تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
تعمیرگاه امداد خودرو کرمان موتور
تعمیرگاه امداد خودرو کرمان موتور
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1819268919
اخلاق رسانه، مقایسه منشورات جهانی با دستورهای اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
اخلاق رسانه، مقایسه منشورات جهانی با دستورهای اسلامی
از نگاه اسلامی اطلاع‌رسانی و آگاه‌کردن مردم یک وظیفه شرعی است. در این چارچوب مسئولیت اصلی خبرنگار در برابر خداوند و همچنین پاداش حقیقی او در آخرت خواهد بود.
چکیده با توجه به گستردگی نقش رسانه‌های جمعی در جهان معاصر و کارکرد ویژه آنها در شکل‌دهی افکار عمومی و نیز با توجه به وجود زمینه‌های مناسب برای انحرافات اخلاقی فعالان این عرصه، اهتمام به رعایت ارزش‌های اخلاقی در این حوزه ضرورت بیشتری یافته‌است. در غرب، منشورات اخلاقی متعددی در قرن بیستم درباره حرفه خبررسانی از سوی موسسات و مراکز بزرگ مرتبط تنظیم و ارائه شده است. در اسلام نیز توجه ویژه‌ای به مسئله خبررسانی شده‌است. در این مقاله ضمن ارائه گزارشی از منشورات جهانی اخلاق رسانه و مقایسه آن با دستورات اخلاقی اسلام برتری‌های اخلاق اسلامی در این زمینه تبیین شده است. واژگان کلیدی رسانه، اخلاق‌رسانه، اخلاق‌حرفه‌ای، منشورات جهانی، اخلاق‌اسلامی خبررسانی. طرح مسئله اخلاق رسانه از شاخه‌های اخلاق کاربردی است‌که در جهان کنونی با توجه به توسعه رسانه‌ها اهمیت بیشتری پیدا کرده است. خبر و خبررسانی همیشه در طول تاریخ بشر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و چه‌بسا اتفاق افتاده است‌که سرنوشت گروهی از انسان‌ها با این مسئله گره خورده است. در نظام‌های سیاسی نیز کنترل اخبار از ابزارهای مهم سلطه به‌حساب می‌آید. حتی در دوران معاصر که بر آزادی مطبوعات و حق مردم در دسترسی به اطلاعاتِ درست تأکید می‌شود، در عمل رسانه‌ها ـ دست‌کم رسانه‌های اصلی ـ در اختیار حکومت‌ها است. با توجه به زمینه‌های مساعدی که برای انحرافات اخلاقی شاغلین حوزه رسانه وجود دارد توجه به اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ای، به‌ویژه خبرنگاری اهمیت ویژه‌ای دارد. متأسفانه این شاخه از علم مانند بسیاری از شاخه‌های دیگر آن‌چنان‌که در غرب رشدکرده در ایران مورد توجه قرار نگرفته است. تلاش‌های جهانی به‌ویژه در قرن بیستم برای تدوین مجموعه‌های قوانین اخلاقی رسانه‌ای و خبرنگاری شایسته سپاس است؛ گرچه مبانی اولیه فکری این مجموعه قوانین، اعلامیه‌های جهانی حقوق بشر می‌باشد و نقد بر آن اعلامیه‌ها بر این قوانین نیز وارد می‌شود. برای تدوین اصول اخلاقی رسانه براساس آموزه‌های اسلامی در ایران نیز تلاش‌های زیادی صورت گرفته است؛ ولی برای تدوین نظام جامع اخلاق رسانه از دیدگاه اسلام به کوششی بی‌وقفه نیازمندیم. در این نوشتار سعی شده مجموعه قوانین بین‌المللی اخلاق رسانه، گزیده‌وار ارائه شود و با دستورهای اخلاقی اسلام دراین‌زمینه مقایسه گردد. الف) تعریف اخلاق رسانه «اخلاق رسانه» یا «اخلاق رسانه‌ای» واژه‌ای مرکب است و معمولاً برای تعریف این‌گونه واژه‌ها و اصطلاحات به تعریف تک‌تک اجزا می‌پردازند؛ سپس به تعریف واژه مرکب اقدام می‌کنند؛ (محمد فولادی، 1387: 25 ـ 17) ولی چون اخلاق رسانه شاخه‌ای از اخلاق کاربردی یا اخلاق حرفه‌ای ـ بنابر اختلاف موجود در این زمینه ـ است و هرکدام تعریف خود را دارند، در این مجال اندک به آن نمی‌پردازیم. در اینجا فقط تعریف رسانه را برمی‌رسیم؛ سپس به تعریف اصطلاحی «اخلاق رسانه» می‌پردازیم. واژه «رسانه» ترجمه فارسی «medium» در انگلیسی است. medium یعنی وسیله، ابزار، واسطه، رسانه و ... (حق‌شناس و دیگران، 1381) و جمع آن media است. به‌خوبی می‌توان حدس زد که چرا به «مجموعه‌ای که وظیفه انتقال اطلاعات به جامعه و مردم» را دارد media گفته می‌شود. وظیفه این مجموعه کسب اطلاعات و اخبار و انتقال آنها به جامعه است؛ یعنی درواقع فقط یک واسطه هستند که باید اطلاعات را به جامعه منتقل کنند. با استفاده از همین رویکرد ـ که وظیفه اصلی رسانه‌ها تنها انتقال شفاف اطلاعات است ـ قوانین اخلاقی ویژه‌ای مثل لزوم عدم تحریف و دستبرد در اطلاعات و انتقال امانت‌دارانه آنها در مجموعه‌های اخلاقی بین‌المللی برای این گروه پیش‌بینی شده است. بر همین اساس دیوید شلینگر (مدیرکل خبرگزاری رویترز) در نشست سران رسانه‌های جهان در پکن در مهرماه سال 87 رسانه‌ها را به آینه تشبیه کرد. وی با تأکید بر اخلاق رسانه‌ای و پوشش بی‌طرفانه، عادلانه و واقعی اخبار گفت: معتقدم هدف عالی رسانه‌ها این است‌که مثل یک آینه، چهره واقعی جامعه را منعکس کنند. اگر ما به این هدف نرسیم یا در گزارش‌هایمان ابهامات و انحرافاتی وارد شود باید مورد انتقاد قرار گیریم. ما باید برای تبدیل شدن به چنین آینه‌ای تلاش کنیم. بنابراین انتخاب واژه رسانه یا رسانه‌های جمعی، ترجمه مناسبی از medium و media برای این کاربرد (مجموعه‌ای که وظیفه اصلی آنها انتقال اخبار و اطلاعات به جامعه است) می‌باشد. رسانه‌ها را معمولاً به دو گروه تقسیم می‌کنند: رسانه‌های سمعی و بصری، مانند رادیو و تلویزیون و رسانه‌های چاپی، مانند روزنامه‌ها و مجلات. درباره اخلاق رسانه تعریف‌های متفاوتی ارائه شده است؛ برای نمونه برخی گفته‌اند: به‌طورکلی مقصود از اخلاق رسانه‌ای می‌تواند مجموعه قواعد و احکام اخلاقی ناظر بر رفتارهای ناشی از ماهیت رسانه‌ها و اقدامات دست‌اندرکاران آنها باشد. (اسلامی و دیگران، 1386: 382) قابل توجه است‌که بسیاری از مباحث اخلاق رسانه باعنوان «اخلاق روزنامه‌نگاری» ارائه می‌شود. این نکته در بحث‌های آینده ـ که برخی از مجموعه‌های اخلاقی بین‌المللی مرتبط با این حوزه معرفی می‌شوند ـ روشن خواهد شد. شاید چون روزنامه‌ها از کهن‌ترین انواع رسانه‌های اطلاع‌رسانی به‌حساب می‌آیند. ولی در هر صورت آنچه به عنوان قواعد اخلاقی در این زمینه ارائه می‌شود عام است و شامل همه رسانه‌های جمعی می‌شود. ب) اهمیت اخلاق رسانه نقش برجسته رسانه‌ها در زندگی امروزی به‌خوبی با اندکی تأمل روشن می‌شود. معروف است که رسانه‌ها «رکن چهارم دموکراسی» و پاسدار و نگهبان آنند. به‌تعبیر برخی از جامعه‌شناسان، رسانه‌ها خواسته یا ناخواسته وظیفه هدایت جامعه را برعهده دارند. (پی. جی. سفی‌مان و دیگران، 1375) پرفسور جان سی. مریل با ارزیابی منفی از تأثیر رسانه‌ها می‌گوید: جهان انسان‌ها (مجموعه علاقه‌ها، ارزش‌ها، دیدگاه‌ها و ...) را رسانه‌ها تعیین می‌کنند ... هر روز رسانه‌ها دنیا را خلق می‌کنند و آن جهانی نادرست و از اساس منفی است. (مریل، 1389) هنگامی که به نقش ویژه رسانه‌ها در دنیای کنونی و زندگی انسان‌ها بنگریم، اهمیت و جایگاه اصول و ارزش‌های اخلاقی و رعایت آنها در این امر مهم به‌خوبی آشکار می‌گردد. اگر رسانه‌ها جهان انسان‌ها را می‌سازند، توجه به ارزش‌های اخلاقی در حوزه رسانه می‌تواند زندگی انسان را واقعی‌تر، اخلاقی‌تر و هدفمند سازد. آشکار است انتشار اخبار کذب یا مغایر با اصول ارزشی بر زندگی انسان تأثیرات منفی می‌گذارد. در هرصورت رسانه‌ها در سطح گسترده‌ای با انسان‌ها ارتباط برقرار می‌کنند و به‌تعبیر نیلسن هر عمل ارتباطی دربرگیرنده یک التزام اخلاقی است. (وینسترا، 1385: ش 66) وینسترا می‌افزاید: همه ارتباطات، جنبه‌ای اخلاقی دارند؛ زیرا یا انسان را به خدا نزدیک می‌کنند یا از او دور می‌کنند. (همان) بنابراین ضرورت دارد همه فعالان حوزه رسانه به مسائل و قوانین اخلاقی توجه کنند؛ زیرا «پیش‌شرط برقراری ارتباطات سالم، رعایت هنجارهای اخلاقی است؛ خواه کارگزار رسانه‌ای از هر دین و مذهبی باشد». دو نکته: یک. برخی اعتقاد دارند ماهیت شغل خبرنگاری به‌گونه‌ای است‌که پرداختن به آن در چارچوب قوانین اخلاقی غیرممکن یا بسیار دشوار است؛ ازاین‌رو عبارت «اخلاق رسانه» یا «اخلاق روزنامه‌نگاری» را پارادوکسیکال می‌دانند. پرفسور جان سی. مریل موضوع کسب سریع خبر و انتقال آن در اسرع وقت را مثال می‌زند. (مریل، 1389) علیرضا دهقان در مقاله‌ای با عنوان «پارادوکس اخلاق رسانه‌ای» با مثال‌های متنوعی این مسئله را بررسی کرده است. (دهقان، 1388) دیوید رندال در کتاب روزنامه‌نگاری حرفه‌ای در یک فصل مستقل، تزاحم ضرورت‌های حرفه‌ای و محدودیت‌های حقوقی و اخلاقی رسانه را بررسی کرده است. (رندال، 1382: 33) مجید محمدی نیز در کتاب اخلاق رسانه‌ای به این سؤال پرداخته که آیا اصولاً رسانه‌ها می‌توانند اخلاقی باشند؟ نتیجه بررسی نویسنده این است‌که رسانه‌ها نمی‌توانند معلم اخلاق باشند؛ ولی می‌توانند اصول اخلاقی را رعایت کنند. (محمدی، 1379: 9) به‌نظر می‌آید اصل این مطلب پذیرفتنی باشد که دشواری تقید به اصول اخلاقی و ارزشی در همه مشاغل و حرفه‌ها یکسان نیست؛ ولی نمی‌توان گفت ماهیت حرفه روزنامه‌نگاری یا هر فعالیت دیگری در حوزه رسانه‌ها از اساس با اخلاق و هنجارها تعارض‌دارد. دو. نسبیت یا اطلاق ارزش‌ها و ضدارزش‌های اخلاقی از مسائل مورد توجه در مباحث اخلاقی است‌که در کتاب‌های مختلف به تفصیل مورد بحث قرارگرفته است. (دیلمی و آذربایجانی، 1382: 34 ـ 25؛ ویلیامز، 1383: 76 ـ 69) پای این بحث به اخلاق رسانه‌ای هم کشیده شده‌است تا جایی‌که اختلاف‌نظرها در اخلاق رسانه، برخی را برآن داشته که عملی‌بودن آن را انکارکنند. دیکسون مدعی است‌که «فقدان توافق جهانی درباره هنجارهای اخلاقی از مشخصه‌های ارتباط جمعی است و خواهد بود.» (جبلی، 1383: ش 21) کاسوما نیز در این‌زمینه می‌گوید: تصویب قوانین گسترده برای اعمال چنین هنجارهایی که دوام و مقبولیت آنها مورد تردید است، بسیار غیرعملی است. (همان) درمجموع می‌توان گفت این نظریه نادر است و اختلافات جزئی در این‌زمینه مانع تدوین مجموعه‌های قوانین اخلاقی رسانه‌ای نشده است. ج) تاریخچه تدوین قوانین و اصول اخلاق حرفه‌ای رسانه روزنامه‌ها قدیمی‌ترین رسانه‌های ارتباط جمعی می‌باشند؛ به‌همین‌دلیل معمولاً تاریخچه تدوین قوانین اخلاقی رسانه با این مصداق مهم رسانه‌ها (رسانه‌های چاپی) ارتباط وثیق پیدا می‌کند. مهمترین مسئله مطبوعات قرن هفدهم و هجدهم آزادی بیان بود و برای رسیدن به این امر به‌شدت مبارزه می‌کردند. اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم را «عصر مطبوعات عقیدتی و مسلکی» می‌نامند. مشخصه اصلی مطبوعات این دوره، تبیین و دفاع از عقاید است‌که با ارائه مطالب تحلیلی و تفسیری همراه می‌باشد. از دهه چهارم قرن نوزدهم مطبوعات به‌تدریج دگرگون شد. عوامل اصلی این دگرگونی عبارتند از: ـ رشد سرمایه‌داری؛ ـ پیشرفت امکانات فنی جدید مانند مخابرات، حروف‌چینی، چاپ و ...؛ ـ توسعه ارتباطات و حمل و نقل، به‌ویژه راه‌آهن؛ ـ گسترش آگهی‌های بازرگانی. به این‌دوره که تاکنون نیز ادامه دارد «عصر مطبوعات تجاری» گفته‌می‌شود. مهمترین اثر این تغییرات در مطبوعات، کاسته شدن مطالب تحلیلی و تفسیری و توسعه اخبار جذاب و تحریک‌کننده عواطف برای نیل به اهداف اقتصادی و سرمایه‌داری می‌باشد. یکی از مهمترین معیارهای اصول اخلاقی که در این‌دوره به‌شدت مورد توجه قرارگرفت «اصل عینیت اخبار و گزارش‌های خبری» است. شکل‌گیری خبرنویسی «هرم وارونه» که با تکیه بر عناصر رویدادها (چه؟ چرا؟ چگونه؟ که؟ کجا؟ کی؟) که پس از اختراع تلگراف برقی و ضرورت مختصرنویسی پیام‌های تلگرافی به‌ویژه در دوران جنگ داخلی آمریکا در سال‌های 1861 تا 1865 پدیدآمد با اصل اخلاقی پیش‌گفته (عینیت گرایی) کاملاً هماهنگ بود. با پیدایش چنین توسعه‌ای در مطبوعات، اصل آزادی بیان نمی‌توانست همچنان معیار دقیقی برای عملکرد صحیح دست‌اندرکاران مطبوعات باشد. درواقع با پیدایش این تغییرات، روزنامه‌نگاران از هنروران فکری به تولیدکنندگان اطلاعات و اخبار، تغییر نقش داده‌بودند؛ همین مسئله زمینه کافی را برای توجه بیشتر به شرایط درست وظایف شغلی روزنامه‌نگاری و پیدایش گرایش‌های جدید برای تدوین و تصویب اصول اخلاق روزنامه‌نگاری فراهم‌آورد. طبیعی است‌که در این مجال اندک درصدد ارزیابی این تغییرات نیستیم؛ ولی گفتنی است که بسیاری از اندیشمندان و دست‌اندرکاران رسانه، در این‌مورد انتقادات جدی دارند. ژاک کایزر معتقد است مطبوعات تجاری و انحصارجوی قرن نوزدهم، صدمات جبران‌ناپذیری به مبانی روزنامه‌نگاری وارد کرده‌اند. وی در کتاب مرگ یک آزادی با ارائه هفت استدلال توضیح داده که چگونه انقلاب صنعتی و توسعه سرمایه‌داری موجب افول آزادی مطبوعات شده است. وی از کندی جونز (از دست‌اندرکاران توسعه مطبوعات عامه‌پسند انگلستان در اواسط قرن نوزدهم) چنین نقل می‌کند: «پیش‌ازاین روزنامه‌نگاری یک حرفه آزادی‌گرا بود؛ اکنون آن را به شاخه‌ای از فعالیت‌های تجاری تبدیل‌کرده‌ایم». د) تاریخچه شکل‌گیری قوانین اخلاقی رسانه‌های جمعی تغییر جهت مطبوعات از میانه قرن نوزدهم موجب توجه بیشتر به اصول اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری شد؛ با وجود این تدوین مجموعه‌های قوانین اخلاقی بین‌المللی از آغاز قرن بیستم شروع شد. این‌گونه اصول اخلاقی معمولاً براساس ارزش‌هایی مانند صلح، آزادی، احترام متقابل و ... شکل گرفته است ـ که همگی از اعلامیه‌های جهانی حقوق بشر اخذ شده‌اند. نخستین مجموعه مقررات در کشور نروژ در سال 1912 و پس از آن در کشورهای سوئد و فنلاند در سال‌های 1916 و 1919 شکل‌گرفت. انجمن آمریکایی مدیران روزنامه‌ها (A. S. N. E) در سال 1923 اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری حرفه‌ای را با تأکید بر حقیقت‌جویی، استقلال‌طلبی، احترام به حیثیت افراد، احساس مسئولیت و ... تدوین‌کرد. فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران در سال 1926 تأسیس‌شد. این فدراسیون در سال 1931 موفق‌شد مقررات اخلاقی حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را تدوین و «دیوان بین‌المللی شرافت روزنامه‌نگاری» را در لاهه هلند ایجادکند. مجموعه مقررات اخلاقی پیش‌گفته پس از نشست‌های متعدد در سال 1939 به تصویب فدراسیون رسید. در سال 1945 «کمیسیون آزادی مطبوعات» برای تأکید بر مسئولیت اجتماعی وسایل ارتباط جمعی تشکیل‌شد و پنج وظیفه مهم را به‌منزله وظایف اجتماعی وسایل ارتباط جمعی برشمرد. این پنج وظیفه عبارتند از: یک. تأکید بر گزارش حقیقت‌آمیز و قابل درک و هوشمندانه؛ دو. انتقال افکار در مسائل عمومی؛ سه. معرفی گروه‌های جامعه، ارزش‌ها و آرمان‌ها و نقاط قوت و ضعف هریک؛ چهار. معرفی هدف‌ها و ارزش‌های جامعه (مسئولیت برای حرکت جامعه به‌سوی تعالی)؛ پنج. تدارک دستیابی کامل به اطلاعات روز برای مردم. فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران (I. F. J) در سال 1945 قوانین رفتاری روزنامه‌نگاران را به تصویب رساند. این قوانین در سال 1954 پذیرفته شد و در کنگره جهانی I. F. J در 1986 اصلاح‌شد و در 2003 به تأیید نهایی رسید. مجموعه مقررات عملی اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری انگلستان را «کمیسیون شکایات مطبوعات» (P. C. C) در سال 1991 در شانزده بند تصویب کرد. دیگر قوانین بین‌المللی دراین‌باره عبارتند از: مصوبات انجمن پارلمانی مجلس اروپا درباره اخلاق روزنامه‌نگاری مصوب 1993، مجموعه قوانین اخلاقی جامعه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای مصوب 1996 و بیانیه اصول اخلاقی سردبیران آسوشیتدپرس در سال 2009. چون این قوانین در اخلاق رسانه جهان معاصر اهمیت ویژه‌ای دارند درباره هریک توضیح بیشتری خواهم‌داد؛ البته پیش از آن لازم است به برخی از مسئله‌های اخلاقی رسانه‌ها و مطبوعات اشاره‌کنم تا با زمینه بیشتری به بحث از اصول اخلاقی رسانه وارد شویم. ه) برخی مسائل اخلاقی رسانه‌ای پژوهشگران این حوزه مسائل مختلفی را با دسته‌بندی‌های متفاوت ارائه‌کرده‌اند؛ ولی چون هدف فعلی ما تنها آشنایی اجمالی با این مسائل است، فقط به بیان آنها می‌پردازیم و کمی درباره برخی از آنها توضیح می‌دهیم. ـ آیا رسانه‌ها می‌توانند هر خبری را منتشرکنند؟ ـ آیا نقض حریم خصوصی برای کسب اطلاعات و اخبار جایز است؟ (زندگی خصوصی افراد، شنود مکالمات و ...) ـ محدوده حریم خصوصی چیست؟ آیا پایبندی کامل به آن ممکن است؟ ـ آیا محدوده حریم خصوصی برای همه افراد ـ مشهور و غیرمشهور ـ یکسان است؟ ـ آیا مطبوعات می‌توانند اخبار و اطلاعات نادرستی که دولت‌ها منتشرمی‌کنند به اطلاع عموم برسانند؟ ـ ملاحظات افراد خاص (کودکان، بیماران و ...) در مصاحبه و کسب خبر چیست؟ ـ آیا سوءاستفاده از موقعیت شغلی برای کسب اطلاعات جایز است؟ ـ آیا سوءاستفاده از زنان برای کسب خبر جایز است؟ ـ معیارهای تشخیص در تعارض حق مردم برای کسب اطلاعات شفاف یا مصالح و منافع عمومی چیست؟ ـ آیا رعایت حق مالکیت معنوی در انتقال اخبار لازم‌است؟ ـ ذکر منبع خبر در صورت عدم تمایل وی چگونه است؟ ـ آیا می‌توان خبر را بیش از آنچه هست با تفسیرها و تحلیل‌ها بزرگ یا کوچک کرد؟ ـ آیا خدعه در کسب اطلاعات جایزاست؟ ـ آیا پرداخت رشوه برای کسب اطلاعات جایزاست؟ ـ آیا گرفتن هدیه برای انتشار یا عدم انتشار خبر جایزاست؟ ـ آیا استفاده از عناوین جذاب ـ گرچه با اصل خبر مطابقت کامل نداشته باشد ـ جایزاست؟ ـ تفکیک وقایع عینی از تحلیل‌ها و تفسیرها تا چه اندازه لازم‌است؟ ـ آیا ممکن‌است در نگاه اولیه گفته‌شود پاسخ بسیاری از این سؤال‌ها روشن‌است؟ واقعیت آن است‌که اگر در مقام عمل و از جایگاه خبرنگار و کارمند مطبوعات و رسانه‌ها بنگریم پاسخ این سؤال‌ها چندان آسان نیست. در برخی موارد هم پاسخ کلی آسان است؛ ولی در رویارویی با مصادیق خاص، یافتن پاسخ دقیق بسیار دشوار است؛ بر همین اساس عده‌ای معتقدند رعایت اخلاق رسانه برای فعالان این بخش ناممکن است. این مطلب پس از طرح اصول کلی اخلاق رسانه‌ای روشن‌تر خواهد شد. و) جوامع بین‌المللی تدوین‌کننده اصول اخلاق حرفه‌ای رسانه یک. انجمن آمریکایی مدیران روزنامه‌ها (A. S. N. E) مجموعه قوانین اخلاقی انجمن آمریکایی مدیران روزنامه‌ها در 28 آوریل 1923 تصویب شد و پس از آن به تأیید گروه‌های مختلف رسانه‌ای رسید. این اصول هفت بند دارد: 1. مسئولیت: یعنی مسئولیت نسبت به مصالح و منافع عمومی و اجتماعی. طبق آن حق روزنامه برای جذب و نگه‌داشتن خوانندگان با هیچ امری محدود نمی‌شود؛ جز با ملاحظه منافع عمومی. 2. آزادی مطبوعات: آزادی مطبوعات حق حیاتی انسان است‌که باید پاسداری شود. این حق از سوی قانون قابل منازعه نیست. 3. استقلال: مقصود، آزادی از هر تعهدی است؛ جز وفاداری به منافع عمومی. 4. صداقت، حق‌گویی و دقت: روزنامه‌نگار برای تحقق چنین تعهدی باید به خواننده، ایمان داشته باشد و این یک اصل اساسی است در هرچه که شایسته نام روزنامه‌نگاری است. 5. بی‌طرفی: اخبار و اطلاعات باید جانب‌دارانه نباشد. روزنامه‌نگار حتی باید مراقب چگونگی صدای خود باشد. 6 . انصاف: روزنامه نباید اتهامات غیررسمی مؤثر بر شخصیت اخلاقی افراد را بدون دادن فرصت دفاع به متهم منتشرکند. 7. شایستگی: خبرنگار باید شایستگی‌های لازم برای حرفه خبرنگاری را داشته‌باشد. دو. فدرراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران (I. F. J) فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران بیش از 000/450 روزنامه‌نگار از حدود یکصد کشور جهان عضو دارد. I. F. J معتقد است مقررات و اصول اخلاقی روزنامه‌نگاران را باید خود آنها (برگزیدگانی از خود روزنامه‌نگاران) وضع کنند و دولت‌ها در آن نقشی نداشته باشند. این فدراسیون بر عمل به مسئولیت‌های اخلاقی از سوی روزنامه‌نگاران تأکید فراوان دارد و برای خبرنگاران نقش ویژه‌ای در توسعه آزادی بیان ـ که رکن اصلی دموکراسی است ـ قائل می‌باشد. اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری در سال 1954 مورد تأیید فدراسیون قرارگرفت و در کنگره جهانی I. F. J در 1986 اصلاح گردید. این اصول به اختصار چنین‌اند: 1. اولین وظیفه روزنامه‌نگار احترام به حقیقت و احترام به حق عمومی برای درک حقیقت است. 2. روزنامه‌نگار به‌دنبال این وظیفه باید در همه اوقات از اصل آزادی در انتشار اخبار و نقد منصفانه دفاع‌کند. 3. روزنامه‌نگار باید فقط براساس حقایقی گزارش‌کند که از منبع می‌داند. روزنامه‌نگار نباید اطلاعات سیاسی را پایمال‌کند یا در اسناد دست‌ببرد. 4. روزنامه‌نگار باید فقط براساس روش‌های منصفانه از اخبار، عکس و اطلاعات استفاده‌کند. 5. روزنامه‌نگار باید بیشترین کوشش را بکند که هرگونه اطلاعات منتشر شده زیان‌آور و نادرست را اصلاح‌کند. 6 . روزنامه‌نگار باید رازداری حرفه‌ای را که موجب اطمینان منبع اطلاعات می‌شود، رعایت‌کند. 7. روزنامه‌نگار باید از خطرات ناشی از تبعیض که رسانه آن را تقویت می‌کند، آگاه باشد و باید تلاش خود را برای جلوگیری از چنین تبعیض‌هایی ـ براساس نژاد، جنس، گرایش جنسی، زبان، مذهب، عقاید سیاسی و ... ـ به‌کاربندد. 8 . روزنامه‌نگار باید جرائم حرفه‌ای ـ به شرح ذیل ـ را مهم تلقی کند: ـ دزدی ادبی؛ ـ مشتبه کردن (بدجلوه دادن) از روی عناد؛ ـ بهتان، افترا، تهمت و اتهام بی‌اساس؛ ـ رشوه‌گیری در هرصورت (نشر یا عدم نشر خبر). 9. روزنامه‌نگار شایسته این نام باید رعایت وفادارانه اصول پیش‌گفته را وظیفه خود بداند و در چارچوب قوانین عمومی هر کشوری تشخیص دهد که چگونه عمل‌کند. سه. سردبیران آسوشیتدپرس (A. P. M. E) بیانیه اصول اخلاقی سردبیران آسوشیتدپرس مصوب 1994 یک مقدمه و چهار بند اصلی دارد. درواقع همه مسئولیت‌های اخلاقی روزنامه در این چهار عنوان اصلی خلاصه شده‌است و مخاطب اصلی این بیانیه روزنامه‌ها می‌باشند. در مقدمه بیانیه براساس وفاداری به استانداردهای رفتار حرفه‌ای تا بالاترین حد تأکید شده و حق مردم برای دانستن مطالب مهم، برترین حق به‌شمار آمده‌است. در این مقدمه، روزنامه در مقام دیده‌بانی هشیار مسئولیت ویژه‌ای دارد و داشتن عقل سلیم و قضاوت نیک برای به‌کاربستن اصول اخلاقی لازم شمرده شده است. چهار اصل اخلاقی این بیانیه به قرار ذیل می‌باشد: 1. مسئولیت: روزنامه‌ای خوب است‌که منصف، دقیق، صادق، مسئول، مستقل و محبوب باشد. منابع خبر باید آشکار شود؛ مگر دلیل روشنی بر عدم رعایت آن باشد. وقتی لازم است از محرمانه‌بودن منبع، حمایت شود باید دلیل آن توضیح داده‌شود. روزنامه‌ها باید از حق آزادی بیان و آزادی مطبوعات حمایت‌کنند و به حق و حریم شخصی اشخاص احترام بگذارند. روزنامه‌ها باید با قدرت تمام برای دسترسی عمومی به اخبار دولت بجنگند. 2. دقت: روزنامه‌ها باید در مقابل نادرستی، بی‌دقتی، جانبداری یا اعوجاج ـ که از طریق تأکید، حذف یا دستکاری تکنیکی صورت می‌گیرد ـ بایستند. 3. امانت‌داری: مهمترین اموری که بر آنها تأکید شده عبارتند از: ـ دقت در ارائه مطالب جنجال برانگیز؛ ـ تمایز روشن بین نظرات شخصی گزارشگر یا مفسر از حقایق عینی؛ ـ تفکیک اخبار از تبلیغات؛ ـ انعکاس خبر ازسوی روزنامه، بدون توجه به علاقه‌ها و منافع خاص خود؛ ـ تحریف نکردن حقایق یا مشتبه‌کردن حقیقت به‌علت نگرانی نسبت به منافع شخصی، شغلی یا اجتماعی؛ ـ برخورد صادقانه با خوانندگان و خبرنگاران خود و عمل به وعده‌های داده‌شده؛ ـ عدم سرقت ادبی ازسوی روزنامه. 4. استقلال: ـ روزنامه و کارکنان آن باید از هرگونه تعهد به منابع اخبار یا خبرسازان آزاد باشد؛ ـ هدایا، بُن مسافرت، تفریحات، تولیدات یا مَسکن نباید پذیرفته‌شود. چهار. جامعه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای (S. P. J) مجموعه قوانین اخلاقی جامعه روزنامه‌نگاران حرفه‌ای را مجمع ملی S. P. J در سال 1996 به تصویب رساند. طلیعه این مجموعه قوانین، جمله «seek truth and report it» است و پس از آن در یک جمله کلی آورده‌است: «روزنامه‌نگاران باید در جمع‌آوری گزارش و تفسیر اطلاعات، صادق، منصف و شجاع، باشند». پس از آن اصول اخلاقی ذیل را برشمرده است: 1. بایدهای روزنامه‌نگاران ـ برای پرهیز از هرگونه خطای غیرعمدی، درستی اطلاعات همه منابع را بیازمایند؛ ـ جست‌وجوی سخت‌کوشانه برای مطالب اخبار داشته باشند؛ ـ منبع خبر را درصورت امکان مشخص‌کند؛ ـ از انگیزه‌های منابع خبر پیش از بیان گمنامی آنها سؤال‌کند؛ ـ مطمئن شود که عناوین اخبار، پوشش خبری، مطالب تبلیغاتی، عکس‌ها، فیلم، صدا، گرافیک و سؤال‌ها [حقیقت را] بد نشان ندهند (مشتبه نکنند)؛ ـ هیچ‌گاه عکس‌ها و فیلم‌های خبری را تحریف نکند؛ ـ از گمراه‌کردن شواهد اخبار یا ... بپرهیزد؛ ـ از مخفی‌کردن یا سایر شیوه‌های پنهانی جمع‌آوری اطلاعات بپرهیزد؛ مگر وقتی‌که روش‌های باز سنتی، اطلاعات حیاتی را در اختیار مردم نمی‌گذارد؛ ـ سرقت ادبی، هرگز؛ ـ ارزش‌های اجتماعی خود را بیازماید و از تحمیل آن ارزش‌ها بر دیگران دوری‌کند؛ ـ از داشتن برخورد خاص با نژاد، جنسیت، سن، مذهب و ... بپرهیزد؛ ـ از تبادل باز نظرات حتی نظرات مخالف (زننده) حمایت کند؛ ـ به بی‌صداها صدا ببخشد (صدای کسانی را منعکس می‌کند که صدایشان به جایی نمی‌رسد). منابع رسمی و غیررسمی اطلاعات می‌توانند به یک اندازه ارزشمند باشند؛ ـ بین دفاع و گزارش خبر فرق بگذارد. تحلیل و تفسیر باید برچسب شود؛ ـ اخبار و تبلیغات را از یکدیگر باز‌شناسد و از اموری که مرز میان این‌دو را تیره می‌کند بپرهیزد. 2. به حداقل رساندن آسیب روزنامه‌نگار اخلاقی با منابع، موضوعات و همکاران به‌منزله موجودات انسانی شایسته احترام، برخورد می‌کند. روزنامه‌نگار باید: ـ نسبت به افرادی که شاید پوشش خبری روی آنان تأثیر منفی بگذارد شفقت و مهربانی‌کند. زمانی که با کودکان یا منابع و موضوعات خبری بی‌تجربه سروکار دارد حساسیت ویژه‌ای به‌کاربرد؛ ـ مواردی که امکان دارد جمع‌آوری یا گزارش اطلاعات موجب آزار یا آسیب شود را تشخیص‌دهد. پیگیری اخبار، مجوز شدت عمل نیست؛ ـ تشخیص دهد که حریم خصوصی افراد نسبت به کنترل اطلاعات درباره خودشان مهم‌تر از چیزی است‌که صاحبان منصب و قدرت و ... انجام‌می‌دهند؛ ـ سلیقه خوبی را به نمایش بگذارد؛ ـ درمورد شناسایی متهمان نوجوان یا قربانیان جرائم جنسی احتیاط‌کند؛ ـ پیش از اتهام رسمی درمورد نام بردن از متهمان جنایی، دارای قضاوتی سلیم باشد؛ ـ بین حق محاکمه متهمان جنایی با حق دانستن مردم تعادل برقرارکند. 3. مستقل عمل‌کردن روزنامه‌نگار باید از هرگونه تعهدی نسبت به منافع دیگران، به‌استثنای حق آگاهی مردم آزاد باشد. روزنامه‌نگار باید: ـ از تعارض مصلحت و واقعیت بپرهیزد؛ ـ از مؤسسات و فعالیت‌هایی که ممکن است درستی و امانت را مصالحه‌کنند یا به اعتبار باورها ضربه زنند، آزاد باشد؛ ـ هدایا، مرحمت‌ها (مساعدت‌ها)، هزینه‌ها، مسافرت رایگان و برخورد ویژه را نپذیرد و در مرتبه بعد از استخدام از گرفتاری سیاسی و خدمات اداری در سازمان‌های جامعه که کمال روزنامه‌نگاری را خدشه‌دار می‌کنند، اجتناب ورزد؛ ـ آشکارکردن تضادها (تعارضات) اجتناب‌ناپذیر؛ ـ نسبت به منابعی که اطلاعات را به‌علت انعام یا پول در اختیار می‌گذارند بسیار محتاط باشد و از پیشنهاد [چیزی] برای [کسب] خبر بپرهیزد. 4. پاسخ‌گو بودن روزنامه‌نگاران نسبت به خوانندگان، شنوندگان، تماشاگران و یکدیگر مسئول هستند. روزنامه‌نگار باید: ـ پوشش خبری را توضیح دهد و به‌وضوح بیان کند؛ ـ مردم را به ابراز نارضایتی علیه رسانه خبری تشویق کند؛ ـ به اشتباهات اعتراف‌کند و آنها را به‌سرعت تصحیح کند؛ ـ شیوه‌ها (رفتارهای) غیراخلاقی خبرنگاران و رسانه‌های خبری را آشکار کند؛ ـ نسبت به استانداردهایی که در مورد دیگران گفته شد، وفادار باشد. پنج. کمیسیون شکایات مطبوعات (P. C. C) p. c. c که از اجزاء «halton house london» می‌باشد مجموعه قوانین و مقررات اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری در انگلستان را در سال 1991 در شانزده بند تصویب‌کرد. در مقدمه این مجموعه تأکید شده‌است که همه مطبوعات وظیفه‌دارند استانداردهای حرفه‌ای را در حد بالایی رعایت‌کنند. شانزده بند این مجموعه به‌اجمال چنین‌است: 1. صداقت و صحت اخبار؛ 2. امکان پاسخ‌گویی از سوی کسانی که مورد اتهام قرارمی‌گیرند؛ 3. رعایت حریم خصوصی افراد، عدم ورود به زندگی خصوصی، عقاید، افکار و گرایش‌ها؛ 4. معرفی روزنامه‌نگار برای ورود به اماکن خاص و ممنوعیت دخول سرزده؛ 5. منع اذیت، آزار یا تحت فشار قراردادن افراد برای کسب اطلاعات و اخبار؛ 6 . درک حساسیت مصاحبه با کودکان؛ 7. توجه به کودکان کمتر از شانزده سال به‌ویژه در موضوعات جنسی؛ 8 . فاش‌نکردن هویت قربانیان جنسی؛ 9. ممنوعیت استفاده از شیوه‌های مخفی و غیرقانونی؛ 10. اجتناب از تبلیغ انواع تبعیض (نژادی، زبانی، جنسی، دینی و ...)؛ 11. ندادن وجه به خبررسانان حتی اگر از نظر قانونی مانعی نباشد؛ 12. ندادن وجه به شاهدان موضوعات جنایی؛ 13. ندادن وجه به مجرمان برای گرفتن عکس و گزارش؛ 14. حفظ اسرار منابع خبری؛ 15. رعایت حال افرادی که دچار سانحه یا مشکل شده‌اند در تهیه گزارش‌های جنایی و حوادث؛ 16. نگرفتن وجه برای انتشار یا انتشار ندادن خبر. شش. انجمن پارلمانی مجلس اروپا (P. A. C. E) انجمن پارلمانی مجلس اروپا در جولای 1993 در چهل‌ودومین نشست خود، اصول اخلاق روزنامه‌نگاری را تصویب‌کرد. این سند شامل شش اصل کلی است‌که هرکدام از این اصول شش‌گانه شامل چند بند می‌شود که در مجموع 38 اصل اخلاقی حرفه روزنامه‌نگاری را ارائه‌کرده‌است. شش اصل کلی عبارتند از: 1. اخبار و نظرات؛ 2. حق دسترسی به اطلاعات به‌منزله یک حق اساسی بشر؛ 3. کارکرد روزنامه‌نگاری و فعالیت اخلاقی آن؛ 4. قوانین کنترل‌کننده پرسنل نشریات؛ 5. موقعیت‌های تعارض و موارد حمایت ویژه؛ 6 . اخلاق و خود تنظیمی در روزنامه‌نگاری. چون سخن به درازا می‌کشد و بسیاری از اصول اخلاقی بیان شده، 38 اصل جزئی‌تر را نمی‌آوریم. ادامه دارد... منابع و مآخذ 1. قرآن کریم. 2. نهج‌البلاغه، به قلم فیض الاسلام. 3. آشنا، حسام‌الدین، «اخلاق اطلاعات»، سایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. 4. اسلامی، محمدتقی و دیگران، 1386، اخلاق کاربردی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. 5. پاینده، ابوالقاسم، 1382، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، چ چهارم. 6. پویا، علیرضا، 1388، «خبر و خبررسانی در قرآن کریم»، پایان‌نامه سطح سه مرکز مدیریت حوزه علمیه قم. 7. پی. جی. سفی‌مان و دیگران، 1375، نگاهی دیگر به اخلاق رسانه‌ای، مترجمان محمود حقیقت‌کاشانی و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها. 8. تمیمی آمدی، عبدالواحد، 1379، غررالحکم و دررالکلم، به قلم هاشم رسول محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ سوم. 9. جبلی، پیمان، 1383، «اخلاق حرفه‌ای خبر در اسلام»، مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق، بهار 1383، ش 21. 10. حرانی، ابن‌شعبه، 1404 ق، تحف العقول عن آل الرسول، قم، جامعه مدرسین، چ دوم. 11. حق‌شناس، علی‌محمد و دیگران، 1381، فرهنگ معاصر هزاره، تهران، فرهنگ معاصر. 12. دهقان، علیرضا، 1388، «پارادوکس اخلاق رسانه‌ای»، وب سایت مرکز آموزش و پژوهش مؤسسه همشهری، 6/2/1388: www.hamshahritraining.ir 13. دیلمی، احمد و مسعود آذربایجانی، 1382، اخلاق اسلامی، قم، نشر معارف، ویراست دوم، چ پانزدهم. 14. دیلمی، شیخ حسن، 1412 ق، ارشاد القلوب الی الصواب، 2 جلدی، قم، شریف رضی. 15. رندال، دیوید، 1382، روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، ترجمه علی‌اکبر قاضی‌زاده، مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران. (اینترنتی) 16. سایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، 27/2/1385: www.ict.gov.ir 17. شعیری، تاج‌الدین، 1405 ق، جامع الاخبار، قم، انتشارات رضی. 18. طباطبایی، سید محمدحسین، 1378، سنن النبی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامی، چ هفتم. 19. الطریحی، فخرالدین، 1378، مجمع البحرین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ سوم. 20. علامه حلی، 1415 ق، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، انتشارات جامعه مدرسین، چ پنجم. 21. غفاری، علی‌اکبر و حمیدرضا مستفید، 1372، عیون اخبار الرضا، تهران، صدوق. 22. فولادی، محمد، 1387، اخلاق روزنامه‌نگاری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 23. قمی، حاج شیخ عباس، 1377، مفاتیح الجنان، تهران، پیام آزادی، چ نهم. 24. کلینی، محمد بن یعقوب، 1363، اصول کافی، جواد مصطفوی، تهران، علمیه اسلامیه. 25. لبیبی، محمدمهدی، 1387، معیارهای اخلاق رسانه‌ای در رادیو، تهران، طرح آینده. 26. ماسوری، ابراهیم، 1384، «احکام فقهی حفظ و نشر کتب ضاله»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مدرسه عالی شهید مطهری، تهران. 27. مجلسی، محمدباقر، 1429 ق، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات. 28. محمدی، مجید، 1379، اخلاق رسانه‌ای، نقش و نگار، تهران. 29. محمدی الریشهری، محمد، 1422 ق، میزان الحکمة، قم، دارالحدیث. 30. مریل، جان. سی، 1389، «حرفه‌ای‌گرایی؛ ترکیبی از آزادی و مسئولیت‌پذیری رسانه‌ای»، ترجمه زهرا جعفری، سایت مرکز آموزش و پژوهش مؤسسه همشهری، 6/6/1389: www.hamshahritraining.ir 31. معتمدنژاد، محمدکاظم، 1385، «اصول اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، زمینه‌های تاریخی»، مقررات‌گذاری‌های ملی و پژوهش‌های جهانی، فصلنامه رسانه، تابستان 1385، ش 66. 32. نوری الطبرسی، حسین بن محمدتقی، 1408 ق، مستدرک الوسایل، بیروت، مؤسسه آل بیت للاحیا التراث. 33. ویلیامز، برنارد، 1383، فلسفه اخلاق، ترجمه زهرا جلالی، قم، معارف. 34. وینسترا، ک، «اخلاق ارتباطات، رویکردی بر مبنای مسیحیت»: www.eprsoft.com/home/information 35. Abramowicz, David M, “Calculating the Public Interrest in Protecting Journalists”, Confidential Sources, papers.ssrm.com. 36. Associated Press Managing Editors, “Stament of ethical Principles”, www.apme. com. 37. Crystal, David (editor), 2000, The Cambridge Encyclopedia, USA, Cambridge University, fourth edition. 38. Dean, Catherin, 2006, “Truth and the Media”, Strathmore University Ethics Conference. 39. Halton House London, “Press Complaits Commission”, www.pcc.org.uk. 40. International Communication Association, “Journalism and Public Enterest”. www.acahdq.org. 41. International Federation of Journalists, www.ifj.org. 42. Parliamentary Assembley Council Europe, “resolution 1993 on the Ethics of Journalism”, assembly. coe. Int. 43. Society of Professional Journalists, “code of ethics”, www.spj.org. 44. The American Society of Newspaper Editors, “Canons of Journalism”, www.superiorclipping.com. غلامحسین گرامی فصلنامه اخلاق - شماره 12
93/08/17 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 47]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها