برای درک دلایل رخداد زلزله بر روی زمین، نیاز است که به پوسته زمین توجه کنیم.

پوسته زمین به شش قاره اصلی تقسیم شده است، یعنی: آفریقا، آمریکا، منجمد جنوبی، استرالیا-هند، اوراسیا و آرام. تغییر شکل و جابه‌جایی این قاره‌ها می‌تواند منجر به وقوع زمین‌لرزه‌ها شود.

یکی از مخرب‌ترین زمین‌لرزه‌های شهری در تاریخ ایران، در شب جمعه ۱۸ دی ۱۱۵۸ (۸ ژانویه ۱۷۸۰ میلادی) در منطقه تبریز رخ داد. این زمین‌لرزه با بزرگای ۷.۷ شدت، تبریز را تقریباً کاملاً ویران کرد. حدود ۴۰۰ روستا، از جمله مرند، تسوج و ارونق، به هم پنجید و همه ساختمان‌های اصلی که در اثر لرزه‌های قبلی ضعیف شده بودند، همچنین دژ و باروی شهر، کاملاً ویران شدند.

محدوده ویرانی از ۷۲ تا ۱۲۰ کیلومتر از تبریز گزارش شده است. تعداد کشته‌شدگان این زمین‌لرزه بین گزارش‌ها متفاوت است، با برخی تخمین تعداد کشته‌شدگان بیش از ۲۰۰ هزار نفر را نشان می‌دهند.

این زلزله همچنین در مناطقی مانند وان و دوریگی و ملطیه در ترکیه، که در فاصله حدود ۷۰۰ کیلومتری از تبریز قرار دارند، حس شد و پس از آن توابع آن نیز به مدت ۳ تا ۴ سال با فواصل کوتاهی از یکدیگر درگیر پسلرزه‌ها بودند.

زمین لرزه های قوی در تاریخ ایران بسیاری بوده اند و زمین لرزه هایی که شما نام برده اید تنها بخشی از آنها هستند. به علاوه، در دوران معاصر نیز زمین لرزه های مهمی اتفاق افتاده است، مانند زمین لرزه بم و زمین لرزه سرپل ذهاب در استان کرمانشاه.

پوسته زمین از چندین صفحه اصلی تشکیل شده است که به یکدیگر نسبت می‌توانند حرکت کنند. حرکت مداوم و برخورد این صفحات با یکدیگر باعث ایجاد پدیده‌هایی مانند گسل، زمین لرزه، کوه‌ها، دره‌ها، چین خوردگی‌ها و غیره می‌شود. میزان حرکت این صفحات در طول یک سال متغیر است و بستگی به نوع، محل و شرایط آنها دارد.

زمانی که سنگ‌های داغ از قسمت‌های درونی زمین به سمت سطح حرکت می‌کنند، حرکت پوسته زمین رخ می‌دهد. با نزدیک شدن به سطح زمین، این سنگ‌های داغ به سمت جوانب حرکت می‌کنند و به تدریج سرد می‌شوند.

تقریباً تمام زمین لرزه هایی که در فلات ایران رخ می‌دهند، از نوع زلزله‌های درون صفحه‌ای هستند و در صفحات زمین رخ می‌دهند. گسل‌های موجود در نواحی مختلف مانند رشته کوه‌های البرز، زاگرس و رشته کوه‌های شرقی ایران، باعث به وجود آمدن این زمین لرزه ها در فلات ایران شده‌اند.

در پایین زاگرس، وقوع پوسته قاره‌ای عربی و فروکشش آن، باعث ایجاد انرژی بسیار زیادی می‌شود که در نقاط ضعف پوسته (گسل‌ها) منجر به لرزش و تخریب‌های فراوان می‌شود. یکی از نمونه‌های این پدیده، فرورانش صفحه عربی زیر زاگرس ایران است که این فرآیند باعث آزاد شدن انرژی فراوان شده و زمینلرزه‌های متعددی را ایجاد کرده است.

در توضیح این پدیده، از عباراتی همچون "ریشتر"، "بزرگا"، "راستالغز"، "امتداد لغز"، "رومرکز زلزله"، "گسل" و "امواج زلزله" استفاده می‌شود. این عبارات نقش مهمی در شناخت میزان خطرات زمینلرزه و تأثیرات آن بر سازه‌ها و انسان دارند.

برای درک بهتر این پدیده، به ساختار داخلی زمین پرداخته می‌شود. زمین با قطری حدود ۱۲۴۷۰ کیلومتر یک شبه کره است که از لایه‌های مختلف تشکیل شده است. از جمله این لایه‌ها می‌توان به "پوسته" با ضخامت ۲۵ تا ۴۰ کیلومتر، "گوشته" با ضخامت ۲۸۰۰ کیلومتر، و "هسته" با ضخامت حدود ۳۵۰۰ کیلومتر اشاره کرد.

پوسته زمین به ۶ صفحه قاره‌ای تقسیم شده است که با جابه‌جایی و تغییر شکل آن‌ها، زلزله‌ها ایجاد می‌شود. این پدیده بر اساس تعادل ترمودینامیک مواد تشکیل‌دهنده زمین رخ می‌دهد. نقشه‌ی گرمایی مختلف لایه‌ها باعث جابه‌جایی صفحات قاره‌ای می‌شود و تغییرات دما و دانسیته مواد در این لایه‌ها، انرژی کرنشی را ذخیره کرده و با وقوع زلزله، این انرژی آزاد می‌شود.

با درک عمیق‌تر از این پدیده، جامعه می‌تواند از میزان خطرات زلزله آگاه شده و تدابیر لازم برای کاهش خسارات احتمالی اتخاذ کند.