محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830289732
گفت وگو با یک پژوهشگرتاریخی در باره یک کتاب معروف/ "خاطرات مستر همفر " قابل استناد نیست
واضح آرشیو وب فارسی:خبر آنلاین:
گفت وگو با یک پژوهشگرتاریخی در باره یک کتاب معروف/ "خاطرات مستر همفر " قابل استناد نیست فرهنگ > دین و اندیشه - «خاطرات همفر، جاسوس انگلیسی در ممالک اسلامی» عنوان کتابی حدوداً صد صفحه ای است که به مبنایی مهم و قابل توجه برای شناخت وهابیت در جامعه ایران تبدیل شده است.
فرهاد حاجری:این کتاب کم حجم که نثری جذاب دارد برای کسانی که به دنبال شناخت وهابیت هستند، بسیار مورد رجوع است. این کتاب بارها در ایران چاپ شده و در تیراژهای نسبتا قابل قبولی به فروش رفته است. یک ترجمه از آن، در نوبت بیست و پنجم در سال 92، به تیراژ 5000 جلد توسط امیر کبیر به چاپ رسیده است. ترجمه ی دیگری از این کتاب در قم، در چاپ دهم در سال 91 نیز به تیراژ 5000 جلد منتشر شده است.
شنیده شده است، مستندی 26 قسمتی با عنوان "جهل مرکب" برای پخش از صدا و سیما در حال ساخت است که در آن نیز، کتاب «خاطرات مستر همفر» به عنوان منبعی مهمی در نظر گرفته شده است.
اینها در حالی است که اخیرا یک پژوهشگر تاریخ در باره این کتاب و صحت مندرجاتش تردیدهای جدی مطرح کرده و آنر ا دچار اشتباهات اساسی تاریخی می داند.
دکترمحمد حسین رفیعی، دارای درجه دکترای تاریخ اسلام و صاحب کتاب «مجموعه مقالاتی پیرامون تاریخ و اندیشه وهابیت»، در مصاحبه با خبرآنلاین، به مستر همفر و کتاب خاطراتش پرداخته است. خبرآنلاین از دیگر پژوهشگران دعوت می کند چنانچه در باره کتاب خاطرات همفر دیدگاهی دارند ، آن را ارسال نمایند.
چرا پرداختن به کتاب «خاطرات مستر همفر» برای شما اهمیت پیدا کرد؟
- به نظر من مسأله اهمیت و پررنگ شدن کتاب از این بر می آید که مسأله وهابیت برای ما و جهان اسلام مسأله بسیار پر خطری است و خطر وهابیت آنقدرجدی و قدرتمند بوده است که در دو سه قرن اخیر باعث شده تا تمام تلاش مسلمانانی که با وهابیت مشکل داشتند، برای سرکوب مخالفت و نشان دادن ابعاد پنهان قضیه به کار گرفته شود. این مساله منجر شده تا ما همه تلاشمان را برای مقابله با نفوذ وهابیت صرف کنیم ولی متاسفانه این مسیر به نتایجی ختم می‌شود که اگر به ضرر ما نباشد، به نفع ما هم نیست. حتی گاهی به نفع وهابیت هم تمام می‌شود . مشکلی که در سیاست گذاری بین‌المللی و منطقه ای در بحث تقابل اندیشه و عمل مواجه با این جریان وجود دارد تا سابقه تاریخی مواجهه دغدغه مندان و علماء شیعه از مشکلی عمده و تاریخی رنج می برد و آن این است که ما هیچگاه سیاست واحدی در مواجهه با وهابیت نداشته ایم. البته حرکت درخشان شیخ جعفر کاشف الغطاء را داشته ایم که منجر به نگارش رساله «منهج الرشاد لمن أراد السداد» در پاسخ به امیر عبدالعزیز بن سعود در جریان حملات وهابیان به عتبات عالیات گردید و سند ارزشمند و درخشانی در جهت رد منصفانه و علمی شیعیان بر اندیشه های انحرافی محمد بن عبدالوهاب محسوب می شود. این مقدمه ای بود که خواستم بگویم، همین سیاست و دغدغه برای مقابله با وهابیت، که دغدغه درستی است، منجر شده به نتایج غلطی چون کتاب «خاطرات مسترهمفر » که هنوز هم ادامه دارد.
چرا اینقدر به این کتاب اهمیت داده شده است؟
- به نظر من یک بعد آن بی اطلاعی فراگیر تاریخی درباره دوره وهابیت متقدم است . در حوزه پژوهش داخل کشورمان درباره وهابیت ، واقعا اطلاعاتمان بسیار محدود است که دو دلیل داشته است. ما اولا ارتباط دانشگاهی یا فکری با حوزه عربستان سعودی نتوانسته ایم برقرار کنیم و ثانیا خود وهابی ها و ساختار پژوهشی کشور آل سعود، فضای فعالیت را برای ما ایجاد نمی کنند.البته این مشکل در 50 یا 60 سال اخیر به همت پژوهشگران غربی که ارتباط هایی با آل سعود داشته اند و توانسته اند به بسیاری از متون دستیابی پیدا کنند و آثار پژوهشی قابل توجهی را به وجود آورده اندبرطرف شده است. همچنین با توجه به حمایت های مالی آل سعود و امکاناتی که در اختیار پژوهشگران خاص قرار داده اند ، همه و همه در قرن 20 ، باعث شده اطلاعاتمان به لحاظ تاریخی و علمی و روشمند و نه تحت تاثیر گرایش های کلامی و برای مصرف داخلی و شخصی از جریان وهابیت گسترش پیدا کند.
کتاب خاطرات همفر ، جذابیتی دارد که حتی افراد ناآشنا به تاریخ را هم به سمت خود می کشد.
- نثر جذاب از ویژگی های تمام آثاری است که در زمینه تئوری توطئه وجود دارند که به آن اشاره خواهم کرد. اینکه کتاب برای یک شخص مخالف وهابیت جذابیت دارد و او نمی تواند از آن بگذرد ، به این مسأله بر می گردد که ما از ته دل علاقه مندیم با وهابیت مخالفت کنیم که البته امری کاملا پذیرفته شده و صحیح است. این کتاب یکی از بهترین منابع برای کسانی است که از قبل، بدون هیچ فرضیه علمی ، به دنبال رسیدن به یکسری نتایج خاص هستند. من با هدف و نتیجه آنها که سرکوب وهابیت است، همسو هستم و در این موضوع شکی وجود ندارد که جریان وهابیت به ضرر جهان اسلام و منطقه و ... است. منتها حتما استفاده کردن از این کتاب، نقض غرض خواهد بود. برای آنکه آنقدر جعلی بودن مطالب این کتاب فراوان و آشکار است که صحبت کردن از این کتاب در یک کار علمی – پژوهشی و بردن اسم آن ، باعث بی ارزش شدن آن تحقیق می‌شود. این هم بر می گردد به همان مسأله شناخت که اگر ما اطلاع کافی داشتیم به سراغ این کتاب نمی رفتیم.
منشا این کتاب از کجاست؟
- در مورد منشا این کتاب، علامت سوال های زیادی وجود دارد . یعنی ما نمی دانیم که اصل این کتاب از کجا آمده است. افراد مختلفی فرضیاتی را مطرح کرده اند. اما پیش از‌آن باید به این موضوع بپردازیم که اطلاعات این کتاب چقدر با شواهد علمی و تاریخی انطباق دارد. به همین خاطر بحث اول در این زمینه که باید بدان پرداخت و بحث مهمی است ، موضوع سفر محمد بن عبد الوهاب به ایران است. می دانیم که تاریخ وفات ابن عبد الوهاب در سال 1206 هجری قمری (1791میلادی) است و تاریخ تولد او هم 1115 قمری. طبق سنت آن زمان، او مثل بسیاری از طلبه های علوم دینی برای طلب علم به سرزمین های مجاور نجد سفر کرده است. سفرهایی به حجاز داشته و سالیانی در مدینه درس خوانده و سپس به بصره رفته و قصد حضور در بغداد را هم داشته. پس از آن محمد بن عبد الوهاب بسیار تمایل داشت که به دمشق برود که پایگاه فقه حنبلی وسلفیان آن روزگار بود. اما به دمشق نرفت و دوباره به نجد، موطن اصلی خود برگشت. حرفهای زیادی درباره حضور محمد بن عبد الوهاب در ایران داریم که گفته اند او به کردستان و اصفهان و قم هم آمده است . اگر اشارات «کتاب خاطرات مسترهمفر» که در آن به حضور محمد بن عبدالوهاب به ایران اشاره دارد را کنار بگذاریم، اطلاعات دیگری درباره حضور او در ایران داریم . مثلا مقاله ای که دکتر حسین مدرسی طباطبائی با عنوان « روابط حکومت مستقل نجد با ایران » نوشت و ادعا کرد که بر مبنای نامه ای از میرزای قمی به فتحعلی شاه قاجار ، که میرزای قمی خاطرات 20 سالگی خود را در عراق بیان کرده ، از شیخ جوانی به نام محمد بن عبدالوهاب یاد کرده که در عراق بوده و قصد سفر به ایران را داشته است .در آثاری دیگر هم از سفر او به ایران صحبت کرده اند. اما در میان منابع فارسی نامه میرزای قمی، متقن تر به نظر می رسد .
در سال 2001 مایکل کوک در مقاله «سرچشمه اندیشه های وهابیت» مسیر سفر او را پیگیری کرد و بر اساس منابعی که در زمان نوشتن مقاله آقای مدرسی طباطبایی در دسترس نبود یا مورد توجه ایشان قرار نگرفته بود، اثبات کرد که سندی برای ورود محمد بن عبدالوهاب به ایران وجود ندارد. جالب اینجاست که اخیرا استاد مدرسی در بازنشر آن مقاله نظر خود را نسبت به سفر ابن عبدالوهاب به ایران تعدیل کرده اند. بنابراین بخش مهمی از کتاب «خاطرات مستر همفر» زیر سوال می رود. همچنین با توجه به اشاره «خاطرات مستر همفر» مبنی بر اینکه سال ورود محمد بن عبدالوهاب به ایران را ذکر کرده ، بر طبق این کتاب می بایست که محمد بن عبدالوهاب در 9 سالگی به ایران سفر کرده باشد، که نادرست است.
- آنچه که مشهور است این است که مستر همفر جاسوس انگلیسی است. در باره این وجه از زندگی او هم تحقیق کرده اید؟
- هیچ اطلاعات و اشاره ای در اسناد آرشیوی که انگلیسی ها منتشر کرده اند و همچنین تک تک سفرنامه ها و گزارش های جاسوسان مشخص و ثبت شده انگلیسی ها اسمی از همفر وجود ندارد. این بحث مهمی است .
نسخه اصلی این کتاب چگونه بوده است؟
- نسخه اصلی از این کتاب وجود ندارد و نمی دانیم که اصالتا نسخه اصلی این کتاب به چه زبانی است. همه می گویند که ترجمه کرده ایم و تاریخ ترجمه عربی هم 1973 م است . در کتاب فارسی هم اشاره ای که این کتاب چه زمانی ترجمه شده وجود ندارد و اصلا مشخص نیست که آیا نسخه انگلیسی هم داشته است یا خیر.
نسخه عربی هم از این کتاب وجود ندارد؟
- چرا نسخه عربی وجود دارد اما حدس می زنم که ترجمه همین نسخه فارسی باشد. جالب است که نام مترجمین هم کاملا مشخص نیست که چه کسانی هستند. نام مترجم عربی هم معلوم نیست چه کسی است. در واقع یک فضای راز آلود و پنهان و پر از ابهام وجود دارد. از طرفی مکالمات و مکاتبات کسانی چون پالگریو، فیلبی و... که بسیار هم مشهورند، همه چاپ شده اند و بدون هیچ اغماضی گفته می‌شود اما، هیچ نشانی از شخصی مشابه همفر وجود ندارد. در نسخه عربی اثر همانطور که گفتم اشاره ای به مولف نشده و در صفحه پایانی کتاب ،تاریخ 1973/1/2 را دارد، اما مشخص نیست که این تاریخ، ترجمه از اصل کتاب است یا تالیف آن .
گفتید در این کتاب، اشکالات محتوایی وجود دارد. می توانید به آنها اشاره کنید؟
- بله. مثلا اشاره همفر به این موضوع است که او از طرف « وزارت مستعمرات» انگلیس در 1710 میلادی مامور شده تا برای ایجاد تفرقه میان کشورهای اسلامی به ماموریت برود، حال آنکه در تاریخ استعمار انگلیس ، در آن دوران « وزارت مستعمرات » وجود نداشته بلکه کمپانی هند شرقی بوده است. نکته دیگر آنکه همفر در 1713 از آشنایی با محمدبن عبدالوهاب می گوید و اشاره دارد به اینکه بر سه زبان فارسی ترکی و عربی مسلط بوده در حالی که محمدبن عبدالوهاب بر اساس شواهد و منابع، فارسی و ترکی نمی دانسته و در آن تاریخ 10 ساله بوده است. همچنین همفر تاریخ دعوت وهابیت را 1143 قمری می‌داند ، حال آنکه در منابع تاریخ 1153 قمری ذکر شده است.
نکته دیگر اینکه در کتاب اشاره ای به رفتار ها و اخلاقیات محمد بن عبد الوهاب شده و او آدمی شراب خوار و هوس بازتوصیف شده که به نظر می رسد اینها مسائلی است که جنبه های رمانتیک و داستانی کتاب را تقویت کرده است و به نظر من شکی وجود ندارد که این حرف ها بیشتر افسانه هستند تا اینکه واقعیت وجود داشته باشد.
صحبت تان در باره منشا کتاب خاطرات همفر ناقص ماند
- درباره منشا و اصالت کتاب فرضیه هایی وجود دارد . یک فرضیه نظر «برنارد هیکل» پژوهشگر لبنانی الاصل مسیحی ساکن در‌آمریکا است. او اسنادی از ارتش عراق پس از فروپاشی رژیم صدام حسین پیدا کرده که در حال حاضر در اینترنت قابل دسترسی است، و طبق این اسناد به این فرضیه رسیده که نویسنده کتاب ترک بوده است و قبول کرده که احتمالا یک ترک متدین و مطلع از تحولات منطقه کتاب « خاطرات مستر همفر» را نوشته باشد و این اثررا یک روایت ادبی سمبولیک می داند که نویسنده آن با نام مستعار همفر تلاش می کرده تا خطر وهابیت و انتقادی را که نسبت به دولت عثمانی احساس می کرده مطرح کند. هیکل به بحث تاریخ نگاری نظامیان استناد کرده که در دوره متاخر بسیار رواج داشته. تاریخ نگاری نظامیان از این وجه اهمیت داردکه ممکن است ما نظامیان را در ساختار حکومتی دولت عثمانی افرادی بی سواد و فرهنگ بدانیم در حالی که اصلا اینگونه نبوده و درجه داران نظامی عثمانی صاحب مدارج آموزشی بالایی بوده اند. از طرف دیگر سفر نظامیان عثمانی به قلمروهای مختلف عثمانی ، باعث می شده تا نظامیان اطلاعات گسترده و متنوعی داشته باشند . به همین خاطر این مقدمات کار را به آن سمت برد که هیکل معتقد باشد که نویسنده « خاطرات مستر همفر» مردی بوده به نام « ایوب صبری پاشا»که متوفای 1308 قمری یا 1890 میلادی است . او نویسنده کتاب « مرآة الحرمین» و کتابی دیگر با عنوان « تاریخ وهابیان» هم هست و دریادار ناوگان عثمانی بوده است. « تاریخ وهابیان » او به زبان ترکی بوده که متن ترجمه فارسی آن در دسترس است. مقایسه متن «تاریخ وهابیان» با «خاطرات مستر همفر» نشان می‌دهد که تشابهی میان این دو وجود ندارد. مثلا در « تاریخ وهابیان » اشاره به سفر ابن عبدالوهاب به ایران نشده اما در « خاطرات مستر همفر» این موضوع مطرح شده است.
نظر شما در این زمینه چیست؟
- فرض دیگری هم مطرح است. کتابی داریم با عنوان « خاطرات کینیاز دالگورکی» که یک جاسوس روسی در ایران عصر ناصرالدین شاه آن را نوشته و به گونه ای مشابهت با اثر « خاطرات مستر همفر » دارد.«دالگورکی » به علی محمد باب و فرقه بهائیت پرداخته و همفر به محمدبن عبدالوهاب. تاکید بر فساد ذاتی این دو شخص و خط دهی افراد توسط دولتهای خارجی در هر دو اثر به چشم می خورد.
یک نقل قول از دالگورکی را برای شما می خوانم:« من در این فکر بودم که چگونه اختلافات را گسترش دهم و ایران را به وسیله نفاق مسخر نمایم. تمام همت من متوجه این هدف بود. من عده ای از یاران خود را تربیت می کردم اما هیچ یک به اندازه حسین علی بهاء و برادرش میرزا یحیی صبح ازل استعداد این کار را نداشتند.» حال یک نقل از قول از همفر را می آوریم: «وزیر مستعمرات مخصوصا در مهارتم و تسلط بر محمدبن عبدالوهاب فوق العاده خوشنود بود و ابراز شادمانی می کرد. او در میان صحبت هایش می گفت: نفوذ در محمدبن عبدالوهاب بزرگترین هدف مستعمرات بوده است . او مکرر اعتراف می کرد که اگر تمام زحماتی که برای مستعمرات کشیده ای تنها به کشف شیخ محمد ابن عبدالوهاب و نفوذ در مشارالیه منحصر می شد باز هم در رسیدن به نتیجه ارزش آن را داشت تا با آن همه کوشش و مرارت برابری کند.»( خاطرات مستر همفر، ترجمه مویدی، ص 22) این دو نقل قول نشان می‌دهد که کاملا اشتراک سیاق در هر دو اثر وجود دارد . البته من مثل کتاب خاطرات مستر همفر، وجود چنین شخصی و کتابش را رد نمی کنم، اما اساسا آنچه در جریان انتشار اعترافات او به زبان فارسی در ایران منتشر شد و قصد داشت شکل گیری جریان بابیه را به طراحی روسیه در ایران پیوند بزند، در واقع در خاطرات اصلی او که در روسیه منتشر شد دیده نمی شود. یعنی کسانی در جریان انتشار این اثر به زبان فارسی برخی جوانب و مقتضیات شخصی خود را به نام دالگورکی منتشر کردند. در واقع این نکته وجود دارد که اینگونه آثار در قرن 19 و 20 در زمانی پدید آمده که جهان اسلام گرفتار بحبوحه انحطاط و زوال بود و از طرفی عده ای برای بازگشت امید و اعتماد به نفس به جامعه اسلامی به دنبال آن بودند تا غول استعمار را شکست دهند و وحدت را در جامعه رواج دهند. همچنین رو کردن دست خارجی ها هم هدف بوده و این نمونه تلاش ها چون خاطرات مسترهمفر و خاطرات دالگورکی برای نشان دادن هم چهره منفی استعمار و هم این موضوع بوده که جنبش هایی چون وهابیت و بهائیت از بطن جامعه اسلامی برنیامده و ساخته و پرداخته استعمارگران خارجی هستنند.
چه نتیجه ای می خواهید بگیرید؟
- موضوعی که تمایل دارم به آن اشاره کنم بحث تئوری توطئه است . در تعریف تئوری توطئه آمده است که « تئوری های توطئه یک تبیین عمومی و مشترک برای بیان علت پدیده های مختلف اجتماعی است» یعنی ما صد مشکل داریم و می خواهیم برای همه یک علت واحد را طرح کنیم. در تعریف دیگر از تئوری توطئه آمده است که :« فرض بر این است که دست های آشکار و پنهان رقم زننده مقدرات فرد ، جامعه یا یک ملت هستند. این دیدگاه با دست گذاردن در تمهیدات پیشین و مواردی که از طریق سرچشمه های توطئه قابل ردیابی هستند و بزرگ کردن آنها دیدگاه افراطی و اغراق آمیزی از وقایع را به تصویر می کشد. این قدرت های خارجی انگار قدرت های مطلق هستند و واقف به همه جریان ها و همه حرکت های روی صحنه به فرمان آنها صورت می گیرد.» ما در دوران متاخر با تئوری های توطئه های زیادی مواجه بوده ایم. از علل و زمینه های ایجاد تئوری توطئه می توان به توجیه کردن ضعف های داخلی و ساده کردن تحلیل و ایجاد حالت اقناع عمومی اشاره کرد. شما به راحتی می توانید بگویید و تحلیل کنید که فلان مشکل یا مسأله کار انگلیسی ها بوده است. ایجاد نفرت از مخالفان هم از علل استفاده از تئوری توطئه است. کسی که مخالف وهابیت و عثمانی وحضور انگلیس است با نوشتن کتابی چون خاطرات مستر همفر با یک تیر سه نشان می زند.
می خواهم تاکید کنم که در حال حاضر حتی خاطرات مستر همفر که در دوره زمانی خود مصارفی در جهت نقد و مبارزه با وهابیت داشته چنین کاربردی را ندارد. اینکه جریان وهابیت را اساسا محصول نفوذ استعمار تلقی کنیم و در تعاملاتمان با وهابیت در منطقه آن را دست نشانده یکسری انسان های منحرف قلمداد کنیم آدرس غلط نسبت به امری صحیح است. گمان می کنم امروزه هیچکس در نقش وهابیت و آل سعود در ایجاد آتش دشمنی و نفاق در جهان اسلام شکی ندارد، از طرف دیگر همه ما از سابقه طولانی عداوت این جریان انحرافی با مکتب اهل بیت آگاهی داریم اما استفاده از متونی همچون خاطرات مستر همفر در جهت نشان دادن چهره واقعی جریان وهابیت در واقع منجر به زیر سوال بردن کلیت انتقادات ما نسبت به جریان وهابیت و نوعی نقض غرض است که ان شاء الله باید رفته رفته رفع شود. چرا فکر می کنید انتساب وهابیت به انگلیس به سود آنها تمام می شود؟
انتساب وهابیت به انگلستان از وجهی که خاطرات همفر را منبعی ثقه و قابل اعتماد بدانیم از آن جهت به سود وهابیت تمام می شود که به اعتبار کلیت انتقاداتی که به انحراف وهابیت از مبانی دین اسلام مطرح می شود، ضربه می زند. حقیقت آن است که بر مبنای اسناد و شواهد موجود هیچ یافته متقنی برای نقش مستقیم انگلستان در ایجاد فکر وهابیت نزد محمد بن عبدالوهاب وجود ندارد. اگر خاطرات همفر را کنار بگذاریم هیچ نشان دیگری از تعامل مستقیم انگلستان با وهابیان و آل سعود تا پایان دولت اول سعودی و سقوط حجاز به دست سپاهیان محمد علی پاشا وجود ندارد. البته سیاحان انگلیسی مثل بوکهارت در همین زمان به حجاز و درعیه سفر کرده بودند اما صرفا از جهت رصد شرایط و شناخت اوضاع بوده و بر مبنای چارچوبه های علمی نمی توان ثابت کرد که مشخصا انگلستان ایجادکننده و خط دهنده به جریان وهابیت متقدم بوده است. این مساله آنجا اهمیت پیدا می کند که ما در موضع گیری هایمان ممکن است هزار نکته پرمعنا و صحیح در نقد وهابیت مطرح کنیم، اما تمام کارکرد و نفوذ آن انتقادات را با استناد به منابعی همچون خاطرات همفر خنثی کنیم. به نظرم این مساله قطعا به نفع جریان وهابیت تمام می شود چرا که به واسطه همین یک نمونه، تمام آن موارد دیگر را نیز بی اعتبار و اهمیت جلوه می دهند و در نظر داشته باشید که باید یکی از استراتژی های مهم ما در منطقه پیشگیری از روند رو به گسترش وهابیت باشد. در چنین فضایی حتما نقض غرض کرده ایم و ناموفق خواهیم بود. 1717
کلید واژه ها: وهابیت -
شنبه 12 دی 1394 - 07:45:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: خبر آنلاین]
[مشاهده در: www.khabaronline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 54]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها