محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1844598585
جغرافیای تاریخی مصر در قرآن کریم و عهد عتیق
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
جغرافیای تاریخی مصر در قرآن کریم و عهد عتیق
قرآن کریم در بطون خویش لایه‌های پنهانی دارد که هر لایه آن در گذر زمان توسط مخاطبان نسل‌های بعدی کشف شده و خواهد شد. این خود، جنبه‌ای از اعجاز را در بر دارد که در زمینه‌های بسیاری ازجمله عوامل جغرافیایی قصص قرآن صادق است.
بخش اول چکیده بررسی تطبیقی جغرافیای تاریخی مکان‌های مذکور در قرآن و عهد عتیق، از برخی ابهامات تاریخی و تفسیری پرده برمی‌دارد. قرآن به جغرافیای تاریخی کشور مصر، ازجمله حاصلخیزی، ذخایر، مفاخر تاریخ ادیان مصر، طبقه‌بندی حکام و پادشاهان مصر، شکرگزاری حضرت یوسف برای سکونت در مصر و... اشاره کرده است. قرآن کریم در سرگذشت افکندن موسای نوزاد در رود نیل، مباهات فرعون به حکومت مصر و مدیریت شاخه‌های منشعب شده از آن، به رود نیل (واقع در مصر) اشاره کرده است. واژه مصر پنچ‌بار در قرآن ذکر شده که دو مورد اشاره به سرزمینی است که یوسف از کنعان به آنجا سفر کرد و سه مورد دیگر همان سرزمین را ذکر می‌کند و اشاره دارد که حضرت موسی و قوم او به امر خداوند از آن به سوی ارض مقدس مهاجرت نمودند. کلیدواژگان: جغرافیای تاریخی مصر، مصر، نیل، قرآن، عهد عتیق. مقدمه قرآن کریم معجزه است و هیچ‌گونه تحریفی به آن ـ خواه به نقصان یا اضافه یا هرگونه تغییرـ راه نیافته و هر واژه آن به‌جا در آیات به‌کار رفته و جابه‌جا کردن هر کلمه‌ای یا جایگزین نمودن آن با واژه‌ای دیگر باعث تغییر در مفهوم، ساختار یا محتوای مورد نظر خداوند خواهد بود؛ لذا باید هر گونه ابهام یا تفصیل در آیات را جدی گرفت و درباره علت آن اندیشید. قرآن به عوامل جغرافیایی در ساختار قصص توجه خاص نموده، آنها را به شکل‌های مختلف (روشن، نیمه‌روشن، و مبهم) طرح کرده است. این نوشتار که حول کشور مصر می‌چرخد، بر آن است که برخی عوامل جغرافیای تاریخی کشور مصر، در قرآن و عهدعتیق را بررسی کند. برای تبیین بهتر تحقیق، ابتدا نگاهی گذرا به موقعیت تاریخی و جغرافیایی مصر افکنده، سپس جغرافیای تاریخی سرزمین مصر را با تفصیل بیشتری در قرآن بررسی کرده است. در پایان نتیجه‌گیری نهایی تحقیق منعکس شده است. 1. موقعیت تاریخی و تمدن مصر درباره تمدن مصر سخن فراوان است. مصریان در زبان، کتابت، اختراع خط، آموزش کهانت، تعلیم دین، هندسه معماری، ریاضیات، ستاره‌شناسی، موسیقی، و علوم و فنون مختلف پیشتاز بوده‌اند. برای مثال، آنها2000 سال قبل از میلاد شمار ساعت‌ها وروزهای سال و ماه را دریافته و ساعت آبی اختراع کرده بودند.1 تمدن در مصر شکل گرفته است؛ تمدنی بزرگ که مردمان آن، نخستین‌بار ستاره‌ها را شناختند، هندسه را تنظیم کردند، سال را ابتدا به 310 و بعد به 365 روز و به 12 ماه تقسیم کردند. نخستین جوانه‌های ریاضی در این تمدن به بار نشست. طب و شناخت کاغذ و مرکب و قلم که هریک به تنهایی کافی است به یک تمدن نقش و اثری شکوهمند و فراگیر ببخشد، در این سرزمین ظهور کرد.2 1.1. ارتباط مصر با فلسطین مصر با بلاد شام (به‌طورکلی) و با فلسطین (به‌طور خاص) ارتباط مؤثر و حیاتی دارد. با مطالعه اعصار تاریخی می‌توان به این نتیجه رسید که این دو اقلیم از نظر تاریخی، جغرافیایی، سیاسی و نظامی ارتباطی تنگاتنگ و جدایی‌ناپذیر داشته است. ازاین‌رو، مصر بسیاری از جنگ‌های خود را در بلاد شام انجام داد؛ چون شام خط اول دفاعی مصر است.3 و4 1.2. خط هیروگلیفی مصر حدود هزاره دوم قبل از میلاد، دوره اوج خط میخی بود. از حدود اوایل قرن شانزدهم قبل از میلاد، با پیدایش هجاهای بسیط در خط هیروگلیفی مصری خط میخی متروک شد. برخی محققان قدمت خط هیروگلیفی را بیش از 3000 سال قبل از میلاد دانسته و آن را آمیزه‌ای از خط سامی و حامی و متشکل از حروف تصویری (نقوش و کتابت) توصیف کرده‌اند.5 این امر حاکی از پیشرفت مصر باستان در زمینه نشر فرهنگ از زمان‌های کهن است. برخی محققان بر این باورند که حضرت موسی(ع) نیز به حکم اقامتش در کاخ فرعون، بر زبان گفتاری و نوشتاری مصری قدیم (هیروگلیفی) مسلط بوده است.6 هرچند مدت‌ها پس از پیشرفت خط هیروگلیفی مصری، الفبای صامت (یک نوآوری سوری ـ فلسطینی) رایج شد.7 مصر به لحاظ تمدن، شوکت، رفاه و ثروت، از عالی‌ترین کشورها بود؛ تا جایی که بسیاری از دانشمندان و حکیمان یونان برای آموختن انواع علوم و معارف به مصر سفر می‌کردند.8 1.3. پیشرفت پزشکی در مصر در عصر فراعنه، طب از مرتبت والایی برخوردار بود و پزشکان دارای جایگاه رفیعی بودند. به گفته هرودُت دانش طب در این سرزمین از حرفه‌های تخصصی متفکران و بزرگان قلمداد می‌گردید و کیمیاگری در این دیار رایج بود. به اعتقاد او واژه کیمیا از نام قدیمی مصر گرفته شده است. طب در این سرزمین به‌گونه‌ای گسترش یافته بود که آوازه طبیبان آن دیار اقصی نقاط گیتی را درنوردیده بود و امپراتوران ازجمله کوروش پادشاه ایران‌زمین، کسانی را نزد فراعنه می‌فرستادند و از آنان درخواست گسیل طبیب برای اشتغال در دربارهایشان می‌کردند. حرفه پزشکی، از مشاغل مذهبی آن سرزمین محسوب می‌شد.9 2. ویژگی‌های جغرافیایی مصر در این بخش به حدود جغرافیایی، ناهمواری‌های مصر، عوارض طبیعی، و آب‌های این کشور پرداخته می‌شود. 1.2. موقعیت، حدود و وسعت جمهوری مصر، در گوشه شمال شرقی قاره آفریقا قرار گرفته است. این سرزمین از طرف شمال به دریای مدیترانه از طرف مشرق به دریای سرخ و از طرف جنوب به سودان و از طرف مغرب به کشور لیبی محدود می‌گردد.10 حدود 96% از مساحت 1001450 کیلومتر مربعی این سرزمین را صحرا تشکیل می‌دهد و تنها حدود 4 درصد از خاک این کشور که در حواشی رود نیل قرار گرفته است، حاصلخیز و مسکونی می‌باشد. شبه‌جزیره سینا که در مشرق این کشور قرار گرفته، حد فاصل این سرزمین با قاره آسیاست.11و12 2.2. ناهمواری (Topography) مصر در مجموع کم‌ارتفاع است و ارتفاعات عمدتاً در نواحی شرقی و جنوب غربی قرار دارد. بلندترین نقطه در این کشور کوه کاترین می‌باشد که در صحرای سینا واقع شده و 2642 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. همچنین این سرزمین کوه‌های آتشفشانی ندارد. کوه‌های فعلی از سنگ‌های بلورین و متامورفیک کهن و مربوط به چین‌خوردگی‌های حاصل از دوران اول زمین‌شناسی می‌باشند که به‌شدت فرسوده شده‌اند. پس از استقرار اقلیم صحرایی، چین‌خوردگی‌های ابتدایی فرسوده شده و سطح زمین را ماسه پوشانده است. در دوره ژوراسیک13 (Jurassic) و کرتاسه(Kretaceou) آب تقریباً تمام منطقه را فراگرفته و آهک و مارن(Marnes) به جای گذاشته است. فشارهای داخلی به آهستگی موجب پیدایش چین‌خوردگی‌های قوسی‌شکل شده است که از جنوب غربی به سوی شمال شرقی امتداد یافته و در صحرای سینا امتدادی شمالی و جنوبی پیدا کرده‌اند. ناودیس‌ها، چاله‌های عمیق را در صحرای غربی، و طاقدیس‌ها در شرق، برجستگی‌هایی در سینا (جبل مغاره ـ Maghara) پدید آورده‌اند. در آن دوران شکاف‌ها سبب پیدایش بحر احمر و بالا آمدن منطقه سوئز و جنوب سینا (جبل التیه ـ Jabal ol tih) شده و در ساحل بحراحمر، نیز جبل شعیب(2181) ارتفاع یافته است. سپس این منطقه خشک به منطقه استوایی مرطوب تبدیل می‌گردد. برجستگی‌هایی نامتقارن(Cuesta)14 در سینا، نشانه اقلیم حاره‌ای مرطوب آن زمان است و همچنین گود شدن دره‌ها نشانه اقلیمی مرطوب. کم‌کم اقلیم خشک باز بر این نواحی حاکم شده و در خارج از دره نیل (شرق و غرب آن) فرسایش صحرایی حکمفرما شده است.15 کشور مصر از نظر ویژگی‌های جغرافیایی، به چهار بخش تقسیم می‌گردد: الف. دلتای نیل: مساحت دره نیل و دلتای آن تقریباً 33000 کیلومتر مربع و حدوداً 4 درصد از مساحت کل کشور است. رود نیل از خط مرزی در جنوب وارد مصر می‌شود و سرتاسر مصر را پیموده، از این دلتا به دریای مدیترانه در شمال می‌ریزد. ب. صحرای غربی: صحرای غربی در مغرب رود نیل تا مرزهای غربی این کشور قرار دارد و در حدود 671 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. در این منطقه تپه‌های صخره‌ای تشکیل گردیده و مناطق پست الفرافره(Elfaraferah)، الخارجه، الداخله و العنویات(Eloneiet) قرار گرفته‌اند. ج. صحرای شرقی: بخش صحرای شرقی به طور تقریبی 225000 کیلومتر مربع مساحت دارد و از غرب به رودخانه نیل، از شرق به دریای سرخ، از جنوب به سرزمین‌های شمال شرقی سودان و از شمال به دلتای نیل محدود می‌شود. د. شبه‌جزیره سینا: تنها شبه‌جزیره در مصر، شبه‌جزیره سیناست. این شبه‌جزیره حدود 60000 کیلومتر مربع مساحت دارد و به شکل مثلثی است که قاعده آن در شمال و رأس آن در جنوب می‌باشد. این شبه‌جزیره از شمال به دریای مدیترانه، از شرق به خلیج عقبه و از غرب به خلیج و کانال سوئز متصل است و مرز مصر و فلسطین اشغالی در این شبه‌جزیره واقع است.16 3.2. آب و هوا و شرایط اقلیمی کشور مصر به لحاظ اقلیمی در کمربند مناطق خشک جهان قرار گرفته و به غیر از نوار شمالی که تحت تأثیر اقلیم مدیترانه‌ای است، بخش وسیعی از این کشور تحت تأثیر اقلیم خشک و بیابانی قرار دارد. هوای مصر تقریباً در تمام فصل‌ها غبارآلود است. علاوه بر گرد و غبار، ذرات معلق شن نیز هوای بیابانی مصر را همراهی می‌کنند. اما در فصل بهار این گرد و غبار به صورت طوفان‌های موسمی و شن نمایان می‌شود که از عوامل نشئت گرفته از عوارض طبیعی در این کشور می‌باشد. از دیگر عوارض طبیعی، در گذشته، طغیان رود نیل بوده که با احداث سد اسوان(Aswan) در مسیر نیل، تقریباً طغیان‌های این رود از بین رفته است.17 4.2. آب‌ها (خوشبختی مصر) مصر به دو ناحیه پرجمعیت و کم‌جمعیت تقسیم می‌شود. قسمت پرجمعیت در دره و دلتای نیل قرار دارد که 33000 کیلومتر مربع وسعت دارد و متجاوز از نود درصد مردم مصر را در خود جای داده است. منطقه کم‌جمعیت، در صحراهای شرقی و غرب نیل قرار دارد که مساحت این منطقه 965000 کیلومتر مربع می‌باشد و جمعیت نسبی آن در هر بیست کیلومتر، از یک نفر بیشتر نیست. به منطقه پرجمعیت در عربی مصر اطلاق می‌گردد. کشور مصر سرزمین پربرکتی می‌باشد که به یمن رودخانه نیل پدید آمده است. وجود این رود عظیم در این گوشه از قاره آفریقا به معجره شباهت دارد. آغاز پیدایش آن به اوایل دوران دوم زمین‌شناسی برمی‌گردد، اما پیدایش دلتا را به دوران سوم نسبت می‌دهند. 2ـ4ـ1. رودخانه نیل از زمان قبل از نوسنگی، رانده‌شدگان اقلیم‌های خشک صحرایی که جز دره نیل پناهی نیافتند، در کناره‌های رودخانه اقامت گزیدند. وجود نباتات و حیوانات و شرایط مساعد دیگر، باعث شد که شکارچیان و دامپروران در روستاها اقامت گزینند. زمانی که همسایگان مصر (هکسوس‌ها، لیبی‌ها، آریایی‌ها، یونانی‌ها و...) در مراحل آغازین تمدن گام برمی‌داشتند، تمدن مصر مدیترانه را ارتقا داده بود. نیل شطی است به طول 6825 کیلومتر که طویل‌ترین رود جهان است و از گرم‌ترین و خشک‌ترین صحراهای جهان عبور می‌کند. رود نیل در مسیر خود از چند آبشار می‌گذرد و سد اسوان بر روی اولین آبشار احداث شده است. رود نیل پس از قاهره به شکل بادبزنی دلتای وسیعی می‌سازد که 22000 کیلومتر مربع وسعت دارد. از قاهره رودخانه به شعبه‌های مختلف تقسیم می‌شود، شعبه روزت(Rosetta) در غرب و دمیاط در شرق. در پشت رسوبات ماسه‌های ساحلی، دریاچه‌های ماریوت(Mariot)، ادکو، بورولوس(Borollos) و منزله قرار دارند. این رودخانه بخش عظیمی از برق مورد نیاز مصر را تأمین می‌کند. میزان بارندگی در سرزمین مصر بین 100 تا 200 میلیمتر متغیر است و هرگز این میزان باران نمی‌تواند آب مورد نیاز این سرزمین را تأمین نماید. بزرگ‌ترین و مطمئن‌ترین منبع آب به غیر از نیل، سفره‌های آب زیرزمینی این سرزمین است که در غرب صحرای مصر قرار دارد. این محدوده که عمدتاً از ماسه و لایه‌های گسترده رسوبی تشکیل یافته، حاوی ذخایر فراوان آب است که برای ساکنان اطراف خود، موهبتی ارزشمند قلمداد می‌گردد. این ذخایر عظیم که می‌توان میزان استخراج آنها را به 800 میلیون متر مکعب در سال افزایش داد، باوجود گستردگی‌اش تنها می‌توانند 5/1 درصد از نیاز کلی این سرزمین را برطرف سازد. دریاچه‌های فراوانی که در جوار کشورهای رواندا و بروندی شکل گرفته‌اند، هرچند برخی دارای منشأ تکتونیکی (زمین‌ساختی)اند، ولی از تأثیرات ارتفاعات جنوبی خود نیز بی بهره نیستند. دریاچه ویکتوریا (با 1135 متر ارتفاع از سطح دریا) و دریاچه کیوگا(Kyoga) و دریاچه آلبرت دارای اثرپذیری از آب‌های ارتفاعات میانی آفریقا بوده‌اند. بخشی از آب رودخانه نیل از طریق ذوب برف‌های کوه‌های پیش‌گفته تأمین می‌شود و بخش دیگر از باران‌های سنگین و پرآب استوایی. باید به این نکته توجه کرد که ارتفاعات آفریقایی میانی (در محدوده شرق) آن‌قدر که در جنوب خود و به سوی کشورهای تانزانیا و رواندا و... دچار عملکردهای تکتونیک بوده‌اند، در بخش شمالی خود کمتر دچار ناآرامی و شکست شده‌اند و همین امر باعث شده است که رودخانه نیل در مسیر خود فراز و نشیب کمتری داشته باشد و مسیری آرام را بپیماید. 2ـ4ـ2. نیل در قرآن قرآن کریم چندبار به رود نیل اشاره کرده که مواردی از آن ارائه می‌شود. ـ افکندن موسای نوزاد در آب: «وَأَوْحَینا إِلى أُمِّ مُوسى أَنْ أَرْضِعیهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَیهِ فَأَلْقیهِ فِی الْیمِّ وَلا تَخافی وَلا تَحْزَنی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیکِ وَجاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلینَ؛ ما به مادر موسى الهام کردیم که: او را شیر ده و هنگامى که بر او ترسیدى، وى را در رود [نیل] بیفکن و نترس و غمگین مباش، که ما او را به تو بازمى گردانیم، و او را از رسولان قرار مى دهیم»(قصص:7). تقریباً همه مفسران، یمّ را در این آیه شریفه، نیل می‌دانند.18 ـ مباهات فرعون به حکومت مصر و مدیریت نیل: مصر کشوری است که فراعنه مقتدر روزگار به فرمانروایی آن مباهات و فخرفروشی می‌کردند: «وَنادى فِرْعَوْنُ فی قَوْمِهِ قالَ یا قَوْمِ ألَیسَ لی مُلْکُ مِصْرَ وَهذِهِ الْأَنْهارُ تَجْری مِنْ تَحْتی أَفَلا تُبْصِرُونَ؛ فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت: «اى قوم من! آیا حکومت مصر از آن من نیست، و این نهرها تحت [فرمان] من جریان ندارد؟ آیا نمى بینید؟» (زخرف:51). واژه «الْأَنْهارُ» در آیه مذکور به معنی نهرهای منشعب شده از رود عظیم نیل است که فرعون به جریان آنها تحت فرمان خودش مباهات می‌کند. معناى «وَهذِهِ الْأَنْهارُ تَجْرِی مِنْ تَحْتِی» این است که این نهرها از زیر کاخم یا از زیر دامنه بستانم که قصرم در آن است، جارى است. احتمال می‌رود قصر فرعون در آن باغ و در نقطه مرتفعى قرار داشته، و بنایى بلند بوده است.19 احتمال دیگر در معنی این عبارت آن است که این نهرها به فرمان من جریان می‌یابند20 و نظام تقسیم آن بر آبادی‌ها طبق مقرراتى است که من اراده مى کنم.21 به نظر می‌رسد این عبارت قرآنی به مدیریت منابع آب و ایجاد کانال‌های آبیاری و... به دستور فرعون و مقامات حکومت مصری اشاره کرده است. ـ عبور بنی‌اسرائیل از آب: «وَإِذْ فَرَقْنا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَیناکُمْ وَأَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَأَنْتُمْ تَنْظُرُونَ؛ و [به خاطر بیاورید] هنگامى را که دریا را براى شما شکافتیم و شما را نجات دادیم و فرعونیان را غرق ساختیم در حالى که شما تماشا مى کردید»(بقره:50). به نظر برخی مفسران مراد از بحر در این آیه و آیات مشابه، رود نیل است.22 این نظریه مستند به ادله‌ای است که در کانون نقد و بررسی قرار گرفته و در مقابل آن، نظریه قوی‌تر این است که آل‌فرعون در دریای سرخ غرق شده‌اند. این نظریه مبتنی بر ادله بسیاری از جمله آیات قرآن و تحقیقات میدانی است.23 3. مصر در عهد عتیق مصر در عهد عتیق فراوان یاد شده است: وقتی خشکسالی کنعان را گرفت، ابراهیم به مصر مهاجرت کرد.24 لوط نگاه خود را بالا گرفت و تمام دره رود اردن را از نظر گذراند. همه آن سرزمین (سدوم و عموره قبل از نزول عذاب خداوند) چون باغ عدن و مانند مصر سرسبز بود.25 یوسف را برادران به عنوان برده به کاروانی فروختند که به مصر می‌آمد. آنان نیز یوسف را در مصر به فوطیفار فروختند.26 در مصر خدا با یوسف همراه بود، لذا نخست‌وزیر فرعون شد.27 زمانی بر زمین گذشته که مصر با فراوانی نعمت، همه کشورهای مجاور را از سختی و مشقت قحطی رهانیده است: «در آن موقع قحطی سراسر جهان را فراگرفته بود. یوسف انبارها را گشوده، غله مورد نیاز را به مصریان و به مردمی که از خارج می‌آمدند می‌فروخت».28 یوسف از پدر و برادرانش دعوت نمود که برای اقامت در جوشن29، به مصر بیایند.30 پس از این مهاجرت، بنی اسرائیل حدود چهارصد سال در مصر ماندند، تا اینکه به رهبری حضرت موسی از مصر خارج شدند.31 و32 پی نوشت ها: 1. ر.ک: دائره المعارف الکتابیه، ج 7، ص178، واژه مصر. 2. ر.ک: رحمت‌الله منشی‌زاده، جهان اسلام و تحولات ساختاری، ص75. 3. عمر فاروق، و محسن، و محمدحسین، تاریخ فلسطین فی العصور الإسلامیه الوسطی، ص342. 4. ر.ک: پیوست 1. 5. القس منیس عبدالنور و...، دائره المعارف الکتابیه، ج 7، ص176، واژه مصر. 6.عصام موسی القنیبی، سلاسل من دخان، ص87. 7. ر.ک: کالین مک ایوِدی، اطلس تاریخی جهان از آغاز تا امروز، ص63ـ64. 8. مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 11، ص 120 به نقل از: النخبه الأزهریّه، ص146. 9ر.ک: حسن سعدالله، من اسرار الفراعنه، ص8. 10. Wright, Edmond, A Dictionary of World History, Oxford,2nd, 2006, Egypt, P. 198. 11.ر.ک: رحمت‌الله منشی‌زاده، همان، ص75ـ80. 12.لازم به ذکر است که این حدود و مرزهای امروز کشور مصر است، نه مصر قدیم. 13. دومین دوره زمین‌شناسی مربوط به 180 تا 135 میلیون سال قبل (همان، ص201). 14. کواستا (Cuesta واژه‌ای اسپانیایی است به معنای رشته کوهی که یک طرف آن دارای شیبی ملایم و طرف دیگر شیبی تند دارد (سیاوش شایان، فرهنگ اصطلاحات جغرافیای طبیعی). 15.ر.ک: رحمت‌الله منشی‌زاده، همان، ص77. 16. ر.ک: همان، ص78ـ80. 17.همان، ص79. 18.ابن عاشور، التحریر و التنویر، ج 20، ص 16؛ احمد بن مصطفى مراغی ، تفسیر المراغى ، ج 20، ص37؛ ابن عطیه اندلسى، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتابالعزیز، ج 4، ص277. 19. ر.ک: طباطبایی، المیزان، ج 18، ص110. 20. ر.ک: سورآبادى، تفسیر سورآبادى، ج 4، ص2273. 21. ر.ک: مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج 21، ص86. 22. ر.ک: همان، ج15، ص248. 23. ر.ک: طاهره‌سادات طباطبایی امین، جغرافیای تاریخی مسیر حرکت قوم حضرت موسی(ع) از مصر تا فلسطین با تأکید بر دیدگاه¬های مفسران قرآن و عهد عتیق، فصل سوم، بخش سوم، گفتار سوم، ص100ـ106. 24. پیدایش 12/ 10ـ20 و 13/ 1. 25. پیدایش 13/ 10. 26. پیدایش 37/ 28. 27. پیدایش 41/ 37ـ46. 28. پیدایش 41: 56ـ57. 29. شهر باستانی مصری "جوشن" که در عربی جاسان و در انگلیسی Goshen یا Coshen نام دارد، واقع در شرق دلتای نیل است. 30. پیدایش 46/31 و 47/ 27. 31. ر.ک: خروج 12/ 40. 32. ر.ک: پیوست 2. منابع ابن شهر آشوب مازندرانى، مناقب آل أبی‌طالب(ع) ، قم، مؤسسه انتشارات علامه، 1379ق. ابن منظور اندلسی، لسان العرب، بیروت، دار صادق، بی‌تا. احمد بن عبدالحمید یوسف، مصر فی الکتاب و السنه، قاهره، دار الشروق، 1420ق. اندلسى، ابو حیان محمد بن یوسف ، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت، دار الفکر،1420ق . بلاغى نجفى، محمدجواد، آلاءالرحمن فى تفسیر القرآن ، تحقیق: واحد تحقیقات اسلامى بنیاد بعثت، قم، بنیاد بعثت ، 1420ق . جعفری، عباس، گیتاشناسی نوین کشورها، تهران، مؤسسه گیتاشناسی، 1382. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم، مرکز نشر اسراء، 1382. الحموی، یاقوت، معجم البلدان، تهران، بی‌نا، 1965م. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تهران، آرایه، 1387. رشیدرضا، محمدبن‌علی، تفسیر المنار، الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1990م. سعدالله، حسن، من اسرار الفراعنه، قاهره، مکتبه مدبولی، بی‌تا. سورآبادى، ابوبکر عتیق بن محمد، تفسیر سورآبادى، تحقیق: على‌اکبر سعیدى سیرجانى، تهران، فرهنگ نشر نو، 1380. السواح، فراس، الحدث التوراتی و الشرق الأدنی القدیم (نظریه کمال الصلیبی فی میزان الحقائق التاریخیه و الآثاریه)، چ 3، دمشق، منشورات دار علاءالدین، 1997م. سوسه، أحمد، العرب و الیهود فی التاریخ، چ 7، دمشق، العربی للطباعه و النشرو التوزیع، بی‌تا. شایان، سیاوش، فرهنگ اصطلاحات جغرافیای طبیعی، تهران، انتشارات مدرسه، 1369. الصلیبی، کمال، التورات جاءت من جزیره العرب، بیروت، مؤسسه الأبحاث العربیه، بی‌تا. طباطبایی‌امین، طاهره‌سادات، جغرافیای تاریخی مسیر حرکت قوم حضرت موسی(ع) از مصر تا فلسطین با تأکید بر دیدگاه‌های مفسران قرآن و عهد عتیق، رساله دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران علوم و تحقیقات. طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن ، چ5، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، 1417 ق . طبری، محمد بن جریر بن یزید، تفسیر جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن ، با مقدمه شیخ آقابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیرعاملى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بی‌تا. عرابی، رجاء عبدالحمید، سِفر التاریخ الیهودی (الیهود، تاریخهم، عقائدهم، فرقهم، نشاطاتهم...)، دمشق، الأوائل، 1425ق. عرفات، محمد مختار، إعجاز القرآن فی العلوم الجغرافیه، بی‌جا، دار اقراء، بی‌تا. عید، احمد، جغرافیه التوراه فی جزیره الفراعنه، بی‌جا، مرکز المحروسه للبحوث و التدریب و النشر، 1996م. فاروق، عمر، و محسن، و محمدحسین، تاریخ فلسطین فی العصور الإسلامیه الوسطی، بغداد، منشورات دارالحکمه، 1987م. القاسم، محمودبن عبدالرئوف، من جغرافیه القصص القرآنی، عمان، المکتبه الاسلامیه، 1415ق. قرشى، سیدعلى‌اکبر، قاموس قرآن، چ6، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1371. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا. قطب، سید، فی ظلال القرآن، بیروت، دارشروق، بی‌تا. القنیبی، عصام موسی، سلاسل من دخان، دمشق، دارالطلیعه الجدیده، 2007م. کالین مک ایوِدی، اطلس تاریخی جهان از آغاز تا امروز، چ2، ترجمه: فریدون فاطمی، تهران، نشر مرکز، 1385. کتاب مقدس، ترجمه تفسیری فارسی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. مراغی، احمدبن مصطفى ، تفسیر المراغى ، بیروت ، داراحیاء التراث العربى، بی‌تا. مصطفوى حسن ، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ،1360. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه ، تهران ، دار الکتب الإسلامیه ، 1374. مهران، محمد بیومی، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمه: سیدمحمد راستگو، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1383. منشی‌زاده، رحمت‌الله، جهان اسلام و تحولات ساختاری، تهران، انتشارات مسعی، 1378. القس منیس عبدالنور و...، دائره المعارف الکتابیه، قاهره، دار الثقافه، بی‌تا. نیشابورى، نظام‌الدین حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان ، بیروت، دار الکتب العلمیه ، 1416ق. Finkelstein & W. D. Davies, The Cambridge History of Judaism.1, Persion Period, Cambridge University Press, Eighth printing, 2007. Humphreys, J. Colin, The Miracles of Exeodus, new edition, 2004. James Baiki,John A, Selbie, M.A., D.D., Encyclopedia of Religion and Ethics, "Hyksos", New York: Charles Scribners Sons, Volume 6. منبع: فصلنامه قرآن شناخت – شماره 9 ادامه دارد ...
93/06/31 - 01:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 71]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها