محبوبترینها
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798345424
اسلام سیاسی، دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی ایران است
واضح آرشیو وب فارسی:مهر: در گفتگو با محمدباقر خرمشاد عنوان شد:
اسلام سیاسی، دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی ایران است
شناسهٔ خبر: 2583324 - سه‌شنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ - ۰۹:۰۹
دین و اندیشه > اندیشمندان
محمدباقر خرمشاد گفت: یکی از منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران مفهومی است که از آن به‌عنوان «اسلام سیاسی» یاد می کنیم، به تعبیر گفتمانی، دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی اسلام سیاسی است. به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر محمدباقر خرمشاد دکتری علوم سیاسی (گرایش جامعه‌شناسی سیاسی) از دانشگاه لیون فرانسه و عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران است، دکتر خرمشاد پس از مدتی فعالیت به‌عنوان معاون آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه ایران، در سال ۱۳۸۹ به‌عنوان رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی منصوب شد که این مسئولیت تا آبان ماه سال ۹۲ ادامه داشت.وی همچنین سوابق اجرایی دیگری ازجمله: معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاون پژوهشی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، معاون آموزشی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، مسئول دفتر مطالعات سیاسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و دبیری جشنواره بین‌المللی فارابی را در کارنامه خود دارد.با او درباره دیپلماسی فرهنگی و جایگاه آن در نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه در وقایع مرتبط با بیداری اسلامی به گفتگو پرداخته‌ایم، دکتر خرمشاد با تحلیل مبانی قدرت نرم جمهوری اسلامی به بررسی وضعیت رقبای ایدئولوژیک فعلی انقلاب اسلامی در جهان اسلام از تونس تا مصر می‌پردازد، این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.*برخی تحلیلگران، صدور فرهنگی انقلاب را متعلق به دهه اول انقلاب می دانند، در حالی‌که وقایع اخیر منطقه خاورمیانه به‌ویژه کشورهایی همچون عراق و سوریه، نشان داد که این مفهوم همچنان حرف زیادی برای گفتن دارد، با توجه به این فرایند، ریشه‌های صدور فرهنگی انقلاب را در چه حوزه‌هایی می‌توان جستجو کرد؟بحث صدور فرهنگی انقلاب اسلامی ایران با مفهوم دیگری در همین حوزه مرتبط است که از آن به‌عنوان قدرت نرم یاد می کنیم، برای فهم این مسئله مقدمه ای لازم است؛ اساساً نوع قدرتی که در انقلابها و ازجمله انقلاب اسلامی ایران به‌کاربرده میشود و با آن قدرت و نظام مستقر را که دارای قدرت سخت است به تمکین وادار کرده و درنهایت نیز فرو می‌پاشند، «قدرت نرم» است.این قدرت نرم در مقابله با قدرت سخت تعریف می شود، مثلاً در مورد انقلاب اسلامی ایران، رژیم شاه از قدرت سخت متکی بر یک ارتش قدرتمند برخوردار بود که گفته می شد پنجمین ارتش قدرتمند جهان است؛ مجموعه نیروهای سه‌گانه مجهز ارتش و توانمندیهای پلیسی و پلیس مخفی و ساواک، نظام شاهی را مستقر و قدرتمند کرده بود، این نظام همچنین از حمایت خارجی گسترده‌ای از سوی ایالات‌متحده آمریکا (در قامت یک ابرقدرت) و کلیت غرب برخوردار بود.در مقابل این قدرت سخت، انقلابیون نه توان رزمی و نظامی داشتند و نه از پشتیبانی خارجی بهره‌مند بودند، تنها قدرت آن‌ها، قدرت نرم بود، یعنی به‌تدریج اقناعی در مردم پدید آمد که به صحنه بیایند و با توان مردمی، قدرت سخت را به چالش بکشند. درنهایت قدرت سخت شاه و حامیانش در مقابل این قدرت نرم سر فرود آورد، رژیم پهلوی از هم پاشید و ایران از حوزه منافع ملی آمریکا خارج شد، این منبع قدرت نرم و توانمندی‌هایی که در جریان تحرکات انقلابی کسب میشود، در سالهای بعد از انقلاب هم قابلیت بهره‌برداری دارد.بعد از سقوط رژیم پهلوی، قدرتهای بزرگ خارجی به دلیل اینکه منافع خودشان را از دست رفته می دیدند، تلاش داشتند تا توان انقلاب اسلامی ایران را به مرور کم کنند یا اگر بتوانند از بین ببرند در این معادله نابرابر بین انقلاب اسلامی و نظام برآمده از آن یعنی جمهوری اسلامی ایران از یک‌سو و کشورهای غربی و ایالات متحده آمریکا از سوی دیگر، قدرت نرم برگ برنده ایران بوده است.این شکل از قدرت، در قالبهای مختلف ظهور و بروز داشت ازجمله در قالب آنچه من نام آن را «مشارکت تظاهراتی» می گذارم، بدین معنا که علاوه بر مشارکت انتخاباتی که مشارکت مردم از طریق انتخابات محقق میشود، مشارکت تظاهراتی خاص خود را هم دارند؛ مردم در مقاطع مختلف در صحنه حضور داشته‌اند و این حضور توانسته معادله قدرت را به نفع ایران سنگین کند و از سنگین شدن آن به نفع آمریکا و غرب جلوگیری نماید.آنچه توان انقلاب اسلامی ایران را فراملی و فرا منطقهای می کند، توان ایدئولوژیکی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است، انقلاب اسلامی ایران همچون سایر انقلابهای بزرگ دارای یک ایدئولوژی فراملی است که بیرون از مرزهای ایران شناخته شده است، طرفدارانی دارد و مورد فهم و اتکا قرار میگیرد.در نتیجه ایران می‌تواند در کشورهایی که این ایدئولوژی فراملی مورد فهم قرار میگیرد، حضور ایدئولوژیک داشته باشد؛ این ایدئولوژی، اسلامی است و تقریباً در همه کشورهای اسلامی امر شناخته‌شده‌ای است، یعنی اسلام را مبنای مخالفت با وضع موجود نامطلوب قرار می‌دهد و بعد از فروپاشی وضع موجود و نامطلوب، برای داشتن وضع مطلوب طرحی نو مبتنی بر اسلام ارائه می‌دهد.انقلاب اسلامی از ظرفیت دیگری هم بهره‌مند بود که بازتاب یا صدور آن را ممکن می کرد و آن تعلق به یک حوزه تمدنی تلفیقی به نام حوزه تمدن اسلامی و ایرانی است، انقلاب در کشوری با چنین قدمت تمدنی، موقعیتی فراهم می‌آورد که می‌تواند در حوزه‌های فکری، فرهنگی و تمدنی تأثیرگذار باشد.پس‌لرزه‌های زلزله انقلاب اسلامی بلافاصله پس از وقوع، در قلمرو کشورهای اسلامی احساس شد، پایایی و پویایی انقلاب باعث شده تا این تأثیر فرهنگی و تمدنی در طول این سی و شش سال به حیات خود ادامه دهد، به‌ویژه اینکه فرهنگ هسته اصلی انقلاب را تشکیل می‌داد، فرهنگی که مبتنی بر اسلام بوده و با اسلام تعریف میشد.علاوه بر قدرت نرم، دیپلماسی عمومی مفهوم دیگری است که برای فهم بهتر دیپلماسی فرهنگی مورد استفاده قرار می گیرد، این نوع دیپلماسی نقطه مقابل دیپلماسی رسمی است؛ دیپلماسی رسمی استفاده از ظرفیت رسمی کشور در قالب سیاست خارجی و دستگاه وزارت خارجه برای تأمین منافع جمهوری اسلامی ایران از طریق ارتباط‌گیری با محافل رسمی کشورهای میزبان است اما مخاطب دیپلماسی عمومی، دستگاه رسمی کشور میزبان نیست بلکه توده های مردم آن کشورند، منبع این شکل از دیپلماسی «اقناع مبتنی بر قدرت نرم» است.وقتی فرهنگ و اجزای آن در دیپلماسی عمومی پررنگ میشود به دیپلماسی فرهنگی نزدیک میشود، این مفهوم به معنای بهره‌گیری از فرهنگ برای اقناع افکار عمومی جهت همراه شدن، همرنگ شدن و تأیید کردن مسیرهای منافع ملی ایران در آن کشور میزبان است.*همان‌گونه که گفتید مخاطبان دیپلماسی عمومی و فرهنگی ملتها هستند نه دولتها. درنتیجه متولیان آن‌هم باید بیشتر نهادهای غیردولتی باشند؟همین‌طور است، اسلام به‌مثابه بخش بزرگی از این فرهنگ، بین ایران و کشورهای اسلامی مشترک بوده و عناصری از این آیین که هم جنبه ضد استکباری و ضد ظلم داشته و هم واجد ویژگی‌های تمدنی با مفهوم عام است از قابلیت نفوذ در ورای جهان اسلامی برخوردار بود؛ نظام برآمده از انقلاب یک کانون بزرگ فرهنگی و یک قطبیت تمدنی را در کنار خود می‌دید که میتوانست به آن کمک کند تا در ارتباط‌گیری با تودهها در کشورهای میزبان منافع ملی خود را تعقیب کند.در دیپلماسی فرهنگی علاوه بر دستگاه رسمی، کشورها از دستگاه غیردولتی و یا نیمه‌دولتی استفاده میکنند، مثلاً انگلیسی‌ها از فرهنگ و زبان خود در قالب ادبیات و متون علمی آلمان از انجمن گوتیک و چینیها از مؤسسه کنفوسیوس بهره می‌برند.قدرت نفوذ ایران در میان مردم کشورهایی نظیر افغانستان، پاکستان، لبنان، سوریه، عراق و امروز در یمن، بحرین، مصر و در تمامی کشورهای اسلامی بر کسی پوشیده نیست، ایران به دلیل بهره‌مندی از نوعی کاریزما و حضور و نفوذ معنوی در این کشورها حتی بدون واسطه نهادهای رسمی و نیمه‌رسمی، حالت اثرگذار و الهام بخشی در عرصه‌های فرهنگی را دارد؛ لذا می‌تواند دست بالا را در فرایند اقناع و هم‌افزایی فرهنگی و گفتمانی داشته باشد، هم‌نهادهای دولتی و به‌خصوص دستگاه‌های غیردولتی در قالب نهادهای مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند در این حوزه اثرگذار باشند.*پس از تحولات مرتبط با بیداری اسلامی بحث این بود که نخبگان کشورهای درگیر با این وضعیت، به دنبال پیاده‌سازی سبک و الگوی حکومتی کدام کشور اسلامی یا غیر اسلامی در نظامهای تازه تأسیس خود هستند، به نظر میرسد از این لحاظ ما در حوزه فرهنگی کم‌کاری داشتیم و رقبا قویتر کارکرده‌اند. چرا این اتفاق افتاد؟ ضعف ما در چه عواملی است که آن‌گونه که باید و شاید نتوانستیم در حوزه دیپلماسی فرهنگی در این کشورها فعال باشیم؟یکی از منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران مفهومی است که از آن به‌عنوان «اسلام سیاسی» یاد می کنیم، به تعبیر گفتمانی، دال مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی ایران اسلام سیاسی بود، در زمان وقوع انقلاب ۵۷ و حتی پیش از آن این تعبیر از اسلام نزد برخی نخبگان کشورهای اسلامی رواج داشت اما تنها در ایران بود که توانست پس از یک انقلاب موفق، گفتمان غالب شود و حکومت تشکیل دهد.این رویداد نشان داد که اسلام سیاسی می تواند دو الگو ارائه دهد؛ یکی برای براندازی نظام نامطلوب و دیگری برای تشکیل نظام سیاسی، ایران در حال حاضر و با پشت سر گذاشتن تجارب گوناگون، از مهم‌ترین کانونهای اسلام سیاسی در جهان است؛ این عامل هم یکی از منابع قدرت نرم است که زمینه نفوذ در توده ها و تشکلهای سیاسی و فرهنگی در کشورهای مختلف را فراهم میکرد.در جریان انقلابهای کشورهای عربی چند نکته قابل‌توجه وجود دارد: نکته اول اجماع بین محققان و تحلیل گران آشنا با تحولات جهان اسلام بود، اغلب آن‌ها اذعان داشتند که جهان اسلام در یک بن‌بست سیاسی قرارگرفته است، به این معنا که پادشاهیهای موروثی و یا جمهوریهای مادام‌العمر در تقابل با مسیر حرکت سایر کشورها به سمت دموکراسی است، مسیری که اتفاقاً نظام سیاسی ایران ازجمله الگوهای موفق آن است چون در قلب چنین منطقه پرآشوبی، دموکراسی اسلامی و مردم‌سالاری دینی را شکل داده است.ناظران و صاحب‌نظران معتقد بودند که بدنه جوامع اسلامی به دنبال تحقق دو مفهوم است؛ دموکراسی و اسلام سیاسی، تقریباً این اجماع هم وجود داشت که دموکراسی یعنی برقرار ساختن صندوقهای رأی برای انتخابات که مردم به‌وسیله این فرایند بتوانند آزادانه در انتخاب حاکمان و قانون‌گذاران مشارکت کنند.پیش‌بینی دیگری که این تحلیل گران داشتند این بود که پس از برکناری حاکمان خودکامه در این کشورها، از دل انتخابات آزاد گفتمان اسلام سیاسی بیرون می‌آید، تحولات اولیه هم صحت این ادعا را ثابت کرد؛ در تونس علیرغم تأخیری که در انتخابات صورت گرفت تا غیر اسلام‌گرایان و سکولارها هم بتوانند خود را بازسازی کرده و برای جانشینی حکومت قبلی آماده شوند، این اسلام‌گرایان بودند که پیروز شدند، در مصر هم همین اتفاق افتاد امّا در ادامه بازی بسیار پیچیده شد.علاوه بر بازیگران متعدد داخلی و منطقهای، بازیگران بیرونی و فرا منطقهای هم آمدند و در بوم سپیدی که پس از وقایع بیداری اسلامی در منطقه پدید آمد، نقش خود را کشیدند و صدها طرح و رنگ پدید آوردند؛ روشن است که در این وضعیت نقشی که باقوت بیشتر بر بوم فرود می‌آمد، بر سایر طرح‌ها غلبه داشت.رقابت میان نیروهای انقلابی هم وارد فاز جدیدی شد، به این نحو که اولاً درون خودِ گفتمان اسلام سیاسی رقابت ایجاد شد؛ اگر درگذشته یک مدل غالب همچون جمهوری اسلامی توانسته بود با اسلام سیاسی انقلاب را به پیروزی برساند، نظام سیاسی الگوی حکومتی به نام مردم‌سالاری دینی مستقر سازد حالا این جایگاه در رقابتی تازه به چالش کشیده شد. بخشی از جریان معتدل اسلام سیاسی در اهل سنت، این الگو را خوب امّا متعلق به‌نظام فکری و عقیدتی شیعیان می‌دانستند، بنابراین به دنبال این بودند تا مدلی بر اساس تفکر اهل سنت ارائه دهند.در سطحی دیگر، رقابتی هم در اسلام سیاسی سنی شکل گرفت، برخلاف پیش‌بینی و تصور اولیه که نیروهای معتدل بر اوضاع مسلط می‌شوند؛ جریان سلفی گذشته گرا غلبه کرد و یک تفسیر غیر دموکراتیک از مدل حکومتی مبتنی بر اندیشه سیاسی اهل سنت یعنی «خلافت» را ارائه کرد، مدلی که قابلیت اجرا در دنیای امروز را نداشت، در دل همین تفکر سلفی یک جریان تروریستی تندرو، همچون «داعش» پدید آمد که به‌طور کامل مسیر را به ناکجاآباد برد.علاوه بر اینها سایر بازیگران منطقه ای مثل قطر، عربستان و امارات تلاش کردند که در گام نخست در کنار نظامهای ساقط‌شده بایستند و با استفاده از اهرمهایی که داشتند، وضع را به قبل برگردانند یا هرکدام از ظن خود حامی جریان‌های مختلف اسلام سیاسی باشند و هرکدام بخشی را تقویت کنند که این خود موجب تفرقه و مجموعه پیچیدهای از بازیگران شد.از سوی دیگر بازیگران بیرونی مثل ایالات‌متحده آمریکا و برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه و انگلیس عمدتاً پشتیبان تفکر سکولار بودند چراکه نظامهای سکولار منافع ملی آن‌ها را بهتر تأمین میکرد، هرکدام از این بازیگرانی که اشاره کردم در برخی مقاطع و بزنگاه‌ها به هم نزدیک و در جای دیگر از هم دور می شدند.برای همین ائتلافهای موقت زیادی همراه با فرازوفرودهای فراوان شکل گرفت، گاهی ائتلافی قویتر میشد و آن بر اوضاع مسلط میشد ضمن اینکه همان‌گونه که اشاره کردم، بین آنچه پیش‌بینی میشد و آنچه در عمل رخ می‌داد تفاوت بود، مثلاً در مصر تصور بر این بود که اخوان المسلمین با توجه به فضای اسلام‌گرایی معتدل، به ایران نزدیک شود ولی اخوان به دلیل غلبه تفکر سلفی به عربستان نزدیک شد.از طرف دیگر آمریکایی‌ها بر مبنای این تحلیل که در کشورهایی نظیر مصر اسلام‌گرایان پیروز انتخابات هستند، در مقطعی کوتاه با دولت محمد مرسی همکاری کردند تا اخوان این دوره را طی کنند و آن‌ها هم این کشور را در راستای منافع خود اداره کنند امّا عربستان سعودی به دلیل علاقه به‌نظام پیشین مصر، علیرغم همکاری با اخوان، در موقع مناسب در فاصله گرفتن از آن‌ها حتی از آمریکا هم جلو زدند و اخوان را بر زمین زدند. درحالی‌که اخوان مصر با سلفیها ائتلاف کرده بودند، پس مجموعه پیچیدهای به این کیفیت شکل گرفت.*بنابراین در بازی به این پیچیدگی به‌سادگی نمی توان یک رقیب یا دو رقیب را متصور شد بلکه مجموعه پیچیده ای بودند که برای هرکدام باید از یک ابزار فرهنگی و یک گفتمان فرهنگی خاص بهره برد؟دقیقاً، ایران به دلیل توانمندی و بهره‌مندی از قدرت نرم و قرائت مردم‌سالارانه از اسلام سیاسی توانست در برخی مناطق و مقاطع بر نقش‌های دیگر این بوم سپید غلبه کرده و نقش خود را پررنگ نماید، درجاهایی هم به دلیل نبود بستر مناسب و جاذبه‌هایی که ائتلاف‌ها و گفتمان‌های دیگر ایجاد کرده بودند، نقش قابل‌توجهی نداشت.ضمناً به این نکته اشاره‌کنم که مدل ترکیه عملاً در هیچ‌کدام از این کشورها پیاده نشد، در مصر که به نظر می‌رسید به مدل حکومتی ترکیه تمایل پیدا می‌کند، دولت عبدالفتاح السیسی به‌شدت با ترکیه درگیر است، مدل ترکیه در لیبی، یمن و حتی در تونس هم عملیاتی نشد.تونس دوباره به‌نوعی به‌نظام پیشین برگشته و تلاش می کند اسلام سیاسی را طرد کند، د رمجموع باید گفت به دلیل اهمیت مقطع تاریخی و اهمیت جغرافیایی و ژئواستراتژیک منطقه خاورمیانه، مجموعه ایدئولوژیها، گفتمانها و شرایط ویژه دوران گذاری که از نسل پیشین گسسته و به نسل بعدی نرسیده است، بازی چندلایه و معادله چند مجهولی شکل گرفت؛ در این معادله چند متغیره، جمهوری اسلامی ایران با بهره‌مندی از توان قدرت نرم در جاهایی کمتر و در جاهایی بیشتر اثرگذار بود.______________________________گفتگو از: سید مرتضی حسینیمنبع: پایگاه دبیرخانه شورای علی فرهنگی آستان قدس رضوی
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[مشاهده در: www.mehrnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 123]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها