محبوبترینها
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798582766
عصر غیبت (1) معرفی و بررسی منابع
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
عصر غیبت (1) معرفی و بررسی منابع نویسندگان : پور سید آقایی ، جباری ، عاشوری ، حکیم پيشگفتار باسم رب المهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف با شهادت امام عسكرى عليه السلام (260 ه -) دوره غيبت فرا مى رسد. غيبت هنگامى است كه طرح اساسى مذهب ريخته شده است و احاديث در شكل (( اصول اربعماة )) و (( جوامع )) نگهدارى شده اند و معيار شناسايى احاديث ، و تهذيب آنها به دست آمده ، و شاگردانى مبرز و توانا براى دفاع از كيان اعتقادى و فقهى شيعه در برابر فرقه ها و گروه هاى مختلف به ويژه اهل سنت كه از حمايت خلفا نيز برخوردار بودند، تربيت يافته اند و كارگشاى حوادث هستند.حضور ((حجت )) احتياج به بلوغى دارد كه هنوز حاصل نشده ، و زمينه اى مى خواهد كه هنوز فراهم نگشته است ، پس به طور طبيعى غيبت شروع مى شود و تا هنگامى كه زمينه هاى رهبرى آن حضرت فراهم نشود در پرده غيبت خواهد ماند. چون همان طور كه مى دانيم از وظايف امام ، حفظ اسلام و رهبرى مسلمانان است . طرح بنيادى مذهب ، حفاظت و نگهدارى آن تا زمان امام عسكرى عليه السلام انجام شده و اصول كلى آن القا گرديده است . مى ماند رهبرى مسلمانان كه آن هم احتياج به آمادگى بيشتر و زمينه اى گسترده و يارانى مناسب دارد. هرگاه اين زمينه ها فراهم شد ((غيبت )) به ((ظهور)) مى انجامد، و گرنه ادامه غيبت طبيعى است .رويداد غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) كه بدون ترديد از مهم ترين حوادث تاريخ تشيع است ، از دو ديدگاه اعتقادى و تاريخى قابل بررسى مى باشد.نوشته حاضر نگاهى است از منظر تاريخى ، تلاشى است در جهت بررسى تاريخ ((غيبت صغرى )) و (( غيبت كبراى )) امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف )در بررسى غيبت صغرى (260-329 ه -) ابتدا مرورى خواهيم داشت به بررسى منابع و شناخت وضعيت سياسى - اجتماعى و فكرى عصر امام (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) در آستانه غيبت و آشنايى با زمينه هاى تاريخى و تمهيدات ائمه ، به ويژه عسكريين عليهماالسلام براى ورود شيعه به اين عصر، بررسى سازمان مخفى وكالت ، و تكوين و فرآيند تكاملى آن و نقش آن ، شرح حال ((نواب اربعه )) و وظائف و نقش آنان در اين عصر.در بررسى غيبت كبرى (329 ه -) نيز اشاره اى خواهيم داشت به تاريخ شيعه ، نهضت ها و دولت هاى آن همراه حركت هاى علمى و مبارزات علما و دوران هاى مرجعيت فقها و مدارس آنان ، و در نهايت بررسى كوتاهى پيرامون آثار و سيرت امام مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشريف ). اميد كه توانسته باشيم گامى هر چند كوتاه در جهت آشنايى با تاريخ آن حضرت برداشته باشيم . (1) فصل 1 : معرفى و بررسى منابع تاريخ عصر غيبت رويداد غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) از دو ديدگاه ((اعتقادى)) و ((تاريخى)) قابل بررسى است .از نيمه اول قرن چهارم هجرى (دهم ميلادى ) بسيارى از دانشمندان ، غيبت آن حضرت را تنها از ديدگاه ((اعتقادى ))بررسى كرده اند،(2) در حالى كه بدون ترديد اين رويداد جنبه (( تاريخى )) نيز دارد. ظاهرا ارتباط نزديك بين غيبت و امامت باعث جاى گرفتن اين موضوع در مباحث كلامى شيعه و ناديده انگاشتن تدريجى جنبه هاى تاريخى آن شده است .آنچه ما درصدد آن هستيم ، ديدگاه تاريخى است . آشنايى با زمينه هاى تاريخى غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) و بررسى سازمان مخفى وكالت ، و تكوين و سير تكاملى آن ، و نقش آن در زمان غيبت صغرى ، از عمده ترين مباحث اين ديدگاه است .بررسى منابع براى بررسى تاريخ امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) و عصر غيبت ، مى توان از كتاب هايى كه در خصوص موضوع ((غيبت )) نوشته شده و نيز برخى كتاب هاى (( رجالى )) و (( تاريخى )) ، سود برد. در ذيل به بررسى اجمالى هر سه خواهيم پرداخت .الف - كتاب هايى كه در موضوع (( غيبت )) نوشته شده است در يك نگاه كلى مى توان كتاب هايى را كه در خصوص موضوع ((غيبت )) نگاشته شده به لحاظ تاريخ نگارش آنها، به سه گروه تقسيم كرد. اول آنچه كه در طول زندگى يازده امام عليهم السلام تا هنگام شهادت امام عسگرى عليه السلام (260 ه -/ 874 م ) نوشته شده و دو ديگر آنچه كه در فاصله غيبت صغرى و غيبت كبرى (260-329 ه -/ 874-941 م ) و از آغاز غيبت كبرى ( بعد از 329 ه -) تاكنون نگارش يافته است .1- كتاب هايى كه در موضوع غيبت ، قبل از (260 ه -/ 874 م ) نوشته شده است .اصحاب و شاگردان ائمه عليهم السلام در طول زندگى يازده امام ، در حدود 400 كتاب نوشته اند كه به ((اصول چهارصدگانه ))(الاصول الاربعماة )(3) مشهورند، اين اصول و نوشته ها در قرون بعدى (چهارم و پنجم )، اساس جوامع روايى شيعه را تشكيل مى دادند. در برخى از اين آثار و نوشته ها، با نقل احاديثى از پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و امامان عليهم السلام پيرامون غيبت امام مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) بحث و گفت و گو شده است . به عنوان نمونه از كتاب هاى اماميه ، مى توان به دو كتاب (( الملاحم )) و (( القائم )) از ((على بن مهزيار)) (4) (وكيل امام نهم و دهم ) و (( المشيخة )) از (( حسن بن محبوب )) (5) (224 ه -/ 838 م ) و ((الغيبة )) اثر فضل ابن شاذان (6) (260 ه -/ 874 م ) اشاره نمود.(7) 2 - كتاب هايى كه در موضوع غيبت ، در سال هاى ((غيبت صغرى )) (260-239ه -/ 874-941 م ) نگارش يافته است .آثار و نوشته هاى اين دوره غالبا بر مبناى آثار قبل از سال (260 ه -/874 م ) نگارش يافته است . نويسندگان اين آثار، فقها يا مبلغينى بودند كه در فعاليت هاى مخفى (( نهاد وكالت ))كه توسط شخص امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) رهبرى مى شد شركت داشتند. از اين رو، اطلاعات مهمى را ثبت كرده اند كه نمى توان آنها را در كتب تاريخى كه در آن ايام گردآورى شده ، يافت . به عنوان نمونه مى توان كتاب هاى ((الغيبة )) نوشته ((ابراهيم بن اسحاق نهاوندى )) (8) و ((الغيبة الحيرة )) از ((عبدالله بن جعفر حميرى )) (9) ، متوفاى بعد از (293 ه -/ 905 م ) و ((الامامه و التبصرة من الحيرة )) اثر ((ابن بابويه ))(329 ه -/ 940 م )، را نام برد.((كلينى ))(239ه -/ 940 م ) نيز، بخش قابل توجهى از كتاب ((الكافى )) را تحت عنوان ((الحجة )) به مسأله غيبت اختصاص داده است . او اين مطالعه را با تكيه بر اطلاعات مهمى در وضعيت كلى امامت ، بين سال هاى (260-339 ه -/ 874-940 م )، با تأكيد خاص بر نقش سفراى امام در اين دوران انجام مى دهد. ((كلينى ))احاديثى منسوب به امامان را درباره غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) ثبت مى كند. او اين اطلاعات را از نويسندگان قديمى ((واقفيه ))و ((اماميه )) ؛ همچون ((حسن بن محبوب ))(224 ه /838 م )، ((عبدالله بن يعقوب عصفرى ))(250 ه/ 864 م ) و ((حسن بن سماعة ))(263 ه/ 877 م ) روايت مى كند. گذشته از اينها وكلاى امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) مأخذ اصلى اطلاعات او در زمينه فعاليتهاى مخفى اماميه بوده اند.(10) 3- كتابهايى كه در موضوع غيبت ، بعد از (329 ه/ 941 م ) نوشته شده است .رويداد ((غيبت كبرى ))در سال (329 ه/ 941 م ) سر فصل جديدى را در تاريخ اماميه پايه گذارد.غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) از يك سو به دليل طولانى شدن و از سوى ديگر به دليل پاسخگويى به شبهات جديد، آثار و نوشته هاى ديگرى را مى طلبيد. از اين رو، فقها و علماى شيعه به اين مهم پرداختند و آثارى گرانسنگ از خود به يادگار گذاشتند؛ آثار اين دوره عبارتند از: (( الغيبة )) اثر (( نعمانى )) (11) (360 ه/ 970 م )، (( كمال الدين و نمام النعمة )) از (( صدوق )) (12) (381 ه/ 991 م )، (( الفصول العشرة فى الغيبة )) و ((الارشاد)) اثر ((شيخ مفيد)) (13) (413 ه/ 1022 م ) و ((الغيبة )) تأليف ((شيخ طوسى )) (14) (460 ه/ 1067 م ).(15) ب - كتاب هاى رجالى كتاب هاى رجالى ، به لحاظ اين كه از زندگينامه علمى راويان و گردآورندگان احاديث و گرايش هاى اعتقادى و سياسى هر يك از آنان را براى تعيين ميزان وثاقت گفت و گو مى كند يكى از منابع اصلى براى تحقيق در تاريخ سياسى امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) مى باشد؛ زيرا خواننده را قادر مى سازد تا روابط بين امامان و پيروان و وكلاى آنها به ويژه رابطه امام و وكلا، و وكلا با علماى اماميه را، در عصر غيبت صغرى كشف كند.علماى اماميه چهار كتاب رجال مربوط به محدوده بحث حاضر در قرون (4 و 5 ه/ 10 و 11 م ) گردآورى كرده اند كه عبارتند از: (( معرفة الناقلين عن الائمة الصادقين (16) )) تأليف (( كشى )) ، (( الفهرست (17) )) و ((الرجال (18) )) اثر (( شيخ طوسى )) ، و (( فهرست اسماء مصنفى الشيعة (19) )) اثر (( نجاشى )) .ج - كتاب هاى تاريخى مقصود از كتاب هاى تاريخى ، منابع تاريخ عمومى است كه برخى از نويسندگان و آثار آنان در اين زمينه اشاره مى گردد.1 - (( طبرى )) متوفاى (310 ه/ 922 م ) در دوران (( غيبت صغرى )) مى زيست . اثر او (( تاريخ الرسل و الملوك )) كه به (( تاريخ طبرى )) شهرت دارد، عارى از هرگونه اطلاعاتى درباره فعاليت هاى وكلاى امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) است (همين مى تواند مشعر به پنهانى بودن فعاليت هاى آنان باشد)؛ در عين حال فعاليت هاى مبارزاتى ديگر گروه هاى شيعه ؛ مانند (( اسماعيليه )) را تا تشكيل حكومت آنان در سال (296 ه/ 908 م ) دنبال مى كند؛ وى همچنين كاربرد حديث نبوى را درباره مهدى قائم به وسيله اين گروه ها، در تلاش آنان براى دستيابى به قدرت در طول زمان ((غيبت صغرى )) پيگيرى مى نمايد.2 - (( مسعودى )) متوفاى (346 ه/ 957 م ) در دوره ((غيبت كبرى )) مى زيست و اطلاعات مهمى را در رابطه با رفتار خشونت آميز عباسيان نسبت به امامان و پيروان آنها و تأثير اين سياست را بر وقوع غيبت به دست مى دهد. اين نكات را مى توان در كتاب هاى او، موسوم به (( مروج الذهب )) ، (( التنبيه و الاشراف )) و (( اثبات الوصية )) (منسوب به او) دريافت .3- ((ابن اثير)) متوفاى (630 ه/ 1232 م ) در اثر خود (( الكامل فى التاريخ )) گزارش مفيدى مربوط به شكاف و اختلافات ميان وكلاى امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) و نقش ((غلات )) را در ايجاد اختلافات ، به ويژه (( شلمغانى ))بر مى شمارد.از اين منابع و مآخذ دست اول كه بگذريم ، در دوران معاصر و دهه هاى اخير نيز كتاب هاى تحقيقى و در خور ستايشى پيرامون غيبت و تاريخ آن و زندگى سياسى امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) نوشته شده كه مى تواند نقش به سزايى در روشن نمودن تاريخ سياسى آن حضرت و سازمان مخفى وكلا و پرده برداشتن از حقايق تاريخى آن عصر، داشته باشد. در ذيل به برخى از آنها اشاره مى شود:(( منتخب الاثر فى الامام الثانى عشر عليه السلام )) ، ((آية الله صافى گلپايگانى )) .(( تاريخ الغيبة الصغرى ))و (( تاريخ الغيبة الكبرى )) ، ((سيد محمد صدر)) .(( تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام )) (20) ، ((دكتر جاسم حسين )) .(( حياة الامام محمد المهدى عليه السلام )) ، (( باقر شريف القريشى )) .در نوشته حاضر، بسيارى ديگر از آثار تاريخى ، كتب حديث و... به كار رفته است ، به خصوص در مورد عصر غيبت كبرى و وضعيت فكرى و سياسى - اجتماعى مسلمانان در آستانه غيبت صغرى كه در هر بحث به آنها اشاره شده است .خلاصه غيبت امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) از دو ديدگاه اعتقادى و تاريخى قابل بررسى است براى بررسى زمينه هاى تاريخى اين رويداد و نقش ((نهاد وكالت )) در ايام غيبت ، در آغاز بايد منابع و مآخذ بحث را مورد شناسايى و بررسى قرار داد، اين منابع سه گروه هستند:1 - كتاب هاى نوشته شده در موضوع غيبت2 - كتاب هاى رجالى3 - كتاب هاى تاريخىاز كتاب هاى خوبى كه اخيرا نوشته شده مى توان نوشته هاى (( دكتر جاسم حسين )) و ((سيد محمد صدر)) را نام برد.... ادامه دارد.پي نوشت:1- اين نوشته ، كارى گروهى است كه در ابتدا به سفارش ((مركز جهانى علوم اسلامى ))براى تدريس ((تاريخ عصر غيبت ))و تحت نظارت حجة الاسلام و المسلمين پور سيد آقايى در مدتى كوتاه به سرانجام رسيده است و طى سال هاى 76 و 77 در آن مركز، تدريس شده است و از آن پس ، خلاصه آن نوشتار با نام ((درسنامه تاريخ عصر غيبت ))تدريس مى شود. اكنون پس از گذشت چند سال متن كامل كتاب با اصلاحات و اضافاتى براى استفاده عموم و نيز به عنوان كتاب كمك درسى منتشر مى شود.شايان ذكر است كه فصل هاى 1، 2، 3، 4 و 9 از حجة الاسلام و المسلمين مسعود پور سيد آقايى ، و فصل هاى 5 و 6 و بخش (7 و 8) از فصل 7 از حجة الاسلام و المسلمين دكتر رضا جبارى و فصل 7 از حجة الاسلام و المسلمين حسن عاشورى ، و فصل 8 از حجة الاسلام و المسلمين سيد منذر حكيم مى باشد. آنچه كه باعث تاخير در انتشار اين كتاب شد بررسى و تحقيق بيشتر در مورد فصل 8 يعنى ((عصر غيبت كبرى ))بود كه ماسفانه ميسور نشد. اميد است كه اين فصل در چاپ هاى بعدى پر بارتر از اين عرضه شود. ان شاء الله .2- تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، دكتر جاسم حسين ، ص 20.3- ر.ك : الذريعة الى تصانيف الشيعة ، شيخ آقا بزرگ تهرانى ، ج 2، ص 125-167؛ كليات فى علم الرجال ، جعفر سبحانى ، ص 465-468، المبادى العامة للفقه الجعفرى ، هاشم معروف حسينى ، ص 72-76.4- على بن مهزيار اهوازى ، دستيار نزديك امام نهم عليه السلام بود. امام جواد عليه السلام او را به عنوان نماينده خود در اهواز منصوب كرد و در دوران امامت امام دهم عليه السلام همچنان اين وظيفه را عهده دار بود. در دو كتاب او: ((الملاحم ))و ((القائم )) ، غيبت امام و قيام او با شمشير مورد بحث قرار مى گيرد (ر.ك : رجال نجاشى ، ص 191 و الفهرست ، شيخ طوسى ، ص 226). از اين رو، بين سال هاى (260 ه/ 874 م ) و (329 ه/ 940 م ) دو پسرش : ابراهيم و محمد، وكلاى امام دوازدهم در اهواز شدند. كلينى و صدوق به استناد نوشته آنها اطلاعات مهمى را درباره روش هاى ارتباطى مورد استفاده در فعاليت هاى مخفى اماميه به دست مى دهند. (به نقل از: تاريخ سياسى امام دوازدهم عليه السلام ، ص 22).5- حسن بن محبوب سراد، در اين اثر خود در موضوع غيبت ، چندين حكايت را كه اغلب به امامان منسوب است ثبت مى كند. اين اثر از بين رفته ولى نقل قول هايى از آن در مآخذ موجود اماميه در دست است . (همان ، ص 23).6- فضل ابن شاذان نيشابورى كه يكى از علماى معروف اماميه بود مورد احترام و تكريم امام يازدهم عليه السلام قرار داشت ، وى كتابى تحت عنوان ((الغيبة ))گردآورى نمود. (ر.ك : منتخب الاثر، ص 467) از آنجا كه ((فضل ))دو ماه از رحلت امام عسگرى عليه السلام در سال (260 ه/ 874 م ) در گذشته است ، اهميت اثر او در احاديثى كه نقل مى كند و امام دوازدهم را قائم مى داند نهفته شده است . بسيارى از نويسندگان بعدى ؛ همچون شيخ طوسى در كتاب ((الغيبة ))بر كتاب ((فضل ))تكيه كرده اند. بهاء الدين تيلى (790 ه/ 1388 م ) نيز اثرى تحت عنوان ((الغيبة ))با تلخيص اثر ((فضل )) گردآورى كرده است . (ر.ك : الذريعة ، ج 20، ص 201). على رغم آن كه اثر ((فضل ))از بين رفته است ، لكن به نظر مى رسد آثارى مانند ((كفاية المهدى فى معرفة المهدى )) ، نوشته مير لوحى متوفاى قرن (12 ه/ 18 م ) و ((كشف الاستار))از ميرزا حسين نورى (1320 ه/ 1902 م ) رو نويسى اين اثر باشند (ر.ك : الذريعة ، ج 16، ص 82 و منتخب الاثر، ص 467). (همان ، ص 23). 7- براى اطلاع بيشتر از كتاب هايى كه توسط واقفيه و زيديه ، پيرامون مسأله غيبت نوشته شده و به كارگيرى و نقل آنها توسط علماى اماميه ؛ مانند حسن صفار (292 ه/ 904 م )، كلينى (329 ه941/ م ) نعمانى (360 ه/ 970 م )، صدوق (380 ه/ 991 م )، و شيخ طوسى (460 ه/ 1067 م ) بنگريد: تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم عليه السلام ، ص 21-22.8- ابراهيم بن اسحاق نهاوندى (286 ه/ 899 م ) در سال (262 ه/ 876 م )، مدعى نيابت امام دوازدهم عليه السلام در بغداد شد (ر.ك : بحار الانوار، ج 51، ص 300). وى كتابى در باب غيبت نوشت كه ديدگاه غلات را منعكس مى كند. پس از آن نعمانى (360 ه/ 970 م ) اطلاعات نهاوندى را در كتاب معروف خود ((الغيبة ))به صورت گسترده اى در آورد. (همان ، ص 24).9- اهميت اثر او در اين نكته نهفته شده كه وى يكى از دستياران نزديك امام دهم و يازدهم عليه السلام بود، و پس از آن كارگزار نواب اول و دوم امام دوازدهم شد. متأسفانه اين اثر و نيز كتاب ((الامامة و البصرة من الحيرة ))ابن بابويه (329 ه/ 940 م ) از اين آثار بهره وافى برده اند. (همان ، ص 24).10- همان ، ص 24.11- نعمانى ، محمد بن ابراهيم بن جعفر، معروف به ابن ابى زينت ، ار اهالى شهر نعمانيه ، يكى از قريه هاى واسط بود. وى به بغداد هجرت كرد و در آنجا نقل حديث را تحت سرپرستى كلينى (329 ه/ 940 م ) و ابن عقده (333 ه/ 944 م ) آموخت . او سپس به سوريه رفت و در حدود سال (360 ه/ 970 م ) در آنج در گذشت .چون پس از رحلت امام يازدهم ، حضرت عسگرى عليه السلام در سال (260 ه/ 874 م ) در ميان شيعه هاله اى از حيرت و شگفتى مشهود بود، نعمانى كتابى تحت عنوان ((الغيبة ))نوشت . وى كوشيد تا ضرورت غيبت امام دوازدهم را با روايت احاديثى از پيامبر صلى اللّه عليه و آله و ائمه عليهم السلام كه غيبت آن بزرگوار را پيش بينى كرده اند اثبات كند. او اكثر اطلاعات خود را از نويسندگان قديمى كه در اين باره كتاب نوشته اند، بدون در نظر گرفتن ديدگاههاى عقيدتى و آئينى ايشان كسب نمود. در ميان اين نويسندگان قديمى ، حسن بن محبوب ، امامى (224 ه/ 838 م )، فضل بن شاذان ، امامى (260 ه/ 873 م )، حسن بن سماعه ، واقفى (263 ه/ 877 م )، ابراهيم بن اسحاق نهاوندى ، غالى (286 ه/ 899 م )، كلينى ، امامى (329 ه/ 940 م )، ابن عقده ، فقيه مشهور زيدى (333 ه/ 944 م )، و مسعودى (345 ه/ 956 م ) ديده مى شوند. (ر.ك : الغيبة ، ص 82-86 و 100).سهم ارزنده نعمانى در اين است كه ، پس از مسعودى (345 ه/ 956 م ) نخستين كسى بود كه تفسير احاديث منسوب به ائمه را از كلينى گردآورى كرد. احاديث مذكور بر اين مهم دلالت دارد كه قائم ، دو غيبت در پى خواهد داشت ؛ دوران چهار نائب امام دوازدهم است ، كه از سال (260 ه/ 874 م ) آغاز و تا سال (329 ه/1-940 م ) ادامه داشته است ، و غيبت دوم پس از رحلت چهارمين سفير در سال (329 ه/ 941 م ) آغاز مى شود. (ر.ك : الغيبة ، ص 91 و 92). تفسير او اساس آثار بعدى اماميه در اين موضوع قرار گرفت . (همان ، ص 25).12- محمد بن على بن بابويه ، معروف به صدوق (381 ه/ 874 م )، كتابى در مسأله غيبت تحت عنوان ((كمال الدين و نمام النعمة ))نوشت . محتواى ارزشمند بوده ، زيرا بر مآخذ اصلى شيعه (الاصول ) كه قبل از سال (260 ه/ 874 م ) گردآورى شده تكيه دارد (ر.ك : كمال الدين ، ص 19). از اين رو، درمى يابيم كه وى اغلب ، خواننده را به نويسندگانى چون حسن بن محبوب ، فضل بن شاذان ، حسن بن سماعه ، صفار، حميرى ، و ابن بابويه پدر خود كه رابطه نزديكى با سومين و چهارمين سفير امام دوازدهم داشته است ارجاع مى دهد. صدوق به خاطر آن كه پدرش از فقهاى عاليقدر و وكيل امام در قم بوده است ، توانست اطلاعات موثقى را درباره ارتباطات پنهانى بين وكلا و امام به وسيله چهار سفير ارائه دهد. در عين حال ، مطالعه سلسله روات (اسناد) بعضى از روايات او درباره تولد امام دوازدهم اين نكته را مى رساند كه ، صدوق اطلاعات خود را از غلاتى چون ؛ محمد بن بحر دريافت داشته است . لذا بايد در به كارگيرى اين روايات دقت كافى مبذول داشت . (همان ، ص 26 و 27).صدوق انگيزه خود را از نوشتن اين كتاب چنين اعلام مى دارد: ((آنچه مرا واداشت كه به نگارش اين كتاب بپردازم اين بود كه در هنگام بازگشت از زيارت امام رضا عليه السلام وقتى به نيشابور رسيدم ، ديدم شيعيان آنجا درباره قائم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) مسأله دار شده اند. سعى كردم ، آنان را با بيان رواياتى از پيامبر صلى اللّه عليه و آله و ائمه عليهم السلام رسيده به راه درست ، رهنمون گردم . در اين ايام ، يكى از بزرگان مشايخ دانش و تقوا، از اهالى قم ، به نام نجم الدين ابوسعيد محمد بن احمد بن على بن صلت قمى -ادام الله توفيقه - در بازگشت از سفر بخارا، بر ما وارد شد. روزى درباره آراء و باورهاى برخى از فلاسفه و علماى منطق بخارا گفت : از آن درباره حضرت قائم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) سخنانى شنيدم كه مرا در مورد غيبت طولانى حضرت ، دچار حيرت و ترديد كرده است ، من مطالبى در اثبات وجود حضرت مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) براى از بين بردن ترديد او بيان كردم و رواياتى چند درباره غيبت ، بر او خواندم ، حيرت او برطرف شد و دلش آرام گرفت ، از من خواست ، كتابى پيرامون غيبت حضرت مهدى (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) بنويسم ، پذيرفتم و به او وعده دادم كه ان شاء الله وقتى به وطن خود (رى ) برگشتم آن را عملى خواهم ساخت ، تا اين كه شبى در خواب ديدم خانه كعبه را طواف مى كنم و به حجر الاسواد رسيدم و آن را استلام كردم ناگاه ديدم ، امام زمان (عجل الله تعالى فرجه الشريف )، كنار در كعبه ايستاده است . سلام كردم ، حضرت جواب دادند.فرمود: چرا كتابى درباره ((غيبت ))نمى نويسى ، تا ناراحتى ات بر طرف شود؟عرض كردم : يابن رسول الله صلى اللّه عليه و آله من كتاب ها درباره غيبت شما نوشته ام .حضرف فرمود: ((نه ، آن موضوعات را نمى گويم ، كتابى راجع به غيبت من بنويس و غيبت هاى پيامبران را در آن نقل كن )) . سپس از نظرم غايب شد. من با اضطراب از خواب بيدار شدم و تا طلوع فجر به گريه و زارى پرداختم ، چون صبح شد، به منظور انجام امر ولى الله و حجت خدا، آغاز به نوشتن اين كتاب كردم ))(ر.ك : كمال الدين ، مقدمه ).اين كتاب يك دائرة المعارف روايى است با دسته بندى و تبويبى مناسب پيرامون موضوعات مربوط به امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ).13- محمد بن محمد بن نعمان ، معروف به مفيد (413ه/ 1022 م ) او مرجع تقليد شيعيان اماميه بود. در همان زمان بود كه تعمق در مباحث كلامى غيبت آغاز شد. از اين رو، وى پنج مقاله را در دفاع از غيبت امام دوازدهم نوشت و اثر جداگانه اى را تحت عنوان ((الفصول العشرة فى الغيبة ))گردآورى كرد. اين اثر اطلاعات ارزشمندى را درباره شرايط تاريخى كه بر زندگى پنهانى امام دوازدهم قبل از سال (260 ه/ 874 م ) احاطه يافته بود به دست مى دهد. مفيد نيز تصويرى مشابه نوبختى و سعد قمى را از 15 ديدگاه مختلفى كه در ميان اماميه پس از درگذشت امام عسگرى عليه السلام (260 ه/ 874 م ) رسوخ نموده بود ارائه مى كند. او شواهدى در مورد از بين رفتن 15 گروه ، تا سال (373 ه/ 983 م ) مى آورد، به جز شيعيان دوازده امامى كه معتقدند رهبرشان امام دوازدهم است و در پرده غيبت به سر مى برد.مفيد در كتاب ((الارشاد)) ، روش كلينى و نعمانى را در نقل حديث دنبال مى كرد. وى قبل از هر چيز وجود امام دوازدهم را اثبات مى نمايد و سپس طولانى بودن عمر آن حضرت را كه در طول عمر اشخاص معمولى فراتر رفته را توجيه مى كند. (به نقل از: تاريخ سياسى امام دوازدهم ، ص 26).14- عالم معروف شيعه ، محمد بن حسن طوسى (460 ه/ 1067 م ) مسأله غيبت امام دوازدهم عليه السلام را در آثار خود مطرح مى نمود، ولى مهم ترين آنها كتاب ((الغيبة ))مى باشد كه در آن ، هم با استفاده از احاديث و هم با استدلال عقلى ثابت مى كند كه امام دوازدهم مهدى قائم است كه بايد در پرده غيبت به سر مى برد. او ادعاى ديگر گروه هاى شيعه كه على بن ابيطالب عليه السلام ، شهادت (41 ه/ 661م ) يا ابن حنفيه (84 ه/ 703 م ) يا امام صادق (148 ه/ 765 م ) يا محمد بن اسماعيل و امام موسى كاظم عليه السلام شهادت (183 ه/ 799 م ) را قائم مى دانستند، رد مى كند.شيخ طوسى ، اطلاعات تاريخى موثقى را در مورد فعاليت هاى مخفى چهار نماينده امام دوازدهم با نقل از كتاب مفقود شده اى تحت عنوان ((اخبار الوكلاء الاربعة ))نوشته احمد بن نوح بصرى به دست مى دهد. اثر شيخ طوسى ماخذ اصلى نويسندگان بعدى اماميه درباره غيبت امام دوازدهم به ويژه مجلسى (1111 ه/ 1699 م ) در ((بحار الانوار))شد. (ر.ك : تاريخ سياسى امام دوازدهم ، ص 27).15- شايان ذكر است كه پس از مفيد، دو شاگرد بر جسته او سيد مرتضى علم الهدى (436 ه/ 1044 م ) و محمد كراجكى (449 ه/ 1057 م )، دو كتاب به نام هاى ((مسالة و جيزة فى الغيبة ))و ((البرهان على صحة طول عمر الامام صاحب الزمان ))نوشتند. اما از آنجا كه در اين دو كتاب به مسأله طول عمر امام دوازدهم به روش استدلالى پرداخته و فاقد هرگونه اطلاعات تاريخى مربوط به امام دوازدهم در سالهاى بين (329-260 ه/ 941-874 م ) مى باشند؛ از ذكر آنها خوددارى شد. (ر.ك : همان ، ص 26-27).16- محمد بن عمركشى ، از اهالى كش در نزديكى سمرقند مى باشد. وى در همان جا تحت تعليم و تربيت عالم اماميه محمد بن مسعود سمرقندى قرار گرفت و سراسر زندگى خود را در آن شهر سپرى نمود. بنا به گفته شيخ طوسى ، او در سال (368ه/ 978 م ) در گذشت (رجال ، نجاشى ، ص 288 الرجال ، ص 458).كشى اطلاعات خود را در پنجاه و سه نفر راوى نقل كرده ، ولى مأخذ اصلى او على بن محمد بن قتيبه نيشابورى است (ر.ك : رجال نجاشى ، ص 197). او معاصر با غيبت صغرى بوده و رابطه نزديكى با وكلاى امام دوازدهم (عجل الله تعالى فرجه الشريف ) در خراسان داشته است . ابن قتيبه اطلاعات مهمى را در رابطه با سير تكاملى نهاد مخفى وكالت پس از امام صادق عليه السلام شهادت (148 ه/ 765 م ) فراهم مى آورد و فلسفه قيام گروه هاى واقفيه را پس از امام هفتم عليه السلام در سال (183 ه/ 799 م ) يادآور مى شود.اثركشى مأخذ مهمى براى علماى بعدى اماميه ؛ مانند شيخ طوسى (460 ه/ 1067 م ) شد. شيخ آن را خلاصه كرد و عنوان ((اختيار معرفة الرجال ))به آن داد. (همان ، ص 28، و نيز ر.ك : كليات فى علم الرجال ، جعفر سبحانى ، ص 52).17- آثار شيخ طوسى موسوم به ((الفهرست ))و ((الرجال ))دو كتاب از چهار كتاب اصلى اماميه در رجال است . وى اسناد مختلفى را كه موثق هستند يادآور شده ، و خواننده را قادر مى سازد تا روابط بين علماى اماميه و وكلاى آن را در غيبت صغرى كشف شد. (همان ، ص 29).18- آثار شيخ طوسى موسوم به ((الفهرست ))و ((الرجال ))دو كتاب از چهار كتاب اصلى اماميه در رجال است . وى اسناد مختلفى را كه موثق هستند يادآور شده ، و خواننده را قادر مى سازد تا روابط بين علماى اماميه و وكلاى آن را در غيبت صغرى كشف شد. (همان ، ص 29).19- چهارمين اثر رجالى اماميه ((فهرست اسماء مصنفى الشيعة ))است كه آن را احمد بن على نجاشى (450 ه/ 1058 م ) از اهالى كوفه به رشته تحرير درآورده است . او تعاليم شيعه را در آنجا فرا گرفت و آنگاه رهسپار بغداد شد. در آنجا با سيد مرتضى (436 ه/ 1044 م ) يكى از علماى رهبرى كننده اماميه همراه گرديد.اقامت وى در اين دو شهر موجب شد تا با چهل و پنج تن از علماى اماميه كه مدارك مربوط به دوران غيبت صغرى را در اختيار داشتند تماس برقرار سازد. اين مأخذ مراتب مختلف در نهاد امامت را روشن مى سازد و اطلاعات مفيدى را در آثارى كه درباره غيبت ، قبل و بعد از سال (260 ه/ 874 م ) فراهم آمده به دست مى دهد. (همان ، ص 29). 20- اين كتاب توسط آقاى دكتر سيد محمد تقى آيت اللهى به فارسى ترجمه شده و مى توان گفت : يكى از بهترين كتاب ها در موضوع خود مى باشد، ما نيز در نوشتن اين فصل استفاده هاى شايانى از آن برديم .منبع:کتاب تاریخ عصر غیبت/خ
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 408]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها