محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1827626623
از شعر انقلاب تا انقلاب شعر فاصله‌اي نيست
واضح آرشیو وب فارسی:جوان آنلاین: از شعر انقلاب تا انقلاب شعر فاصله‌اي نيست
در ادبيات انقلاب اسلامي توجه به انسان به معناي «اومانيسمي» آن نيست بلكه الهامبخش ظلمستيزان و آزاديخواهان تمامي جهان نيز بوده و خواهد بود.
نویسنده : سعيد ناظمي*
ادبيات انقلاب اسلامي برخلاف ادبيات بخشي از روشنفكران قبل از انقلاب كه براي توده‌هاي مردم نامفهوم بود، زبان حال مردم و ترجمان آرمانها و آرزوهاي آنان است. اين ادبيات هم عالم درون را در نظر ميگيرد و هم عالم بيرون را؛ هم به فرد توجه دارد و هم به جامعه. ادبيات انقلاب اسلامي، ادبياتي است ملتزم و متعهد. ادبيات انقلاب اسلامي با شاعر و نويسندهاي كه زيبايي را فقط براي زيبايي و دل خود بخواهد سروكار ندارد. شعر انقلاب به مجموعه سروده‌هايي اطلاق مي‌شود كه در عصر انقلاب اسلامي، به دغدغه‌ها، رويدادها، مضامين، نگرش‌ها، باورها و در يك كلمه عناصر هويتي انقلاب اسلامي پرداخته است. البته شعر انقلاب با شعر مقاومت عجين شده است، تا جايي كه بخش عمده‌اي از غزل‌هايي كه طي اين دهه‌ها سروده شده، در ارتباط مستقيم با جنگ و شهادت بوده‌اند. به‌همين دليل نظام ارزشي كه در غزل، غالباً در عشق و عرفان و حكمت متمثل مي‌شد، با حماسه ملي و ديني و عرفاني هشت سال دفاع مقدس گره خورد و ناگزير ساحت ديگري از واژه‌ها و تصاوير و تركيب‌هاي شاعرانه و عارفانه به روي غزلسرايان گشوده شد. ويژگي برجسته شعر و ادبيات پايداري آن است كه فاقد عناصر مفهومي و شكلي ادبيات پايدارياند و تنها عنصر بزرگداشت شهداي راه آزادي در آنها حضور دارد كه آن هم به لحاظ ساختاري به هيچوجه شورانگيز و برانگيزنده نيست. اين شعر امروز به لحاظ كمي و كيفي حرف‌هاي بسياري براي گفتن دارد. گام نخست حوادث سياسي و اجتماعي با ادبيات پيوندي ناگسستني دارد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي و دگرگوني كامل در همه زمينه‌هاي فرهنگي و اجتماعي، شعر نيز دستخوش تغييرات بسيار زيادي شد. شرايط اجتماعي جامعه آن روز ايران كه كمتر از دو سال بعد درگير جنگي ناخواسته و تجاوزي آشكار شد، شرايط تازه‌اي را مي‌طلبيد كه علاوه بر تغيير، نيازمند حضور افرادي جديد با تفكري جديد بود. چون رجوع به گذشته ايران و تغييراتي كه در سبك سرايش اشعار پس از چند سده اتفاق مي‌افتاد، اين‌بار در اواخر دهه شصت بناي تغييري كامل را داشت كه به‌طبع با مقاومت شعراي آن عصر روبهرو مي‌شد. از آغاز تاريخ ادبي ايران، رويدادهاي سياسي و اجتماعي، دگرگوني‌ها و تحولاتي را در ادبيات سبب شده كه منجر به ظهور سبك‌هاي مختلف ادبي گرديده است. به هر حال اين مسير كه شايد بتوان گفت از جنبش مشروطه و با شاعران آزادي‌خواه آن عصر آغاز شده است، وارد فضاي جديدي شد كه در اين خصوص تجربه‌اي نداشت. فضاي دفاع مقدس هم شرايط جديد تجربه‌نشده‌اي بود كه هنرمندان متعهد را درگير خود كرد. پس اين مسير با اشكالات فراواني آغاز شد ولي خيلي زود خود را باز شناخت و سبكي جديد پايه‌ريزي شد كه با نام شعر انقلاب شناخته شد. تمامي حوزه‌هاي اجتماعي، فرهنگي، سياسي و حتي اقتصادي پسوند انقلاب را با خود يدك كشيد و اينك كه اوايل دهه چهارم انقلاب را سپري مي‌كنيم اين نهال‌ها بارور شده و به بر نشسته ولي هنوز ميوه‌اش مرغوب نيست و جا براي كارهاي پژوهشي بيشتري احساس مي‌شود. مقاله زير كه به شيوه تحقيق اسنادي و كتابخانه‌اي صورت گرفته به آسيب‌شناسي شعر انقلاب تا اين لحظه مي‌پردازد. تحليلي بر شعر انقلاب هر نوع تغيير زبان شعر، خود معلول دگرگوني ذهنيت، انديشه و به‌طور كلي جهانبيني شاعر است و تا زماني كه شاعر نگرش جديد در قياس با اسلاف خويش نسبت به جهان و انسان نداشته باشد، نمي‌توان انتظار داشت، زباني خاص بيافريند. رولان بارت مي‌گويد: نمي‌توان به گونه‌اي ديگر نوشت، مگر آنكه به گونه‌اي ديگر فكر كرد. زيرا نوشتن همان سازماندهي جهان است. همان انديشيدن است. بيهوده نيست از كسي كه خيال ندارد. در انديشيدن خود بازنگري كند، بخواهيم در نوشتن چنين كند؟ (فوكو، 7731: 44). در ادبيات انقلاب اسلامي توجه به انسان هست، اما «اومانيسم» به معني غربي اين كلمه نيست؛ در واقع اين ادبيات، انسان‌گرا هست، اما انسانمدار نيست. در ادبيات انقلاب اسلامي واقعگرايي و واقعبيني هست؛ اما بيآرماني و بياعتنايي به واقعيت نيست. در اين ادبيات، عرفان و معنويت هست، اما انزوا و درويشي به معني منفي اين كلمات نيست. توجه و تقيد به فرم و صورت هست، اما اكتفا به فرم و صورت نيست. يعني شاعر يا نويسنده، تنها به فرم و صورت اصالت نميدهد. نويسنده و شاعر در ادبيات انقلاب اسلامي، جهانگراست، ولي غربزده نيست. ادبيات انقلاب اسلامي، نوگراست اما گذشتهستيز نيست و اينطور نيست كه براي نوآوري با همه اصالتها و سنتها و هرچه از گذشته رسيده است، ستيزه‌اي بيدليل داشته باشد. اين ادبيات به تاريخ زبان و ادبيات فارسي علاقهمند است و ميراث هزار و دويست ساله مكتوب اين زبان را ميراث خود ميداند. اين ادبيات، جغرافيايي وسيعتر از مرزهاي ايران دارد و نه‌تنها قلمرو ديگر كشورهاي فارسي زبان را دربرميگيرد، بلكه الهامبخش ظلمستيزان و آزاديخواهان تمامي جهان نيز بوده و خواهد بود. ادبيات انقلاب اسلامي برخلاف ادبيات بخشي از روشنفكران قبل از انقلاب كه براي توده‌هاي مردم نامفهوم بود، زبان حال مردم و ترجمان آرمانها و آرزوهاي آنان است (ستاري، 1377: 107). به‌‌رغم انكار مدعيان، نمي‌توان منكر ادبيات انقلاب اسلامي شد. اين ادبيات، امروز هويتي مستقل و قابل بررسي دارد، مگر اينكه تصور شود انقلاب فقط در شئون سياسي جامعه روي داده و حجم وسيع آثار خلق شده كه در ذهن و زبان مردم جاري است، ناديده گرفته شود. همچنين برخلاف عقيده برخي از شاعران و منتقدان، نمي‌توان عصر شعر انقلاب را تمام شده و پايان يافته تلقي كرد؛ چراكه ظلمستيزي، تعهد و آرمانگرايي هرگز پايان نمييابد. امروز فقط مصداقها تغيير كرده و شاعر مسلمان با آرماني بزرگتر از گذشته براي دفاع در برابر دشمني دژخيمتر و بدنهادتر خواهد ايستاد. يكي از خصوصيات ادبيات انقلاب اسلامي، چشمانداز وسيع آن است. ادبيات انقلاب اسلامي نه فقط نسبت به عالم محسوس حساسيت دارد، بلكه از لحاظ هستيشناسي چشماندازي به گستردگي و شمول «عالم غيب» و«عالم شهادت»دارد. اين ادبيات هم عالم درون را در نظر ميگيرد و هم عالم بيرون را؛ هم به فرد توجه دارد و هم به جامعه. ادبيات انقلاب اسلامي ادبياتي است ملتزم و متعهد. ادبيات انقلاب اسلامي با شاعر و نويسندهاي كه زيبايي را فقط براي زيبايي و دل خود بخواهد سروكار ندارد. اين ادبيات به ارزشهاي اخلاقي التزام دارد و بيان لجام گسيخته احساسات دروني، فردي و خصوصي شاعر و نويسنده در آن جايي ندارد (ستاري، 1387: 107). شعر انقلاب به مجموعه سروده‌هايي اطلاق مي‌شود كه در عصر انقلاب اسلامي، به دغدغه‌ها، رويدادها، مضامين، نگرش‌ها، باورها و در يك كلمه عناصر هويتي انقلاب اسلامي پرداخته است (سنگري، 1386: 58). جاي ترديد نيست كه شعر و شعار انقلاب، حيثيت كلامي و مرامي انقلاب اسلامي است و نيز به جرئت مي‌توان گفت كه از شعر انقلاب تا انقلاب شعر، فاصله‌اي نيست؛ نه دروني و نه بيروني. همه مضامين شعري و شعاري كوران انقلاب اسلامي پس از پيروزي انقلاب اسلامي در قالب شعرهايي روشنتر ادامه زندگي ميدهد و تداوم مييابد تا آنجا كه ادبيات انقلاب اسلامي شكل ميگيرد. ادبياتي كه با پيروزي انقلاب و با شروع جنگ تحميلي رويكردي شگفت و شگرف به شعرهايي درخور داشت. در دوران جنگ تحميلي عيني و عملي رخ نمود. همه آنچه ادبيات انقلاب اسلامي دارد، ريشه در شعرها و شعارهاي كوران انقلاب دارد. نگاهي به مجموعه‌هاي شعر شاعران انقلاب و شاعران دفاع مقدس ايننكته را ثابت مي‌كند. البته از مهمترين رسالت‌هاي نسل فرهنگي انقلاب اسلامي، جمعآوري، تطبيق و حفظ همين شعارها و شعرهاست؛ شعارها و شعرهايي كه بايد به رخ جهانيان كشيده شود، تابلو شود؛ شعارها و شعرهايي كه از جان برآمده و به جان نشسته است. اثبات اين دقيقه كه نخستين جرقه‌هاي ادبيات انقلاب اسلامي در چخماق شعرها و شعارهاي دوران مبارزه و مجاهدت نسل انقلاب اسلامي است، از شكوهمندترين پژوهش‌هاي تاريخ تفكر سياسي و ادبي معاصر خواهد بود؛ پژوهشي سرشار از صداقت و حقيقت كه نمايانگر روح ايراني مسلمان و مسلمان ايراني است (اميري اسفندقه، 1384: 108). اين مقوله از همان ابتداي سال‌هاي پيروزي انقلاب اسلامي مورد توجه هنرمندان، خاصه شاعران واقع شد. پس از اين سال‌ها بود كه هنر تعريف تازه‌اي گرفت و شعر هم جاي خودش را به گونه‌اي ديگر يافت. شعرهاي عاشقانه جاي خود را به اشعار حماسي داد. شاعران با حضور در جبهه‌ها و خواندن اشعار خود روحيه تهييج را در رزمندگان اسلام زنده نگه داشتند و هنري تولد يافت كه هنر متعهد نام گرفت به گونه‌اي كه هرآنچه در حوزه هنر وجود داشت تعريف‌گريز بود و شايد هيچ عنصري در اين عرصه به اندازه شعر تعريف‌گريز نبود. قيصر امين‌پور در اين‌باره مي‌گويد: «من بر اين باورم به تعداد شعرهاي خوبي كه سروده مي‌شود، شعرها تعريف جديد ميپذيرد» (قبادي و ديگران، 1387: 17). نگاهي به شعر پارسي در دهه شصت در بررسي شعر دهه شصت با دو‌گونه شعر مشخص و متمايز روبهرو هستيم؛ نخست شعر سنتي، از قبيل قصيده، غزل، مثنوي، دوبيتي و رباعي. دوم شعر نو؛ نظير نيمايي، آزاد و سپيد. ناگفته نماند با آنكه ارزش محتوايي اين شعر كه تحت تأثير انقلاب و پس از آن جنگ و ساير مسائل اجتماعي پديد آمده، اصلي‌ترين ويژگي شعر اين دهه است. اين بررسي بر تحليل ساختاري شعر استوار است، وگرنه شعر اين دهه را از لحاظ محتوايي مي‌شود تحت عناوين: شعر انقلاب، شعر جنگ، شعر شهادت، شعر مبارز و شعر مذهبي نيز طبقه‌بندي كرد؛ ولي كليه اين مفاهيم در ارزش محتوايي شعر اين دهه مستتر است (ترابي، 1372: 33). شعر حماسي دفاع مقدس هم جزئي منفك‌ناپذير از شعر اين دهه بود. از حاصل كار، نوعي ادبيات حماسي شكل گرفت كه نظير نداشت. بسياري از شاعران، بهترين شعرهايشان را در اين دوران سرودند و معنويت و خلوصي كه در اين دفاع هشت ساله وجود داشت به‌طور مسلم به شعرها نيز سرايت كرد. شعر جنگ نيز به لحاظ محتوايي و هم به جهات صوري بر شعرهايي كه به مناسبت پيروزي انقلاب اسلامي سروده شده برتري دارد و علت آن‌هم رشد شاعران انقلاب در اين فاصله بوده است. ضمن اينكه رحلت بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران نيز قالب‌هايي را در مرثيه‌سرايي نوين به‌وجود آورد (خراساني، 1382: 58). قالب‌هاي موفق در آفرينش شعر انقلاب شايد قالب سرايش غزل؛ رايج‌ترين قالب شعر انقلاب است. غزلي كه گاه از نظر زبان و بيان با زبان زمان هماهنگ است و توفيقي هم دارد و گاه غزلواره است و معيوب از لحاظ لفظ و معني. غزل از يك سو ريشه در شعر كهن و به ويژه غزل‌هاي عرفاني حافظ و مولانا و بيدل دارد و از طرفي با استفاده از تركيب‌سازي شاعران نوپرداز به ارائه بيان تصويري خاصي پرداخته كه درخور شعر زمانه است. از آنجا كه غزل بهترين قالب براي بيان عواطف دروني شاعر است، شاعران اين دهه بيش از هر دوره به غزل‌سرايي گرايش دارند و به‌همين دليل مي‌توان غزل را رايج‌ترين قالب دهه شصت ناميد. در اين دهه، در كنار غزلسرايان بزرگ و مشهوري چون محمدحسين شهريار، هوشنگ ابتهاج، مشفق كاشاني و حميد سبزواري، شاعران جوان دهه شصت ديده مي‌شوند كه چه در كتاب‌هاي چاپ شده و چه در شعرهايي كه در مجلات و جنگ‌هاي ادبي منتشر كرده‌اند، موفق به عرضه غزل‌هاي خوب و زيبايي شده‌اند (ترابي، 1372: 33). چشمگيرترين دگرگوني در شعر پس از انقلاب اسلامي بازگشت صحيح به وزن است. شاعر پس از انقلاب جامهاي موزون بر اندام كلامش پوشانده و در اين لباس آن را بر خواننده عرضه كرده است. اينك، در ميان سروده‌هاي پس از انقلاب اسلامي به‌ندرت شعر بيوزن مي‌بينيم، حتي اشعار نيمايي به طرز محسوسي كاهش يافته است، برخي وزن‌ها كه در شعر فارسي جزو اوزان نادر شمرده مي‌شود از نو به وسيله شاعران به كار گرفته شده و اشعار حماسي نيز به وزني خاص سروده شده است. بعضي از قالب‌هاي شعر فارسي از نو رواج روزافزون و فوقالعادهاي يافته است (شهري برآبادي، 1366: 89). شعر انقلاب قالب‌هاي مثنوي، رباعي و دوبيتي را از ميراث فرهنگي شعر و چهارپاره را از شاعران موخر اخذ كرده است و محتواي اعتقادي انقلابي و اسلامي‌اش را در آنها ريخته است (زارعي، 1382: 74). رباعي يكي از قالب‌هاي شعر فارسي است كه براي بيان موضوعات كوتاه مناسب است. شاعران پس از انقلاب اسلامي، بسياري از مضامين كوتاه و لحظه‌هاي گذراي ذهن خويش را در اين قالب شعري ريختهاند. قيصر امين‌پور در يكي از رباعيات خود شهر جنگزده دزفول را اينگونه تصوير كرده است: صحراي خطر گام مرا ميخواند صهباي سحر بام مرا ميخواند وقت خوش رفتن است، هان گوش كنيد! از عرش كسي نام مرا ميخواند بسياري از شاعران ديگر نيز با بياني زيبا و هنرمندانه موضوعاتي از قبيل سقوط رژيم شاهنشاهي فرا رسيدن بهار انقلاب اسلامي، جنگ، شهادت و ده‌ها موضوع ديگر را با لحني حماسي، اما كوتاه و كوبنده، در اين قالب سرودهاند (شهري برآبادي، 1366: 92). تولد شعر مقاومت در ادبيات پارسي البته شعر انقلاب با شعر مقاومت عجين شده است، تا جايي كه بخش عمده‌اي از غزل‌هايي كه طي اين دهه‌ها سروده شده، در ارتباط مستقيم با جنگ و شهادت بوده‌اند. به‌همين دليل نظام ارزشي كه در غزل، غالباً در عشق و عرفان و حكمت متمثل مي‌شد. با حماسه ملي و ديني و عرفاني هشت سال دفاع مقدس گره خورد و ناگزير ساحت ديگري از واژه‌ها و تصاوير و تركيب‌هاي شاعرانه و عارفانه به روي غزلسرايان گشوده شد؛ بديهي است حضور واژه‌ها و تصاويري كه به اين ساحت از كلمات تعلق داشتند، نه براي تهييج جنگجويان، كه بيانگر قرارگرفتن در شرايطي بود كه بر لزوم پرداختن به مفاهيم ديني و آسماني تأكيد مي‌كرد. البته بسياري از غزل‌هايي كه به‌انگيزه توصيف و تقدير انقلاب و جنگ سروده شده‌اند به دليل شرايط بحراني، بيشتر به شعار پهلو مي‌زنند تا شعري ريشه‌دار و اصيل. با وجود اين غزل‌هايي در دهه‌هاي 70 و 80 سروده شد كه هم از حماسه و هم از عرفان بهره داشت و هم فراتر از شعار بود (يوسف‌نيا، 1377: 38). هرچه نظام به سمت تثبيت و اقتدار پيش مي‌رفت، جدال عينيت و ذهنيت نيز در ذهن شاعران انقلاب و دفاع‌مقدس عمق مي‌گرفت. هشت سال جنگ تحميلي براي مدتي شاعران عدالت‌طلب آزادي‌خواه را از متن به حاشيه راند و آنان را درگير يك واقعيت تازه كرد. در حقيقت شاعران آرمان‌گراي انقلابي با عطف توجه به مسئله جنگ و تجاوز دشمن خارجي ساير موضوع‌هاي شعري را كمرنگ‌تر كردند (مظفري، 1382: 8). ويژگي برجسته شعر و ادبيات پايداري آن است كه فاقد عناصر مفهومي و شكلي ادبيات پايدارياند و تنها عنصر بزرگداشت شهداي راه آزادي در آنها حضور دارد كه آن هم به لحاظ ساختاري بههيچوجه شورانگيز و برانگيزنده نيست. اغلب اين شعرها مرثيه است، يعني وجه تعزيت و نوحهسرايي آنها بر تمام وجوه ديگر غلبه دارد. قالبي هم كه شاعر انتخاب كرده بيشتر غزل است كه وزني بسيار كند و درونگرا دارد. ظرفيت قالب غزل با آهنگ كندي كه دارد، اغلب با محتوايي عاشقانه هماهنگ است. شعر پايداري بايد به اجتماع توجه كند و برانگيزنده و هيجانآور باشد، اما شعرهاي دفاع مقدس در اين مجموعه‌ها به شدت فردي است و اغلب تكگويي شاعر با يك مخاطب خيالي است. استفاده بيش از حد و مداوم از كلمات و واژگان تكراري در شعرهاي متفاوت از شاعران مختلف، احساس كليشهاي بودن اين نوع شعر را به مخاطب منتقل مي‌كند. اين تكرارها در نوع مرثيه، قالب غزل بهقدري وجود دارد كه مخاطب نه‌تنها برانگيخته نميشود بلكه دچار ملال و دلزدگي مي‌شود و اين با روح شعر مغايرت دارد (سجودي، 1385: 162). سخن آخر سخن آخر اينكه شعر‌انقلاب قطع به‌يقين به هويت خويش نزديك مي‌شود. اين شعر امروز به لحاظ كمي و كيفي حرف‌هاي بسياري براي گفتن دارد. شاعران جوان در قالب‌هاي مختلف و با استفاده از تجربه‌هاي بزرگان شعر انقلاب كارهاي جديدي خلق كرده‌اند كه به لحاظ اصول زيبايي‌شناختي شعر و استفاده از صنايع ادبي درخور توجه است. خلاقيت به بهترين شكل خود در شعر انقلاب متجلي شده و اين سبك ادبي پس از بيش از سه دهه به عنوان يك بخش از جريان هنر متعهد انقلاب خودنمايي مي‌كند. ارتباط دوسويه اين اشعار با مخاطبان خود به بهترين نحو ممكن شكل گرفته و در اين ميان پايگاه‌هاي متولي امر سهم بسزايي در رشد چشمگير اين موضوع داشته‌اند. شعر از حالت انحصاري در مركز جدا شده و به دورترين نقاط كشور نقل مكان كرده و همان‌گونه كه مي‌بينيم، شاعران خارج از مركز، جزو بهترين سرايندگان شعر انقلاب هستند. امروزه علاوه بر جريان مستقل شعر انقلاب تلفيقي از ادبيات كهن و جديد را در اين حوزه شاهد هستيم كه به طور حتم مطالعات ادبي در آثار بزرگان گذشته شعر ايران مي‌تواند به غناي بهتر ادبيات و شعر معاصر منجر شود. مسئله مهم ديگر مخاطب شعر انقلاب است كه به رغم بزرگتر شدن بازه مخاطبان شعر انقلاب هنوز آنگونه كه بايد و شايد به جايگاه واقعي خود دست نيافته است و بايد با كمك مطبوعات و مراكز مرتبط اين مهم نيز در آينده‌اي نزديك و با حضور گسترده تحصيلكردگان عملي شود. *كارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعي؛ منابع در دفتر سرويس تاريخ جوان موجود است
منبع : روزنامه جوان
تاریخ انتشار: ۰۲ اسفند ۱۳۹۳ - ۱۶:۴۶
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جوان آنلاین]
[مشاهده در: www.javanonline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 102]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها