تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1833056067
تحلیل اخلاقی امید با تأکید بر آیات قرآن کریم
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
تحلیل اخلاقی امید با تأکید بر آیات قرآن کریم
قرآن کریم جهت القای امید راستین در آدمی، در هر دو حوزه فردی و اجتماعی زندگانی آدمی، عواملی (اخلاقیاتی) را برشمرده است که توجه به آنها، ضمن ایجاد امید، به تحکیم و غنی‌سازی آن نیز کمک می‌کنند.
بخش دوم و پایانی سه. جایگاه امید قرآنی در محور رفتار آدمی با رویکردی اخلاقی (امیدافزایی قرآن) نوشتار پیش‌رو درصدد است در پرتو تأثیر اخلاقیات در رفتار آدمی، در قالب اخلاقیات فردی و اجتماعی، تقویت و افزایش امید به آینده در نهاد آدمی را بررسی، و تأثیر نهادینه شدن اخلاقیات در جامعه را بر تضمین امنیت و تقویت روحیه امیدواری در همه انسانها نشان دهد؛ چراکه انسان در طول زندگی با عمل به هریک از این موارد از آثار افزایش امید بهره‌مند شده، افزون بر حفظ شخصیت سالم و فطرت خدایی بر صبغه و رنگ الهی خویش باقی خواهد ماند. شایان توجه اینکه اگرچه علل و اسباب گوناگون مادی و معنوی در فروزانی چراغ امید در دل نقش دارند، نقش عوامل امیدبخش با رویکرد معنوی و دینی به‌مراتب اثربخش‌تر و جاودانه‌تر است. البته علل زیر، از جهتی از آثار امید نیز بشمار می‌روند و انسان در طول زندگی خویش با عمل و یا توجه به هریک از موارد زیر از آثار امید بهره‌مند خواهد شد. در ادامه به بیان گوشه‌ای از این عوامل امیدبخش یا آثار امید در زندگانی آدمی از منظر قرآن کریم اشاره میگردد. بدیهی است انسان در صورت درک مفهوم واقعی این محورها و زیرمجموعه‌های آن، طبعاً بخش درخوری از چگونه زیستن را خواهد آموخت. چهار. عوامل و آثار امید قرآنی در حوزه اخلاقیات فردی 1. یاد خداوند: یکی از مهم‌ترین آثار تربیتی یاد خداوند، ایجاد امید و دستیابی به آرامش واقعی و اطمینان درونی است. در فرهنگ قرآن یاد خـداوند، تـأثـیـر بـسـزایـی در روان آدمـی دارد و دل‌ها در پرتو آن آرام می‌گیرند «الا بذِکر اِلله تَطمَئِنُّ القُلُوبُ» (رعد / 28) غفلت از یاد خدا علت اصلی اضطراب‌ها و آشفتگی‌های روانی، خستگی‌ها و افسردگی‌های روحی انسان دوران معاصر است «وَ مَنْ أ‌َعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإ‌ِنَّ لَهُ مَعیشَه ضَنْکاً». (طه / 124) در دستورهای دینی نیز آمده است، اگر سیّئه‌ای مرتکب شدید فوراً حسنه‌ای انجام دهید تا آن را جبران نماید؛ زیرا با متراکم شدن سیّئه چرک و غبار در جان ایجاد، و انسان بیمار می‌شود؛ ازاین‌رو، یاد دائمی خداوند توصیه شده است. (جوادی آملی، 1387: 41) مهم‌ترین مصداق‌های یاد خداوند عبارت‌اند از: نماز: از مهم‌ترین مصادیق ذکر و یکی از راه‌های تقویت و پرورش روحیه امید در امیدواران، نماز است. (فاطر / 29) (طباطبایی، 1417: 15 / 177) این تکلیف در سرلوحه دعوت همه پیامبران الهی بوده است تا به مدد آن، آدمی امید اصلی خود را از دست نداده، یاد او از دل و جانش زدوده نشود. (طه / 14) وقوف خاشعانه و خاضعانه انسان در نماز در برابر خداوند متعال، (مؤمنون / 1) به او نیرویی معنوی می‌بخشد که امید را در او برمی‌انگیزد، زیرا انسان در نماز (البته درصورتی که به‌طور صحیح و شایسته برگزار شود) با تمام اعضای بدن و حواس خود متوجه خدا می‌شود و از همه مشکلات دنیا روی بر‌گردانده، به چیزی جز خدا نمی‌اندیشد. همین رویگردانی کامل از مشکلات و نیندیشیدن به آنها در اثنای نماز، باعث ایجاد امید در نهاد آدمی می‌شود که از نظر درمانی در کاهش شدت هیجانات عصبی ناشی از فشار زندگی روزانه و پایین آوردن حالت اضطراب تأثیر بسزایی دارد. (نجاتی، 1386: 389) پیامبر اکرم(ص) نیز، به هنگام فرا رسیدن اوقات نماز می‌فرمودند: «یا بلال أرحنا بالصّلاه: ای بلال! ما را با نماز به آرامش وادار». (خرمشاهی و دیگران، 1376: 870) چون این حالت‌ها معمولاً تا مدتی پس از نماز نیز، در انسان باقی می‌مانند، فرد از اضطراب و نگرانی به‌تدریج رها میگردد و به تمرکز اعصاب و آرامش روانی دست می‌یابد و حالت نشاط و طراوت را در تمام وجودش احساس می‌کند که مایه تجدید ملکه امید و تقویت روح امیدواری در او میگردد. تلاوت قرآن: یکی دیگر از مصادیق ذکر، تلاوت آیات روح‌بخش الهی است. همچنین براساس آیه «إ‌ِنَّ الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّه وَ أ‌َقامُوا الصَّلاه وَ أ‌َنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَه یَرْجُونَ تِجارَه لَنْ تَبُورَ» (فاطر / 29) یکی از بهترین راه‌های تقویت و پرورش امید در انسان، انس گرفتن و مأنوس شدن با قرآن و تدبّر در آیات آن است؛ انس با قرآن (که در روایات نیز، به‌طور خاص بر آن تأکید شده است) (کلینی، 1362، بی‌تا: 2 / 574) موجب نورانیت قلب و وجود انسان، (مائده / 16) و زمینه‌ساز هدایت و سعادتش می‌شود؛ چراکه خداوند می‌فرماید: «یَأ‌َیهَُّا النَّاسُ قَدْ جَاءَتْکُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّ بکُمْ وَ شِفَاءٌ لِّمَا فى الصُّدُورِ وَ هُدًى وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِین». (یونس / 57) چنین انسانی هیچگاه احساس تنهایی نمی‌کند (مجلسی، مکرر: 46 / 107) و در مواقع برخورد با مشکلات طاقت‌فرسای زندگی، همواره از نگرانی و هجوم فشارهای روانی در امان است؛ (اسراء / 82) زیرا در مواقع بروز افسردگی و ناامیدی به دامان قرآن کریم پناه می‌برد و با اخذ ایده‌های توحیدی و آنچه در مسیر هدایت به آن نیاز دارد، به ایمانش افزوده میگردد و احساس آرامش می‌کند. (زمر / 23) 2. توبه و انابه به‌سوی خداوند: توبه یعنی بازگشت از گناه و معصیت به‌سوی خداوند که همراه با پشیمانی قلبی و جبران خطاهای گذشته است. (راغب اصفهانی، 1412: ذیل ریشه کلمه) درحقیقت توبه و انابه به‌سوی پروردگار که سرمایه سالکین و مشرق نور قرب پروردگار و کلید استقامت در راه دین، (نراقی، 1362: 527) و راهی است که خداوند برای رهایی انسانها از یأس و ناامیدی قرار داده است تا همگان بدانند که آفریدگارشان پذیرنده افراد عاصی است «وَ هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِه». (شوری / 25) انسان گنهکاری که با گناه خویش دچار عصیان شده و امید خویش را در زندگی از دست داده است با انابه می‌تواند، امید حقیقی را در خویش بازسازی نماید. در قرآن نیز، انابه‌کنندگان کسانی معرفی شده‌اند که از نظر بینش به خدا ایمان داشته و دل‌هایشان نسبت به ذکر و یاد خدا به اطمینان رسیده است و تحت تربیت الهی در یک نوع آرامش بینشی و نگرشی قرار گرفته‌اند؛ «وَ یهَْدِی إ‌ِلَیْه مَنْ أ‌َنَابَ * الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ تَطْمَئنِ قُلُوبُهُم بذِکْر‌ِ اللَّه». (رعد / 28 ـ 27) (جوادی آملی، 1387: 170) 3. صبر: از نظر علمای علم اخلاق، صبر عبارت است از ثبات و اطمینان نفس و مضطرب نشدن در بلایا، به‌نحوی‌که حالت اطمینان در زمان پیش از وقوع حادثه زایل نگردد. (نراقی، 1362: 643) انسان‌های ضعیف دچار یأس و ناامیدی می‌شوند، اما انسان‌های قوی، صبور و مؤمن هیچگاه تسلیم عوامل یأس و ناامیدی نخواهند شد. (جوادی آملی، 1387: 307) صبر نیروی مثبت و نشاط‌انگیزی در انسان مؤمن ایجاد می‌کند که با تبدیل دشواری‌ها به پلکان رشد و ترقی، در جهت معرفت بیشتر پروردگار و موفقیت در کارها گام برداشته، ایمانش مستحکم‌تر می‌شود. (موسوی لاری، 1386: 252 ـ 249) تحمل مشکلات و مقاومت در برابر عوامل یأس‌آور، به پیروزی می‌انجامد و این همان توصیه حضرت یعقوب به فرزندانش است، که به آنان می‌فرماید: «شکیبا باشید و از فرج بعد از شدت غافل نشوید». (یوسف / 87) صبر افزون بر آثار ارزشمند و نتایج مفید در زندگی دنیا (جهت تقویت روحیه امیدواری و زدودن ناامیدی و افسردگی از زندگی)، پاداش بی‌حساب الهی را نیز به‌دنبال داشته، موجب تقویت امید به برخورداری از نعمت‌های بیکران الهی در جهان دیگر می‌شود؛ «إ‌ِنَّمَا یُوَفى الصَّابر‌ُِونَ أ‌َجْرَهُم بغَیرِْ حِسَابٍ». (زمر / 10) (موسوی لاری، 1386: 268) 4. توکل بر خداوند: توکل یعنی تکیه کردن به قادر متعال و واگذار کردن کار به او که نشانِ توحید و بندگی است. (نراقی، 1362: 615) بدیهی است اتکا به پشتیبانی نیرومند در مقابله با هجوم مشکلات موجب استواری و پایداری انسان می‌شود؛ ازاین‌رو، توکل به خدا موجب پایداری انسان شده، بدون آن آدمی در هنگام هجوم بلاها، در اندک زمانی از پای درمی‌آید و نمی‌تواند در مقابل دشمنان بیرونی و درونی ایستادگی کند و خیلی زود ناامیدی و افسردگی به سراغش می‌آید. (موسوی لاری، 1386: 419) اما به مدد نیروی توکل و تکیه بر قدرت الهی، چنان حالت نشاط و شادابی به آدمی دست می‌دهد که خود را غنی‌ترین مردمان می‌پندارد؛ چراکه می‌داند تنها خداست که انسان را هدایت می‌کند و هرگز به او خیانت نمی‌کند و جز خیر و نیکی برایش نمی‌خواهد. پس تنها باید بر او توکل و اعتماد کرد؛ «وَ مَا لَنَا أ‌َلَّا نَتَوَکَّلَ عَلی اللَّه وَ قَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا ... وَ عَلى اللَّه فَلْیَتَوَکلَ الْمُتَوَکِّلُون» (ابراهیم / 12) و تنها امید به یاری او بس است؛ «وَ مَن یَتَوَکلَ عَلى اللَّه فَهُوَ حَسْبُهُ إ‌ِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أ‌َمْر‌ِه قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکلُ شیءٍ قَدْرًا». (طلاق / 3) 5. تهجد و شب‌زنده‌داری: خداوند در سوره زمر، شب‌زنده‌داران و متهجدان را امیدوار، و نماز شب و شب زنده‌داری را از عوامل امیدبخش معرفی کرده است؛ «أ‌َمَّنْ هُوَ قَانِتٌ ءَانَاءَ الَّیْل‌ِ سَاجدًا وَ قَائمًا یحَْذَرُ الاَْخِرَهَ وَ یَرْجُواْ رَحْمَةَ ربّه». (زمر / 9) چراکه در دل شب و به هنگام فرو نشستن غوغای زندگی مادی و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد که در عین بی‌نظیر بودن، فوق‌العاده روح‌پرور، تکامل‌آفرین و امیدبخش است. در چنین زمانی، امیداواران حقیقی با تمام وجود، رو به درگاه معبود می‌آورند و سر بر آستان معشوق می‌سایند و با بیم و امید، او را می‌خوانند. پنج. عوامل و آثار امید قرآنی در حوزه اخلاقیات اجتماعی علم اخلاق که از شایستگی‌ها و ناشایستگی‌های خصال آدمی گفت‌وگو می‌کند، قلمرویی فراتر از حوزه انفرادی انسان دارد؛ چراکه انسان موجودی است با دو بُعد فردی و اجتماعی و بسیاری از خصلت‌های او در زندگی جمعی ساخته و پرداخته می‌شود. توجه به یک بُعد و غفلت از ابعاد دیگر، نابسامانی در رشد و کژی در سیر تکامل را درپی خواهد داشت. ازاین‌رو، لازم است افزون بر جنبه فردی به بُعد اجتماعی او نیز توجه شود. (جوادی آملی، 1387: 14) مراد از اخلاق اجتماعی اخلاقی است که با سایر افراد مرتبط بوده، در افزایش یا کاهش امید در شخص و اجتماع تأثیرگذاراست. برخی از این اخلاقیات عبارت‌اند از: 1. انفاق: انفاق خالصانه که تنها به‌خاطر خشنودی خدا و کسب رضای او انجام گیرد، باعث پرورش فضائل انسانی و تثبیت این صفات (ازجمله امید حقیقی) در جان آدمی میگردد. (بقره / 265) انفاق از سویی، با پایان دادن به تمام اضطراب‌ها و ناراحتی‌های ناشی از احساس مسئولیت در برابر محرومان (توبه / 103) انسان را امیدوار می‌سازد که در پرتو انفاق خویش، ضمن افزایش آرامش در جامعه و از بین بردن تنش‌های اجتماعی ناشی از فقر، شخصیت سالم و فطرت خدایی خویش را حفظ کرده، بر صبغه و رنگ الهی خویش باقی بماند (موسوی‌لاری، 1386: 202) و از سوی دیگر موجب زنده شدن روح ایمان و برادری انسانی در جامعه شده، در پرتو آن، روح امید به آینده در میان سایر افراد را افزایش دهد؛ (طباطبایی، 1417: 9 / 11) ازاین‌رو، امیدواران حقیقی برای حفظ امید خویش و تقویت آن، از طریق انفاق درصدد اصلاح خود و جامعه برمی‌آیند؛ «إ‌ِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّه وَ ... وَ أ‌َنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً یَرْجُونَ تجارَةً لَّن تَبُورَ». (فاطر / 29) 2. احسان: در فرهنگ قرآن، شخص محسن و نیکوکار، به لطف و عنایت خداوند، امیدوار و معتقد به وعده‌های اوست. ازاین‌رو، هرکس امیدوار به رحمت الهی است، باید نیکوکار گردد. (اعراف / 56) همچنین طبق آیه «إ‌ِنْ أ‌َحْسَنْتُمْ أ‌َحْسَنْتُمْ لِأ‌َنْفُسِکُم» (اسراء / 7) انسان به‌واسطه نیکی خویش، به رسیدن به مراحل تکامل شخصیت و تحقق کمال وجودی‌اش امیدوار میگردد. بنابراین احسان به دیگران نیز، سبب تحکیم امید حقیقی در فرد و جامعه خواهد شد. همچنین احسان به والدین به‌عنوان یک واجب عقلی و شرعی از بزرگ‌ترین روابط اجتماعی است که قوام و استواری جامعه انسانی بدان وابسته است، درصورت بروز رفتاری مخالف آن در اجتماع و بی‌حرمتی فرزندان به والدین، قطعاً رابطه عاطفی بین والدین و فرزندان خدشه‌دار شده، شیرازه اجتماع به کلی از هم گسیخته خواهد شد. بدیهی است در چنین جامعه‌ای یأس و ناامیدی، به‌سرعت نفوذ خواهد کرد و جامعه به‌سوی هلاکت و نابودی پیش خواهد رفت. (نراقی، 1362: 407) 3. امر به معروف و نهی از منکر: امر به معروف و نهی از منکر، نشانه علاقه به سلامتی جامعه و وجود روح نشاط و امیدواری میان مردم جامعه است. به‌واسطه اجرای این فرهنگ، اجتماع از صورت یک جامعه مُرده و فاقد تحرک بیرون آمده به یک جامعه زنده و پویا تبدیل می‌شود. امام باقر(ع) می‌فرماید: امر به معروف و نهی از منکر فریضه بزرگی است که با آن فریضه‌های دیگر به پا داشته، راه‌ها امن و کسب و کارها حلال می‌شود. آنچه به ستم ستانده شده (است) به صاحبان آن باز گردانده می‌شود، زمین‌ها آباد و از دشمنان انتقام گرفته و امر پا برجا می‌شود. (عاملی، 1409ق: 16 / 119) همچنین به‌عنوان یکی از وظایف انبیا و راه و رسم صالحان (اعراف / 157) آدمی را امیدوار می‌سازد به‌واسطه عمل بدان، پاداشی درخور انبیا دریافت نماید و سرانجام نیز، در زمره رستگاران و تربیت‌یافتگان حقیقی قرار گیرد. (آل‌عمران / 104) بدین‌ترتیب به‌واسطه القای این فریضه، امید حقیقی در جامعه و فرد، برای همیشه زنده نگه داشته می‌شود. 4. وفای به عهد: یکی از ویژگی‌های مؤمنان که در پرتو امید واقعی به لقای الهی بهشت را به ارث می‌برند، وفای به عهد است. (مؤمنون / 8) فریضه وفای به وعده، همچون شیرازه‌ای است که روابط اجتماعی را محکم و آدمی را امیدوار می‌سازد که به‌واسطه عمل به تعهدات خویش، شکاف‌های ایجاد شده در اثر بی‌نظمی و هرج و مرج را پر نماید و هر اندازه بیشتر رعایت شود، اعتماد بیشتری تولید می‌کند، (نراقی، 1362: 200) و مردم احساس آرامش بیشتری نموده، امیدوارتر به آینده و با خیالی راحت‌تر به فعالیت می‌پردازند. بدیهی است انسانی که به وقوع روز جزا امید حقیقی دارد و فرارسیدن آن را در دل آرزو می‌کند، همواره با توجه به وفای به عهد، آن را در سرلوحه زندگانی خویش قرار خواهد داد. (اسراء / 34) بنابراین وفای به وعده‌ها و پیمان‌ها نیز، به القای امید راستین در نهاد آدمی و جامعه کمک می‌کند. 5. عفو و گذشت: عفو و صفح، از مصادیق احسان‌اند (مائده / 13) و رحمت خداوند که مؤمنان همواره در امید و انتظار آن بسر برده، (بقره / 218) آرزوی رسیدن به آن را در دل می‌پرورانند، به محسنین و نیکوکاران نزدیک است. (اعراف / 56) بنابراین مؤمنان و امیدواران به رحمت الهی از طریق فرهنگ عفو و بخشش دیگران، ضمن پایه‌ریزی قوام اجتماعی و پایداری حیات سالم انسانی، می‌توانند به امید و آرزوی خود که همان دریافت رحمت الهی و پاداش‌های اوست، دست یابند (نراقی، 1362: 186) و در سایه نشاط و شادابی سبب ایجاد فرهنگ امید راستین و حقیقی در فرد و جامعه (آل‌عمران / 103) شوند. ج) تحلیل اخلاقی سیمای امید مذموم در قرآن کریم همان‌گونه که اشاره شد، برخی امیدها، امیدهایی کاذب و نامطلوب‌اند و همچون سنگی بر پای بسته، نه‌تنها آدمی را از حرکت و تلاش باز می‌دارند، بلکه او را در باتلاق غفلت و گرداب تخیل گرفتار کرده، از همه چیز بازمی‌دارند. (نراقی، 1362: 149) درحقیقت امید صادق و حقیقی به‌اقتضای طبیعی در انسان موجود است؛ زیرا، انسان به‌طور فطری به خداوند گرایش دارد (روم / 30) (طباطبایی، 1417: 16 / 178) و با یاد او، از امید واقعی و حقیقی بهره‌مند است؛ اما در راستای بقای این امید، عواملی به‌عنوان موانع بقای امید حقیقی ظهور و بروز می‌کنند و نمی‌گذارند امید در انسان باقی و برقرار بماند. به‌طورکلی، آدمی همواره در محاصره دو مهاجم توان‌فرساست: شیطان یا مهاجم بیرونی که برای نابودی انسان شب از روز نمی‌شناسد و با تمام توان و قدرت درصدد هلاکت اوست که امروزه به‌گونه‌های مختلف در جامعه موجودند؛ «شَیَاطِینَ الْانسِ وَ الْجن» (انعام / 112) (نراقی، 1362: 85) و مهاجم درون آدمی که با جلوه دادن تمایلات نفسانی و آرزوهای طولانی، انسان را به خود مشغول می‌سازد. (نراقی، 1362: 10) این، همان هوای نفس یا نفس اماره است که پیوسته با منحرف کردن آدمی از مسیر حق او را (طیب، 1378: 8 / 5؛ مکارم شیرازی، 1374: 18 / 188) و به بدی‌ها سوق می‌دهد. نفس اژدرهاست او کی مرده است از غم بی‌آلتی افسرده است این مهاجمان به‌عنوان موانع بقای امید حقیقی در آدمی، پیوسته بر طبل یأس و ناامیدی می‌کوبند تا آدمی را از حرکت و پویایی در جهت رسیدن به امید حقیقی خویش بازدارند. ازاین‌رو، شناخت این دو مهاجم و نقش آنها در ایجاد امید و آرزوهای واهی در آدمی، به‌منظور پیشگیری از تحقق امیدهای کاذب بایسته است تا امید فطری آدمی همچنان باقی و برقرار بماند و کمالات اخلاقی میسر گردد: 1. مهاجم درونی یا هوای نفس: انسان، بدون توجه الهی موجودی ضعیف است و نفس آدمی همواره از طریق امر به بدی مؤثرترین عامل در انحطاط یا ارتقای اوست؛ «إ‌ِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَه بالسُّوء». (یوسف / 53) بیشتر مردم مرتکب لغزش‌ها و نافرمانی خداوند شده، در مبارزه با نفس شکست می‌خورند. در این هنگام است که ناامیدی به سراغ آنان آمده، حرکت قهقرایی در پیش می‌گیرند و برای همیشه از رستگاری و رسیدن به کمالات اخلاقی مأیوس می‌گردند. پیامبر(ص) نیز درباره خطر بزرگ آرزوهای دراز و پیروی از خواسته‌های نفسانی می‌فرماید: أیُّهَا النَّاسُ إ‌ِنَّ أ‌َخْوَفَ مَا أ‌َخَافُ عَلَیْکُمْ خَصْلَتَان‌ِ اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأ‌َمَل‌ِ أ‌َمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَیَصُدُّ عَن‌ِ الْحَقِّ وَ طُولُ الْأ‌َمَل‌ِ یُنْسِى الْآخِرَه. (مجلسی، 1404: 2 / 36) ای مردم مخوف‌ترین چیزی که بر شما از آن می‌ترسم، دو چیز است: پیروی از هوا و هوس و آرزوهای دراز؛ چراکه پیروی از هوای نفس شما را از حق بازمی‌دارد و آرزوی دراز، آخرت را به دست فراموشی می‌سپارد. قرآن کریم نیز، هواپرستی را سرچشمه کفر و بی ایمانی معرفی کرده، می‌فرماید: «فَلا یَصُدَّنَّکَ عَنْها مَنْ لا یُؤْمِنُ بها وَاتَّبَعَ هَواهُ». (طه / 16) کفر نیز، سرچشمه ناامیدی است؛ «وَالَّذینَ کَفَرُوا بآیاتِ اللَّه وَ لِقائِه أُولئِکَ یَئِسُوا مِنْ رَحْمَتی». (عنکبوت / 23) ازاین‌رو پیروی از هوای نفس، آدمی را به ناامیدی و افسردگی می‌کشاند. در چنین صورتی آدمی هرگز به کمال و سعادت و امید حقیقی خویش نائل نخواهند شد. (طباطبایی، 1417: 11 / 198) 2. شیطان مهاجم بیرونی: یکی دیگر از دشمنان انسان، شیطان است که او را به آرزوهای واهی و بی‌پایه وامی‌دارد تا او را از رسیدن به فضائل اخلاقی بازدارد. همان‌گونه که می‌دانیم هر چیزی و هرکسی نمی‌تواند ملجأ و منشأ امید در آدمی باشد. چه‌بسا مکاتب و نظریه‌پردازان و افرادی که آدمی را به آینده‌ای روشن و مدینه فاضله وعده می‌دهند، اما زیر پای خود آنها سست و خالی است. اینها امیدهای شیطانی است، چراکه شیطان یکی از شیوه‌های گمراه‌کننده خود را ایجاد آرزوهای دروغین اعلام کرده است و برای گمراهی بشر از آن استفاده می‌کند: «ولَأ‌ُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأ‌ُمَنِّیَنَّهُم». (نساء / 119) آرزوهایی چون درازی عمر و جاودانگی در دنیا و فرمانروایی دایم و ثروت بسیار و ... . خلاصه اینکه شیطان با تصرف در عواطف نفسانی انسان، ازجمله در بیم و امید، آمال و آرزوها و شهوت و غضب، در اراده و افکاری که از این عواطف برمی‌خیزد نیز تصرف می‌کند. به بیان دیگر ادراک انسانی میدان تاخت‌وتاز شیطان، و عواطف و احساسات بشری ابزار کار اویند. به شهادت آیه «الْوَسْواس‌ِ الْخَنَّاس‌ِ * الَّذی یُوَسْو‌ِسُ فی صُدُور‌ِ النَّاس» (ناس / 5 ـ 4) شیطان اوهام دروغین و افکار باطل را در نفس القا می‌کند (نراقی، 1362: 86؛ طباطبایی، 1417: 20 / 397) و با وعده‌های فریبنده، عده‌ای را به امید و آرزوهای باطل و کاذب وامی‌دارد، همان امید و آرزوهایی که مایه بی‌خبری و غفلت از ذات حق می‌شود و چنان انسان را به خود مشغول، و در عالمی از تخیل غرق می‌کند که به‌کلی با زندگی و هدف نهایی‌اش بیگانه می‌شود. نتیجه در اصطلاح علم اخلاق، امید مترادف با رجا و حالت راحتی و لذتی است که از انتظار تحقق حقیقتی محبوب در قلب حاصل می‌شود. (نراقی، 1361: 149) از منظر قرآن کریم، امید در راستای تکامل انسان و تکامل انسان در قرآن، به‌سوی مقام خلیفة الهی و تبدیل شدن به مظهر تجلی اسمای الهی است. ازاین‌رو، امید واقعی نیز، در راستای تجلی صفات الهی در وجود بشر نهادینه شده است. قرآن کریم برای نیل بدین هدف، دو گونه امید را برای آدمی تبیین نموده است: امید حقیقی و امید کاذب. مهم‌ترین شاخصه‌های امید حقیقی عبارت‌اند از: نیت خالصانه، همراهی با عمل و همراهی با خوف. همچنین قرآن کریم جهت القای امید راستین در آدمی، در هر دو حوزه فردی و اجتماعی زندگانی آدمی، عواملی (اخلاقیاتی) را برشمرده است که توجه به آنها، ضمن ایجاد امید، به تحکیم و غنی‌سازی آن نیز کمک می‌کنند. قرآن کریم با معرفی هوای نفس و شیطان، به‌عنوان موانع بقای امید حقیقی در راستای حفظ و ابقای این نوع امید در آدمی کوشیده است تا آدمی بتواند، خود، عامل افزایش امید خویش باشد. بنابراین توجه به قوانین و فضائل اخلاقی، هم سبب القای امید در آدمی، هم به غنی‌سازی و تحکیم آن کمک می‌نماید. منابع و مآخذ 1. ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم. 2. ابوفارس، ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا، 1404 ق، معجم مقاییس اللغه، دمشق، مکتب الاعلام الاسلامی. 3. الله وردیخانی، علی، سفر به کعبه جانان، تهران، ایده‌پردازان فن و هنر، چاپ سوم. 4. جوادی آملی، عبدالله، 1387، مراحل اخلاق در قرآن، قم، اسراء، چاپ پنجم. 5. خرمشاهی، مسعود انصاری، بهاءالدین، 1376، پیام پیامبر، تهران، منفرد. 6. دیلمی، شیخ حسن، 1376 ق، إرشاد القلوب إلی الصواب، ترجمه سید عباس طباطبایی، قم، جامعه مدرسین، چاپ پنجم. 7. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 ق، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق بیروت، دار العلم الدار الشامیه. 8. سید رضی، محمد بن حسین بن موسی موسوی بغدادی، 1414 ق، نهج البلاغه، قم، هجرت. 9. طباطبایی، سید محمدحسین، 1417 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم. 10. طریحی، فخرالدین، 1375 ق، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران، مرتضوی، چاپ سوم. 11. طیب، سید عبدالحسین، 1378 ق، اطیب البیان، تهران، اسلام، چاپ دوم. 12. العسکری، ابوهلال، 1353 ق، فروق فی اللّغه، ترجمه محمد علوی مقدم و ابراهیم الدسوقی، قم، مکتب بصیرتی. 13. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1410 ق، العین، قم، هجرت، چاپ دوم. 14. کار، آلن، 1385، روان‌شناسی مثبت، ترجمه حسن پاشاشریفی، جعفر نجفی زند و باقر ثنایی، تهران، سخن. 15. کلینی، بی‌تا، الکافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، اسلامیه، چاپ اول. 16. مجلسی، محمدباقر، 1404، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیه. 17. محدث عاملی، زین‌العابدین کاظمی خلخالی، 1380، الجواهر السنیة ـ کلیات حدیث قدسی، تهران، دهقان، چاپ سوم. 18. مصطفوی، حسن، 1360، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 19. معتمدی، غلامحسین، 1372، انسان و مرگ، درآمدی بر مرگ‌شناسی، تهران، مرکز. 20. مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه. 21. موسوی لاری، سید مجتبی، 1386، رسالت اخلاق در تکامل انسان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم. 22. نجاتی، محمد عثمان، 1386، قرآن و روان‌شناسی، ترجمه عباس عرب، مشهد، آستان قدس، چاپ هفتم. 23. نراقی، محمدمهدی، 1383 ق، جامع السعادات، قم، دار الکتاب الاسلامیه. 24. نیلی‌پور، مهدی، 1385، بهشت اخلاق، قم، مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر#. 25. هاشمی رفسنجانی، اکبر، 1383، فرهنگ قرآن: کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم، ج 4، قم، بوستان کتاب. 26. Hornby, A. S.a, 2003, The Oxford advenced learner"s dictionary of current Englisha, Oxford universitya. منبع: فصلنامه اخلاق - شماره 13 انتهای متن/
93/01/20 - 00:05
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 45]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها