محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1852408609
بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین در موضوع اَشْراطُ السّاعه
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
بررسی تطبیقی دیدگاه مفسران فریقین در موضوع اَشْراطُ السّاعه
اشراط الساعه در اصطلاح قرآنی به مجموعه حوادثى گفته می‌شود که پیش از واقعه عظیم قیامت و یا ظهور امام عصر(عج) اتفاق خواهد افتاد.
بخش دوم و پایانی گونه‌شناسی اشراط الساعه برخی این نشانه‌ها را به سه دسته تقسیم کرده‌اند: الف) نشانه‌هایی که ظاهر شده و از بین رفته است؛ مانند: بعثت رسول‌اکرم(صلی الله علیه)؛ ب) نشانه‌هایی که ظاهر شده و همچنان ادامه دارد؛ مانند: رباخواری؛ ج) نشانه‌هایی که تاکنون ظاهر نشده است؛ مانند: خروج دجّال. (مراغی، بی‌تا: 9 / 133) بعضی هم معتقدند اشراط الساعه به سه دسته از رخدادها اطلاق می‌گردد: الف) حوادث مهم پیش از پایان جهان؛ مانند: بعثت پیامبر(صلی الله علیه)؛ ب) حوادث هولناک در آستانه پایان جهان؛ مانند: فروپاشیدن کوه‌ها؛ ج) حوادث تکان‌دهنده در آغاز رستاخیز و نشانه‌های شروع قیامت؛ مانند: تبدیل شدن زمین و آسمان. (مکارم شیرازی، 1374: 6 / 21) با توجه به مجموعه مطالبی که این نوشتار به دنبال تبیین آن است مجموعه این حوادث در دو مقطع پیش از ظهور و پیش از قیامت دسته‌بندی می‌شود: 1. گونه‌شناسی حوادث آستانه ظهور حوادث مقطع پیش از ظهور و در آستانه رخداد آن را می‌توان چنین دسته‌بندی کرد: یک. عرصه تحولات و انحطاطات انسانی روایتی جامع از رسول خدا(صلی الله علیه) در مراسم حجة الوداع و در گفتگو با سلمان فارسی در منابع شیعه نقل شده (ر.ک: قمی، 1404: 2 / 304؛ طباطبایی، 1417: 5 / 394) که فهرست جامع و کاملی از نشانه‌ها و تحولات انسانی پیش از ظهور را در بر می‌گیرد. علاوه بر آن روایتی مفصل‌تر از امام ششم(علیه السلام) نقل شده که به خوبی جامع اوصاف و تحولات و انحطاطات مردم عصر آخر الزمان و آستانه ظهور است. لازم به ذکر است تأکید بر انتظار در ابتدا و انتهای روایت حاضر در کنار مجموعه روایات توصیف‌کننده آخر الزمان بی‌تردید روایت یاد شده ناظر به دوره مورد مطالعه ما می‌باشد. (برای مطالعه متن روایت ر.ک: کلینی، 1365: 8 / 42 ـ 36؛ مجلسی، 1404: 52 / 256؛ حر عاملی، 1409: 16 / 276؛ طباطبایی، 1417: 5 / 397) این ویژگی‌ها در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی، نظامی، سیاسی و ... قابل تفکیک و دسته‌بندی است. دو. عرصه طبیعی الف) طلوع خورشید از مغرب بیشتر مفسران شیعه و سنی، ظهور نشانه مورد اشاره در آیه: «یَوْمَ یَأ‌ْتِی بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ» (انعام / 158) را به استناد روایاتی که در ذیل آن رسیده (مجلسی، 1404: 6 / 313) طلوع خورشید از مغرب دانسته‌اند (ر.ک: طبری، 1412: 8 / 126)» در برخی روایات این نشانه را در زمره علائم حتمی برشمرده‌‌اند. (مفید، 1413: 2 / 371) در گذشته طلوع خورشید از مغرب از نگاه دانشمندان هیئت و نجوم، امری محال تلقی می‌شد؛ اما برخی مفسران بر این باورند که چنین رویدادی محال عادی است؛ اما عقلاً محال نیست، ازاین‌رو می‌تواند متعلق قدرت الهی قرار گیرد. (آلوسی، 1415: 8 / 94) امروزه نظرات علمی تبدیل حرکت زمین به حرکتی مخالف حرکت کنونی یا جابه‌جایی قطب شمال و جنوب را ممکن می‌داند؛ خواه به‌صورت تدریجی باشد، چنان‌که بررسی‌های فلکی نشان می‌دهد، یا به‌صورت ناگهانی که وقوع حادثه‌ای جوّی موجب آن گردد. البته همه این مباحث در صورتی است که تعبیر طلوع خورشید از مغرب رمز و اشاره به سرّی از اسرار حقایق نباشد. ب) ظهور دود در آسمان به استناد آیه «فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأ‌ْتِى السَّمَاءُ بِدُخَان‌ٍ مُبِین‌ٍ» (دخان / 10) در تفاسیر شیعه و سنی، یکی از اشراط الساعه، ظهور دود در آسمان دانسته شده است (طبری، 1412: 25 / 146؛ طبرسی، 1372: 9 / 94) و گفته‌اند: منظور از «دخان مبین» همان دود غلیظی است که در پایان جهان و در آستانه قیامت، صفحه آسمان را می‌پوشاند و سرآغاز عذاب دردناک الهی برای ستمگران است. (مکارم شیرازی، 1374: 21 / 163) در حدیثی از رسول خدا(صلی الله علیه) در مورد آیه فوق آمده است: این دود میان مشرق و مغرب را پر می‌کند و چهل شبانه روز می‌ماند و بر اثر آن حالتی شبیه زُکام به مؤمن دست می‌دهد؛ اما کافر شبیه مستان شده و دود از بینی و گوش‌ها و پشت او بیرون می‌آید. (سیوطی، 1404: 7 / 408) با توجه به اوصاف یاد شده برای دخان که بر مؤمنان و کفار چنین تأثیری می‌گذارد خود می‌تواند بهترین دلیل بر این موضوع باشد که دخان از جمله نشانه‌های ظهور و نه قیامت است؛ زیرا به تصریح منابع شیعه و سنی، پس از ظهور، بنای کفر برچیده می‌شود (صدوق، 1395: 2 / 378) و تا پیش از حشر کافری بر زمین باقی نمی‌ماند که بخواهد او را مدهوش و مست کند و اساساً چنین تأثیری پس از حشر نیز لغو و عبث می‌نماید؛ زیرا کافری که سکرات موت و عذاب برزخ را چشیده و مهیای اهوال قیامت است، نیازی به وقوع چنین رخدادی در آن اوضاع و احوال ندارد. به این مطلب می‌توان روایاتی را اضافه نمود که دخان را «اول الآیات» خوانده و رخداد آن را پیش از دیگر وقایع شاخص اشراط الساعه خوانده‌اند. 2. گونه‌شناسی حوادث آستانه قیامت این حوادث و تحولات که در عرصه خلقت رخ می‌دهند از این قرار است: یک. تحولات زمین 1. در عرصه خشکی 1 ـ 1. طبیعی 1 ـ 1 ـ 1. زلزله شدید پیش از وقوع قیامت زلزله‌ای سخت سراسر زمین را فرا می‌گیرد، به‌گونه‌ای که همه محتویات خود از جمله اجساد مردگان را به بیرون می‌افکند. (زلزال / 2 ـ 1) و چنان از هم شکافته می‌شود که اجساد به سرعت از آن جدا شوند (ق / 44) قرآن این زلزله را «عظیم» وصف کرده و بیان داشته که با وقوع آن، هر شیردهنده‌ای از فرزند شیرخوارش غافل می‌شود و هر آبستنی بار خود را فرو می‌نهد و همه مردم چون مستان به نظر می‌آیند. (حج / 2 ـ 1) از زلزله زمین در آیاتی دیگر با واژه‌های «رَجْف» و «رَجّ» به معنای لرزش و حرکت شدید یاد شده است. (نازعات / 7 ـ 6 ؛ مزمّل / 14؛ واقعه / 4) 1 ـ 1 ـ 2. فروپاشیدن کوه‌ها فروپاشیدن کوه‌ها که به‌طور طبیعی بر اثر زلزله شدید زمین حاصل می‌شود، خود طی مراحلی انجام می‌پذیرد. 1. کوه‌ها به لرزه در می‌آید. (مزمل / 14) 2. از جا برکنده می‌شود. (حاقه / 14) برخی مراد از حمل زمین و کوه‌ها را احاطه قدرت بر آنها دانسته‌اند (طباطبایی، 1417: 19 / 397) که در قیامت ظهور می‌یابد. 3. به حرکت در می‌آید، (طور / 10) چنان‌که برخی از مفسران «بسّ» در آیه «وبُسَّتِ الجِبالُ بَسّا» (واقعه / 5) را نیز به‌معنای به حرکت درآمدن آنها دانسته‌اند. (همو، 1417: 116) 4. درهم کوبیده می‌شود. (حاقه / 14) 5. به‌صورت توده‌ای از شن‌های متراکم در می‌آید (مزمل / 14) و پس از متراکم شدن، به ذرات کوچک‌تری تبدیل شده، به‌صورت گرد و غباری پراکنده می‌شود: (واقعه / 6 ـ 5) گفته شده: «هباء» غباری است که در ستونی از نور خورشید که از منفذی تابیده شود قابل رؤیت است. این امر نشان نهایت خرد شدن و ریز شدن سنگ‌های عظیم کوه‌هاست. برخی گفته‌اند: کوه‌ها در اصل اجزایی متفرق مانند ذرات منتشر در هوا بوده است که برخی از فرشتگان الهی آنها را جمع کرده، و به‌صورت کوه درآوردند و با وقوع قیامت دوباره به‌صورت اصلی خویش باز می‌گردد؛ زیرا در قیامت هر چیزی به اصل خویش باز می‌گردد. 6 . غبارهای پراکنده به شکل پشم‌های حلّاجی شده که با تندباد حرکت کند و تنها رنگی از آنها در آسمان دیده شود در می‌آید. (قارعه / 5) 7. سرانجام از کوه‌ها شبه یک سراب در بیابان خشک می‌ماند (نبأ / 20) و با از بین رفتن کامل کوه‌ها ناهمواری‌های زمین از میان می‌رود (طه / 107 ـ 106) برخی گفته‌اند: مراد از تبدیل شدن کوه‌ها به سراب، انعدام کوه‌ها و باطل شدن حقیقت آنهاست. به این ترتیب آن کوه‌های استوار که حقایقی دارای جِرمی بس بزرگ و نیرومند بود و طوفان‌ها نمی‌توانست آنها را حرکت دهد به سرابی باطل تبدیل می‌شود که هیچ حقیقتی ندارد. 1 ـ 2. انسانی 1 ـ 2 ـ 1. آتش فراگیر در میان مردم زمینه‌ساز حشر انسان‌ها آتشی فراگیر از شرق تا غرب جهان است. (صدوق، بی‌تا: 1 / 95) 1 ـ 2 ـ 2. دمیده شدن در صور یکی از حوادث قیامت، نفخه مرگ است که با وقوع آن جانداران آسمان‌ها و زمین می‌میرند. (زمر / 68) از ظاهر آیه «فَإ‌ِذَا نُفِخَ فى الصُّور‌ِ نَفْخَةٌ وَاحِدَةٌ * وَحُمِلَتِ الْأ‌َرْضُ وَالْجبَالُ فَدُکَّتَا دکَّةً وَاحِدَةً» (حاقه / 14 ـ 13) چنین برمی‌آید که دمیده شدن در صور پیش از درهم کوبیده شدن زمین و کوه‌هاست. برخی آیه «وَیَوْمَ یُنْفَخُ فِى الصُّور‌ِ فَفَز‌ِعَ مَنْ فى السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِى الْأ‌َرْض‌ِ ...» (نمل / 87) را نیز در مورد نفخه مرگ. یا اعم از آن و زنده ساختن (طباطبایی، 1417: 15 / 400) دانسته‌اند. ظاهراً نفخه‌ای برای میراندن زندگان دمیده می‌شود و پس از تمام تحولات کیهانی و فراهم شدن شرایط هول آفرین قیامت نفخه دوم دمیده شده و همه خلایق آسمان‌ها و زمین با فزع، زنده و محشور می‌شوند. 2. در عرصه دریا دگرگونی دریاها دگرگونی دریاها در قرآن با دو واژه «تسجیر»: (برافروخته شدن) (تکویر / 6) و «تفجیر» (منفجرشدن) (انفطار / 3) بیان شده است. در معنای این دو واژه نظرات گوناگونی ارائه شده است؛ مانند: به هم پیوستن آب‌های زمین و پر شدن و یکی شدن دریاها، (طبرسی، 1372: 10 / 674 و 681 ) خشک شدن دریاها و برافروخته شدن و آتش گرفتن دریاها. (طبری، 1412: 30 / 86 ) برخی گفته‌اند: دریاها با متلاشی شدن کوه‌ها در میان آنها پر می‌شود و آب سراسر خشکی را فرا می‌گیرد. برخی دیگر احتمال داده‌اند که بر اثر زمین لرزه و آتشفشان‌ها آب دریاها با مواد مذاب زمین که در حال جوشش است برخورد کرده، دچار برافروختگی شود یا به واسطه سقوط پاره‌های ستارگان آسمان که هنوز خاموش نشده و افتادن آنها، دریاها به حالت جوشش درآید. برخی مفسران بر افروختن و سوختن آب دریاها را به سبب تجزیه شدن دو عنصر آب، یعنی اکسیژن و هیدروژن و سوختن آنها دانسته (سید قطب، 1412: 6 / 3846) و با این دیدگاه به دنبال ارائه تفسیری علمی از این رخداد برآمده‌اند. دو. تحولات آسمان 1. تاریک شدن خورشید، ماه و ستارگان قرآن (تکویر / 1) از تاریک شدن خورشید به «تکویر» (جمع شدن و پیچیده شدن مانند پیچیده شدن عمامه بر سر) یاد کرده است: (طبرسی، 1372: 10 / 673) در آیه‌ای دیگر به جمع شدن خورشید و ماه و به هم پیوستن آن‌دو که به گفته برخی به معنای تاریک شدن آنهاست، اشاره شده است (ابن‌هائم، 1423: 360): «وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ»؛ (قیامت / 9) همچنین از تاریک شدن ستارگان با واژه‌هایی چون «انکدار» (تاریکی: «وَإ‌ِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ»، (تکویر / 2) «طمس» (ناپدیدشدن): «فَإ‌ِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ» (مرسلات / 8) و «انتثار» (پراکنده شدن و فرو ریختن): «وَإ‌ِذَا الْکَوَاکِبُ انْتَثَرَتْ» (انفطار / 2) سخن به میان آورده است. دستاوردهای دانش بشری از تعیین زمان تاریک شدن ستارگان ناتوان است؛ اما تأیید می‌کند که باگذشت زمان و در هر لحظه، از انرژی آنها کاسته شده و سرانجام به خاموشی خواهد گرایید. البته با نوع وصف قرآن از قیامت نمی‌توان آن را محصول سیر طبیعی و تدریجی جهان، به سمت نابودی دانست. به عبارت دیگر، پیش‌بینی‌های علمی این روزها را نمی‌توان الزاماً به حوادث قیامت ربط داد. آنچه که درباره روشن شدن زمین با نور پروردگار در قرآن آمده: «وَأ‌َشْرَقَتِ الْأ‌َرْضُ بِنُور‌ِ رَبِّهَا». (زمر / 69) نمی‌تواند مربوط به قیامت باشد؛ زیرا به تصریح آیاتی که مورد استدلال حضرت علی(علیه السلام) نیز قرار گرفته و قبلاً بدان اشاره شد، پس از قیامت زمین به چیزی غیر از خود بدل خواهد شد و وقتی زمینی نباشد روشن شدن زمین با نور پروردگار امری بی‌معنا خواهد بود. با مراجعه به روایات منابع شیعه، دانسته می‌شود این اتفاق مربوط به دوره ظهور امام عصر(عج) است که مردم با نور امام عصر(عج) از نور خورشید بی‌نیاز می‌شوند. (ر.ک: طبرسی، بی‌تا: 434؛ صدوق، 1395: 2 / 372) البته فهم این مطلب با گذشت قرن‌ها همچنان برای ما ممکن نیست. اینکه برخی گفته‌اند: بعید نیست مراد از روشن شدن زمین به نور پروردگار، کنار رفتن پرده و حجاب و ظهور حقیقت اشیا و آشکار شدن کارهای خیر و شرّ برای ناظران باشد (طباطبایی، 1417: 17 / 295) با توجه به آنکه این آیه ناظر به عصر ظهور امام عصر(عج) باشد، قابل قبول به نظر نمی‌رسد. 2. جمع شدن خورشید و ماه برخی جمع شدن خورشید و ماه در آیه «وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ» (قیامت / 9) را نیز ناظر به این پدیده دانسته‌اند. (طبرسی، 1372: 10 / 194) 3. متلاشی و دگرگون شدن آسمان و کرات آسمانی درشماری از آیات، از شکافتن و تلاشی آسمان پیش از قیامت سخن به میان آمده است. معلوم نیست به چه دلیل و استنادی گفته شده مراد از آسمان در این آیات، کرات آسمانی است؛ زیرا با در نظر گرفتن خود آسمان هم این آیات قابل فهم و تصور است. قرآن مجید از دگرگون شدن نظام کواکب و شکافته شدن کرات آسمانی با تعبیرهایی گوناگون یاد کرده است: 1. حرکت شدید و دورانی: «یَوْمَ تَمُورُ السَّمَاءُ مَوْرًا». (طور / 9) «مور» گاه به معنای حرکت شدید و گاه به معنای حرکت دورانی است. (طوسی، بی‌تا: 9 / 402؛ طبرسی، 1372: 9 / 271) آوردن واژه «مَورا» به‌صورت مصدر، تأکیدی بر شدت این حرکت و گردش است (راغب، 1412: 783)؛ 2. گداخته شدن: «یَوْمَ تَکُونُ السَّمَاءُ کَالْمُهْل‌ِ». (معارج / 8)؛ 3. سستی و پراکندگی: «وَانْشَقَّتِ السَّمَاءُ فَهِیَ یَوْمَئِذ‌ٍ وَاهِیَةٌ». (حاقه / 16) 4. شکافته شدن: این رخداد با واژه‌هایی همچون «انشقاق»: «إ‌ِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ»، (انشقاق / 1) «تشقّق»: «وَیَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاءُ بِالْغَمَام‌ِ»، (فرقان / 25) «انفطار»: «إ‌ِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ»، (انفطار / 1) «فرج»: «وَإ‌ِذَا السَّمَاءُ فُر‌ِجَتْ»، (مرسلات / 9) «فتح»: «وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَکَانَتْ أ‌َبْوَابًا» (نبأ / 19) (آلوسی، 1415: 30 / 21) و «کشط»: «وَإ‌ِذَا السَّمَاءُ کُشِطَتْ» (تکویر / 11) (طبرسی، 1372: 10 / 674) آمده است. برخی گفته‌اند: بعید نیست این‌گونه آیات کنایه از آن باشد که ابر جهل کنار می‌رود و عالم آسمان که عالمی غیبی است، آشکار می‌شود و ساکنان آن (فرشتگان) ظاهر گشته، به زمین که جایگاه انسان است نازل می‌شوند (طباطبایی، 1417: 15 / 202؛ 19 / 398؛ 20 / 166، 223) که با توجه به اهوال قیامت و شرایط آکنده از فزع آن ساعات، بعید است که تأویل قابل توجهی به نظر آید. 5. درهم پیچیدن: «یَوْمَ نَطْو‌ِى السَّمَاءَ کَطَیِّ السِّجلِّ لِلْکُتُب‌ِ». (انبیاء / 104) تعبیر «طَی السّجلّ لِلکتُب‌ِ» به این معناست که هرگاه صفحه‌ای پیچیده شود الفاظ موجود در آن نیز پیچیده می‌شود (طباطبایی، 1417: 14 / 328) از تشبیه مذکور در آیه درهم پیچیده شدن کامل نظام آسمان استفاده می‌شود. فاصله باقیمانده تا قیامت با مراجعه به آیاتی از قرآن کریم که مانند آیات آغازین سوره قمر از نزدیک شدن قیامت خبر می‌دهند یا اینکه صبح قیامت را نزدیک می‌خوانند (مانند: هود / 81) ممکن است این سؤال در ذهن پیش آید که چگونه با گذشت 15 قرن از عصر نبوی هیچ خبری از قیامت نیست؟ پاسخ این سؤال با توجه به یک نکته روشن می‌شود و آن اینکه: باقی مانده دنیا را در مقایسه با گذشته آن باید محاسبه کرد، و در چنین مقایسه‌ای آنچه از عمر دنیا باقی مانده چیز مهمی نیست، (مکارم شیرازی، 1374: 21 / 451) چنان‌که در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه) به نقل از اهل سنت آمده است که روزی بعد از عصر و نزدیک غروب آفتاب، برای یارانش خطبه‌ای خواند و فرمود: سوگند به کسی که جان محمد به دست اوست، آنچه از دنیا گذشته نسبت به آنچه باقی مانده، مانند مقداری است که امروز شما گذشته نسبت به آنچه باقی مانده است و می‌بینید که جز مقدار کمی باقی نمانده است. (آلوسی، 1415: 26 / 48) البته در مقایسه با عمر خلقت هستی، و نه خلقت حضرت آدم، زمان بسیاری را پشت سر نهاده‌ایم. اما با گذشت این قرون پاسخ به این پرسش نیز که چقدر دیگر باقیمانده است بی‌پاسخ خواهد ماند؛ زیرا که علم به زمان ظهور و قیامت بنابر آیات قرآن کریم، روایات و دیدگاه مفسران فریقین فقط به خداوند اختصاص دارد (ر.ک: سیوطی، 1404: 6 / 51) که البته به استناد برخی روایات نقل شده در جوامع شیعی می‌توان نتیجه گرفت معصومین(سلام الله علیهم) نیز به زمان ظهور و نه قیامت، به لطف الهی اطلاع داشته‌اند. (1) بداء و اشراط الساعه «بداء» در لغت به معنای ظهور و روشن شدن پس از مخفی بودن چیزی است و در اصطلاح به روشن شدن چیزی پس از مخفی بودن از مردم گفته می‌شود؛ بدین‌معنا که خداوند متعال بنابر مصلحتی مسئله‌ای را از زبان پیامبر یا یکی از اولیایش به‌گونه‌ای تبیین می‌کند و سپس در مقام عمل و ظهور و بروز، غیر آن را به مردم نشان می‌دهد. در قرآن آمده است: یَمْحُو اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَیُثْبتُ وَعِنْدَهُ أ‌ُمُّ الْکِتَاب‌ِ. (رعد / 39) خداوند هر چه را بخواهد محو یا ثبت می‌کند درحالی‌که ام‌الکتاب نزد اوست [و خود می‌داند عاقبت هر چیزی چیست]. و در سوره: زمر / 48، یوسف / 35، مطالبی در این راستا قابل طرح و مطالعه است که مطلبی پس از خفا برای مردم عیان می‌شود. این ظهور پس از خفا تنها برای انسان رخ می‌دهد و در مورد خداوند متعال صدق نمی‌کند، زیرا لازمه‌اش این است که خداوند نسبت به آن موضوع جهل داشته باشد که این امر محالی است. خداوند، چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید به همه چیز آگاه و داناست (نساء / 35) و نسبت به همه چیز ـ در همه زمان‌ها و مکان‌ها چه حاضر باشند و چه غایب، چه موجود باشند و چه فانی و چه در آینده به وجود بیایند، علم حضوری دارد (ر.ک: آل‌عمران / 5). ازهمین روست که مسئله بداء و ظاهر کردن آن امر مخفی را به خداوند نسبت داده می‌شود (زمر / 47) و براساس آیه 11 سوره رعد که می‌فرماید: «خداوند چیزی را که از آن مردمی است دگرگون نکند تا آن مردم خود دگرگون شوند» و با استفاده از دیگر آیات و روایات می‌توان چنین برداشت کرد که برخی اعمال حسنه، نظیر: صدقه، احسان به دیگران، صله رحم، نیکی به پدر و مادر، استغفار و توبه، شکر نعمت وادای حق آن و ... سرنوشت شخص را تغییر داده و رزق و عمر و برکت زندگی عمل‌کننده را افزایش می‌دهد، همان‌طور که اعمال بد و ناشایست اثر عکس آن را بر زندگی شخص می‌گذارد. خلاصه اینکه بداء در حقیقت ظاهر شدن اموری است که از ناحیه خداوند متعال برای مردم مخفی و برای خود مشخص بوده است. باور به بداء به شیعه اختصاص دارد. بنابر روایات شیعه، نشانه‌های ظهور حضرت مهدی(عج) به دو دسته حتمی و غیر حتمی طبقه‌بندی می‌شوند، در این دیدگاه موضوع بداء نیز تنها با علائم غیر حتمی و نه علائم حتمی یا علامات قیامت نسبت پیدا می‌کند و در دو دسته اخیر امکان و احتمال بداء وجود ندارد. نتیجه اَشْراطُ السّاعه، بر مجموعه حوادثی اطلاق می‌شود که پیش از واقعة عظیم قیامت اتفاق خواهد افتاد. در بسیاری از منابع روایی اهل سنت و برخی جوامع حدیثی شیعه، نشانه‌های ظهور مهدی(عج) با علامت‌های نزدیک شدن و برپایی قیامت آمیخته و برخی نشانه‌هایی که به علائم ظهور مشهورند، نشانه قیامت دانسته شده است. حتی گاهی از اصل ظهور حضرت مهدی(عج) به‌عنوان علامت قیامت یاد می‌شود. به‌طورکلی صاحبان جوامع حدیثی اهل سنت به تبعیت از تفاسیر، ذیل آیه 18 سوره محمد(صلی الله علیه)، بابی با عنوان «اشراط الساعه» گشوده‌اند و در دوره‌های قبل و نیز متأخر کتاب‌های مستقلی با همین عنوان عرضه کرده‌اند. واژه «الساعه» نیز در قرآن به معنای وقت و لحظه به‌کار رفته است؛ هرچند واژه «الساعه» در قرآن کریم معمولاً به معنای قیامت به کار رفته است اما در برخی موارد از مجموع 34 مرتبه‌ای که این واژه در قرآن دیده می‌شود، نمی‌توان آن را بر قیامت تطبیق کرد. این مصادیق غالباً بر همان مواردی تطبیق می‌کند که در منابع روایی به‌ویژه منابع شیعه به‌عنوان نشانه‌های ظهور حضرت مهدی(عج) مطرح شده‌اند. البته با نگاه دقیق‌تر مجموعه این نشانه‌ها در چند مقطع زمانی گنجانده می‌شوند که در ضمن مقاله به آنها پرداخته شد. موضوع اشراط الساعه در ادیان دیگر نیز مطرح شده است. در همه پیش‌گویی‌های مربوط به آخرالزمان، خبرهای وحشتناک و نگران‌کننده‌ای وجود دارد؛ ولی اغلب بر این امر اتفاق نظر است که پایان کار بشر، روشن و سعادت‌آمیز است. براساس مطالب پیش‌گفته تحولات آخر الزمان در دو عرصه انسانی و طبیعی قابل بررسی است. بنابر منابع و تفاسیر شیعه و رویدادهای مربوط به اشراط الساعه را می‌توان به دو دسته کلی پیش از ظهور و قبل از قیامت دسته‌بندی کرد، اما منابع حدیثی و تفسیری اهل سنت اشراط الساعة را به‌عنوان حوادث پیش از قیامت معرفی نموده‌اند. در این پژوهش تلاش شد تا با استفاده از آیات قرآن کریم، روایات، منابع تفسیری شیعه و سنی و تحلیل آنها میان این مجموعه نشانه‌ها تفکیک انجام شود. پی نوشت: [1]. در این رابطه به‌طور مشخص می‌توان به روایات «سلونی قبل ان تفقدونی» (ر.ک: مفید، 1413: 1 / 35) حضرت علی(علیه السلام) اشاره کرد که ضمن آن می‌فرمایند اگر بخواهید، شما را از تمام حوادث تا قیامت با خبر می‌کنم. بدیهی است که یکی از این رخدادها ظهور امام عصر(عج) است و در نتیجه می‌توان گفت ایشان نیز زمان ظهور را می‌دانسته‌اند هرچند شاید بنا بر مصالح و ضرورت‌ها مجاز به بیان آن نبوده‌اند. منابع و مآخذ قرآن کریم؛ ترجمه محمد مهدی فولادوند.
آلوسی، سید محمود، 1415 ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، 1419 ق، تفسیر القرآن العظیم (ابن‌کثیر)، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
ابن‌منظور، 1408 ق، لسان العرب، به کوشش علی شیری، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
ابن‌هائم، شهاب‌الدین احمد بن محمد، 1423 ق، التبیان فی تفسیر غریب القرآن، بیروت، دار الغرب الاسلامی.
احمد بن حنبل، ابوعبدالله، 1415 ق، مسند احمد بن حنبل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ سوم.
اندلسی، ابوحیان محمد بن یوسف، 1420 ق، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دار الفکر.
البخاری، محمد بن اسماعیل، 1418 ق، صحیح البخاری، به کوشش بن‌باز، بیروت، دار الفکر.
بحرانی، سید هاشم، 1416 ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت.
جمعی از نویسندگان، 1372، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
حر عاملی، 1409 ق، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل‌البیت(سلام الله علیهم).
دهخدا، علی‌اکبر و دیگران، 1373، لغت‌نامه، تهران، مؤسسة لغت‌نامه دهخدا و دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق و بیروت، دار العلم و الدار الشامیة.
راوندی، قطب‌الدین، 1409 ق، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی(عج).
زمخشری، محمود، 1407 ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چ سوم.
الساده، مجتبی، 1385، شش‌ماه پایانی، ترجمه محمود مطهری‌نیا، تهران، موعود عصر.
سجستانی، سلیمان بن اشعث، 1416 ق، سنن ابی‌داود، به کوشش محمد عبدالعزیز الخالدی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
سید قطب، 1412 ق، فی ظلال القرآن، بیروت و قاهره، دار الشروق، چ هفدهم.
سیوطی، جلال‌الدین، 1404 ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی.
شفیعی سروستانی، ابراهیم، 1386، معرفت امام زمان(عج)، تهران، موعود عصر.
صادقی، مصطفی، 1385، تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور، قم، پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی.
صادقی تهرانی، محمد، 1365، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، فرهنگ اسلامی.
صدوق، محمد بن علی، 1395 ق، کمال‌الدین، قم، دار الکتب الإسلامیه.
ـــــــــــــــ ، 1398 ق، التوحید، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـــــــــــــــ ، بی‌تا، علل الشرائع، قم، مکتبة الداوری.
طباطبایی سید محمدحسین، 1417 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ پنجم.
الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن احمد، بی‌تا، المعجم الصغیر، تحقیق محمد سلیم ابراهیم سمار، بیروت، دار احیا التراث العربی.
طبرسی، فضل بن حسن، 1372، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چ سوم.
ـــــــــــــــ ، 1377، تفسیر جوامع الجامع، تهران و قم، انتشارات دانشگاه تهران و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، 1412 ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت دار المعرفه.
طبسی، نجم‌الدین، 1385، چشم‌اندازی به حکومت مهدی، قم، بوستان کتاب.
طوسی، محمد بن حسن، 1411 ق، الغیبة، قم، مؤسسه معارف اسلامی.
ـــــــــــــــ ، بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
قرطبی، محمد بن احمد، 1364، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، 1368، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم، 1404 ق، تفسیر قمی، قم، مؤسسه دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب، 1365، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
کورانی، علی، 1411 ق، معجم احادیث الامام المهدی(عج)، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة.
مجلسی، محمدباقر، 1404 ق، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
مسلم، 1407 ق، صحیح مسلم بشرح النووی، محیی‌الدین النووی، بیروت، دار الکتاب العربی.
مظهری، محمد ثناءالله، 1412 ق، التفسیر المظهری، پاکستان، مکتبة رشدیه.
معین، محمد، 1375، فرهنگ فارسی معین، تهران، امیرکبیر.
مفید، محمد بن محمد، 1413 ق، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
نصیری، علی، 1383، دائرةالمعارف قرآن کریم: مدخل اشراط الساعه، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب.
نعمانی، محمد بن ابراهیم، 1397ق، الغیبة، تهران، مکتبة الصدوق. محمود مطهری‌نیا: دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی. عبدالله موحدی محب: استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه کاشان. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری 11 انتهای متن
93/11/26 - 06:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 154]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها