تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
مراحل قانونی انحصار وراثت در یک نگاه: از کجا شروع کنیم؟
چگونه برای دریافت ویزای ایران اقدام کنیم؟ مدارک لازم و نکات کاربردی
راهنمای خرید یو پی اس برای مراکز درمانی و بیمارستانی مطابق الزامات قانونی
آیا طلاق توافقی نیاز به وکیل دارد؟
چگونه ویزای آفریقای جنوبی را به آسانی دریافت کنیم؟ راهنمای قدم به قدم
همه چیز درباره ویزای آلمان و مراحل دریافت آن
چرا پاسارگاد به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران شناخته می‌شود؟
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
خرید انواع خودکار و روان نویس شیک و ارزان
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1819833391
طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و جانشینان آن حضرت- بخش اول امتزاج بنیادین اسلام سیاسی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: طراحی حاکمیت سیاسی پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و جانشینان آن حضرت- بخش اول
امتزاج بنیادین اسلام سیاسی
شمار قابل توجهی از مستشرقان به پیوند تاریخی و نه ذاتی قرآن و سیاست اعتقاد دارند و بر همین اساس نیز توجه قرآن به سیاست را صرفاً مختص آیات مدنی می دانند.
چکیده قرآن مجید به عنوان کتاب دین خاتم و جاودان الهی، از اندیشه ای منسجم درباره ابعاد زندگی سیاسی و دینی برخوردار است. شمار قابل توجهی از مستشرقان به پیوند تاریخی و نه ذاتی قرآن و سیاست اعتقاد دارند و بر همین اساس نیز توجه قرآن به سیاست را صرفاً مختص آیات مدنی می دانند؛ رویکردی که با دیدگاه مقاله حاضر در تضاد است. درواقع، در آیات مکی قرآن نیز به سیاست و حکومت توجه جدی شده و این موضوع به نوبه خود، نشان دهنده پیوند ذاتی قرآن و فراتر از آن، اسلام و سیاست است. بر این اساس، مقاله حاضر به بررسی موضوع حکومت پیامبر صل الله علیه و آله در سوره ص می پردازد. طرح مسائل سیاسی در این سوره، که جزو سور مکی قرآن است، نشان دهنده امتزاج بنیادین اسلام سیاسی نه تنها در شرایط وجود دولت آنگاه که در اختیار پیامبر صل الله علیه و آله قرار دارد، بلکه در شرایطی است که اسلام به لحاظ اجتماعی در اقلّیت قرار دارد و پیامبر صل الله علیه و آله هنوز موفق نشده اند دولت تشکیل دهند. مقاله حاضر درصدد بررسی سوره ص به عنوان سوره ای مکی، که در سال های میانی بعثت پیامبر صل الله علیه و آله ـ یعنی قریب سال ششم تا نهم بعثت ـ نازل شده، اثبات کند موضوع اصلی و محوری این سوره تأکید بر استقرار و ثبات قدرت سیاسی پیامبر صل الله علیه و آله و تثبیت حکومت دینی آن حضرت و معرفی دو چالش عمده فراروی آن است. همچنین از این سوره استفاده می شود که همواره در جامعه اسلامی، افرادی شایسته برای اداره حکومت دینی وجود دارند؛ کسانی که شیطان هیچ راه نفوذی به اندیشه و روحشان ندارد. کلیدواژه ها: سوره ص، حکومت، دین، چالش، سیاست، آیات مکی، آیات مدنی. مقدمه یکی از مباحث مهم در زمینه مطالعات قرآنی، بحث سیاست و حکومت در قرآن است. بحث حکومت در قرآن، از آن نظر اهمیت فراوانی دارد که زیربنای بسیاری از نگرش ها و آموزها در زمینه رویکرد اسلام به سیاست است. درواقع، اگر معتقد باشیم قرآن کریم توجه چندانی به مسائل مربوط به سیاست و حکومت نداشته است، اقدامات سیاسی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در زمینه تشکیل حکومت را فعالیت هایی به شمار خواهیم آورد که جدای از رسالت ایشان بوده و شرایط تاریخی و اجتماعی، ایشان را به سمت دخالت در سیاست و تشکیل دولت کشانده است. در نتیجه چنین رویکردی، پیوند میان دین و سیاست یک پیوند تاریخی و بشری در نظر گرفته می شود که خارج از ذات اسلام قرار دارد. اما اگر در مقابل، معتقد باشیم قرآن کریم در کنار بسیاری از مسائلی که به آنها توجه کرده، در زمینه سیاست و حکومت نیز آموزه های بنیادینی را مطرح نموده و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر اساس رسالت الهی خویش موظف بوده اند قدرت سیاسی را در اختیار گیرند و در زمینه تأسیس حکومت اقدام کنند، رویکرد ما نسبت به جایگاه سیاست در اسلام و پیوند میان این دو کاملاً متفاوت خواهد بود. بر اساس رویکرد دوم، ارتباط میان دین و سیاست ارتباطی ذاتی و نه صرفاً تاریخی و بشری در نظر گرفته می شود (واعظی، 1385، ص80)؛ به این معنا که سیاست و امور مربوط به آن، جزئی غیر قابل انفکاک از دین است و شرایط تاریخی نقشی در این ارتباط و پیوند ندارد. اهمیت این موضوع آنگاه برجسته تر می شود که بدانیم نگرش صرفاً تاریخی به ارتباط سیاست و دین در میان مستشرقان، طرف داران قابل توجهی دارد. بر اساس این دیدگاه، طرح مسائل سیاسی در قرآن، عمدتاً در سوره های مدنی صورت گرفته است و علت آن هم تغییر شرایط تاریخی مسلمانان بوده است. طبق این دیدگاه، آیات مکی نه تنها به مسائل اجتماعی و سیاسی توجهی نداشته، بلکه اساساً نسبت به زندگی اجتماعی به عنوان زیربنای طرح مقوله سیاست بدبین است. اندیشه سیاسی نیز به تبع آن، در اواخر دوران حضور پیامبر صلی الله علیه و آله در مکه به تدریج، مطرح شده و در نتیجه هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله (یا همان تغییر در اوضاع و شرایط تاریخی مسلمانان بوده) که قرآن به مسائل سیاسی توجه کرده است (تیجانی، 1389، ص29). رویکرد مقاله حاضر در تضاد با دیدگاه این دسته از مستشرقان است که معتقد به پیوند تاریخی و غیرذاتی اسلام و سیاست هستند. فرضیه ای که نوشتار حاضر در پی اثبات آن است عبارت است از اینکه در آیات مکی قرآن نیز به سیاست و حکومت توجه جدی شده و این موضوع به نوبه خود، نشان دهنده پیوند ذاتی قرآن و فراتر از آن، اسلام و سیاست است. بر این اساس، مقاله حاضر به بررسی موضوع حکومت پیامبر صلی الله علیه و آله در سوره ص می پردازد که بر اساس نظر بیشتر محققان، جزو سوره های مکی قرآن است. طرح مسائل سیاسی در این سوره، نشان دهنده امتزاج بنیادین اسلام سیاسی نه تنها در شرایط وجود دولت آنگاه که در اختیار پیامبر صلی الله علیه و آله قرار دارد، بلکه در شرایطی است که اسلام به لحاظ اجتماعی، در اقلّیت قرار دارد و پیامبر صلی الله علیه و آله هنوز موفق نشده اند دولت تشکیل دهند. رویکرد پژوهش حاضر در بررسی سوره ص پی روی از نظریه وحدت موضوعی سوره ها است. در این نظریه، موضوع بحث این است که هر سوره از قرآن دارای هدف و غرض خاصی است که همه آیات آن سوره بر محور آن غرض شکل گرفته است. غرض هر سوره درواقع، موضوع اصلی آن سوره را تشکیل می دهد. امروزه این نظریه طرف داران بسیاری دارد و از آن به وحده سور القرآن یا وحدت موضوعی سوره ها تعبیر می شود (دراز، 1404ق، ص118). از همین موضوع، در تفسیر موضوعی قرآن نیز به عنوان تفسیر موضوعی سوره ای قرآن یاد می شود (خالدی، 1418ق، ص239). وحدت موضوعى سوره هاى قرآن به این معناست که باید پیام سوره ها را اساس فهم آیات آن تلقّى کرد، و از این رو، لازم است موضوع سوره به عنوان محور و مدار فهم آیاتى مدّ نظر باشد که آن آیات حول همان موضوع نازل شده است (معرفت، 1379، ج2، ص499؛ خامه گر، 1386، ص20). پژوهش حاضر می کوشد از طریق تأمّل در سیاق آیات سوره، به علاوه بهره گیری از روایات، سبب نزول موضوع اصلی و محوری این سوره را کشف کند و رابطه بخش های این سوره را با آن موضوع واحد و غرض اصلی تحلیل نماید. طرح مسائل سیاسی در قرآن مکی قرآن مجید ـ به اعتراف غالب پژوهشگران در عرصه قرآن پژوهی ـ دربر گیرنده عناصر و مفاهیمی است که کنار هم قرار دادن آنها، می تواند اندیشه ای منسجم درباره سیاست و زندگی سیاسی مؤمنانه ارائه دهد. در زمینه جایگاه سیاست در قرآن، پرسش های گوناگونی را می توان مطرح کرد؛ پرسش هایی از این قبیل: آیا به مسائل مربوط به زندگی سیاسی در قرآن توجه شده است؟ مباحثی از قبیل دولت، قدرت، حاکمیت، سلطه، آزادی، عدالت، مشروعیت، مشارکت، بیعت، نظارت بر قدرت، تمرکز یا توزیع قدرت و روابط میان دولت ها و ملت ها از چه جایگاهی در قرآن برخوردار است؟ (لک زایی، 1386، ص15). یکی از مباحثی که به میزان قابل توجهی در زمینه جایگاه سیاست در قرآن اهمیت دارد بحث پرداختن به امر سیاست و حکومت در آیات مکی و مدنی است؛ به این معنا که در کدام دسته از سوره های قرآن به سیاست توجه جدی تری صورت گرفته است؟ البته طرح چنین پرسشی به علت رویکردهای خاصی است که برخی مستشرقان مطرح کرده اند؛ به این معنا که برخی محققان غربی معتقدند در سوره های مکی، اندیشه سیاسی وجود ندارد و اساساً طرح اندیشه سیاسی در قرآن، مربوط به سوره های مدنی است. علت این امر را نیز باید در مسائل و موضوعاتی خارج از متن قرآن، یعنی در تغییرات و تحولات تاریخی و اجتماعی جست وجو کرد. این دسته از محققان غربی تأکید دارند بر اینکه قرآن در آیات مکی، رویکردی منفی به سیاست و اجتماع داشته است و اساساً اندیشه سیاسی در اواخر دوره مکی پیدا شد و نتیجه تحوّلات تاریخی بود که پس از مهاجرت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه رخ داد (تیجانی، 1389، ص29). چنین رویکردی موجب شده است برخی از مستشرقان برخلاف دیدگاه عمومی مسلمانان، که هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله را گسترش و ادامه روند دعوت مکی می دانند، معتقد شوند هجرت تغییری ماهوی در رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله و محتوای دعوت ایشان ایجاد کرد. پرچمدار این عقیده شرق شناسی به نام گلدزیهر (1850- 1920م) است. او به ویژه، در کتابش با عنوان عقیده و شریعت در اسلام؛ تاریخ تکامل عقیده و شریعت در دین اسلام، این نظر را مطرح می کند. البته مستشرقانی مانند بوهل، اندره و مونتگمری وات نیز بر همین نظر تکیه کرده و در بررسی های خود، چنین رویکردی را نسبت قرآن و فراتر از آن، نسبت به دین اتخاذ نموده اند (تیجانی، 1389، ص31-32). بر خلاف چنین رویکردی، تأمل در سور و آیات مکی قرآن نشان می دهد که سیاست در این دسته سور و آیات نیز همچون سور و آیات مکی از جایگاه برجسته ای برخوردار بوده و چنین نیست که قرآن در سور مکی به مسائل مربوط به اجتماع و سیاست بی توجهی کرده باشد. بر این اساس، می توان گفت: آیات و سور مکی قرآن از ظرفیت مناسبی برای فهم بنیان های نظری اندیشه سیاسی اسلام برخوردار است (تیجانی، 1389، ص11). بدین روی، بررسی پژوهش حاضر بر سوره ص متمرکز است. تأمل در آیات سوره ص به صورت یکپارچه و با در نظر گرفتن تناسب میان آیات آن، نشان می دهد که موضوع اصلی این سوره تأکید بر تثبیت دین اسلام در زمین و تشکیل حکومتی عادلانه و مقتدر در سایه این دین الهی در آینده است. علاوه بر آن، بعضی از آسیب ها و تهدیدهایی را، که فراروی حاکمان اسلامی است، گوشزد می کند. دیدگاه مفسران درباره اهداف و اغراض سوره ص سوره ص در ترتیب مصحف، سی و هشتمین سوره قرآن است که پس از سوره صافّات و قبل از سوره زمر قرار گرفته است. در ترتیب نزول نیز مطابق روایت مشهور عطای خراسانی از ابن عباس، که موثق ترین روایت در این باره معرفی شده و طبرسی در مجمع البیان (طبرسی، 1372، ج10، ص613) آن را نقل کرده است، این سوره در همین رتبه قرار دارد و پس از سوره قمر و پیش از سوره اعراف نازل شده است. البته دیدگاهی نیز مبنی بر مدنی بودن سوره ص نقل شده که دیدگاهی ناصحیح و برخلاف اجماع شناخته شده است (آلوسی، 1415ق، ج12، ص154). این سوره دارای 88 آیه، و غالباً آیاتش کوتاه و نسبتاً آهنگین و با فاصله (=سجع) هایی آمده است (طبرسی، 1372، ج8، ص 596؛ سخاوی، 1419ق، ج1، ص455). شانزده آیه نخست سوره مستقیم کفار مکه را مخاطب ساخته است. از آیه 17 تا 29 قصه حضرت داود پیامبر علیهم السلام را بیان کرده و از آیه30 تا 40 به شرح قصه حضرت سلیمان علیهم السلام پرداخته است. از آیه 41 تا 44 قصه حضرت ایوب علیهم السلام را و از آیه 45 تا 48 از پیامبرانی همچون حضرت ابراهیم، اسحاق، یعقوب، اسماعیل، یسع و ذالکفل علیها السلام یاد کرده است. از آیه 49 تا 64 از بهشت و جهنم و برخی نعمت ها و عذاب های الهی در عالم دیگر سخن به میان آورده و سرانجام، در بخش پایانی سوره، قصه حضرت آدم علیهم السلام و شیطان و سوگند وی برای فریب بنی آدم آمده است. سوره ص به اتفاق نظر مفسران، مکی است. قرشی نزول آن را در سال های 5 و 6 بعثت حدس زده (قرشی، 1377، ج9، ص195)؛ اما ابن عاشور نزول آن را در سال آخر حیات حضرت ابوطالب علیهم السلام یعنی قریب حدود سال دهم بعثت تخمین زده است (ابن عاشور، بی تا، ج23، ص107). پیش از مطالعه و بررسی غرض سوره ص از طریق تأمّل در روایات اسباب نزول و سیاق منسجم و یکپارچه سوره ص بجاست دیدگاه برخی از مفسرانی را که به بیان غرض و موضوع اصلی سوره ص پرداخته اند بررسی کنیم. شاید نخستین اظهار نظر در این باره از سید قطب باشد. وی می نویسد: این سوره همانند سایر سوره های مکی، به مسئله توحید و وحی به حضرت محمد صلی الله علیه و آله و نیز حساب در آخرت پرداخته است. بیان قضیه توحید و وحی در بخش نخست سوره، نشان دهنده تعجب و غریب شمردن آن توسط سران مشرک مکه و مواجهه ناگهانی آنان با این دعوت پیامبر است؛ همچنان که نشان دهنده استهزا و رد و تکذیب مشرکان نسبت به تهدیدها و عذاب الهی هم هست (سید قطب، 1412ق، ج 5، ص3005). روشن است که مسئله توحید و وحی بر بسیاری از سوره های قرآن، به ویژه سور مکی آن، حاکم است و این موضوع عام چندان نمی تواند موجب تمایز این دسته سوره ها از یکدیگر باشد. توضیحات بعدی سید قطب درباره بخش های دیگر سوره نیز رابطه روشن و قابل قبولی را از بخش های این سوره با یکدیگر و نیز با غرض و هدف اصلی سوره به دست نمی دهد (همان). علّامه طباطبائی درباره غرض سوره می نویسد: در سوره، سخن بر محور منذر بودن پیامبر صلی الله علیه و آله با ذکر (قرآن) نازل شده از جانب خدا بر ایشان و دعوت به توحید و اخلاص در بندگی خدای تعالی دور می زند. ایشان نیز معارف سوره ص را در چهار بخش دیده است: در بخش نخست، سخن با یادکردی از سرسختی کافران و سر برتافتن از پی روی پیامبر صلی الله علیه و آله و ایمان به آن حضرت و بازداشتن مردم از ایمان و سخن باطل بر زبان راندن آغاز شده است. در بخش دوم سوره، با ذکر قصه هایی از پیامبران گذشته، پیامبر صلی الله علیه و آله را به صبر امر کرده است. در بخش سوم، عاقبت پرهیزگاران و طغیانگران را به تصویر کشیده است. در نهایت، در فصل چهارم به پیامبر صلی الله علیه و آله امر می کند انذار و دعوتش به توحید را به مردم ابلاغ و بیان کند که عاقبت پیروان شیطان آتش است (طباطبائی، 1417ق، ج17، ص181). تفسیر نمونه نیز با بیان اینکه این سوره مکملى براى سوره صافات است و چارچوب مطالبش شباهت زیادى با چارچوب سوره صافات دارد و از این نظر که سوره مکى است، تمام ویژگی هاى این سوره ها را در زمینه بحث از مبدأ و معاد و رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دربر دارد، محتوای سوره را در پنج بخش گزارش کرده است. دیدگاه این تفسیر در سه بخش نخست، نزدیک به دیدگاه علّامه طباطبائی است، و بخش آخر را با تفصیل بیشتر و اندکی متفاوت بیان کرده است (مکارم شیرازی، 1374، ج19، ص204). قرشی نیز محور مطالب و غرض سوره را توحید، نبوت و معاد دانسته است (قرشی، 1377، ج9، ص198). فضل الله نیز با ناظر دانستن معارف سوره به سه حوزه توحید، وحی و آخرت، مطالبی نزدیک به تفاسیر مزبور با رویکردی اجتماعی تر آورده است (فضل الله، 1419ق، ج19، ص231). ابن عاشور نیز در بیان اغراض سوره، نکته ای متفاوت با سخن مفسرانی که نقل کردیم بیان نداشته است (ابن عاشور، بی تا، ج23، ص107). بنابراین، چنا ن که ملاحظه می شود، از میان مفسران معاصر، که به وحدت موضوعی سور توجه نشان داده اند، هیچ یک برداشت سیاسی از این سوره نداشته اند. اثر مستقلی نیز در خصوص سوره ص تألیف نشده است. موضوع محوری بیان شده از سوی مفسران نیز نتوانسته است پیوند نزدیک و روشنی میان بخش های این سوره تبیین کند؛ مثلاً مفسران عموماً در تحلیل زاویه خاص قصه حضرت داود و سلیمان در این سوره، توضیح قانع کننده ای ارائه نداده اند که چرا خدای تعالی برای دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله به صبر، قصه حضرت داود علیهم السلام ذا الاید = قدرتمند را بیان کرده است که خداوند کوه ها و پرندگان را مسخّر وی ساخت و مُلک و حکومتش را محکم گردانید و به او قدرت فصل الخطاب و قضاوت داد. سپس عجله وی در داوری را در یک قضیه خاص، و بعد نیز خلیفه قرار دادن وی در زمین را بیان داشته است؛ و یا چرا داستان حضرت سلیمان علیهم السلام و قدرت بی نظیر وی و نیز انداختن جسد بی روح بر تختش سخن گفته است؟ نیز ارتباط روشن و نزدیک و قانع کننده ای میان قصه ابلیس و فریب همه بنی آدم بجز بندگان مخلص خدای تعالی بیان نداشته اند. روشن است هنگامی که سخن از وحدت موضوعی سور قرآن به میان می آید باید موضوعی را محور اصلی سوره معرفی کرد که بیشترین تمایز را میان آن سوره با سایر سور قرآن نشان دهد. با تأکید بر اینکه توجه به توحید، وحی، نبوت و معاد تقریباً در همه سوره های قرآن به عنوان هدف اصلی و کلی و غرض کلان این کتاب هدایت الهی وجود دارد، ولی با تأمل در سیاق و روایات سبب نزول سوره، غرض و پیامی بسیار مهم و خاص تر از موضوع کلی توحید، وحی و معاد بر این سوره حاکم به نظر می رسد. موضوع توحید، وحی و آخرت از موضوعات بنیادین، عام و بسیار مهم دعوت و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله است که در بیشتر سوره های قرآن به آن یا یکی از آنها پرداخته شده است. به نظر می رسد در ورای این موضوعات بنیادین و عام، می توان اغراض خاص و موضوعات جزئی تری را در نزول هر سوره دنبال کرد که معمولاً با واقعیت دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله در ارتباط نزدیکی بوده و ناظر به مرحله خاصی از دعوت آن حضرت و احتمالاً پاسخگوی شرایط خاص و انتظاری اجتماعی بوده است. سبب و فضای نزول سوره ص در روایتی از امام باقر علیهم السلام آمده است: ابوجهل بن هشام همراه با گروهی از بزرگان قریش بر حضرت ابوطالب علیهم السلام وارد شدند و گفتند: پسر برادرت ما و بتانمان را آزار می دهد. او را بخوان و فرمانش ده تا از خدایان ما دست بردارد، تا ما نیز از خدای او دست کشیم. حضرت ابوطالب علیهم السلام دنبال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرستاد، او را نزد خود خواند و آن حضرت را از پیشنهاد مشرکان باخبر ساخت. پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ آنها فرمودند: آیا من پیشنهادی بهتر از این به شما ندهم؟ به یک کلمه اقرار کنید تا با آن، بر تمام عرب سروری کنید و آنان را خاضع و مطیع خود سازید. ابوجهل گفت: بگو آن یک کلمه چیست؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: بگویید: لا إله إلا الله. آنان با شنیدن این سخن، انگشت در گوش نهاده، فوراً از نزد او خارج شدند (کلینی، 1407ق، ج2، ص649؛ حویزی، 1415ق، ج4، ص441). در روایتی دیگر آمده است: پس از آنکه پیامبر صلی الله علیه و آله دعوت خود را علنی ساختند بزرگان قریش در خانه حضرت ابوطالب علیهم السلام گرد هم آمدند و به او گفتند: پسر برادرت خردمندان ما را سفیه می خواند و جوانان ما را تباه ساخته، وحدت و همبستگی ما را شکسته است. اگر این کارها به خاطر فقر و ناداری است مالی انبوه برایش جمع کنیم تا ثروتمندترین ما گردد و او را بر خودمان فرمان روا خواهیم ساخت. وقتی حضرت ابوطالب علیهم السلام این پیشنهاد را به پیامبر صلی الله علیه و آله باز گفت، حضرت فرمودند: اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذارند باز هم پیشنهاد آنان را نمی پذیرم. این تعبیر رسول خدا صلی الله علیه و آله کنایه از آن است که فرمان روایی بر قریش و مکه که سهل است، اگر فرمان روایی همه عالم را هم به من دهند از دعوت خود دست نمی کشم، اما آنان اگر یک کلمه از من بپذیرند بر همه عرب فرمان روا گردند و عجم را خاضع و مطیع خود سازند و در بهشت پادشاهی کنند. گفتند: یک کلمه که سهل است، ده کلمه بگو! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: به یگانگی الله و رسالت من شهادت دهید. گفتند: آیا 360 خدا را وانهیم و یک خدا را عبادت کنیم؟ در این زمان، سوره ص نازل شد (قمی، 1367، ج2، ص328؛ حویزی، 1415ق، ج4، ص443). شبیه این روایت در منابع حدیثی و تفسیری اهل تسنن نیز درباره سبب نزول این سوره نقل شده است (طبری، 1412ق، ج23، ص81؛ زمخشری، 1407ق، ج4، ص72؛ ابن کثیر، 1419ق، ج7، ص46). جز این، برای سایر بخش ها و آیات سوره ص سبب نزولی بیان نشده است، بنابراین، چنین به نظر می رسد که سیاق کل سوره کاملاً به هم پیوسته و منسجم است و نشان از یکپارچگی تمام آیات سوره دارد و بر نزول یکباره آن دلالت دارد (دروزه، 1383ق، ج2، ص298). بنابراین، باید گفت: تمام سوره در پی حادثه یاد شده نازل گردیده و به دنبال علاج همان واقعه است. در نتیجه، تمام بخش های سوره باید در ارتباط محکم و نزدیک به حادثه مزبور باشد. قرشی نیز احتمال داده است تمام سوره در پی همین حادثه نازل شده باشد (قرشی، 1377، ج9، ص196). با تأمل در آیات این سوره، به ویژه آیات نخستین آن، و با توجه به روایت سبب نزول، به دست می آید که این سوره در فضایی نازل شده است که سران مشرکان مکه به قصد مصالحه با پیامبر صلی الله علیه و آله و به سازش کشاندن آن حضرت نزد حضرت ابوطالب علیهم السلام آمدند تا با طرح پیشنهادات و دادن امتیازاتی، رسول خدا صلی الله علیه و آله را از ادامه مسیر در تبلیغ وحی و دعوتش بازدارند. در آیه شش سوره آمده است: وَانطَلَقَ الْمَلَأُ مِنهُمْ أَنِ امْشُواْ وَاصْبرُواْ عَلىَ ءَالِهَتِکم إِنَّ هَاذَا لَشىْءٌ یُرَادُ. از این آیه به روشنی بر می آید که رسول خدا صلی الله علیه و آله با پاسخی صریح و محکم و بدون هیچ انعطافی، پیشنهادات مشرکان را رد می کنند. در نتیجه، سران مشرک قریش با نهایت خشم، قدرت خود را به رخ کشیده و برای تهدیدی جدی تر به یکدیگر خطاب می کنند: حال که چنین است و محمد صلی الله علیه و آله بر دعوت به توحید پافشاری می کند و به هیچ روی با ما کنار نمی آید، ما هم تا آخرین توان بر شرک خود استقامت ورزیده، در برابرش می ایستیم و کوتاه نخواهیم آمد. جمله إِنَّ هَذَا لَشىءٌ یُرَادُ علت دعوت به صبر بر آلهه را بیان می کند (ابن عاشور، بی تا، ج23، ص115). در چنین فضایی، سوره ص نازل شد و با تأیید پیامبر صلی الله علیه و آله، موضع کفار و مشرکان را بیان کرد و ضمن رد پندارهای آنان درباره وحی و اینکه این وحی بر شخصی همانند حضرت محمد صلی الله علیه و آله یتیم، که از اشراف و ثروتمندان مکه نیست نازل شده، آنان را نسبت به عذاب و عقاب الهی انذار داده است. علاوه بر این، با استدلالی قاطع و قوی، از هم اکنون قدرت و سپاه آنان را شکست خورده اعلام می کند: جُندٌ مَّا هُنَالِکَ مَهْزُومٌ مِّنَ الْأَحْزَابِ (ص:11) و ضمن دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله به صبر و استقامت، از هم اکنون قدرت گرفتن و حاکمیت مطلق پیامبر صلی الله علیه و آله و استقرار دین و آینده روشن آن حضرت را مسلّم و تمام شده گرفته، به بعضی از چالش ها و آسیب های حکومت پیامبر صلی الله علیه و آله و جانشینان ایشان اشاره می کند و نیز مسلمانانی را که پس از ایشان ممکن است در مسند قدرت قرار گیرند، تهدید می کند و در ضمن، قصه هایی از پیامبران گذشته را بیان کرده، هشدار می دهد. منابع آلوسى، سیدمحمود، 1415ق، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه. ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه. بحرانی، سیدهاشم، 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت. بنت شاطی، عایشه، 1376، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه حسینی صابری، تهران، علمی و فرهنگی. تیجانی، عبدالقادر حامد، 1389، مبانی اندیشه سیاسی در آیات مکی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. حسینی استرابادی، سیدشرف الدین علی، 1409ق، تأویل الایات الظاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی. حویزی، عبدعلی بن جمعه، 1415ق، نور الثقلین، قم، اسماعیلیان. خالدی، صلاح عبدالفتاح، 1418ق، التفسیر الموضوعی، چ دوم، اردن، دار النفائس. خامه گر، محمد، 1386، ساختار هندسی سوره های قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی. دراز، محمد عبدالله، 1404ق، مدخل الی القرآن الکریم، کویت، دار القلم. دروزه، محمدعزت، 1383ق، التقسیر الحدیث، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه. زمخشرى، محمودبن عمر، 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل ، چ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی . سخاوی، علی بن محمد، 1419ق، جمال القراء و کمال الاقراء، بیروت، مؤسسۀ الکتب الثقافیه. سید قطب، 1412ق، فی ظلال القرآن، چ هفدهم، بیروت، دار الشروق. طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی. طبرسى، فضل بن حسن، 1372، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو. طبرى، محمد بن جریر ، 1412ق، جامع البیان فى تفسیر القرآن ، بیروت، دار المعرفه. فضل الله، سیدمحمدحسین، 1419ق، تفسیر من وحی القرآن، چ دوم، بیروت، دار الملاک للطباعه و النشر. فیض کاشانى، ملامحسن ، 1415ق، الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، صدر. قرشی، سیدعلی اکبر، 1377، تفسیر احسن الحدیث، چ سوم، تهران، بنیاد بعثت. قرطبی، محمدبن احمد، 1364، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو. قمی، علی بن ابراهیم، 1367، تفسیر قمی، چ چهارم، قم، دار الکتاب. کلینی، محمدبن یعقوب، 1407ق، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه. لک زایی، نجف، 1386، مستندات قرآنی فلسفه سیاسی امام خمینی ره، قم، بوستان کتاب. معرفت، محمدهادی، 1379، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی التمهید. مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه. واعظی، احمد، 1385، حکومت اسلامی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم. سیدمحمود طیب حسینی: دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. معرفت سیاسی - سال ششم، شماره دوم، پیاپی 12، پاییز و زمستان 1393. ادامه دارد...
http://fna.ir/QLHQVF
94/09/16 - 04:40
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 27]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها