرمان) خدا حفظ کنید، براى شما جداکننده[ى حق از باطل] قرار مىدهد...». طبق این آیه بین ایمان و روشن‌بینی و بصیرت، ارتباطی خاص برقرار است. ایمان نوری در قلب آدمی ایجاد می‌کند تا وی بتواند به وسیله آن از غلتیدن در دام خطاها رهایی یافته، به سعادت و خوشبختی نایل گردد. این مطلب را به صورت‌های گوناگون در قرآن کریم می‌توان جستجو کرد: Pإِنَّ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ زَیَّنَّا لَهُمْ أَعْمالَهُمْ فَهُمْ یَعْمَهُونَO (نمل/4)؛ «در واقع، کسانى که به آخرت ایمان نمىآورند، کردار (بد)شان را براى آنان آراستیم و آنان سرگردان مىشوند». این آیه بیانگر این نکته است که اثر بی‌ایمانی به آخرت آن است که باطل در دیدگاه شخص بی‌ایمان، حق جلوه می‌کند و وی راه درست زندگی را پیدا نکرده و در تشخیص هدایت از ضلالت در می‌ماند و در نتیجه، گرفتار حیرت و سرگردانی می‌شود و همچنان فکر می‌کند که راه هدایت را در پیش گرفته است. در حالی که همچون انسان‌های بی‌هدف در تحیّر بیشتری فرو می‌رود (ر.ک: طباطبایی، المیزان، 1417: 9/56؛ قرشی، تفسیر احسن الحدیث، 1377: 4/119؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، 1374: 7/140). در روایات اسلامی نیز به اثر ایمان و تقوا که بصیرت و درک حقایق به وسیله نور خداست، اشاره شده است. در برخی از روایات به آفرینش مؤمن از نور الهی و دیدن امور مختلف زندگی از راه نور خداوند تصریح شده است: «عن أبی الحسن الرضاg قال: لی یا سلیمان إنّ الله تبارک وتعالی خلق المؤمن من نوره... فانّه ینظر بنور الله الذی خلق منه» (برقی، المحاسن، 1371: 131، 1). 4. توکل انسان در زندگی فردی و اجتماعی با مشکلات و گرفتاری‌های گوناگونی روبه‌روست. از یک سو، هر لحظه احتمال می‌رود که در حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و... گرفتار آید و از دیگر سو، ممکن است با حوادثی همچون جنگ، تجاوز، ستم، خیانت و بی‌وفایی افراد دور و برش، دست و پنجه نرم کند. همچنین در زندگی فردی با احتمال بروز بیماری‌ها، از دست دادن سرمایه کار و عدم موفقیت روبه‌روست. اگر نتواند این مشکلات را حل کند، به اضطراب و ناامنی دچار می‌شود و کم‌کم زمینه‌های بروز اختلاف روانی در او فراهم می‌گردد، در حالی که یکی از نیازهای اساسی انسان که ارضای آن نقش مهمی در ایجاد بهداشت روانی دارد، احساس ایمنی است. افرادی که ایمنی ندارند، متعادل نیستند و با پرخاشگری یا اضطراب واکنش نشان می‌دهند و در دنیای ذهن خود به طور مدام در حال دفع خطرهای احتمالی هستند (ر.ک: شاملو، بهداشت روانی، 1378: 92). روانشناسی انسان‌گرا در نشانه‌های احساس نا ایمنی بدین صورت بیان شده است: 1. احساس طرد شدن و مورد عشق و علاقه دیگران نبودن؛ 2. احساس تنهایی؛ 3. احساس دائمی در معرض خطر بودن؛ 4. احساس عدم اعتماد؛ 5. احساس تنش، تنیدگی، فشار و کشمش درونی توأم با عوارضی از قبیل حالاتی مانند عصبی و بی‌قرار بودن، خستگی، بی‌حوصلگی، ناراحتی و حساسیت معده و سایر اعضای بدن، کابوس، بی‌تصمیمی، بی‌ارادگی و تغییر دائمی خلق و خو و میل دائمی شدید برای یافتن امنیت به صورت هدف‌های مکرر (همان). کسی که در زندگی به مشکلات فراوان و احساس نا امنی شدید دچار شود، برای برون رفت از آنها و رسیدن به آرامش به راه‌حل‌های اساسی نیاز دارد. یکی از بهترین راه‌حل‌ها توکل بر خداوند است. کسی که بر خدا توکل می‌کند، در واقع، رابطه‌اش را با او محکم کرده است و به دستگیره محکمی چنگ زده است که نتیجه آن اطمینان نفس، سکون و آرامش است؛ چنانکه توکل از دیدگاه لغت‌شناسان به معنای اعتماد و اطمینان به غیر و واگذاری امور به دیگری آمده است. راغب اصفهانی در مفردات می‌نگارد: «توکل یعنی اینکه بر غیر خودت اعتماد کنی و دیگری را از طرف خودت جانشین قرار دهی. در جهان طبیعتِ پر از اسباب و مسببّات انسان‌ها با مشکلات، گرفتاری‌ها، دردها و رنج‌ها و غم‌های فراوانی روبه‌رو هستند. منظور از توکل آن است که انسان مؤمن متوکل هنگام مواجهه با این مشکلات از آرامش روحی و اطمینان خاصی برخوردار است؛ زیرا وی بر خدا توکل می‌کند، او را تنها سبب و نیروی مستقل، شکست‌ناپذیر و فوق هر سبب دیگری می‌داند و برای اسباب دیگر استقلالی قائل نیست؛ در نتیجه، از اراده قوی برخوردار خواهد شد، و اراده‌های دیگر، شکست‌ها و ناملایمات بر او غالب نخواهد شد». چنانچه برخی از آیات قرآن به این معنا اشاره دارند: Pوَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ...O (طلاق/3)؛ «و هر کس بر خدا توکّل کند، پس او برایش کافى است؛ در حقیقت، خدا کارش را (به انجام) مىرساند...». کسی که خدا را درست بشناسد و یقین داشته باشد که جهان در قبضه قدرت اوست و اراده و تصمیم نهایی مخصوص آفریدگار هستی است و سود، زیان، بخشش و منع به دست اوست، هیچ پناهگاهی غیر از او انتخاب نمی‌کند؛ زیرا جز او پناهگاهی محکم، مستحکم و مطمئن نمی‌داند. در برخی روایات به این معنا اشاره شده است: پیامبرo از جبرئیل پرسید: توکل بر خداوند چیست؟ جبرئیل پاسخ داد: فهمیدن این مطلب که مخلوقات نه می‌توانند به انسان ضرری بزنند یا نفعی برسانند، نه می‌توانند به انسان چیزی اعطا کنند و نه می‌توانند خیری را از انسان منع نمایند؛ از این‌رو، انسان از خلق و مردم مأیوس می‌گردد و اگر بنده این چنین شد، برای غیر خدا کار نمی‌کند و به غیر از خداوند امید ندارد و از غیر او نمی‌ترسد و به احدی غیر از خداوند طمع نمی‌کند. این است معنای توکل (مجلسی، بحارالانوار، 1404: 68/138). در حدیث دیگری می‌خوانیم که از امام معصوم پرسیدند: توکل چیست؟ فرمودند: «لا تخاف سواه» توکل آن است که از غیر خدا نترسی (مجلسی، بحارالانوار، 1404: 68/143). بر اساس این دو روایت، انسانی که بر خدا توکل دارد، هرگز احساس ضعف، یأس و نومیدی نمی‌کند و در برابر مشکلات طاقت‌فرسا مقاومت می‌کند، از احدی هراس به دل راه نمی‌دهد. شخص متوکل گرچه به وجود اسباب و مسببات در جهان باور دارد و ممکن است آسیب یا آسیب‌هایی از جانب آنها به او برسد، در عین حال مسبّب اصلی را خدا می‌داند و هنگام وقوع حوادث، احساس آرامش می‌کند. خداوند از قول حضرت یعقوبg می‌فرماید: Pوَ قالَ یا بَنِیَّ لا تَدْخُلُوا مِنْ بابٍ واحِدٍ وَ ادْخُلُوا مِنْ أَبْوابٍ مُتَفَرِّقَةٍ وَ ما أُغْنی عَنْکُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ عَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَO (یوسف/67)؛ «و گفت: اى پسران من! از یک در وارد نشوید و از درهاى مختلف وارد شوید؛ و هیچ چیزى را که از طرف خدا (حتمى شده) است از شما دفع نمىکنم. حکم، جز براى خدا نیست؛ تنها بر او توکّل کردهام؛ و همهى توکّل کنندگان، پس باید تنها بر او توکّل کنند». همچنین از قول حضرت ابراهیم می‌فرماید: Pوَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى ما آذَیْتُمُوناO (ابراهیم/12)؛ «و چرا ما بر خدا توکّل نکنیم، در حالى که ما را به راههایمان رهبرى کرده است؟! و قطعاً بر آزارهایتان بر ما، شکیبایى خواهیم کرد». 5. مغفرت الهی گرچه مؤمنان در اجرای احکام الهی و اطاعت از دستورات خداوند متعال و در جهت کسب آمرزش خداوند سبحان تلاش فراونی دارند، با موانع زیادی در این مسیر روبه‌رو می‌گردند. یکی از این موانع مهم، وسوسه‌های شیطان است که نتیجه آن غفلت از یاد خداوند و ارتکاب گناهان است. در مقابل امید به رحمت و غفران الهی نقطه روشنی را در دلشان ایجاد می‌کند؛ لذا درآیات زیادی به مؤمنان خطاکار در صورت توبه و بازگشت، وعده آمرزش داده شده است. قرآن کریم می‌فرماید: Pوَ الَّذینَ عَمِلُوا السَّیِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحیمٌO (اعراف/153)؛ «و کسانى که بدىها را انجام دادند، آنگاه بعد از آن توبه نمودند و (عملاً) ایمان آوردند، قطعاً، پس از آن، پروردگارت بسیار آمرزندهى مهرورز است». و همچنین می‌فرماید: Pإِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَریماًO (نساء/31)؛ «اگر از گناهان بزرگى که از آن[ها] منع مىشوید، دورى کنید، بدىهایتان را از شما مىزداییم و شما را در جایگاه ارجمندى وارد مىسازیم». ج) آثار اجتماعی ایمان در این بخش به آثار اجتماعی ایمان به اختصار می‌پردازیم: 1. سلامت اجتماعی از آنجا که انسان موجودی اجتماعی آفریده شده است، آرامش، آسایش و سلامت او در رشد و تعالی جامعه تأثیر بسزایی دارد و انسان مؤمن که متدین و پای‌بند به ارزش‌های دینی و الهی است، طبیعتاً در یک جامعه ایمانی و دینی که مردم آن نسبت به سرنوشت و موقعیت یکدیگر توجه و حساسیت ویژه‌ای دارند، مؤثر خواهد بود. برخی از آیات و روایات به این اثرگذاری مؤمن بر جامعه و دیگر مؤمنان اشاره دارد. قرآن کریم می‌فرماید: Pوَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ...O (توبه/71)؛ «مردان مؤمن و زنان مؤمن، برخى از آنان یاوران (و دوستان) برخى [دیگر] هستند؛ به [کار] پسندیده فرمان مىدهند و از [کار] ناپسند منع مىکنند...». و همچنین می‌فرماید: Pیا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ...O (نساء/29)؛ «اى کسانى که ایمان آوردهاید! اموالتان را در میان خودتان به ناحق نخورید؛ مگر اینکه داد و ستدى با رضایت [طرفین] شما (انجام گرفته) باشد. و خودتان را نکشید...». و نیز در روایات آمده است: «عن أبی عبداللهg قال: إن المؤمن لیسکن إلی المؤمن کما یسکن الظمآن إلی الماء البارد؛ مؤمن با مؤمن دیگر آرامش می‌یابد همانگونه که تشنه با آب سرد آرامش می‌یابد» (کلینی، اصول کافی، 1365: 2/247). «عن جمیل عن أبی عبداللهg قال: سمعته یقول: المؤمن خدمٌ بعضهم قلت: و کیف یکونوا خدِماً بعضهم لبعض؟ قال: یفید بعضهم بعضا؛ مؤمنان خدمت‌گزار یکدیگرند. گفتم: چگونه خدمت‌گزار یکدیگرند؟ فرمود: برای هم سودمندند» (احسان‌بخش، آثار الصادقینg، 1377: 1/313). 2. مقابله با فساد و انحراف انحراف اجتماعی به گونه‌ها و شکل‌های مختلف عملی یا بینشی در یک جامعه بروز می‌کند. مؤمن به حکم وجوب امر به معروف و نهی از منکر باید برای دفع هر دو گونه انحراف اقدام کند؛ زیرا در برابر جامعه مسئول است و روز قیامت در دادگاه عدل الهی باید پاسخگو باشد. یکی از مصادیق و موارد انحراف فکری، بروز بدعت‌ها در یک جامعه است. مطابق روایاتی که از معصومانb رسیده است، اگر عالمی با ایمان نسبت به بدعت‌ها آگاهی یابد، وظیفه دارد در برابر آنها واکنش نشان داده و به مبارزه برخیزد. در این باره از همه ائمهb چنین روایتی نقل شده است: «إنّا روینا عن الصادقینg أنهّم قالوا إذا ظهرت البدع فعلی العالم أن یظهر علمه، فان لم یفعل سلب نور الایمان؛ هنگامی که بدعت‌ها در جامعه‌ای آشکار شود، وظیفه عالم آن است که علمش را آشکار کند و با بدعت مقابله نماید و اگر این کار را انجام ندهد، نور ایمان از او سلب می‌شود» (مجلسی، بحارالانوار، 1404: 48/253). 3. انسجام و یکپارچگی اقشار مختلف جامعه بیشتر جامعه‌شناسان بر این باورند که انسان موجودی اجتماعی است و در درونش تمایل شدیدی به زندگی دسته جمعی نهفته است. پرسش این است که چه عامل یا عواملی باعث تحقق زندگی اجتماعی انسان می‌شود. برخی از اینان معتقدند عواملی چون زبان، نژاد، مرز مشترک زمینی و... باعث اجتماع و اتحاد انسان است، ولی از یک نکته غفلت ورزیدند که افراد مختلف یک جامعه از ایده‌ها، سلایق و خواسته‌های گوناگون برخوردارند. پس چگونه می‌توانند از اتحادی پایدار برخوردار باشند؟ گرچه از دیدگاه مکاتب بشری عوامل مذکور می‌تواند تا حدودی باعث اتحاد مردم یک جامعه شود، از نگاه قرآن کریم و روایات ایمان و عقیده، مستحکم‌ترین و اساسی‌ترین عامل وحدت است؛ چه قرآن کریم ایمان را محور اتحاد و انسجام اقشار مختلف مسلمانان و ضامن امنیت و سلامت آنان می‌داند و به مؤمنان چنین سفارش می‌کند: Pثُمَّ بَعَثْنا مِنْ بَعْدِهِمْ مُوسى بِآیاتِنا إِلى فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِ فَظَلَمُوا بِها فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدینَO (اعراف/103)؛ «آنگاه، پس از آنان (= پیامبران)، موسى را با نشانههایمان (= معجزاتمان) به سوى فرعون و اشراف او فرستادیم؛ و[لى] به آن (نشانههاى معجزهآسا) ستم کردند؛ پس بنگر فرجام فسادگران چگونه بوده است!». و همچنین می‌فرماید: Pإِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ...O (حجرات/10)؛ «مؤمنان فقط برادران یکدیگرند...». نتیجه کسی که خدا را باور دارد و او را بر همه چیز قادر و حکیم می‌داند (انعام/18)، از آثار فردی چنین ایمانی برخوردار می‌گردد؛ آثاری از جمله اینکه به هیچ روی احساس ناامنی، اضطراب، نومیدی و ضعف نمی‌کند و دچار ناهنجاری‌ها نمی‌شود و همیشه بر او توکل می‌کند؛ زیرا خداوند است که مهمات زندگی انسان را کفایت و او را از شرّ دشمنان حفظ می‌کند (نساء/45). همچنین باور و ایمان به خدا آثاری اجتماعی از قبیل آسایش و سلامت اجتماعی، مقابله با فساد و انحراف و... را به دنبال دارد که فرد و اجتماع، هر دو، از آنها برخوردار می‌شوند. منابع احسان‌بخش، صادق (1377ش)، آثار الصادقین، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ چهارم. 2. آذربایجانی، مسعود (1376ش)، اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، قم، دفتر نشر اسلامی. برقی، احمدبن خالد (1371ق)، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم. 4. بوالهری، جعفر (1378ش)، آیات قرآن در زمینه بهداشت روانی، تهران، انتشارات انستیتو روان پزشکی. 5. تقی‌زاده، غلامرضا (1389ش)، شیوه‌های تأمین بهداشت روان از دیدگاه قرآن، پایان‌نامه کارشاسی ارشد. 6. جوادی، محسن (1376ش)، نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، قم، امور اساتید و دروس معارف اسلامی. 7. حسینی، ابوالقاسم (1379ش)، اصول بهداشت روانی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم. 8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی‌تا)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، بیروت، دارالعلم ـ دمشق، الدارالشامیه. 9. رضایی اصفهانی، محمد علی و جمعی از فضلای حوزه و دانشگاه، ترجمه قرآن کریم، موسسه فرهنگی دارالذکر، 1383ش. 10. سبحانی، جعفر (1384ش)، ایمان و آثار سازنده آن، قم، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم. شاملو، سعید (1378ش)، بهداشت روانی، تهران، چاپ رشد، چاپ سیزدهم.
صادقیان، احمد (1389ش)، قرآن و بهداشت روان، قم، زمزم هدایت.
صانعی، صفدر (1350ش)، آرامش روانی و مذهب، مشهد، جعفری.
صانعی، مهدی (1382ش)، بهداشت روان در اسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهاردهم. 16. فخررازی، ابوعبدالله محمدبن عمربن حسین (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، چاپ سوم. فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، العین، قم، هجرت، چاپ دوم.
قرشی، علی اکبر (1377ش)، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم. 19. قطب، سید محمد (1412ق)، تفسیر فی ظلال القرآن، بیروت ـ القاهره، دارالشروق، چاپ هفدهم. 20. کلینی، محمد بن یعقوب (1365ش)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ چهارم. گنجی، حمزه (1376ش)، بهداشت روانی، تهران، ارسباران.
مجلسی، محمدباقر (1404ق)، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء.
مصاحب، غلامحسین (1380ش)، دائرة المعارف فارسی، تهران، امیرکبیر.
مطهری، مرتضی (1370ش)، بیست گفتار، تهران، صدرا، چاپ پنجم. 25. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان (1364ش)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه. 26. نهاد نمایندگی رهبری در علوم پزشکی تهران (1382ش)، مجموعه مقالات همایش علمی 2 (اسلام و بهداشت و روان)، تهران، دفتر نشر معارف. عباس الهی: عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیة مجله قرآن و علم شماره 14 انتهای متن/
http://fna.ir/F60T5N
94/11/18 - 07:56
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 100]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها