تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1837860169
آموزه های مهدویت در کلام رسول خدا (ص)
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
آموزه های مهدویت در کلام رسول خدا (ص)
رسول خدا (ص) در احادیث مهدوی افزون بر تبیین معارف، تلاش کرده است جایگاه محوری عترت را گوشزد کند و بر این نکته تأکید ورزد که سیره و رفتار او با حکومت عترت او برقرار خواهد شد.
چکیده نگاه به آینده و ارائۀ تصویری امید ساز و هول انگیز از آن، امری است که در سخنان رسول خدا(ص) به روشنی می توان دید. اما بررسی دقیق تر آموزش های آن حضرت به تأمل در سخنانی نیاز دارد که بر مخاطبان خود القا کرده است. وصول به این سخنان، با توجه مشکلات در تدوین حدیث به ویژه در منابع اهل سنت، کاری دشوار است که جز بر اهل تحقیق مقدور نیست. در چنین تحقیقی باید هم به بررسی اعتبار و تهذیب مصادر پرداخت و هم بررسی اسناد را جدی گرفت. اگرچه رسول(ص) برای اکمال دین و تبیین همۀ معارف قرآنی به تمامی ابعاد بحث مهدویت توجه داشته است، اما تکرارها و تأکیدهای آن حضرت نشان از آن دارد که برخی محورهای مباحث مهدوی بیشتر مورد توجه بوده که حاکی از نیاز بیشتر مخاطبان در تبیین این قسم از آموزه هاست. مهم ترین این محورها عبارتند از: معرفی مهدی(عج) و این که او از اهل بیت پیامبر است، سیره و رفتار او همانند رسول خدا(ص) خواهد بود، غیبت هایی خواهد داشت و مؤمنان به سبب این غیبت ها دچار مشکلاتی خواهند شد، مؤمنان صبور در غیبت جایگاهی بلندتر از یاران عصر حضور دارند، ظهور پس از یأس و غلبۀ فساد رخ خواهد داد. واژگان کلیدی معارف مهدوی،مصادر اهل سنت، منع از نشر حدیث، جعل حدیث، غلوّ، تأکیدهای رسول خدا(ص) مقدمه نگاه به آینده های دور در میان آموزه های وحیانی جایگاهی ویژه داشته است. هم در قرآن و هم در کلام رسول خدا(ص) به معارف مهدوی توجهی خاص شده و آیات متعدد و روایات فراوانی شاهد بر این نگاه ویژه است. در مقاله ای دیگر، از چگونگی طرح معارف مهدوی در قرآن گفت وگو شد؛ اما طرح آموزه های مهدوی در سخنان پیامبر اکرم(ص) بحثی مستقل را می طلبد. گستردگی و تنوع روایات نبوی دربارۀ مباحث مهدویت حکایت از عنایت ویژه ای دارد که به این مباحث بوده و تأکید خاص بر انتقال این بخش از تعالیم دینی خاطرنشان می کند. اما بحث از سخنان پیامبر(ص) در این عرصه با دشواری های خاصی روبه رو است؛ دشواری هایی که عمدتاً در ناحیۀ اثبات صدور این سخنان و برخاسته از وضعیت متفاوتی است که مصادر حدیثی از آن رنج می برند. این مقاله را با بحث از گستردگی و تنوع در احادیث نبوی آغاز کرده و در ادامه به مشکلات خاصی می پردازیم که در راه استفاده از این احادیث قرار دارد. گفتار سوم، محورهای مورد تأکید در این احادیث را ترسیم کرده و آموزه هایی را ممتاز می کند که در این احادیث بیشتر مورد توجه بوده اند. گفتار اول. گستردگی و تنوع در احادیث نبوی رسول خدا(ص) نسبت به قرآن وظیفۀ تبیین دارد. در سورۀ نحل به رسولان پیشین اشاره شده، مردانی که به آنان وحی می شد. این نکته را اهل کتاب های آسمانی می دانند و می توان از ایشان جویا شد: (وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالاً نُوحِی إِلَیْهِمْ فَسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِن کُنتُم لَا تَعْلَمُونَ * بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ)؛ (نحل: 43 - 44) و پیش از تو [هم] جز مردانى که بدیشان وحى مىکردیم گسیل نداشتیم. پس اگر نمىدانید، از پژوهندگان کتاب هاى آسمانى جویا شوید، [زیرا آنان را] با دلایل آشکار و نوشتهها [فرستادیم] و این قرآن را به سوى تو فرود آوردیم، تا براى مردم آن چه را به سوى ایشان نازل شده است توضیح دهى، و امید که آنان بیندیشند. رسول خدا(ص) وظیفۀ تبیین همۀ آموزه های قرآنی را بر عهده دارد و باید اشارات قرآنی دربارۀ مهدویت را چنان توضیح دهد که برای مخاطبان تا روز قیامت ابهامی نمانده و نیازهای آیندگان نیز پاسخ گیرد. ضرورت تبیین معارف مهدوی از سوی رسول را به گونه ای دیگر نیز می توان توضیح داد. دین با رسول به کمال رسیده و تمامی آموزه های آن در عصر رسول عرضه شده است.[1] اوست که باید این همه را به جانشینانش و به دیگر مردمان بیاموزد. این گستردگی در آموزش های مهدوی رسول را نه تنها با این نوع استدلالات، بلکه با توجه به میزان روایات و تنوع منقولات رسول در این حوزه می توان یافت. حجم روایات نبوی و تنوع آن ها حکایت از تلاش پیامبر اکرم(ص) برای پرداختن به همۀ ابعاد موضوعات مهدویت عامه و خاصه دارد، آن هم با تأکید و تکرار بسیار. گفتار دوم. مشکلات خاص در مصادر احادیث نبوی با وجود فراوانی احادیث پیامبر(ص) در موضوعات مختلف مهدوی، استفاده از آموزه های نبوی با دشواری خاصی همراه است. منع از کتابت حدیث و جعل گستردۀ آن بی سر و سامانی و آشفتگی خاصی را در مصادر حدیث پدید آورد؛ بی سروسامانی ای که در کمتر حوزه ای از حوزه های معارف دینی می توان سراغ گرفت. این سطح از نابسامانی حاصل وجود انگیزه های مختلفی است که در جعل احادیث آخرالزمانی دخالت داشته است. وجود انگیزه های مختلف برای جعل و وضع باید به دقت و سخت گیری در پذیرش سند بینجامد، همان گونه که فقدان انگیزه می تواند زمینه ساز تساهل و تسامح در پذیرش آن باشد. یکم. مشکلات مصادر اهل سنت ممانعت از نوشتن احادیث نزدیک به یک قرن ادامه یافت و حتی پس از رفع آن توسط عمر بن عبدالعزیز از میان اهل سنت رخت برنبست و تا عصر منصور دوانیقی و تدوین موطأ توسط مالک عملاً برقرار بود. این ممنوعیت در کنار انگیزه های سیاسی و اجتماعی برای جعل حدیث، وضعیت بغرنجی را برای احادیث اهل سنت پدید آورد (برای بحث تفصیلی در این باره نک: عاملی، 1415: ج1، 15 - 179؛ و احمدی میانجی، 1419: ج1، 357 - 689). بخاری _ مؤلف معتبرترین کتاب روایی اهل سنت _ هنگامی که از چگونگی تدوین کتاب خود خبر می دهد از جمع آوری ششصدهزار حدیث در وهلۀ اول و سپس کنار گذاردن پانصد و نود هزار حدیث آن می گوید (نک: مدیر شانه چی، 1362: 40 و 50).[2] سخن بخاری تصویری روشن از وضعیت حدیث در عصر تدوین به دست می دهد. مصادر حدیث اهل سنت در بحث مهدویت نیز گرفتار چنین مشکلاتی هستند. این مصادر را می توان بر دو دستۀ کلی مصادر عام و کتب فتنه ها تقسیم کرد. مراد از مصادر عام کتاب هایی هستند که به مباحث آخرالزمانی اختصاص نداشته و تنها بخشی از آن مشتمل بر چنین احادیثی است؛ مانند کتاب مسند احمد بن حنبل. اما کتاب های مربوط به فتنه مستقیماً به این بحث مربوط هستند؛ کتاب هایی مانند الفتن نوشتۀ نعیم بن حماد بن معاویه مروزی، الفتن نوشتۀ ابوصالح سلیلی، السنن الواردة فی الفتن نوشتۀ ابوعمرو الدانی و همچنین ملاحم ابن منادی. بهره گیری از احادیث این دو دسته کتاب به سادگی امکان پذیر نیست؛ زیرا: 1. بسیاری از اصحابِ ناقل احادیث مهدوی، قابل اعتماد نیستند؛ کسانی مانند ابوهریره، عبدالله بن عمرو بن العاص، کعب الاحبار، وهب بن منبة و انس بن مالک. 2. در بسیاری از موارد، رجال اهل سنت برای ما قابل شناسایی نبوده و مبانی و مراجع توثیق ایشان برای ما مقبول نیست. 3. برخی مصادر عام اهل سنت از قوت و اعتبار بهتری برخوردارند، مانند صحیح بخاری و صحیح مسلم، اما احادیث مهدوی عمدتاً در این کتب فراهم نیامده اند. کتاب هایی مانند مسند احمد بن حنبل، مسند بزّاز، سنن ابی داوود، مسند ابویعلی و المعجم الکبیر که حجم زیادی از احادیث مهدوی را در خود جای داده اند از اعتبار و قوت چندانی برخوردار نیستند. 4. در کتب اولیۀ حدیث در کنار فرمایشات پیامبر(ص) سخنان صحابه نیز ذکر شده است و باید توجه داشت که این سخنان از حجیتی و اعتباری برخوردار نبوده و باید میان آن ها و سخنان رسول خدا(ص) فرق نهاد. همچنین بسیاری از محدثین از قضاوت در صحت و سقم احادیث دوری جسته و صرفاً مطالب مرتبط با موضوع را نقل می کنند. برای مثال ابن حماد در اواخر جزء پنجم کتاب الفتن خود به نقل روایاتی پرداخته که از نام و خصوصیات مهدی(عج) سخن گفته اند. این روایات مشتمل بر مضامین متناقض هستند و در آن ها مهدی از فرزندان علی، از فرزندان عباس و حتی از بنی امیه برشمرده شده است و همچنین عمر بن عبدالعزیز و یکی از فرزندان عبدشمس و باز خود عیسی مسیح همگی به عنوان مهدی ذکر شده اند. البته ابن حماد در کنار نقل ها، روایات متعددی را آورده که مهدی(عج) را از فرزندان علی(ع) و فاطمه(س) و حتی از فرزندان حسین بن علی(ع) به شمار آورده اند. او در مورد نام مهدی نیز روایات بسیاری از رسول خدا(ص) نقل کرده که مهدی هم نام رسول خدا(ص) است، اما در کنار این نقل ها روایاتی را نیز آورده که او هم نام پدر حضرت علی(ع) است. 5. پیش تر گفته شد که مباحث حوادث آخر الزمان می تواند عرصۀ خیال پردازی نیز باشد. مروری بر روایات وارده دربارۀ خرِ دجّال و ابعاد محیرالعقول آن و همچنین منقولات غریب دربارۀ دابة من الارض، داستان جساسه، قصۀ ابن صیاد و احوالات یأجوج و مأجوج هیچ شباهتی به سخن حکیمی چون رسول خدا(ص) ندارد و صرفاً زادۀ تخیل ناب و بی حساب است. در این پیش گویی ها برخی از صحابه و تابعین نیز مشارکت دارند؛ صحابه مانند ابوهریره و عبدالله بن عمرو بن العاص که سابقۀ طولانی شاگردی در نزد کعب الاحبار یهودی داشته اند.[3] دوم. مشکلات مصادر حدیثی شیعه تأکید بر نوشتن و راهبری ائمه: در نهضت تدوین حدیث موجب شد احادیث شیعه از آفات بسیاری دور بماند. حدیث شیعه با تکیه بر نوشتن و با تأکید ائمه بر نقل توأم با اسناد، از بسیاری از مشکلات محدثین اهل سنت به دور ماند. شناسایی دروغ گویان و ارزیابی رجال از سوی ائمه: و همچنین از سوی محدثین شیعه نیز در این حرکت تأثیر بسزایی داشت. در عصر امام رضا(ع) برخی اصحاب مانند ابن ابی عمیر، صفوان، بزنطی و جعفر بن بشیر دست به تجمیع احادیث و تدوین جوامع اولیه زدند و در این جوامع از غیرثقات حدیثی نقل نکردند. این تسویه را رجالی مانند یونس بن عبدالرحمن با دقت های محتوایی پی گرفتند و با مقایسه منقولات مشکوک با مسلّمات کتاب و سنت به نقض و ابرام آن ها پرداختند. با این همه، شیعه نیز از آسیب های جعل و تحریف مصون نمانده است. تکیه بر مصادر و روات اهل سنت، مسامحه در نقل از افراد متهم به غلوّ و ضعیف و همچنین استفاده از کتاب ها و نوشته هایی که مصادر و منابع ناشناخته ای دارند همگی از عواملی هستند که اعتبار احادیث شیعی در عرصۀ مهدویت را تهدید می کنند. 1. تکیه بر مصادر اهل سنت فضای علمی در عصر تدوین چندان دچار مرزبندی شیعه و سنی نبود و راویان حدیث برای دستیابی به سخنان معصوم: در نزد استادانی با مذاهب گوناگون حاضر می شدند. این رویه حتی در نقل از کتاب های معتبر مذاهب مختلف متداول بود و مروری بر نقل های کتاب هایی مانند الغیبة طوسی، کشف الغمة و مجمع البیان به روشنی این اخذ و استفاده را نشان می دهد. بزرگانی چون سید بن طاووس پا را فراتر گذارده و با گزینش روایات سه کتاب الفتن از نعیم بن حماد، ابوصالح سلیلی و ابن زکریا کتاب ملاحم خود را پدید آورد. در میان این مصادر، کتاب الفتن ابن حماد بیشتر مورد توجه بوده است؛[4] زیرا نقل های او کمتر بوی تعصب داشته و قابل اعتمادتر به نظر می رسد. افزون بر این، او اولین کسی است که بحث فتن را به صورت مسند درآورد و کتاب او را برخی قدیمی ترین متن روایی در بحث فتن محسوب کرده اند. نعیم بن حماد در دورۀ فترت عباسیان و درگیری های امین و مأمون و همچنین در عصر سبزپوشی عباسیان و تلاش آنان برای جلب علویان به سوی خویش است. او از علی و امام باقر(ع) نقل های بسیاری دارد. اما به هر حال کتاب او همانند سایر کتاب های حدیثی اهل سنت مشکلات عدیده ای دارد و حتی نقل های او از امامان شیعه عمدتاً با طریق های ضعیف و ناپذیرفتنی است. شاید اخذ از کتاب های اهل سنت در عرصۀ روایات مهدوی امتیازاتی نیز داشت؛ زیرا در این بخش ، اهل سنت و مخالفان از نکاتی گفت وگو و به مطالبی اقرار می کردند که از مبانی اعتقادی شیعه محسوب می شد. اما استفادۀ امروز ما از این احادیث و استناد به آن ها با دشوارهای خاصی همراه است که پیش تر از آن سخن گفته شد. 2. مسامحه در نقل از افراد ضعیف و متهم به غلوّ شیعه در برخی دوره ها با مشکل غلوّ روبه رو بوده و بزرگان کلام و فقه شیعه در پیراستن اعتقادات شیعه از این انحراف تلاش بسیاری کرده اند. محدثین قم در برخورد با مسئلۀ غلوّ چنان پیش رفتند که برخی از محدثین مشهور را با چنین اتهاماتی از شهر خود بیرون راندند. رجالیین شیعه مانند ابن الغضائری و نجاشی نسبت به این انحراف حساسیت خاصی به خرج داده و بسیاری از محدثین نامی را با چنین اتهامی جرح کرده اند. این رویکرد باعث شد منقولات افراد ضعیف و متهم به غلو در فقه شیعه ارجی نیابد و در حاشیه قرار گیرد. بر این رویکرد باید در عرصۀ احادیث مهدوی سخت پای فشرد؛ زیرا یکی از عرصه های غلوّ و خیال پردازی حوادث آخرالزمان و داستان های غریب آن است. در احادیث مهدوی کم نیستند رواتی که چنین اتهامی را بر خود دارند؛ رواتی چون محمد بن علی همدانی معروف به ابوسمینه، محمد بن حسان رازی، عمرو بن شمر، منخل بن جمیل و حتی جابر بن یزید جعفی. وجود انگیزه های گوناگون در جعل احادیث مهدوی باید به دقت و حساسیت بیشتر نسبت به چنین اتهاماتی باشد؛ زیرا ذهن خیال پرداز و اهل اغراق بیش از آن که در عرصۀ فقه و احکام، جایی برای جولان بیابد در فضای حوادث آخرالزمانی و منقبت های آن چنانی حرکت خواهد کرد و تساهل و تسامح در حفظ و نقل خواهد داشت. فقیه در استنباط احکام بر روایتی تکیه نمی کند که راوی مجهولی در آن حضور دارد. احراز صدور ضرورتی است آغازین در رسیدن به حجت و جرأت یافتن بر اسناد و استناد. تفقه در احادیث مهدوی نیز اگر به قصد اسناد و استناد است باید با چنین دغدغه ای توأم گردد. بسیاری از روایات مهدوی از چنین ضعفی رنج می برند و فقیه ناچار است پس از فحص تام از وضع روات واقع در سند اگر راهی برای احراز صدور نیافت چنین سخنی را به وادی اسناد و استناد راه نداده و جز در مقام تأیید از آن بهره نگیرد. 3. تحقیق در اعتبار مصادر متأخر حدیثی در میان مصادر احادیث مهدوی، برخی شناخته شده اند؛ کافی، غیبت نعمانی، غیبت طوسی و کمال الدین مهم ترین این منابع به شمار می روند. اما بسیاری از روایات مهدوی از کتاب های متأخر نقل می شوند؛ کتاب هایی مانند تأویل الآیات الظاهرة، التنزیل و التحریف، منتخب البصائر و تأویل ما نزل فی النبی و آله. نقل از این کتاب ها نیازمند دقتی فزون تر در وضعیت آن هاست. کتاب تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة نوشتۀ علی استرآبادی است که در قرون نه و ده زیسته است. کتاب همان گونه که از نامش پیداست در بیان فضائل معصومین: نگاشته شده و روایاتی را گرد هم آورده که برخی آیات را بر معصومین تأویل کرده و فضیلتی را بر ایشان ثابت می کند. روایات این کتاب عمدتاً از تفسیر منسوب به امام عسکری، تفسیر قمی، تفسیر علی بن ماهیار، مجمع البیان، کافی و همچنین از کتاب هایی مانند کنزالفوائد کراجکی و مصباح الانوار است. مؤلف کتاب اول معلوم نیست و مؤلف تفسیر قمی نیز مسلماً علی بن ابراهیم قمی نبوده است. روایات کنزالفوائد نیز معمولاً مرسله هستند و غیر قابل استناد. مؤلف کتاب اخیر یعنی مصباح الانوار نیز ناشناخته است. کتاب التنزیل و التحریف نگاشتۀ احمد بن محمد بن سیار معروف به سیاری است. شیخ طوسی و نجاشی او را ضعیف و فاسد المذهب شمرده (نجاشی، 1416: 80؛ طوسی، 1417: 57)[5] و از نویسندگان آل طاهر دانسته اند. تعابیر شیخ و نجاشی دربارۀ او نشان از متهم بودن این فرد به غلو دارد. منتخب البصائر نوشتۀ حسن بن سلیمان حلّی _ عالم شناخته شده شیعی در قرن هشتم _ است. نوشتۀ او خلاصه ای است از کتاب بصائر الدرجات سعد بن عبدالله قمی محدث مشهور شیعه در قرن سوم (نجاشی، 1416: 177). کتاب سعد بن عبدالله به دست ما نرسیده و منتخب البصائر خلاصه و گزیده ای از آن کتاب است. شاید با وجود در دسترس نبودن کتاب سعد بتوان تشخیص حسن بن سلیمان را پذیرفته و منقولات او از این کتاب را سخنان سعد بن عبدالله تلقی کرد، اما مشکل این جاست که حسن بن سلیمان به گزینش مطالب کتاب بصائر الدرجات اکتفا نکرده و آن چه را که مرتبط با مطالب دانسته در ادامه به کتاب افزوده است. این مطالب متفاوت، یکی از مهم ترین مصادر روایت غریب و متفاوت در بحث مهدویت است. منقولات کتاب از بصائر الدرجات سعد بن عبدالله غالباً مشابه با مطالب کتاب بصائر الدرجات مرحوم محمد بن حسن صفار است که شکی در اعتبار و انتساب آن به مؤلفش نیست، اما افزوده های حسن بن سلیمان از وضعیتی متفاوت برخوردارند و مشتمل بر غرایب بسیار. کتاب تأویل ما نزل فی النبی و آله به عالم معروف شیعه محمد بن عباس بن علی معروف به ابن جُحام منسوب است (همو: 379؛ طوسی، 1417: 423).[6] این کتاب به دست ما نرسیده و آن چه نشر یافته، قطعاتی از آن است که برخی محققان از کتب مختلف گرد هم آورده اند.[7] ابن جحام در این کتاب تلاش کرده تا همۀ منقولات شیعه و اهل سنت در تأویل آیات در حق پیامبر و خاندانش را یک جا گرد هم آورد. آن چه از این کتاب ارزشمند به جای مانده عمدتاً مشتمل بر مطالبی است که از مسلّمات بحث مهدویت به شمار آمده و کمتر می توان در آن از غرایب سراغ گرفت. آن چه در بررسی احادیث مهدوی باید همواره در نظر داشت، لزوم هماهنگی این احادیث با قرآن و با روایات قطعی است. آن چه از معصومین: در نقد روایات آموخته ایم توجه به لزوم هماهنگی هر نقل با قرآن و سنت مسلم است و باز خود فرموده اند که هر سخنی که در آن حقانیت و نورانیتی نباشد سخن آنان نیست؛ حقانیتی که نشانۀ آن استواری سخن، هماهنگی و انسجام آن است و نورانیتی که علامت آن راهگشایی سخن است و توجه آن به اجمال ها و اشکال ها. بسیارند منقولاتی که شباهتی به احادیث معصومین: ندارند و ضعف و سستی در عبارت و تهافت در متن به بطلان اسناد حکم می کند؛ منقولاتی که بیشتر به سخنان قصه پردازان و نقالان شبیه اند تا سخنان صادر شده از مصدر حکمت. گفتار سوم. محورهای مورد تأکید در سخنان رسول خدا (ص) و تحلیل آن ها در سخنان رسول(ص) توجه به تمامی ابعاد مهدویت را می توان یافت، اما برخی آموزه ها مکرراً مورد توجه و توضیح قرار گرفته اند که حاکی از اهمیت خاص آن هاست و ما در این جا به آن ها اشاره می کنیم: 1. مهدی از اهل بیت پیامبر و از عترت اوست او فرزند علی و فاطمه(ع) است و از فرزندان حسین بن علی(ع) ؛[8] پس از نزول آیۀ تطهیر پیامبر اکرم(ص) به طور مکرر تعبیر اهل بیت را بر علی(ع) ، فاطمه(س) و فرزندان آن دو تطبیق کرد. این تطبیق را همگان درروایاتی مانند حدیث ثقلین و حدیث سفینۀ نوح درمی یافتند و تعبیر اهل بیت برای یاران پیامبر(ص) مصادیق کاملاً مشخصی داشت. هنگامی که پیامبر(ص) ، مهدی را از اهل بیت برمی شمرد، همگان او را فرزند علی و فاطمه تلقی می کردند، گرچه پیامبر گاه بر همین نکته نیز تصریح می نمود. معرفی مهدی(ع) به عنوان یکی از اهل بیت تأکیدی است دوباره بر جایگاه خاص و محوری این خاندان. اگر به آینده امیدی هست تا ابرهای سیاه به کنار روند، آن که این ابرها را کنار خواهد زد فردی از همین خاندان است. هدایت شده ای که نجات را به ارمغان خواهد آورد، از اهل بیت است. در برخی روایات، پیامبر به حسین(ع) اشاره کرده و مهدی(عج) را از نسل او برمی شمارد. این بیان سندی به دست آیندگان می دهد بر بطلان مدعیان مهدویت از بنی الحسن. 2. او هم نام رسول خدا(ص) است و سیره و رفتارش همانند اوست[9] تکرار بسیار این مطلب از سوی رسول خدا(ص) که نام مهدی نام اوست و رفتارش همانند او (اسمه اسمی) دو نکته را در خود دارد: اول، توجه دادن به این مطلب که وضعیت مهدی(ع) همانند اوست و گویی این رسول است که دوباره دعوت خود را آغاز کرده و دوباره به اسلام دعوت می کند؛[10] دوم، بر زبان نیاوردن و عدم تصریح به اسم مهدی(ع) نوعی اشاره است به این حقیقت که نام او برده نمی شود. این سخن در کلام ائمه: توضیح بیشتر یافته و دلیل عدم تصریح به نام مهدی(عج) جلوگیری از ایجاد حساسیت نسبت به امام(ع) و فراهم شدن زمینه پی گیری برای یافتن اوست. 3. غیبت های کوتاه مدت و بلندمدت حجت خدا[11] و مشکلات برآمده از آن برای پیروان او[12] معاصرت و همراهی با حجت های خدا امکان بزرگی است که می تواند به درکی عمیق و بجا از معارف دینی بینجامد و رشدی سریع در حرکت را موجب شود. اما قدرنشناسی، کندی و سستی در استفاده از هدایت های ایشان می تواند به شکل گیری شخصیت های خام و ضعیفی بینجامد که با غیبت، مرگ یا شهادت آن بزرگان به تحیّر و تردید در حرکت یا حتی به بازگشت از مسیر مبتلا شوند. توجه دادن به غیبتی که ناگزیر است می تواند نگاهی درست به آینده در مخاطب ایجاد کرده و آمادگی ذهنی و روحی مناسبی را سبب شود. 4. تعظیم و تکریم مؤمنانی که در غیبت حجت صبوری خواهند کرد[13] رسول خدا(ص) به بزرگداشت کسانی می پردازد که بدون دسترسی به حجت های خدا ایمان آورده و بر یافته هایشان پایداری می کنند. این تکریم، مخاطبان و همراهان رسول اکرم(ص) را از این وهم نجات می دهد که همراهی و مصاحبت با رسول امتیازی محسوب نمی شود، بلکه معیار امتیاز قوت ایمان است و شدت یقین. آن ها که در حجاب از حجت و صرفاً با تکیه بر عقلانیت و جوشش درونی حرکت کرده و به ایمان و یقین می رسند و بر یافته هایشان صبوری می کنند جایگاهی برتر از مصاحبان رسول الهی دارند. سخنان رسول(ص) توهم ها را برطرف کرده و معیارهای امتیاز را گوشزد می کند و برای غایبان از حجت نیز این بشارت را دارد که تنهایی و غربتشان می تواند سکوی پروازی بلندتر باشد و فرصتی برای اجر بیشتر. 5. ظهور هنگام یأس و پس از غلبۀ فساد و تباهی رخ خواهد داد[14] این تصویر از آینده، مخاطبان رسول(ص) را از یک سو متوجه و آماده شرایط متفاوتی می کند که مسلمین در آینده خواهند داشت و از سوی دیگر، به ایشان این امید را می دهد که درست آن جا که امیدها پر می کشد و چشم ها جز سیاهی را نمی بیند می توان امید داشت که نجات و نور در راه است و باید منتظرانه برای رسیدن آن کوشید. 6. خروج در آخر الزمان مراد از آخرالزمان، برهه ای از تاریخ بشر است که پیش از نابودی زمین و برپایی قیامت قرار دارد. قیام قائم و برپا شدن حکومت عدل، اوج تاریخ هدایت و ولایت است و زمین در آخرین لحظه های خود حکومت عدل و قسط را تجربه خواهد کرد. این روایات، از وقوع قتل و کشتار پس از رحلت حجت خدا خبر می دهد و این که خوبان و خوبی ها از زمین کوچ می کنند[15] و زمین پر از سیاهی است که محکوم به نابودی شده و قیامت برپا می شود.[16] این بیانات از یک سو بر اضطرار زمین به حجت تأکید دارد و لزوم و اضطرار به امام را با زبانی دیگر گوشزد می کند. بدون حضور حجت خدا(ع) امیدی به ادامه نیست و خوبان باقی مانده با نسیم لطف و رحمت الهی به عالم دیگر کوچ کرده و بدان میوۀ بدی های خود را چیده و حوادث هولناک قیامت را شاهد خواهند بود. 7. در آخر الزمان شرایط خشن و پر اضطرابی خواهد بود روایات نبوی از جنگ ها و ابتلائاتی در زمانی نزدیک به ظهور حجت خدا(ع) خبر می دهد (نک: الهیئة العلمیة ... ، 1428: ج2 و 3). بسیاری از این اخبار دچار مشکلات سندی یا دلالی هستند، ولی قدر مسلّم این است که فضای عمومی جوامع در آن زمان، پرحادثه و پراضطراب خواهد بود. همان گونه که پیش تر گفته شد، ترسیم آینده ای شیرین و آرام در ورای تلخی ها و تلاطم ها نوعی نگاه مثبت را به مخاطبان رسول منتقل می کرد؛ نگاهی که در آن در متن سختی و خشونت به آینده ای متفاوت امید داشت و برای آن می کوشید. 8. از فتنه های غریبی سخن گفته شده است، آن هم با زبانی عجیب بخش بزرگی از احادیث منسوب به رسول خدا(ص) دربارۀ فتنه هایی است که سرشار از حوادث غیرطبیعی هستند؛ حوادثی مانند خروج دجال، ویژگی های سفیانی و فرو رفتن سپاه او در زمین، بیرون آمدن دابة الارض، هجوم یأجوج و مأجوج و طلوع خورشید از محل غروبش (نک: همو: ج3). در تمامی این حوادث زبان گفت وگوی متفاوتی را می توان در بیانات رسول خدا(ص) شاهد بود. در این بیانات، گاه از حوادثی مانند خروج دجال سخن گفته شده که ما خود را با موجودی با خلقتی متفاوت و قدرت های فراتر از انسان روبه رو می بینیم و گاهی نیز از دجال به عنوان یکی از مهم ترین دغدغه های انبیای پیشین یاد می شود[17] و سخن از دجال هاست، نه فرد مشخصی در آخر الزمان. این وضعیت دربارۀ فتنه های دیگر هم شواهد مهمی دارد. آیا سفیانی فرد خاص و مشخصی است یا حکایتی است از تیپی خاص. بیشتر روایات فرض اول هم ساز هستند، ولی فرض دوم نیز دارای شواهدی جدی است.[18] به بیان دیگر، آیا فتنه ها و حوادث وعده داده شده، حکایت از واقعیتی مشخص است یا سخنی است کلی که می تواند در زمان های مختلف در قالب های متفاوت شکل بگیرد. البته پذیرش توأم هر دو فرض هم ممکن است که در این صورت میان دو دسته بیان جمع خواهد شد؛ یعنی هم تحقق خارجی دجال اعور و سفیانی و... پذیرفته و هم این امور را به عنوان جلوه هایی از تحقق بُعدی خاص از باطل می پذیریم. البته در این صورت این احتمال خواهد بود که اصل تحقق این نماد باطل را از علایم قطعی ظهور بدانیم و تحقق آن شکل خاص _ دجال اعور و قیام مردی از تبار عبدشمس _ را علامتی محتوم تلقی نکنیم (برای توصیف دجّال اعور، نک: الهیئة العلمیة، 1428: ج3، 51 - 68، و برای سفیانی همو: ج2، ص 257 - 266 و 387 - 398).[19] 9. توصیف ظاهر مهدی(عج) و رفتارهایش[20] در برخی روایات نبوی از خلقت و سیمای مهدی(عج) خبر داده شده است؛ توصیف کسی که هنوز به دنیا نیامده است. این توصیفات از دهان مخبری صادق مخاطب را به باوری محکم تر به مهدی(عج) می رساند و قطعیت وعده و موعود را در دل ها می نشاند. 10. نزول حضرت عیسی(ع) و همراهی اش در قیام با مهدی(عج) و اقامۀ نماز پشت سر آن حضرت[21] نزول عیسی از آسمان و همراهی او با مهدی(عج) می تواند اتمام حجتی بر پیروان بسیار او باشد. از میان اهل کتاب، مسیحیان به تصریح قرآن از زمینۀ مناسب تری برای هدایت برخوردارند[22] و نزول مسیح می تواند هم کمک های ارزشمند این عبد صالح و پیامبر عظیم الشأن خدا را با مهدی(عج) همراه کند و هم بر امتی بزرگ اتمام حجت نماید. سخن رسول خدا(ص) در باب نزول عیسی(ع) برای یاری مهدی(عج) از یک سو پاسخی است به ادعای منجی بودن مسیح و از سوی دیگر اشاره ای دارد به عظمت مهدی(عج) که حتی بر پیامبر اولوالعزمی مانند عیسی(ع) نیز مقدم بوده و امام اوست. اوست که برای نصرت مهدی(عج) می آید و باز اوست که به مهدی(عج) اقتدا می کند. 11. یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً این تعبیر مشهورترین بیانی است که دربارۀ مهدی(عج) وارد شده و پیامبر خدا(ص) بارها آن را تکرار کرده است. این عبارت کوتاه نکات متعددی را در خود جای داده است: الف) قسط و عدل و همچنین جور و ظلم هم معنا نیستند در لفظ قسط، مفهوم سهم و نصیب نهفته است (فیومی، بی تا: ج2، 503) و برقراری قسط به معنای دادن سهم و نصیب هر چیز و هرکس است. اقامۀ قسط با این پیش فرض است که هر کس و هر چیزی بر اساس خلقت خویش سهم و نصیبی دارد و ما باید در رفتار خویش این حق را ادا کنیم. جَور خروج از این رفتار و ندادن این حقوق است. جور حتی در جایی محقق می شود که ظلمی در کار نیست که علی(ع) در پاسخ به مالک و یارانش که از او می خواستند تا سهم ایشان از بیت المال را به زیاده خواهان دهد. می فرمود: «أَ تَأْمُرُونِّی أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالْجَوْر» (شریف رضی، 1414: 183)؛ آیا از من می خواهید تا پیروزی را با جور طلب کنم؟» علی(ع) با رضایت اینان نیز نمی خواهد سهم ایشان را به زیاده خواهان دهد. این ظلم نیست، که رضایت صاحبان اموال هست، اما جور هست که این نصیب آنان است نه سهم زیاده خواهان. در نگاه شیعه، حکومت و حکم رانی جز در پرتو حکومت معصوم(ع) در جایگاه خود قرار نمی گیرد. این حکومت مهدی(عج) است که نه تنها ظلم و تعدی را می زداید، بلکه با هر کس و هر چیزی همان گونه که حق اوست و متناسب با آفرینشش رفتار خواهد کرد. آن جا که مقام معصوم در اختیار غیر او باشد چنین سطحی از قسط و عدل شکل نخواهد گرفت و جهل یا ظلم حاکم و حکومت، مردمان را از چنین قسط و عدلی محروم خواهد کرد. ب) تصویر و توقع مؤمن از حکومت دینی روایت نبوی سطح آرزوهایی را ترسیم می کند که می توان در زندگی این دنیا داشت. برپایی قسط هدفی است که تمامی انبیا برای برپایی آن توسط مردم آمده بودند. این تصویر است که مؤمن را در برابر هر حکومتی ناراضی می کند، حتی اگر مظهر عدالت اجتماعی و رفاه باشد. این سطح توقع و این حد از گشایش و فرج را جز در حکومت معصوم نمی توان یافت و مؤمن منتظر چنین گشایشی است. انتظار مؤمن، انتظار شکل گیری چنین گشایشی است و تلاشی که از او خواسته اند زمینه سازی برای چنین حرکتی است. ج) تصویر امیدساز و نشاط آفرین وعدۀ غلبۀ حتمی حق بر باطل و استقرار حکومت عصمت امیدساز است و حرکت زا. تصویری که رسول از آینده به دست داده همواره فروغ امید به رفع ظلم و اقامۀ حق را در دل مسلمانان زنده داشته و در هنگامه های رنج و بیداد فضایی برای نجوا، توسل و آرامش فراهم آورده و زمینه ای برای تلاش و حرکت ساخته است. 12. او حکومتی خواهد داشت کوتاه، اما سرشار[23] وفور نعمت، شکوفایی استعدادها، اعتلای کلمۀ حق، پاک شدن زمین از پلیدی، غنا و بی نیازی مردمان و رضایت همگان جلوه هایی هستند از جمال این حکومت الهی. این تصویر، ثمرۀ حکومت حجت خداست. این جوشش زمین و بارش آسمان[24] همان چیزی است که در قرآن بر ایمان و پایداری بر تقوا و بر برپایی کتاب های الهی وعده داده است. کوتاهی این حکومت، نشان از سرعت رویشی است که در پرتو حکومت معصوم حاصل می شود؛ زمین در زمانی کوتاه با این همه ظلم و بیداد و نامرادی به اوجی می رسد که برای گرفتاران غیبت آرزویی فراتر از تصور است. نتیجه رسول خدا(ص) در احادیث مهدوی افزون بر تبیین معارف، تلاش کرده است جایگاه محوری عترت را گوشزد کند و بر این نکته تأکید ورزد که سیره و رفتار او با حکومت عترت او برقرار خواهد شد. او همچنین مؤمنان را برای دوره هایی آماده می کند که حجت های خدا در جایگاه خود قرار نداشته یا در دسترس نیستند. او مشکلات و راه های نجات را نشان داده و امید می دهد که ظهور هنگام یأس، و پیروزی پس از غلبۀ فساد و تباهی رخ خواهد داد و در متن نومیدی می توان و باید امیدوار بود و تلاش کرد. پی نوشت ها: [1]. (الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی ...) (مائده: 3). [2]. با وجود این میزان دقت، در کتاب بخاری فقط از صحابی بی اعتباری مانند ابوهریره قریب به چهارصد حدیث نقل شده است (ابوریه، 1965: 120). بهترین تحقیق دربارۀ اعتبار ابوهریره و احادیثش و همچنین اطلاعاتی بسیار مفید دربارۀ محدثین بسیار مشهور اما بی اعتباری مانند کعب الاحبار، وهب بن منبة و عبدالله بن عمرو بن العاص را در همین کتاب می توان یافت. [3]. تفصیل این بحث را در دو کتاب دانشمند بزرگ اهل سنت شیخ محمود ابوریه با نام های الاضواء علی السنة المحمدیة و ابوهریره شیخ المضیرة بجویید. [4]. نعیم بن حماد بن معاویه، خراسانی و از اهالی مرو بوده است. در عراق و حجاز به تحصیل علم و آموختن احادیث پرداخت و در مصر سکنا گزید. نوشته های حدیثی بسیاری داشته که معروف ترین آنها کتاب الفتن است. در زمان معتصم و در فتنۀ خلق قرآن حاضر نشد تا مطابق میل حکومت نظر دهد و بدین سبب او را به زندان انداختند و او در زندان جان سپرد. در اعتبار او سخن بسیار است؛ دارقطنی او را امام در سنن می داند، ولی او را کثیرالوهم می شمارد (خطیب بغدادی، 1417: ج13، 307). او نسائی را ضعیف دانسته (نسائی، 1406: 241)، برخی نیز او را به دروغ گویی متهم کرده اند (ابن عدی، 1409: ج7، 16). برای دیدن نام جارحین نعیم، نک: حلبی، 1407: 268، و برای دیدن نظرات مختلف دربارۀ او، نک: ذهبی، 1413: ج10، 595 - 602. [5]. تعابیر ابن الغضائری دربارۀ او تندتر است (ابن الغضائری، 1364: 40). [6]. او از کسانی است که نجاشی در وصفشان گفته است: ثقة ثقة. [7]. این کتاب با تحقیق و تصحیح فارس تبریزیان توسط نشر الهادی در قم چاپ شده است. [8]. حدثنی علی بن الحسین عن أبیه عن فاطمة ان رسول الله(ص) قال لها: المهدی من ولدک (اصفهانی، 1385: 98). عن أم سلمة، قالت: سمعت رسول الله(ص) یقول: المهدى من عترتی من ولد فاطمة (سجستانی، 1410: ج2، 310). عن النبی(ص) : لا تقوم الساعة حتى یلی رجل من أهل بیتی یواطئ اسمه اسمى (شیبانی، 1414: ج1، 376). و عن أبی سعید الخدری قال: قال رسول الله(ص) : والذی نفسی بیده ان مهدی هذه الأمة الذی یصلی خلفه عیسى(ع) منا ثم ضرب بیده منکب الحسین(ع) وقال: من هذا من هذا (ابن عبدالوهاب، بی تا: 56). برای دیدن مجموع این بیانات، نک: الهیئة العلمیة فی موسسة المعارف الاسلامیة، 1428: ج1، ص 81 - 197. [9]. عن جابر بن عبد الله الأنصاری قال: قال رسول الله(ص) : المهدی من ولدی، اسمه اسمی، و کنیته کنیتی، أشبه الناس بی خَلقاً و خُلقاً (صدوق، 1395: 286). و قال رسول الله(ص) : القائم من ولدی اسمه اسمی، و کنیته کنیتی، و شمائله شمائلی، و سنته سنتی، یقیم الناس على ملتی و شریعتی، و یدعوهم إلى کتاب ربی عز وجل (همو: 411). [10]. عن عبدالله بن عطاء، قال: سألت أباجعفر محمد بن علی الباقر، فقلت: إذا خرج المهدی بأیّ سیرة یسیر؟ قال: یهدم ما قبله، کما صنع رسول الله(ص) و یستأنف الاسلام جدیداً (ابن حیون، 1409: ج3، 563؛ نعمانی، 1397: 231). قَالَ الصَّادِقُ(ع) : إِذَا قَامَ الْقَائِمُ(ع) دَعَا النَّاسَ إِلَى الْإِسْلَامِ جَدِیداً وَ هَدَاهُمْ إِلَى أَمْرٍ قَدْ دَثَرَ وَ ضَلَّ عَنْهُ الْجُمْهُورُ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْمَهْدِیُّ مَهْدِیّاً لِأَنَّهُ یُهْدَى إِلَى أَمْرٍ مَضْلُولٍ (ابن فتال، 1375: ج2، 264). [11]. عن النبی(ص) : ... ثم یغیب عنهم إمامهم ما شاء الله، و یکون له غیبتان أحدهما أطول من الأخرى (خزاز رازی، 1401: 150) عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص) : الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً تَکُونُ بِهِ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ تَضِلُ فِیهَا الْأُمَم (صدوق، 1395: ج1، 286 - 287). سید مرتضی رضوی در کتاب مع رجال الفکر، چهل نفر از علمای اهل سنت را نام می برد که به تولد یافتن امام مهدی و زندگی او اعتقاد دارند (نک: رضوی، 1418: 181). [12].قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص) : الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی ... تَکُونُ لَهُ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ حَتَّى تَضِلَّ الْخَلْقُ عَنْ أَدْیَانِهِم (ابن بابویه، 1404: 119). و عنه(ص) : مِنْهُمْ قَائِمُ أَهْلِ ... لَیَظْهَرُ بَعْدَ غَیْبَةٍ طَوِیلَةٍ وَ حَیْرَةٍ مُضِلَّةٍ (خزاز رازی، 1401: 11). [13]. عن النبی(ص) : ... الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ! نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ، فَقَالَ: إِنَّکُمْ لَوْ تَحْمِلُونَ لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُم (طوسی، 1411: 457). و عنه(ص) : یَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ الصَّابِرُ مِنْهُمْ عَلَى دِینِهِ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ (همو، 1414: 485). و عنه(ص) : یَا عَلِیُّ! أَعْجَبُ النَّاسِ إِیمَاناً وَ أَعْظَمُهُمْ یَقِیناً قَوْمٌ یَکُونُونَ فِی آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ یَلْحَقُوا النَّبِیَّ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى بَیَاض (صدوق، 1413: ج4، 366). [14]. عن النبی(ص) : ... إِذَا صَارَتِ الدُّنْیَا هَرْجاً وَ مَرْجاً وَ تَظَاهَرَتِ الْفِتَنُ وَ تَقَطَّعَتِ السُّبُلُ وَ أَغَارَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ فَلَا کَبِیرٌ یَرْحَمُ صَغِیراً وَ لَا صَغِیرٌ یُوَقِّرُ کَبِیراً فَیَبْعَثُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عِنْدَ ذَلِکِ مَهْدِیَّنَا التَّاسِعَ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ(ع) یَفْتَحُ حُصُونَ الضَّلَالَةِ وَ قُلُوباً غُفْلاً ... (خزاز رازی، 1401: 63 - 64). [15]. عَنِ النَّبِیِّ(ص) : قَبْلَ قِیَامِ السَّاعَةِ یُرْسِلُ اللهُ رِیحاً بَارِدَةً طَیِّبَةً فَتُقْبَضُ بِهَا رُوحُ کُلِ مُؤْمِنٍ مُسْلِمٍ وَ یَبْقَى شِرَارٌ یَتَهَارَجُونَ تَهَارُجَ الْحَمِیرِ وَ عَلَیْهِمْ تَقُومُ السَّاعَة (ابن ابی الحدید، 1404: ج15، 263؛ همچنین نک: نیشابوری، بی تا: ج4، 2230؛ طبرانی، 1415: ج5، 198؛ صنعانی، 1403: ج11، ص 381 - 382). [16]. قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص) : لَا یَزْدَادُ الْمَالُ إِلَّا کَثْرَةً وَ لَا یَزْدَادُ النَّاسُ إِلَّا شُحّاً وَ لَا تَقُومُ السَّاعَةُ إِلَّا عَلَى شِرَارِ الْخَلْقِ (راوندی، بی تا: 16؛ ابن ابی الحدید، 1404: ج15، 263). [17]. سمعت أنس بن مالک یقول: إن النبی(ص) قال: ما من نبی الّا وقد أنذر أمته الأعور الکذاب (ابن حزم، بی تا: ج1، 49؛ ابن ابی شیبة، ج15، 128 و 137). قال رسول الله(ص) : انى خاتم ألف نبی و أکثر ما بعث نبی یتبع الّا قد حذر أمته الدجال (شیبانی، 1414: ج3، 79؛ و با همین مضمون نک: همو: ج6، ص 139 - 140؛ قزوینی، بی تا: ج2، 1359؛ حاکم نیشابوری، بی تا: ج4، 536؛ هیثمی، 1408: ج3، 308). [18]. قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ! إِنَّ ثَعْلَبَةَ بْنَ مَیْمُونٍ حَدَّثَنِی عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْمُغِیرَةِ، عَنْ زَیْدٍ الْعَمِّیِّ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ(ع) قَالَ: «یَقُومُ قَائِمُنَا لِمُوَافَاةِ النَّاسِ سَنَةً». قَالَ: «یَقُومُ الْقَائِمُ بِلَا سُفْیَانِیٍّ! إِنَّ أَمْرَ الْقَائِمِ حَتْمٌ مِنَ اللهِ، وَ أَمْرُ السُّفْیَانِیِّ حَتْمٌ مِنَ اللهِ، وَ لَا یَکُونُ قَائِمٌ إِلَّا بِسُفْیَانِیٍ» (حمیری، 1413: 374) در این روایت قائم معرفه و سفیانی به صورت نکره آمده و می تواند مراد از سفیانی برخلاف قائم عنوانی کلی باشد نه فردی مشخص و معهود. [19]. این روایات عمدتاً سند قابل اعتنایی ندارند. [20]. قال رسول الله(ص) : المهدى منّى أجلى الجبهة، أقنى الانف (سجستانی، 1410: ج2، 310؛ طبرانی، 1415: ج9، 176). قال رسول الله(ص) : لیبعثن الله من عترتی رجلاً أفرق الثنایا أجلا الجبهة (ابن عدی، 1409: ج3، 423). و قال رسول الله(ص) : المهدی رجل من ولدی لونه لون عربی و جسمه جسم إسرائیلی على خده الأیمن خال کأنه کوکب دریّ یملأ الأرض ... (سیوطی، 1352: ج2، 63). [21]. قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص) : ... کَیْفَ تَهْلِکُ أُمَّةٌ أَنَا أَوَّلُهَا وَ اثْنَا عَشَرَ مِنْ بَعْدِی مِنَ السُّعَدَاءِ وَ أُولُو الْأَلْبَابِ وَ الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ آخِرُهَا وَ لَکِنْ یَهْلِکُ مِنْ بَیْنِ ذَلِکَ أَنْتَجُ الْهَرْجِ لَیْسُوا مِنِّی وَ لَسْتُ مِنْهُمْ (صدوق، 1378: ج1، 52؛ همو، 1395: ج1، 269). و عنه(ص) : و من ذریتی المهدى إذا خرج نزل عیسى بن مریم لنصرته فقدمه و صلى خلفه (فتال نیشابوری، 1375: 273). [22]. (لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ قالُوا إِنَّا نَصارى ذلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسینَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا یَسْتَکْبِرُون) (مائده: 82). [23]. مدت حکومت حجت خدا(ع) در بیشتر روایات نبوی کمتر از ده سال است (روایات ابوسعید خدری، ام سلمه، ابن مسعود و ابوهریره) و در دو روایت از حذیفه این مدت بیست و چهل سال گفته شده است (نک: صافی گلپایگانی، 1422: ج3، ص 185 - 189). [24]. (وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ) (مائده: 66). (وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ) (اعراف: 96). منابع 1. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة الله نجفی المرعشی، 1404ق. 2. ابن ابی شیبة، عبدالله بن محمد، المصنف، تحقیق و تصحیح: سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، 1409ق. 3. ابن الغضائری، احمد بن الحسین، الرجال، تحقیق: محمدرضا حسینی، قم، دارالحدیث، 1364ش. 4. ابن بابویه، علی بن الحسین، الإمامة و التبصرة من الحیرة، تحقیق: مدرسۀ امام مهدی(عج) ، قم، نشر مدرسۀ امام مهدی(عج) ، 1404ق. 5. ابن حزم، علی بن احمد، المحلی، تحقیق: احمد محمد شاکر، بیروت، دارالفکر، بی تا. 6. ابن حیون، نعمان بن محمد، شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار، تحقیق: محمدحسین حسینی جلالی، قم، جامعۀ مدرسین، 1409ق. 7. ابن عبدالوهاب، حسین، عیون المعجزات، قم، مکتبة الداوری، بی تا. 8. ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، تحقیق: سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، 1409ق. 9. ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، بی جا، نشر البطحاء، بی تا. 10. ______________ ، ابوهریرة شیخ المضیرة، مصر، دارالمعارف، 1965م. 11. احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول، قم، دارالحدیث، 1419ق. 12. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، تحقیق: کاظم مظفر، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385ق. 13. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله محمد بن عبدالله، المستدرک، تحقیق: یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، بی تا. 14. حلبی، برهان الدین سبط ابن العجمی، الکشف الحثیث عمن رمی بوضع الحدیث، تحقیق: صبحی سامرائی، بیروت، مکتبة النهضة العربیة، 1407ق. 15. حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تحقیق: مؤسسۀ آل البیت، قم، مؤسسۀ آل البیت، 1413ق. 16. خزاز رازی،علی بن محمد، کفایة الأثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر، تحقیق: عبداللطیف حسینی کوه کمری، قم، نشر بیدار، 1401ق. 17. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق. 18. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الارنؤوط، بیروت، موسسة الرسالة، 1413ق. 19. راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، النوادر، تحقیق: احمد صادقی اردستانی، قم، دارالکتاب، بی تا. 20. رضوی، سید مرتضی، مع رجال الفکر فی القاهره، بیروت، الارشاد، 1418ق. 21. سجستانی، ابن الاشعث سلیمان ابوداود، سنن ابی داود، تحقیق و تصحیح: سعید اللحام، بیروت، دارالفکر، 1410ق. 22. سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن، الحاوی للفتاوی، مصر، ادارة المطبعة المنیریة، 1352ق. 23. شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، قم، انتشارات هجرت، چاپ اول، 1414ق. 24. شیبانی، احمد بن حنبل، المسند، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1414ق. 25. صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، قم، مکتب المؤلف، 1422ق. 26. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: انتشارات اسلامیه، 1395ق. 27. ________________________________ ، عیون اخبار الرضا، تحقیق: مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، 1378ق. 28. ________________________________ ، کتاب من لایحضره الفقیه، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق. 29. صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، بیروت، المکتب الإسلامی، چاپ دوم، 1403ق. 30. طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الأوسط، تحقیق: طارق بن عوض الله و عبدالحسن بن ابراهیم، بی جا، دارالحرمین، 1415ق. 31. طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق: عبادالله تهرانی و علی احمد ناصح، قم، دارالمعارف الاسلامیه، 1411ق. 32. ________________________ ، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم، مؤسسه نشر الفقاهة، 1417ق. 33. ________________________ ، الامالی، قم، دارالثقافة، 1414ق. 34. عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، دارالهادی، 1415ق. 35. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، 1375ش. 36. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم، منشورات دارالرضی، بی تا. 37. قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، بی تا. 38. مدیر شانه چی، کاظم، علم الحدیث، بی جا، بی نا، 1362ش. 39. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق. 40. نسائی، احمد بن علی بن شعیب، کتاب الضعفاء و المتروکین، تحقیق: محمد ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرفة، 1406ق. 41. نعمانی، محمد بن ابراهیم (ابن ابی زینب)، الغیبة، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، 1397ق. 42. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی تا. 43. الهیئة العلمیة فی مؤسسة المعارف الاسلامیة، معجم احادیث الامام المهدی(عج) ، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1428ق. 44. هیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1408ق. منبع: فصنامه مشرق موعود – شماره 24 انتهای متن/
94/07/16 - 00:51
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 401]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها