محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1829572705
تحصیل و كسب علم(قسمت دوم)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
تحصیل و كسب علم(قسمت دوم) نويسنده: محمد فتحعلي خاني آثار تعقل و تفكر درباره آثار تعقل و تفكر آیات و روایات بسیاری وجود دارد. چنان كه قبلاً اشاره كردیم، تعقل منشأ بهره گیری از آیات الهی است. كسی كه درباره پدیده های پیرامون خود می اندیشد به سرچشمه هستی پی می برد: وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مِنْهُ إِنَّ فِی ذلِكَ لاَیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ ؛[1] و آنچه در آسمانها و آنچه را در زمین است به سود شما رام كردیم، همه از اوست قطعاً در این (امر) برای مردمی كه می اندیشند نشانه هایی است. كسی كه تعقل نمی كند، از مبدأ هستی غافل می شود و به عبادت غیر خدا مبتلا می شود: أُفٍّ لَكُمْ وَ لِما تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَفَلا تَعْقِلُونَ؛[2] اف بر شما و بر آنچه غیر از خدا می پرستید. مگر نمی اندیشید؟ غفلت از آخرت و حیات جاوید و محدود شدن در دنیا و جلوه های آن، از ترك تعقل ناشی می شود: وَ ما أُوتِیتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَمَتاعُ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ زِینَتُها وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقى أَ فَلا تَعْقِلُونَ ؛[3] و هر آنچه به شما داده شده است، كالای زندگی دنیا و زیور آن است و آنچه پیش خداست بهتر و ماندگارتر است، مگر نمی اندیشید؟ ترك اندیشه علاوه بر بی بهره گی از آیات الهی، باعث غفلت از پروردگار و فراموشی آخرت جاوید و موجب لغزشهای عملی و جدا شدن از صراط مستقیم هدایت و رستگاری است: وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلاًّ كَثِیراً أَ فَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ ؛[4] و شیطان گروهی انبوه از شما را گمراه كرد آیا اندیشه نمی كردید؟ عقل مایه حیات انسانی است. امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: «فقد العقل فقد الحیاه و لایقاس الا بالاموات»[5]، و نیز فرموده اند: انسان تركیبی از عقل و صورت است، پس كسی كه عقل از او روی گرداند و صورت با او بماند كامل نیست و همچون جسمی بدون روح است.[6] عقل مایه حیات و موجب كمال است و بدون آن غایت انسان تحقق نمی یابد. عقل و اندیشه راهبر انسان به سوی كمال هستند و ثمره عقل، حركت اندامها در جهت صحیح و مسیر هدایت است. امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: عقلها راهبران اندیشه ها، و اندیشه ها راهبران قلبها، و قلبها راهبران حواس و حواس راهبران اندام هستند. [7] كسی كه از عقل بهره كافی برد همواره همراه حق است[8] و در راه حق پایداری می كند[9] و در پایداری خویش نیتی صادق دارد. عقل سرچشمه همه خیرات است، چرا كه ریشه علم را عقل سیراب می كند. امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «و من العقل الفطنه و الفهم و الحفظ و العلم»[10] و امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ فرمودند: «العلم اصل كل خیر»[11]. اگر عقل اندیشه را راهبری كند، اندیشه میوه های گوارا می دهد. در روایات برای تفكر چنین نتایجی شمرده شده است: بصیرت، پندآموزی، شناخت اعمال نیك و بدِ خود، هدایت، آبادی آخرت، شناخت خوبیها و عمل به آن، جلوگیری از فساد امور، درستكاری، كامیابی و نورانیت دل.[12] از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ روایت شده است: به یقین انسان به سبب خلق نیكو به درجه صائم قائم می رسد و خلق نیكوی انسان كامل نمی شود تا آنكه عقل او كامل گردد، سپس ایمان او كامل می شود و پروردگارش را پیروی می كند و از دشمنش ابلیس سرپیچی می كند[13]. آثار علم از آنجا كه علم ریشه در تعقل و تفكر دارد و علم حقیقی از عقل و اندیشه بر می آید، بسیاری از آثاری كه برای علم در قرآن و روایات بیان شده است، در حقیقت نتایج مشترك عقل و علم است. در این بخش برخی از آثار علم را یادآور می شویم. درباره آثار علم تاكنون مطالبی را آورده ایم كه برای اثبات ارزش مثبت اخلاقی علم آموزی به عنوان عملی اختیاری، كافی است. همین كه علم مقصد و مسیر حركت كمالی انسان را نشان می دهد، كافی است تا تعلم برای انسان فریضه ای قلمداد گردد كه بدون آن نمی توان به قرب الهی دست یافت. در عین حال، آثار علم بسیار متنوع است و استفاده از آیات و روایات در شناخت این آثار سودمند است. چنان كه با استفاده از آیه یازدهم سوره مجادله یادآور شدیم، علم موجب بلندی مرتبه انسان است و ارزش وجودی او را افزایش می دهد. امام صادق ـ علیه السّلام ـ نیز فرمودند: اكثر الناس قیمهً اكثرهم علماً.[14] علم موجب نزدیكی به خداست. از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ نقل شده است: چون روزی آید كه در آن علمی كه مرا به خداوند نزدیك كند بر من افزوده نشود مرا در طلوع خورشید آن روز مباركی نیست. [15] انسان از طریق اطاعت و عبادت خداوند به او نزدیك می شود و علم، موجب اطاعت و عبادت بنده است. پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمودند: «أما علمت ان الله یطاع بالعلم و یعبد بالعلم».[16] اطاعت و عبادت، وقتی به نیت صادق و به شكل صحیح انجام می گیرد كه دل بنده در برابر خداوند نرم شده باشد و قلب او آماده عمل و عبادت خالصانه باشد: إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ ؛[17] از بندگان خدا تنها دانایان از او می ترسند. علم، دنیا و آخرت انسان را نیكو می كندوجهل دنیا وآخرت را خراب می كند[18]علم دنیا را نیكو می سازد، زیرا نقش دنیا را در حیات حقیقی انسان و زندگی جاوید او معلوم می سازد و قدرت انسان را در عملی ساختن نیات افزایش می دهد. امام علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند: علم آموزید... زیرا علم... توانایی بدن است. [19] علم، آخرت را آباد می كند، زیرا دین را كامل می سازد. امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: ای مردم بدانید كمال دین آموختن دانش و عمل به آن است. [20] و چون كسی دینش كامل و عملش مطابق دین كامل باشد، آنگاه آخرتی آسان، آسوده از عذاب و همراه با كامیابی در بهشت خواهد داشت: امام علی ـ علیه السّلام ـ می فرمایند: العلم یقوی الرجل علی المرور علی الصراط؛[21] علم انسان را بر گذر از صراط توانا می سازد. آیات و روایات، آثار بی شمار و مباركی برای علم بیان داشته اند كه ارزش و سودمندی هر كدام كافی است تا تأثیر آن در تحقق سعادت انسان آشكار شود، و ارزش اخلاقی آموختن علم معلوم گردد. قبلاً گفتیم كه عقل و اندیشه، ریشه علم است. اكنون تأثیر علم بر عقل را یادآور می شویم. عقل قوه ای در انسان و بصیرتی در جان او است كه ارزش هر چیز را در رابطه با هدف غایی انسان محاسبه می كند و انسان را در راه راست و به سوی مقصد حقیقی به حركت می آورد. هرگاه كسی در رتبه ای از مراتب عقل باشد و به ندای عقل خویش پاسخ مثبت دهد و به تفكر و تعلم بپردازد، علم او در ترفیع رتبه عقل و توانایی خرد او مؤثر خواهد بود؛ زیرا با وجود علم، عقل فضای بازتری برای اندیشه خواهد داشت و بر افزایش علم خود تواناتر خواهد گشت. این تأثیر علم، چیزی است كه بالندگی و زایندگی عقل و دانش انسان را موجب می شود. خداوند در سوره «عنكبوت» كسانی را كه غیر خدا را دوست خود می گیرند به عنكبوت تشبیه فرموده است كه «خانه اش سست ترین خانه هاست»، آنگاه می فرماید: وَ تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُونَ ؛[22] و این مثلها را برای مردم می زنیم ولی جز دانشوران آنها را در نیابند. آثار جهل و بی خردی همانگونه كه عقل، اندیشه و دانش، آثاری مبارك برای انسان دارند و تعلم، عملی با ارزش مثبت اخلاقی است، جهل و بی خردی خساراتی جبران ناپذیر دارد و پرهیز از بی خردی و نادانی به لحاظ اخلاقی واجب است. قرآن كریم از زبان كافران نقل می كند كه آنان چون عذاب جهنم را می بینند و جوش و خروش آتش جهنم را می نگرند با خود می گویند: وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِی أَصْحابِ السَّعِیرِ ؛[23] گویند: اگر شنیده بودیم یا تعقل كرده بودیم در میان دوزخیان نبودیم. جهل و بی خردی، انسان را به نافرمانی خدا می كشاند و از همین جاست كه راه را به سوی عذاب اخروی و محرومیت از قرب خداوند باز می كند. كسانی كه تعقل نمی كنند به جنگ خدا می روند و به خداوند افتراء می زنند: «وَ لكِنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا یَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ أَكْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ»[24]. بی خردان عبادت خدا را به سخره می گیرند و از حركت به سوی پروردگار باز می مانند: «وَ إِذا نادَیْتُمْ إِلَى الصَّلاهِ اتَّخَذُوها هُزُواً وَ لَعِباً ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ»[25]. در روایات اهل بیت عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ، برای جهل آثار زیانباری بیان شده است: جهل دشمن انسان و مایه همه بدیهاست، دردناك ترین دردهاست و از خوره بدتر است، باعث لغزش، كفر و گمراهی است، و جاهل، به افراط و تفریط مبتلاست.[26] جاهل با خدا گستاخی می كند: لا یجترئ علی الله الّا جاهل شقی؛[27] كسی جز نادان بدبخت بر خدا دلیری نمی كند. عوامل ركود عقل و اندیشه در موانع معرفت، عواملی هستند كه بر شناخت انسان نسبت به خداوند تأثیر منفی دارند همچون: پیروی از هوای نفس، محبت دنیا، سطحی نگری، عادات ذهنی، تقلید از پدران و رذایل نفسانی. این عوامل همگی در عین حال باعث ركود اندیشه و تعقل انسان هستند. اگر به معنای عقل در آیات و روایات توجه كنیم، در می یابیم كه عقل قوه ای است كه قدرت جامع نگری نسبت به دنیا و آخرت را به انسان می دهد و او را قادر می سازد مصالح خویش را در مقیاس حیات مستمر دنیا و آخرت ارزیابی نماید، و مطابق مصالح واقعی خود عمل كند. از همین روست كه روایت شده است: از امام صادق ـ علیه السّلام ـ پرسیده شد: عقل چیست؟ ایشان فرمودند: ما عُبِدَ بِهِ الرَّحْمن وَ اكْتُسِبَ بِهِ الجَنان؛[28] عقل چیزی است به وسیله آن خداوند رحمان پرستش می شود و بهشت به سبب آن به دست می آید. تاكنون آنچه درباره اهمیت عقل و آثار آن گفته شد، همه درباره عقل به معنای مذكور در روایت فوق بود، ولی باید توجه كرد كه عقل معانی متعددی دارد. درباره این معانی متعدد، دانشمندان مسلمان بسیار سخن گفته اند؛ اینك به اختصار معانی عقل را اینگونه بیان می كنیم: 1. عقل هیولانی. مقصود از عقل هیولانی، قوه ای طبیعی در نفس انسان است كه قادر به تعقل علوم بدیهی و نظری است، ولی هیچیك از علوم را تعقل نكرده است. 2. عقل بالملكه. عقلی را می گویند كه علوم بدیهی اعم از تصور و تصدیق را در خود پذیرفته است. 3. عقل بالفعل. عقل در این مرتبه، علوم نظری را به وسیله حواس و با كمك علوم بدیهی استنتاج كرده است. 4. عقل مستفاد. عقل در این رتبه همه علوم بدیهی و نظری را تعقل نموده و قادر به احضار همه آنهاست، و چون عالَم علمی ای شده است كه شبیه عالم عینی است. عقلی كه می تواند به محاسبه سود و زیان دنیا بپردازد و مصلحت و مفسده مادی امور را بسنجد، از حدّ عقل بالفعل تجاوز نكرده است و عقلی كه جامع نگر است همان عقل مستفاد است. همه كسانی كه به رتبه عقل مستفاد رسیده اند و همه آنهایی كه از سرچشمه عقل مستفاد بهره می گیرند، عاقل هستند؛ زیرا عمل آنان به مصلحت حیات مستمر دنیا و آخرتشان صورت می پذیرد. دین كه از سرچشمه علم مطلق بر جان انسان جاری می شود، در بردارنده مصالح و مفاسد انسان در مقیاس دنیا و آخرت است. هر كس از عقل غریزی خود با چنان بصیرتی بهره گیرد كه به معرفت خدا و التزام به دین الهی نایل شود، واجد عقلی است كه به وسیله آن خداوند پرستش می شود و بهشت به دست می آید. درباره عوامل شكوفایی و ركود عقل به معنای عقل حسابگر ـ یعنی عقلی كه در مرتبه عقل بالفعل است ـ روانشناسان تحقیقات بسیاری كرده اند. حاصل تحقیقات آنان در قلمرو تعلیم و تربیت، قابل بررسی و بهره برداری است. آنچه در محدوده اخلاق باید مورد توجه قرار گیرد همان عواملی است كه عالمان اخلاق الهی مطرح كرده اندپی نوشت:[1] . جاثیه، 13. [2] . انبیاء، 67. [3] . قصص، 60. [4] . یس، 62. [5] . الحیاه، ج 1، ص 44. [6] . همان.[7] . همان. [8] . همان، ص 45. 9] . همان. [10] . همان، ص 46. [11] . همان، ص 36. [12] . ر.ك: الحیاه، ج 1، ص 49ـ48. [13] . المحجه البیضاء، ج 1، ص 171. [14] . الحیاه، ج 1، ص 37. [15] . المحجه البیضاء، ج 1، ص 16. [16] . الحیاه، ج 1، ص 35. [17] . فاطر، 28. [18] . الحیاه. ج 1، ص 35. [19] . الحیاه، ج 1، ص 41ـ40. [20] . المحجه البیضاء، ج 1، ص 25. [21] . همان، ص 26. [22] . عنكبوت، 43. [23] . ملك، 10. [24] . مائده 103. [25] . مائده، 58. [26] . ر.ك: الحیاه، ج 1، ص 53ـ52. [27] . نهج البلاغه، الكتاب 53. [28] . المحجه البیضاء، ج 1، ص 180. منبع: آموزه هاي بنيادين علم اخلاق
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 317]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها