تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
خرید سوسیس پرکن اصل با گارانتی
تشخیص دیسک و صفحه اصلی از تقلبی (6 راه ساده)
بهترین روش های چاپ جعبه محصولات + ویژگی ها و کاربردها
بهترین روش های چاپ جعبه محصولات + ویژگی ها و کاربردها
ده راهنمایی برای نوازندگان مبتدی یوکللی
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1806743311
تبیین جامعه‌شناختی مؤلفه‌های همبستگی اجتماعی در جامعه مهدوی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
تبیین جامعه‌شناختی مؤلفه‌های همبستگی اجتماعی در جامعه مهدوی
یکی از عوامل مهمی که در همبستگی اجتماعی تأثیرگذار است، توسعه عدالت اجتماعی است. گسترش عدالت در جامعه سبب‌ساز توسعه رضایتمندی عمومی می‌شود. رضایتمندی در سطح جامعه از سویی به رابطه صمیمانه دولت و ملت کمک می‌کند و از سوی دیگر به گسترش مهرورزی در بین آحاد ملت یاری می‌رساند.
بخش دوم عوامل همبستگی اجتماعی بدیهی است که پدیده‌های عالم در پیدایش و مرگ خود از اصول و قواعدی پیروی می‌کنند. هیچ پدیده‌ای نه بی‌دلیل پدید می‌آید و نه بی‌علت رخ در نقاب نیستی می‌کشد. پدیده‌های اجتماعی نیز همچون دیگر پدیده‌های هستی از این قانون تبعیت می‌کنند. همبستگی از پدیده‌های اجتماعی است که با تکیه بر عوامل و اسبابی خاص در سپهر جامعه ظهور می‌یابد و پی‌آمدهایی را برای آن به ارمغان می‌آورد. بر اساس گزارش آموزه‌های دینی، از آسیب‌‌های جامعة پیش از ظهور، گسست اجتماعی و واگرایی شگفتی است که بر آن غالب می‌شود. (نعمانی، 1397: 206) اما در روایات دینی آمده که این فضای عارضی و خلاف فطرت بشر با آمدن آخرین ذخیرة الهی و راهبری و رهنمایی او به همگرایی و همبستگی تبدیل خواهد شد. (مجلسی، بی‌تا: ج51، 84)شیوة امام زمان(عج) برای انسجام‌بخشی به جامعة واگرای پیش از ظهور از جمله پرسش‌های مهمی است که بررسی و تبیین جامعه‌شناختی عوامل و سازوکارهای آن، رسالت اصلی این نوشتار است. 1. رهبری کاریزماتیک جامعه‌شناسان، مدیریت رهبر توانا و محبوب در دگرگونی‌های اجتماعی را از عوامل بسیار مهم برای ایجاد همبستگی در بین گروه‌های اجتماعی و جامعه می‌دانند. رهبر جامعه دو کارکرد مهم سازماندهی به گروه و روحیه‌بخشی به آن را بر عهده دارد. سازماندهی بدین معناست که رهبر به جامعه سازمان و جهت می‌دهد و هدف‌های گروه را پیوسته در ذهن خود نگاه می‌دارد و مسئولیت تنظیم وسایل دست‌یابی به این هدف‌ها را بر عهده می‌گیرد. اما کارکرد روحیه‌بخشی بدین معناست که رهبر می‌کوشد احساس حسن نیت و هم‌آهنگی را در گروه ایجاد کند. روحیة گروه را همیشه بالا نگه‌دارد و از ایجاد شکاف در داخل گروه جلوگیری کند. (کوئن، 1375: 99) در این فرآیند رهبرانی موفق‌ترند که علاوه بر جایگاه اقتدار قانونی دارای نوعی رهبری فرهمندانه یا کاریزماتیک باشند. این نوع اقتدار از ویژگی‌های شخصیتی و نفوذ شخصی فرد سرچشمه می‌گیرد. این‌گونه افراد برای تودة مردم جاذبة ویژه‌ای دارند. (همو: 301) این‌گونه رهبران تلاش می‌کنند که جایگاه ویژه‌ای برای خود نسبت به دیگران قائل نشوند و همچون اعضای دیگر جامعه رفتار کنند. به عبارت روشن‌تر روابط درون جامعة خود را هرچه بیش‌تر به سوی افقی شدن پیش می‌برند و این خود عاملی مهم برای احساس همبستگی اعضای جامعه است. وقتی افراد جامعه ببینند که در مزایای اجتماعی هیچ تفاوتی با رهبر خود ندارند، او نیز همچون یکی از آنان و بلکه گاه در سطحی پایین‌تر می‌پوشد و می‌خورد و رفتاری ساده دارد، احساس تعلق به گروه را بیش‌تر در خود احساس می‌کنند. در رویکرد شیعی به آموزه‌های دین، به تأثیر این عامل در انسجام اجتماعی در قالب مفهوم «امامت» و «ولایت» اشاره شده است. تفاوت بسیاری بین مفهوم «رهبری کاریزماتیک» و «امامت و ولایت» در رویکرد دینی وجود دارد، اما هر دو در این نکته مشترکند که رهبری می‌تواند عاملی مهم در ایجاد همبستگی اجتماعی باشد. در نگرش شیعی، امام در جامعة اسلامی، هم نقش سازماندهی اهداف جامعه و وسایل دست‌یابی به آن‌ها را بر عهده دارد و از این‌رو مرجع علمی، قانون‌دان و قانونگذار و حاکم و رهبر سیاسی و فرماندة کل قواست و هم از آن جهت که پدر معنوی جامعه است که فرزندان ایمانی‌اش را از خودشان بیش‌تر دوست دارد و آن‌ها نیز باید او را دوست بدارند و به او و دوستانش تولّی داشته باشند و از دشمنانش برائت بجویند، نقش روحیه‌بخشی و شکاف‌زدایی از ساحت جامعه را ایفا می‌کند. این بدان‌معناست که ولایت امام(ع) مهم‌ترین عامل وحدت و اشتراک در جامعه اسلامی است. هم از این نظر که دل‌های همة خداپرستان کانون محبت و ارادت به اوست و هم از آن‌رو که حاکم و رهبر سیاسی و مرجع علمی و اخلاقی جامعه است. پس امام محور نظم اجتماعی اسلامی است. از این‌رو علی(ع) یکی از فلسفه‌های وجودی سازمان امامت و ولایت را همبستگی اجتماعی دانسته (شریف رضی، 1383: 486، حکمت252) و جایگاه رهبر را چونان ریسمانی محکم معرفی می‌کند که مهره‌ها را متحد می‌کند و به هم پیوند می‌‌زند و هشدار می‌دهد که اگر این رشته از هم بگسلد، مهره‌ها پراکنده خواهد شد و هرکدام به سویی خواهد افتاد. (همو: 190، خ147) این‌گونه روایات به اهمیت رهبری و تأثیر آن در اصلاح خلق و تهذیب نفوس و دگرگونی در اجتماع اشاره دارد. بدین معنا که وقتی رهبری، صحیح و بر پایة علم و دین استوار باشد می‌تواند جامعة آلوده و گرفتار پراکندگی را به جامعه‌ای پاک و منسجم تبدیل کند. در برخی دیگر از روایات، وجود امام به کعبه (مجلسی، بی‌تا: ج36، 358) تشبیه شده است؛ زیرا کعبه به عنوان قبلة همة مسلمانان، کارکرد ایجاد حس همبستگی و وحدت در بین آنان را بر عهده دارد. حضور حول محور ولایت و رهبری امت نیز نمادی از همبستگی اجتماعی امت اسلام را به رخ دیگران می‌کشد. امام زمان(عج) رهبری است الهی که با توانایی و محبوبیت خاصی که در دل مردم دارد، جمع پریشان امت اسلامی را بر محور ولایت خویش منسجم می‌کند. مدیریت بی‌نظیر ایشان در سامان‌بخشی به زندگی مردم از یک‌سو و مهرورزی و دل‌سوزی وی دربارة جامعة اسلامی از سوی دیگر زمینه را برای همبستگی فراگیر در جامعة اسلامی فراهم می‌آورد. در متون بسیاری از روایات و ادعیه بر این دو وجه از شخصیت امام زمان(عج) اشارت رفته است. در برخی ادعیه از امام زمان به عنوان «نظام الدین و یعسوب المؤمنین» (مجلسی، بی‌تا: ج36، 358) که اشاره به بعد انسجام‌بخشی شخصیت ایشان دارد، یاد شده است. با این توضیح که «نظام» در لغت به معنای «چیدن» و «نخ تسبیح» (بندرریگی،1362: 592) و «یعسوب» به معنای پادشاه زنبوران (ملکة زنبوران) (همو: 361) آمده است. در روایتی دیگر به این کارکرد وحدت‌بخشی رهبری امام زمان(عج) چنین تصریح شده است: امت او چنان نزدش پناه جوید که زنبورهاى عسل نزد ملکة خود. زمین را از عدل و داد مالامال کند همان‌گونه که از جور و ستم مالامال شده است، به‌طورى که مردم همچون جامعة نخستین خود گردند. وى خفته‌اى را بیدار نمى‌کند و خونى را نمى‌ریزد. (مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1386: ج1، 257) در این روایت امام(ع) منظور خود از «یعسوب» بودن امام زمان(عج) را با استدلال به آیه‌ای از قرآن بیان می‌کند. به نظر مى‌رسد معناى جملة «همچون جامعة نخستین خود» که برگرفته از آیات قرآن است، این باشد که در جامعة اولیة بشرى مردم یک امت بودند و بر پایة صفا و فطرت انسانى مى‌زیستند و اختلافى در میان آن‌ها نبود، چنان‌که خداوند در قرآن فرموده است: «مردم، امتی یگانه بودند» (بقره: 213) و امام زمان این یک‌پارچگی برساخته بر فطرت را که توسط زورمندان و فتنه‌انگیزان در طول تاریخ از کف مردم گرفته شده با روشن کردن چراغ فطرت به آنان برمی‌گرداند. 2. دین و جهان‌بینی واحد توجه به دین و دین‌مداری اعضای جامعه، از دیگر عوامل ایجاد همبستگی اجتماعی است. عمده‌ترین کارکرد دین، ایجاد وحدت و همبستگی اجتماعی است. امیل دورکیم، جامعه‌شناس شهیر فرانسوی، در تعریف خود از دین به نقش دین در ایجاد همبستگی گروهی اشاره نموده و دین را نظام یک‌پارچه‌ای از عقاید و رفتارهای معطوف به امور مقدس می‌داند که تمام پیروان پای‌بند به عقاید و رفتارهای دینی را در یک اجتماع اخلاقی، هم‌آهنگ و متحد می‌سازد. (افروغ، 1379: 65) از نظر وی تشریفات و شعایر دینی برای پیوند دادن اعضای گروه ضروری است. او عقیده دارد مناسک دینی در زمانی که مردم مجبور به سازگار شدن با تغییرات عمده در زندگی‌شان هستند، همبستگی گروهی را مجدد تأیید می‌کند. (گیدنز، 1376: 504) دورکیم برای جامعه دو نوع همبستگی را برمی‌شمرد: همبستگی مکانیکی و همبستگی ارگانیکی. وی معتقد است آن‌چه باعث همبستگی مکانیکی یعنی همبستگی جوامعِ پاگرفته بر اساس همانندی و تشابه می‌شود وجود یک «وجدان جمعی» قوی عبارت از مجموعه‌ای از اعتقادات و عواطف مشترک در میان شهروندان است. این وجدان جمعی لازم و ضروری را دین برای جامعه به ارمغان می‌آورد. (ج.گرب، 1373: 100) ابن‌خلدون، اندیشه‌ورز اجتماعی مسلمان نیز بر نقش دین در حفظ همبستگی اجتماعی تأکید می‌کند و معتقد است که دین در بین نیروها ایجاد وحدت می‌کند و رقابت‌ها و حسادت‌ها را از بین می‌برد، به افراد روحیة ایثار می‌بخشد که نتیجة آن ایجاد دولت‌های وسیع است. وی افول باورهای دینی جامعه را مایة تزلزل همبستگی اجتماعی معرفی می‌کند. (ملکوتیان، 1376: 21) در اسلام نیز به بعد انسجام‌بخشی دین و اعتقادات و مناسک مشترک دینی تصریح شده است. اصولاً یکی از مهم‌ترین و بنیادیترین عوامل پیوند میان افراد در جامعة اسلامی، همان عقیدة اسلامی است که موجب به وجود آمدن مشترکات بسیاری در زمینة باورها، ارزشها و نیز هنجارهای اخلاقی و اجتماعی و حقوقی در میان مسلمانان می‌شود. این یگانگی در جهان‌بینی، کنش‌های اعضای جامعة اسلامی را سمت و سویی الهی می‌بخشد. یگانگی در دین و اعتقادات مذهبی، نه‌تنها همبستگی اجتماعی را در بین افراد درون یک مرز جغرافیایی و سیاسی پدید می‌آورد، بلکه این‌گونه مرزها را نیز درمی‌نوردد و همة معتقدان به آیین اسلام در سرتاسر گیتی را منسجم و همبسته می‌کند؛ زیرا از نگاه اسلام مرز بین انسان‌ها عقیدتی است و نه جغرافیایی. از این‌رو تمام مسلمانان را به دور از هرگونه تفاوت در رنگ و زبان و ملیت، عضوی از اعضای امت یگانة اسلام می‌داند. علامه طباطبایی در این‌باره می‌گوید: اسلام اصل انشعابات قومی و ملی را بدین صورت که مؤثر در تکون پیدایش اجتماع باشد ملغی ساخته است... انشعابات و ملیت‌هایی که بر اساس وطن تشکیل می‌گردند، امت و مجموعة خود را به سوی وحدت و یگانگی حرکت می‌دهند و در نتیجه این ملت از ملت‌های دیگر که در وطن‌های دیگر قرار دارند روحاً و جسماً جدا می‌گردد... در این صورت برخورد یک جامعه با جامعة جدید یا جوامع دیگر به‌گونه‌ای نظیر برخورد انسان با سایر اشیا و موجودات طبیعت است که آنان را استخدام می‌کرده، استثمار می‌کند و تجربة قرن‌های طولانی از آغاز خلقت تا کنون به این حقیقت گواهی می‌دهد. به همین دلیل است که اسلام این قبیل انشعابات و تمیزات را ملغی ساخته و اجتماع انسانی را بر اساس عقیده و نه نژاد و وطن و نظایر آن پایه‌ریزی نموده است. حتی ملاک در بهره‌برداری‌های جنسی (ازدواج) و ارث اشتراک در عقیده و توحید است نه در منزل و وطن. (طباطبایی، 1363: ج4، 125) با رجوع به آیات قرآن می‌توان به این اصل دست یافت که مهم‌ترین عامل ایجاد همبستگی اجتماعی، تکیه بر دین و اعتقادات مشترک دینی است. خداوند میفرماید: و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید؛ و نعمت خدا را بر خود یاد کنید: آن‌گاه که دشمنان [یکدیگر] بودید، پس میان دل‌هاى شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شدید. (آل‌عمران: 103) این آیه اولاً عامل همبستگی را «حبل الله» دانسته که به معنای «ریسمان الهی» است و در روایات دینی و تفاسیر، «ریسمان الهی» به قرآن و اهل‌بیت که ترویج دهندة اعتقادات دینی و مذهبی است و نیز به اسلام تفسیر شده است. (مکارم شیرازی، 1369: ج3، 42) بنابراین در اسلام، اتحاد و پیوند، خودبه‌خود، دارای ارزش مطلق نیست. ارزش همبستگی و اتحاد، نسبی است و بستگی به محور بودن دین حق و مصالح معنوی دارد. (مصباح یزدی، 1378: ج3، 100) ثانیاً قرآن به مردم یادآوری می‌کند که این همبستگی پدید آمده در جامعة گسسته و گسل‌خوردة عرب آن زمان، در پرتو عنایت خداوند و مددرسانی دین به دست آمده و از آن به نعمت الهی یاد شده است: وَاذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً. (آل‌عمران: 103) به عبارت دیگر، قرآن بر این باور است که همبستگی اجتماعی تنها در صورتی به بهترین وجه و کامل‌ترین شکل آن امکان‌پذیر است که بر محور خدا و معارف و ارزش‌های نشئت گرفته از او بنیان شود. به هر حال از نگاه قرآن نیز دین و اعتقاد توحیدی یکی از عوامل مهم همبستگی اجتماعی است. در مقابل، بی‌دینی، شرک و دو‌گانه‌پرستی عامل تشتت و تفرقه و گسست اجتماعی است. (آل عمران: 105) به تعبیر استاد مطهری: توحید عملی ـ اعم از توحید عملی فردی و توحید عملی اجتماعی عبارت است از یگانه شدن فرد در جهت یگانه‌پرستی خدا و نفی هرگونه پرستش قلبی از قبیل هواپرستی، پول‌پرستی، جاه‌پرستی و غیره و یگانه شدن جامعه در جهت یگانه‌پرستی از طریق نفی طاغوت‌ها و تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها. فرد و جامعه تا به یگانگی نرسد به سعادت نایل نمی‌گردد و جز در پرتو حق‌پرستی به یگانگی نمی‌رسد... انسان در نظام شرک هر لحظه به سویی و به جانب قطبی کشیده می‌شود. (مطهری، 1375: ج2، 116-117) با توجه به نقش برجستة دین در ایجاد حس همبستگی اجتماعی است که نظام‌های سکولار معاصر که از اندیشة توحیدی و اعتقادات دینی فاصله گرفتهاند ناگزیر شدهاند ایدئولوژی‌های خودساختة دیگری مانند وطن‌پرستی، نژاد‌پرستی و ملیت‌گرایی را به جای آن بنشانند به این امید که بتوانند همبستگی را در جوامع خود برقرار نمایند. باید دید چه رابطة معناداری بین دین و همبستگی اجتماعی وجود دارد. دین و اعتقاد توحیدی، جامعه را در نگرش فرد مؤمن، همچون خانواده‌ای بزرگ و دارای جهان‌بینی هم‌آهنگ جلوه‌گر می‌سازد. به همین دلیل، اگر چنین اعتقادی در جامعه دامن‌گستر شود، هرچه کاستی و تجاوز و تعدی و افراط و تفریط است از آن برمی‌افتد و خودخواهی و تمایز طبقاتی و زیاده‌خواهی از آن رخت برمی‌بندد و از مردمان امت میانه‌ای فراهم می‌آید که بنیان اجتماعی آن بر سنت‌های عادلانه بنا شده است. (حکیمی، 1409: ج1، 450) در این‌گونه جوامع، عامل مهم در همبستگی بین اعضا، باورهای دینی افراد است. از این‌رو هرچه درجة ایمان بالاتر باشد، افراد اهداف شخصی را کم‌تر در نظر می‌گیرند و حتی ممکن است برای نیل به اهداف گروه، مهم‌ترین علایق فردی خود را کنار بگذارند. اعتقادات دینی با پیوند زدن زندگی اعضای امت اسلامی و یک‌پارچه دانستن جامعة مسلمانان و تعیین حق و تکلیف برای آنان در برابر یکدیگر، زمینة مناسبی را برای رشد همبستگی اجتماعی به وجود می‌آورد. یکی از راهکارهای مهمی که حضرت مهدی(عج) برای ایجاد همبستگی اجتماعی و محو تفرقه و جدایی در جامعه به کار خواهند گرفت، گسترش جهان‌بینی واحد و ارزش‌های یگانه بر اساس آموزه‌های اصیل اسلام است. بر اساس گزارش روایات، در دوران پس از ظهور امام زمان(عج)، جهان‌بینی یک‌پارچه‌ای بر جهان حاکم می‌گردد و الگوهای رفتاری جامعه نیز به تبع آن جهان‌بینی، یک‌پارچه و منسجم خواهد بود و یک‌رنگی و یگانگی واقعی در اندیشه و کنش پدیدار خواهد شد. امام زمان(عج) همبستگی واقعی را بر اساس اصول توحید و ایدئولوژی اسلامی پی‌ریزی کرده و همة بشریت را زیر پرچم خداپرستی جمع خواهند نمود. علی(ع) در توصیف این منظرة شگفت‌انگیز و غرور‌آفرین به مالک بن حمزه میفرماید: «چگونه خواهی بود هنگامی که شیعه اختلاف کنند (به جان هم بیفتند)؟» مالک گفت: «در چنین زمانه‌ای هیچ خیری نیست.» امام فرمود: «تمام نیکی در این روزگار است. در این زمان قائم ما قیام می‌کند و همه را بر یک مرام و عقیده گرد می‌آورد.» (نعمانی، 1397: 206) امام صادق(ع) نیز آن چشم‌انداز دل‌نواز را این‌گونه توصیف می‌کنند: فَوَ اللَّهِ یَا مُفَضَّلُ! لَیُرْفَعُ عَنِ الْمِلَلِ وَ الْأَدْیَانِ الِاخْتِلَافُ وَ یَکُونُ الدِّینُ کُلُّهُ وَاحِداً، کَمَا قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ: إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام؛ (مجلسی، بی‌تا: ج53، 4)پس سوگند به خدا ای مفضل، که اختلاف از ملت‌ها و ادیان برداشته می‌شود و دین یگانه می‌شود، همان‌گونه که خداوند فرمود: «همانا دین در نزد خدا اسلام است.» به هر حال، حضرت مهدی(عج) با زنده کردن اسلام و احیا نمودن عناصر و مجموعه‌های فرهنگی دین که در طول تاریخ به علل گوناگون به فراموشی سپرده شده، فرهنگ واحدی را در میان مسلمانان حاکم می‌کند که در ایجاد گفتمان همبستگی اجتماعی در جامعة اسلامی نقش بسزایی دارد. به‌ویژه اگر عناصر و مجموعه‌های مهم در فرهنگ اسلامی، مانند وجود روحیة تعاون و همکاری، برادری ایمانی میان مسلمانان و همبستگی آنان، صلة رحم، احترام به والدین و رعایت حقوقی که اسلام برای حاکم اسلامی، مؤمنان، همسایهها، کوچکترها، بزرگترها و... تعیین کرده است، همه در راستای تقویت پیوندهای اجتماعی در جامعة اسلامی است، امام زمان(عج) به احیای این عناصر فرهنگی و ارزش‌های دینی همت خواهد گمارد و از این طریق همبستگی اجتماعی بی‌بدیلی را در ساخت جامعة جهانی به وجود خواهد آورد. 3. گسترش همه‌جانبة عدالت اجتماعی همة اندیشه‌ورزان جهان در تعریف عدالت یا تعیین مصادیق آن با هم اختلاف دارند؛ اما همه بر حسن عدالت و ضرورت وجود آن در لایه‌های پیچیدة زندگی اجتماعی تأکید دارند، هرچند برخی گرایش‌های منسوخ مثل سوفسطاییان و برخی فلاسفة غربی با نگاهی بدبینانه به مفهوم عدالت نگاه کرده‌اند. مثلاً نیچه اعتقاد داشت که اصل در اخلاق، قدرت است. انسان باید قدرت خود را توسعه دهد و هر چیزی که نشانة ضعف یا موجب آن شود، مطلوب نیست. به اعتقاد وی مفاهیمی چون عدالت و قبح ظلم، دست‌آویزی هستند برای قدرتمندان که می‌خواهند به وسیلة آن‌ها مردم را رام کنند. به هر حال غیر از کسانی که منکر اصالت ارزش‌های اخلاقی هستند، طرف‌داران همة نظام‌های اخلاقی عدالت را یک ارزش معتبر می‌دانند. (مصباح یزدی، 1378: 122) اصولاً در سلسله مراتب نیازهای انسانی، احساس تحقق عدالت فردی و رعایت انصاف در همة عرصه‌های اجتماعی یکی از نیازهای مهم روانی است. انسان‌ها بر اساس فطرت پاک الهی به ظلم و بی‌انصافی در حق دیگران حساسند. از این‌رو در آموزه‌های اسلامی نیز بر ارزش‌محوری بودن عدالت تأکید شده است، به‌گونه‌ای که در رویکرد اسلامی هیچ حوزه‌ای از ساحت‌های وجودی انسان (فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) به دور از محور عدالت نیست. به تعبیر استاد مطهری «در قرآن، از توحید گرفته تا معاد و از نبوت گرفته تا امامت و زعامت و از آرمان‌های فردی گرفته تا هدف‌های اجتماعی، همه بر محور عدل استوار شده است». (مطهری، 1361: 28) عدالت مورد نظر اسلام چیزی است که خداوند به‌‌طور صریح به آن امر کرده است (نحل: 90) و یکی از اهداف فرستادن پیامبران الهی نیز اقامة قسط و عدل بوده است. (حدید: 25) در گفتار پیشوایان دین نیز تعبیرهای زیبایی دربارة عدل به کار برده شده است که نمایان‌گر برجستگی جایگاه این نیاز بشری است. از جمله گفته شده: «عدل گواراتر از آبی است که فرد تشنه به آن دست می‌یابد.» (مجلسی، بی‌تا: ج57، 37) یا «عدل از عسل شیرین‌تر و از خامه نرم‌تر و از مشک خوش‌بوتر است.» (همو: 39) و اینکه «عدل آرامش‌بخش دل‌ها» (صدوق، 1386: ج1، 248) و «عمل به عدل نشاط‌آور است». (شریف رضی، 1383: 412، نامه53) بحث عدالت و در مقابل آن ظلم، در آموزه‌های دینی در هر دو بعد فردی و اجتماعی مطرح شده است. اما غالب مباحث عدل و ظلم در متون دینی بر بعد اجتماعی عدالت تأکید کرده است. در این مباحث بر نقش عدالت در روابط کلان اجتماعی، درون گروه‌ها و تعامل‌های اجتماعی جزئی تأکید شده و در مقابل، آثار نامطلوب بی‌عدالتی یادآوری شده است. (آذربایجانی، 1387: 420) در رویکرد اسلام، پایة همة نظام‌های انسانی جهان، عدل است (مجلسی، بی‌تا: ج78، 83) و بر نقش عدالت به منزلة محافظی برای استمرار دولت‌ها و نظام‌های سیاسی (خوانساری، 1373: ج2، 169) و افزایش کارآمدی هرچه بیش‌تر آن‌ها (همو: ج3، 205) تأکید شده است. همچنین عدالت‌ورزی در یک جامعه بهترین وسیله برای بقای آن (همو: ج6، 68) و مایة نشاط و پویایی و بالندگی (آمدی تمیمی، 1366: 48، ح1699) معرفی شده است. از نظرگاه اسلام، رعایت انصاف که بعدی از عدالت‌ورزی شمرده می‌شود به دلیل برچیدن اختلاف‌ها و قوت بخشیدن به روابط اعضای جامعه، به استمرار حیات جامعه کمک می‌کند. (همو: 271، ح9116) در مقابل، فراهم کردن موجبات احساس بی‌عدالتی در افراد به سستی (خوانساری، 1373: ج2، 36) و کوتاهی عمر جامعه (شریف رضی، 1383: 404، نامه53) و در نهایت فروپاشی (آمدی تمیمی، بی‌تا: 310، ح10429) آن می‌انجامد. با دقت در متون دینی دربارة عدالت اجتماعی، به خوبی روشن می‌شود که مهم‌ترین تأثیر عدالت و انصاف در رضایتمندی اعضای جامعه است که این خود زمینه‌ساز صمیمیت بیش‌تر در روابط اجتماعی و در پی آن ایجاد همبستگی اجتماعی در سطح جامعه است. این حقیقت را به روشنی می‌توان در خطبة فدکیة حضرت فاطمه زهرادید؛ آن‌جا که میفرماید: وَ الْعَدْلَ تَنْسِیقاً لِلْقُلُوب... وَ الْعَدْلَ فِی الْأَحْکَامِ إِینَاساً لِلرَّعِیَّة. (صدوق، 1386: 248) «تنسیق» به معنای «هم‌آهنگ ساختن و در یک خط قرار دادن قلب‌ها» است و «ایناس» به معنای «انس گرفتن» است. کلام فاطمی اشاره به این واقعیت دارد که عدالت‌ورزی، هم دل‌های مردم را به هم پیوند می‌دهد و هم مایة انس گرفتن مردم با یکدیگر و با حاکمیت است. این سبب‌ساز نوعی همبستگی اجتماعی و انسجام ملی در جامعة اسلامی است. این خط سیر عدالت‌محورانة اسلام در حکومت مهدوی نیز ادامه خواهد یافت و اصولاً برجسته‌ترین شعار انقلاب مهدوی توسعة عدالت در تمام عرصه‌های زندگی بشر است. جدیت امام زمان در گسترش عدالت به میزانی است که یکی از مشهورترین صفات امام زمان(عج) «عدل منتظر» (صدوق، 1378: 248) است. بر اساس روایات، عدالت مهدوی تا آن‌جا پیش می‌رود که درون خانه‌ها، قانون عدل حاکم می‌شود و روابط داخلی در چارچوب و معیار و میزان عدالت شکل می‌گیرد. امام باقر(ع) در روایتی میفرماید:بدانید! همانطور که سرما و گرما به داخل خانههای مردم نفوذ می‌کند، عدالت او (امام زمان(عج)) به درون خانههایشان راه خواهد یافت. (مجلسی، بی‌تا: ج52، 362) حضرت حتی در امور عبادی نیز عدالت را رعایت می‌کند و در هنگام موسم حج، از مردم می‌خواهد که اعمال مستحبی را انجام ندهند تا راه برای انجام مناسک تمتع باز و از ازدحام جمعیت کاسته شود. امام صادق(ع) میفرماید: اولین دستور عادلانه‌ای که از قائم صادر می‌شود این است که نمایندگان آن حضرت اعلام می‌دارند طواف‌کنندگان مستحبی و کسانی که به استلام حجرالاسود مشغولند، مطاف را برای حاجیان و مناسک‌گزاران اعمال تمتع (حج واجب) خالی کنند. (همو: 374) در حوزة عدالت اقتصادی و توزیعی نیز حضرت با توزیع عادلانة بیت‌المال و درآمدها و نظارت دقیق بر دستگاه‌های اجرایی و اقتصادی حکومت، زمینة لازم برای رفاه و آسایش همگانی را فراهم خواهند کرد، به‌گونه‌ای که ساکنان آسمان‌ها و زمین، از شرایط به وجود آمده راضی و خشنود خواهند شد. ابوسعید خدری می‌گوید: پیامبر(ص) فرمود: «به مهدی بشارتتان می‌دهم. او به هنگام اختلاف مردم، از میان امت من ظهور خواهدکرد و ساکنان آسمان‌ها و زمین از او خشنود خواهند شد. او مال را صحیح تقسیم می‌کند.» مردی پرسید: «صحیح چیست؟» فرمود: «میان همه به صورت مساوی.» (مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1378: 433) امام زمان(عج) با گسترش عدالت در همة ساحت‌های زندگی بشر سبب رضایتمندی عمومی مردم و کاهش یافتن اختلافات و تنش‌های اجتماعی و در پی آن شکل‌گیری همبستگی اجتماعی را فراهم خواهد کرد. مایه و پایة گسست اجتماعی، بی‌عدالتی و ظلم و ستمی است که مردم یا حاکمیت‌های سیاسی بر مردم روا می‌دارند، اما وقتی که شمیم دل‌انگیز عدالت همة عرصه‌های زندگی را فراگیرد دیگر تنش‌ها و تضادهای اجتماعی از جامعه رخت برمی‌بندد و جای خود را به انس، الفت، اعتماد و اطمینان میان ملت و دولت خواهد داد. این صمیمیت و دگرخواهی بستر مناسبی برای شکل‌گیری همبستگی فراهم می‌آورد. منابع 1. آذربایجانی، مسعود و دیگران، روان‌شناسی اجتماعی، با نگرش به منابع اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش. 2. آراسته‌خو، محمد، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، نشر صدوق، 1371ش. 3. آمدی تمیمی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1366ش. 4. افروغ، عماد، فرهنگ‌شناسی و حقوق فرهنگی، تهران، فرهنگ دانش، 1379ش. 5. بندرریگی، محمد، فرهنگ جدید عربی ـ فارسی (ترجمه: المنجد الطلاب)، تهران، انتشارات اسلامی، 1362ش. 6. بیرو، آلن، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران، کیهان، 1370ش. 7. پورسیدآقایی، سیدمسعود، «زمینه‌سازی ظهور» فصلنامه مشرق موعود، قم، مؤسسه آینده روشن، سال سوم، ش10، تابستان 1388ش. 8. ج. گرب، ادوارد، نابرابری اجتماعی: دیدگاه‌های نظریه‌پردازان کلاسیک و معاصر، ترجمه: محمد سیاهپوش و احمدرضا غروی‌نژاد، تهران، نشر معاصر، 1373ش. 9. حکیمی، محمدرضا، الحیاة، ج1، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، 1409ش. 10. خوانساری، آقاجمال، شرح غرر و درر آمُدی، تهران، دانشگاه تهران، 1373ش. 11. ریتزر، جورج، نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی، چاپ پنجم، 1380ش. 12. شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه: محمد دشتی، قم، مؤسسة تحقیقاتی امیرالمؤمنین، 1383ش. 13. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، علل الشرایع، ج1، نجف، المکتبة الحیدریة، 1386ق. 14. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه: محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1363ش. 15. قزوینی (ابن‌ماجه)، محمد بن یزید، السنن، تحقیق: محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا. 16. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، قم، انتشارات دلیل ما، 1378ش. 17. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1388ق. 18. کوئن، بروس، درآمدی به جامعه‌شناسی، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران، نشر توتیا، 1375ش. 19. کورانی، علی، عصر ظهور، ترجمه: عباس جلالی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، 1369ش. 20. گولد، جولیوس؛ ال.کولب، ولیام، فرهنگ علوم اجتماعی، تهران، انتشارات مازیار، 1376ش. 21. گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران، نشر نی، 1376ش. 22. مؤسسة المعارف الاسلامیة، معجم احادیث المهدی، قم، بنیاد معارف اسلامی، 1386ش. 23. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، بی‌تا. 24. مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، تحقیق و نگارش: محمدحسین اسکندری، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1378ش. 25. مطهری، مرتضی، عدل الهی، قم، انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، 1361ش. 26. ـــــــــــــــ ، مجموعه آثار، ج2، تهران، انتشارات صدرا، 1375ش. 27. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1369ش. 28. ملکوتیان، مصطفی، سیری در نظریه‌های انقلاب، تهران، نشر قومس، چاپ دوم، 1376ش. 29. نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، چاپ اول، 1397ق. 30. نیک‌گهر، عبدالحسین، مبانی جامعه‌شناسی، تهران، رایزن، 1369ش. 31. یعقوبی، عبدالرسول، عوامل همبستگی و گسستگی ایرانیان، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1383ش. 32. Hornby,oxford advanced lerner's dictionary,A.S fifth edition, 1998, entry or solidarity. شمس‌الله مریجی اسماعیل چراغی کوتیانی منبع: فصلنامه مشرق موعود شماره 14 ادامه دارد...
94/02/06 - 16:50
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 113]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها