محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830338352
خردورزی در هندسه معرفتی تفسیر سوره حجرات
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
خردورزی در هندسه معرفتی تفسیر سوره حجرات
با تأملی در مفردات، مضامین و سیاق سوره، در کنار اسلوب بیان نشان می دهد که چگونه این آیات، از سویی دارای گزاره های خردپذیر است و از سوی دیگر خرد انسانی را در دستیابی به حقایق، مدد و در جهت شکوفایی آن بسترسازی می کند.
بخش دوم و پایانی خردپذیری و خردورزی در سوره حجرات مطالب عمیق و معارف بلند قرآنی به گونه ای بر بشریت عرضه شده است که زمینه ای برای رشد و شکوفایی عقل و فهم او باشد، در واقع قرآن صاحبان خرد را در محضر خویش پرورانده و عقول آنان را برای درک و فهم بیشتر می شوراند. (جوادی آملی، 1386: 78) سوره حجرات در برخی از تعالیم نورانی خود عهده دار این رسالت است: گاهی با امضاء رفتار عقلا، بیانگر گزاره هایی کاملاً خردپذیر است و گاه با بسترسازی های مناسب، اندیشه و عقل آدمی را سمت و سو می بخشد. گزاره های خردپذیر از جمله مواردی که هماهنگی وحی و عقل را تأیید می کند مواردی است که قرآن در قالب گزاره هایی تعلیمی، بر بعضی رفتارهای خردمندانه صحه می گذارد. ششمین آیه سوره متضمن دستوری در نحوه تعامل با خبر فاسق است: «یَا أ یُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إ نْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بنَبَإ فَتَبَیَّنُوا ...» (حجرات / 6) بدون شک انسان در رفع نیازهای حیاتی اش نمی تواند منحصر در دیدنی ها و شنیدنی های خود باشد و به ناچار باید از راه علم دیگران؛ یعنی خبر، رفع حاجت نماید. بنابراین مدار عملکرد عقلا پذیرش خبر دیگران است. از طرف دیگر عاقلان به شخصیت خبردهنده نیز نظر داشته و خبر بدکاران را حجت نمی دانند. آیه شریفه با اثبات آنچه عقلا ثابت می دانند و با نفی عملی که آن را نفی می کنند در واقع رفتار عقلا را امضاء می کند. ازاین رو برخی مفسرین این حکم را امضایی دانسته اند و نه تأسیسی. (طباطبایی، 1374: 179) این در حالی است که ظرافت کاربرد واژه «فَتَبَیَّنُوا» عقل مخاطب خود را به امر دیگری نیز توجه می دهد و آن اینکه همان طور که به خبر فاسق نباید بلافاصله جامه عمل پوشاند، شایسته نیست که بی درنگ خبر او را رد کرد؛ چه بسا کلام صدقی در آن باشد که به نفع مسلمین است (خطیب، 1424: 13 / 441) ازاین رو، تحقیق به منظور دریافت حقیقت و تصمیم گیری مناسب، عاقلانه ترین رفتار است. بسترسازی خردورزی (اثاره العقول) از ویژگی های قران کریم آن است که انسان ها را بر استفاده از اعماق خرد توان می دهد و از عقل سطحی و ابزاری که امروزه در جهان شناخته شده است می گذراند، کلام امام علی(علیه السلام): «و لیثیروا لهم دفائن العقول» ( نهج البلاغه، خطبه 1) اشاره به همین نکته دارد که عقل همچون معدنی است که ذخایر آن محتاج کندوکاو است. ازاین رو یکی از اهداف مهم انبیا فعال سازی خرد آدمی بوده است. (حکیمی، 1386: 122) در سوره حجرات برای تحقق این امر شیوه های مختلفی به کار گرفته شده است که به نمونه هایی از آن اشاره می شود: 1. تعلیل احکام تبیین آثار مثبت و منفی اعمال، اسلوبی است که قرآن کریم در برخی تعالیم خود بدان پایبند است. این شیوه برخورد با احکام الهی نشان دهنده آن است که این قوانین در عین ماورایی بودن، جزو اسراری که به کلی مافوق سطح اندیشه بشر باشد، شمرده نمی شوند؛ چراکه قرآن خود فلسفه برخی از این احکام را بیان کرده و بدین وسیله عقل بشری را به تفکر درباره آنها فراخوانده است (شریفی، 1379: 100) به عنوان مثال فرازهایی از سوره که به ادب معاشرت میان مؤمنین اختصاص داشته و رسالت تحقق نظام طیب و صالح را بر عهده دارد، از سویی همه رفتارهایی را که منجر به ابطال هویت و شخصیت اجتماعی افراد می گردد، نهی می کند و از سوی دیگر سعی در تبیین برخی حکمت های آن دارد. به عنوان نمونه از آنجایی که قرآن کریم تفاوت استعدادها را زمینه آزمون و وسیله توزیع عادلانه کارهای اجتماعی و تسخیر متقابل افراد جامعه می داند: «وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَکُمْ خَلَائِفَ الأ رْض وَ رَفَعَ بَعْضَکُمْ فَوْقَ بَعْض دَرَجَاتٍ لِیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ» (انعام / 165) نهی از استهزاء را با این عبارت همراه کرده است: «لَا یَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أ ن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ»، چه بسا شخص مورد استهزاء در پیشگاه حق از مسخره کننده بهتر باشد، گویا مطلب در پاسخ کسی واقع شده که مایل است علت نهی را بداند. (طبرسی، 1377: 93) ازاین رو آیه شریفه به نهی استهزاء اکتفا نکرده و حکم را تعلیل می کند و یا در نهی از سوء ظن: «اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّن إ نَّ بَعْضَ الظَّن إ ثْمٌ» (حجرات / 11) با بیان اینکه بعضی گمان ها گناه هستند و آثار سوء دارند حکم را تعلیل نموده و بستری نو برای اندیشیدن و کشف حقایق بیشتر در حکم ایجاد می کند. همین طور در آیه ای که از پذیرش خبر فاسق نهی می کند عبارت «أ ن تُصِیبُوا قَوْمًا بجَهَالَه فَتُصْبحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ» (حجرات / 6) بیان حکمت این دستور است که مبادا از روی جهل و نادانی به گروهی آسیب زده و از عمل خود پشیمان شوید، این تعلیل ضمن تحریک انگیزه افراد در التزام به این دستور و تقویت عقل عملی، نوعی زمینه سازی برای خردورزی در وصول به حکمت بایدها و نبایدها است. 2. تشبیه محسوس کاربرد تشبیه به جهت تبیین معارفی بلند و عمیق علاوه بر محسوس کردن امور، بستری مناسب به جهت اندیشه ورزی و کشف وجوه بیشتر شباهت است: «وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا أ یُحِبُّ أ حَدُکُمْ أ نْ یَأ کُلَ لَحْمَ أ خِیه مَیْتًا فَکَر هْتُمُوهُ» (حجرات / 12) آیه شریفه ناظر بر آن است که کراهت شما از گوشت مرده ناشی از استواری عقل شما است؛ یعنی هر عاقلی چنین کراهتی دارد، پس استواری شما در دین نیز باید شما را به ترک اموری نظیر آن بکشاند. (حوی، 1989: 124) در واقع تشبیه غیبت به خوردن گوشت برادر مرده، بستری به منظور تعقل هر چه بیشتر در این حکم است تا ضمن کشف وجوه تشبیه عقل و خرد مخاطب در دایره تعبد شکوفا گردد. البته اتکا به ادراک دینی معصوم، مهم ترین امدادگر عقل در دستیابی به آن حکمت ها و وجوهی است که از عهده اندیشه بشری خارج است. 3. وضع احکام اعتباری آیه شریفه «إ نَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إ خْوَه» نسبتی را در میان اهل ایمان تشریع می کند که قبلا برقرار نبوده، بلکه قراردادی و اعتباری است. (طباطبایی، 1374: 185) بدون شک وضع احکام اعتباری و قراردادی بدان منظور است که آثار خاصی را که بر آن مترتب می شود گوشزد شود. تمام بایدها و نبایدهایی که آیات شریفه بدان اشاره دارد «فَأ صْلِحُوا بَیْنَ أ خَوَیْکُمْ، لا یَسْخَرْ، لا تَلْمِزُوا، لا تَنَابَزُوا، لا تَجَسَّسُوا، لا یَغْتَب و ...» حاصل این حکم اعتباری؛ یعنی برادری جامعه ایمانی است. اما استعمال واژه «اخوت» که متضمن دو عنصر محبت و مسئولیت است، خود نوعی زمینه سازی برای اندیشیدن در آثار و نمودهای فردی و اجتماعی بیشتر آن است. 4. تغییر خطاب خطاب های قرآنی دارای اوج و حضیض و نیز دارای مراتب متوسط است. نازل ترین تعبیر آن «یَا أ یُّهَا النَّاس» و عالی ترین آن «یَا أ یُّهَا الرَسُول» است و آنچه با حفظ مرتبه بین دو طرف قرار دارد عبارت های «یَا أ یُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» و «یا اهل الکتاب» می باشد و در مرتبه بالاتر «یا اولى الأبصار» و «اولى الألباب» است (جوادی آملی، 1378: 255) بدون شک تغییر خطاب ها در عرصه های مختلف می تواند یکی از مهم ترین زمینه های برانگیختن عقول آدمیان برای درک معارف بیشتر الهی باشد. به عنوان مثال سراسر سوره حجرات حاوی خطاب «یَا أ یُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» است و تنها آیه 13 که از امتیاز و کرامت حقیقی بشر سخن می گوید همراه با خطاب «یَا أ یُّهَا النَّاس» است. «یَا أ یُّهَا النَّاسُ إ نَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَر وَ أ نْثَىٰ وَ جَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إ نَّ أ کْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّه أ تْقَاکُمْ إ نَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبیرٌ». (حجرات / 13) فرازهایی از خود آیه صالح استدلال بوده و هر عقل سلیمی بدان معترف است: اولاً ما همه شما را از یک پدر و مادر آفریدیم، بنابراین دلیلی برای برتری جویی نیست؛ ثانیاً تفاوتی که در طایفه طایفه و گروه گروه بودن خود می بینید همه از باب شناسایی یکدیگر و ایجاد نظام تعاون و ائتلاف است و نه از باب امتیاز یکی بر دیگری. (طباطبایی، 1374: 204؛ سید قطب، 1967: 540) بنابراین آنچه برای انسان، ارزش افزوده، به شمار می آید تنها تقوا و التزام به حدود انسانی و الهی است که برخلاف امتیازات موهوم از قبیل مال و جاه و شهرت و... اگر همه افراد بشر در پی آن باشند. «وَ تَزَوَّدُوا فَإ نَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ» (بقره / 197) هرگز موجب تزاحم و خصومت نمی گردد. بدون شک تغییر خطاب از اهل ایمان به تمامی افراد بشر به جهت شوراندن عقل و اندیشه آدمی است و شاید به این نظر دارد که این حکم عام است و در برخورد با همه مردم باید به این ادب توجه کرد. ترک تفاخر و تباهی و رها کردن امتیازات موهوم، لباسی نیست که تنها با مؤمنین بپوشید و در برخورد با غیر اهل ایمان درآورید. (خطیب، 1424: 454) 5. مرزبندی مفهومی تغییر واژه ها به هدف مرزبندی مفهومی در الفاظ به ظاهر مترادف، بستر دیگری برای ترغیب به تفکر و اندیشیدن عمیق است. وجهی از هرم سوره حجرات که عهده دار تنظیم ادب عبد با معبود است گزارشی از رفتار برخی مسلمانان ارائه می دهد که بر خدا و پیامبر به واسطه اسلامشان منت می گذارند، «یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أ نْ أ سْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَیَّ إ سْلَامَکُمْ بَل اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْکُمْ أ نْ هَدَاکُمْ لِلْإ یمَان إ نْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ» (حجرات / 17) خدای سبحان منت نهادن عبد بر خدا و رسولش را مذمت و نهی می نماید؛ چراکه هیچ عقل سلیمی نمی پذیرد که گیرنده بر عطاکننده منت گذارد و مریض از طبیب طلب مزد کند، بلکه این جهل است که با اهلش چنین عمل می کند. (خطیب، 1424: 460) آیه شریفه رفتار منت گذاران را خلاف ادب بنده دانسته، خداوند را شایسته منت نهادن بر آدمیان می داند و در این راستا واژه اسلام را به هدایت برای ایمان تغییر می دهد تا نشان دهد گرچه مؤمن و منافق هر دو در دایره اسلام هستند اما تنها زمانی اسلام مطلوب است که راهی برای ایمان گردد (شبستری، 1360: 126) بدون شک این تغییر که منجر به بار معنایی متفاوتی گردیده است باب خردورزی را گشوده و تفاوت های اسلام و ایمان را مشهود عقل می گرداند. نتیجه در تبیین نسبت خردورزی و تعبد به عنوان مهم ترین مسئله الهیاتی جهان معاصر، راهی جز بازگشت به قرآن و کاویدن معارف بلند و عمیق آن نیست. قرآن کریم کتاب دعوی و دعوت است، دعوی ارائه نظامی جامع برای تربیت انسان ها در همه عصرها و دعوت به پذیرش آن نظام و رشد و تعالی در پرتو آن، گرچه برخی تعالیم این منظومه الهی جنبه تعبدی داشته و از دسترس عقل متعارف بیرون است، همچنان که خود می فرماید: «وَیُعَلِّمُکُم مَّا لَمْ تَکُونُوأ تَعْلَمُونَ» پیامبر(صلی الله علیه و آله) به شما چیزی می آموزد که نه تنها آن را نمی دانید بلکه نمی توانید از نزد خود فراگیرید، لکن این امر به مفهوم گریز از تعقل و خردورزی نیست، هندسه معرفتی سوره حجرات هرمی چند وجهی است که رسالت تحقق جامعه ای انسانی در چارچوب آداب الهی را بر عهده دارد و آنچه در رأس این هرم می درخشد، خردپذیری گزاره های آن و سوق دادن مخاطبان به تعقل و اندیشه ورزی در جریان تعبد است. آیاتی از این سوره مبارکه نشانگر آن است که قرآن کریم نقش مفتاحی عقل در برابر شریعت را امضا نموده و با اسلوبی خاص معارف بلند و عمیق خویش را بیان می کند تا مخاطب را در محضر خود پرورانیده و عقل او را شکوفا سازد متقابلاً تأملات عقلانی همچون مصباحی پرده از بعض احکام و اسرار این تعالیم برمی دارد. تأکید بر تسلیم در برابر احکام وحی در برخی آیات سوره مبارکه، درکنار بسترسازی در راستای فعال سازی اعماق عقل بشر (اثاره العقول) به شیوه های یاد شده، سوره حجرات را به ارائه سبکی از حیات مزین ساخته که نمودی از تلازم تعبد و تعقل است، همان امری که در دیدگاه قرآنی از ویژگی های عباد الرحمن است: «وَ الَّذِینَ إ ذَا ذُکِّرُوا بآیَاتِ رَبهمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمًّا وَ عُمْیَانًا» (فرقان / 73) تربیت یافتگان مکتب وحی، چون متذکر آیات الهی گردند، کورکورانه آن را نمی پذیرند و بدون تفکر و تعقل به آن دل نمی بازند. منابع و مآخذ قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
نهج البلاغه، 1384، گردآوری سید رضی، ترجمه محمد دشتی، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین(علیهم السلام). آلوسی، شهاب الدین سید محمود، 1415 ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الکتب العلمیه.
آمدی تمیمی، عبدالواحد، بی تا، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه محمد علی انصاری، تهران، چ دهم.
جوادی آملی، عبدالله، 1370، رسالت قرآن، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
ــــــــــــــ ، 1372، شریعت در آینه معرفت، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، چ دوم.
ــــــــــــــ ، 1378، قرآن در قرآن، قم، اسراء.
ــــــــــــــ ، 1386، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، اسراء.
الحرانی، الحسن بن علی بن الحسین بن شعبه، 1367، تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه احمد جنتی، تهران، امیرکبیر.
حکیمی، محمد رضا، 1386، الهیات الهی و الهیات بشری، قم، دلیل ما.
حوی، سعید، 1989 م، الاساس فی التفسیر، قاهره، دار السلام.
الخطیب، عبدالکریم، 1424 ق، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت، دار الفکر العربی.
رامیار، محمود، 1362، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر.
سید قطب، 1967 م، فی ظلال القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ سوم.
سیوطی، جلال الدین 1362، الاتقان فی علوم القرآن، تهران، امیرکبیر.
شبستری، مرتضی، 1360، اخلاق اجتماعی (تفسیر سوره حجرات)، تهران، بنیاد قرآن.
شریفی، احمد حسین، 1379، خردورزی و دین باوری، تهران، کانون اندیشه جوان.
صدر، سید رضا، 1380، تفسیر سوره حجرات، تهران، سبحان.
طباطبایی، سید محمد حسین، 1374، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن، 1372، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، ناصرخسرو.
ــــــــــــــ ، 1377، جوامع الجوامع، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
طیب، سید عبدالحسین، 1378، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام.
عقاد، عباس محمود، 1379، تفکر از دیدگاه اسلام، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
کلینی، محمد بن یعقوب، 1407 ق، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر، بی تا، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(علیهم السلام)، تهران، المکتبه الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، 1368، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
المیدانی، عبدالرحمن حسن حبنکه، 1423 ق، الاخلاق الاسلامیه، دمشق، دار القلم. نیکو دیالمه: استادیار دانشگاه امام صادق(علیه السلام). فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری 13 انتهای متن/
94/03/18 - 01:03
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 165]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها