محبوبترینها
با چاپ روی وسایل یک کسب و کار پرسود بسازید
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1798388184
باورهاي ديني تعبدي اند يا تحقيقي؟
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: ایمان و چالشهای معاصر (3)
باورهای دینی تعبدی اند یا تحقیقی؟ در سلسله نگاره های "ایمان و چالشهای معاصر "، برانیم تا با شاهین عقل، کتاب و سنت، وزن دیدگاههای برانگیخته در حوزه های کلامی و دین پژوهی عصر حاضر، که ایمان را به چالش برده اند، را سنجیده و عیار واقعی هر انگاره را به دست دهیم. در نوشتار گذشته ماهیت ایمان را کاویده و پاره ای از شبهات انحراف امیز را پاسخ گفتیم. در ادامه دیدگاه روشنفکرانی چون استاد ملکیان پیرامون ماهیت ایمان طرح و بررسی می شود. نگاه آتوریته به مقوله ایمانآیا میتوان ایمان را «جستن بیقراری و یافتن قرار» یا به تعبیری «دویدن در پی آواز حقیقت» دانست؟ پاسخ: جواب. جناب استاد ملكیان[1] تلقی خود را از ایمان، مبتنی بر چهار مقدمه كرده است.[2] مقدمه اوّل: تقسیمبندی مارتین راكیچ، روانشناس معروف آمریكایی است. ایشان معتقد است باورهای انسان پنج دستهاند: باورهای اصلی اجماعی، مثل این كه من فلان كس هستم؛ باورهای غیر اجماعی ابتدایی، مثل رؤیا؛ باورهای آتوریته یا عقاید تعبدی، مثل عقایدی كه انسان از پدر یا مادر میپذیرد؛ باورهای اشتقاقی كه باورهای ناشی از باورهای آتوریتهاند و در نهایت باورهای بیپیامد كه در متن منظومه فكری انسان نیستند. ایشان (استاد ملكیان) معتقد است كه باورهای دینی از نوع باورهای آتوریته است: «رأی من در باب باورهای دینی این است كه اگر این باورها از شخصی كه ما نسبت به او تعبد داریم، منخلع و منسلخ شوند و ارتباطشان با آن آتوریته قطع شود، هیچ دلیل عقلانیای به نحو قاطع به سود یا زیان آنها حكم نمیكند»؛[3] استاد ملكیان جداسازی ایمان را از عقیده‌ی ایمان «طلب واقعیت بیقرار» و «جستن بیقراری» و (با الهام از سهراب سپهری) ایمان دینی را «دویدن در پی آواز حقیقت، نه چسبیدن به عقیدهای» تلقی میكند.مقدمه دوّم: اینكه ویلیام جیمز معتقد است انسانها دو گونهاند: «مطلق انگار» و آن فردی است كه معتقد است برای انسان امكان دسترسی به حقیقت وجود دارد و هر وقت به حقیقت دسترسی پیدا كرد، از این كه به حقیقت دست یافته است باخبر میشود؛ و دسته‌ی دوم انسانهای «تجربه باور» كه ـ همانند دسته قبل ـ به امكان دسترسی به حقیقت معتقدند اما آنگاه كه به حقیقت دسترسی پیدا كردند، باخبر نمیشوند. حال، ایمان، برای هر دو دسته ممكن است؛ مقدمه سوّم: از آلن واتس است كه میگوید: ایمان از عقیده جدا است. صاحب عقیده كسی است كه میگوید جهان همان گونه است كه من باور دارم؛ اما صاحب ایمان «كسی است كه میگوید من باید جهان را آهسته آهسته بشناسم... اگر كسی بخواهد حقیقت را در اختیار داشته باشد، یعنی اگر بخواهد رأیش مطابق با واقع باشد، باید سایه به سایه‌ی واقعیت متبدل و متحول سیر كند؛ باید حاضر باشد عقاید خود را با سیلان واقعیت، سیلان دهد. لذا ایشان (آلن واتس) میگوید: ایمان طلب واقعیت بیقرار است»؛[4] مقدمه چهارم: كه باز از راكیچ نقل شده است این كه نظامهای اعتقادی دو دستهاند: دگماتیست و غیر دگماتیست. نظامهای اعتقادی چهار ویژگی دارند كه عبارتند از: اولاً. چون دگماتیك هستند، جهان برای ایشان پرمخاطره و دار ستیهش است؛ ثانیاً. داوریهایشان درباره‌ی دیگران براساس موافقت و مخالفت آنان با آتوریته آنهاست؛ ثالثاً. آتوریته واحدی دارند؛ رابعاً. هیچ حك و اصلاحی را در عقایدشان نمیپذیرند. اما نظامهای غیر دگماتیست اینگونه نیستند. این نظامها اولا.ً جهان را بسیار مهربان میبینند و از این روی انسانهای شادی هستند. به قول بوعلی: العارف هشّ بشّ بَسّام «عارف خوشرو، خوشمشرب و اهل تبسم است»؛ ثانیاً. داوری آنها نسبت به انسانها براساس موافقت و مخالفت آنان نیست؛ ثالثاً. این نظامها آتوریته‌ی واحدی ندارند بلكه از منابع مختلف اخذ رأی میكنند؛ و رابعاً. حك و اصلاح پذیرند. استاد ملكیان بعد از ذكر این مقدمات چهارگانه، جداسازی ایمان را از عقیده‌ی ایمان «طلب واقعیت بیقرار» و «جستن بیقراری» و (با الهام از سهراب سپهری) ایمان دینی را «دویدن در پی آواز حقیقت، نه چسبیدن به عقیدهای» تلقی میكند. به نظر میرسد تكتك مقدمات مذكور مخدوش باشد؛ چنانكه تلقی ایشان از ادیان نیز خالی از اشكال نیست. درباره‌ی مقدمه اول میتوان گفت: اولاً. میتوان قسم ششمی به طبقهبندی راكیچ افزود و آن «باورهای استدلالی» است. در دستهبندی راكیچ سخنی از گزارهها و باورهایی كه تنها از طریق استدلال حاصل میشود، نیست. بهترین نمونه و الگو در این زمینه باورهای ریاضی است. اینگونه باورها در هیچكدام از پنج طبقه‌ی راكیچ نمیگنجد. از سوی دیگر نمیتوان آنها را نادیده گرفت. بنیادیترین آموزهها و باورهای دینی، یعنی اصول دین، نیز از این دستهاند. بهترین شاهد آن تلاشهای فراوانی است كه متكلمان و فلاسفه در دورههای مختلف صورت دادهاند. مگر هدف ابن سینا، غزالی، خواجه طوسی، ملاصدرا و علامه طباطبایی جز این بود كه یك «تبیین منطقی ـ استدلالی» برای آموزهها و گزارههای اصلی دین ارائه دهند؟ ثانیاً. درست است كه بخشی از این باورها تعبدی است، اما پیش از تعبد، گزارههای اساسی دین وجود دارند كه حالت تعبد ندارند و نمیتوانند داشته باشند، و این امر شواهد فراوانی دارد. از شواهد جزئی، نظیر تأكید تمام مجتهدان بر تحقیقی بودن اصول دین در اولین مسئله رسالهها كه بگذریم، بهترین شاهد و دلیل، تأكید قرآن بر مذمت و نفی تقلید در ایدهها و باورهای اصلی دین است. از جمله وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ؛[5] «و چون كفار را گویند پیروی از شریعت و كتابی كه خدا فرستاده كنید، پاسخ دهند كه ما پیرو كیش پدران خود خواهیم بود، آیا آنان باید تابع پدران باشند، در صورتی كه آن پدران بیعقل و نادان بوده و هرگز به حق و راستی راه نیافتهاند؟!» حال چگونه با این تأكیدها میتوان گفت باورهای اصلی دین تعبدی، تقلیدی و آتوریته است؟ثالثاً. این گفته كه «معتقدات دینی نه قابل اثبات عقلانیاند و نه قابل نفی عقلایی»[6] دقیقاً سخن كانت است. وی معتقد بود كه آموزههای الهی یعنی متافیزیك در محدوده‌ی عقل نظری جای ندارد و باید آنها را از این خانه راند و درون عقل عملی جای داد. از سوی دیگر كانت با اصالت دادن به اخلاق، دین را در درجه دوم اهمیت قرار داد و به این صورت نگاهی اخلاقی به دین كرد. نگاه اخلاقی به دین، اساس تلقی تجربی، شهودی و درونی است كه به تدریج ، در قبال دین، ایمان و وحی، در غرب حاصل شد. هرچند استاد ملكیان دلیلی برای خود اقامه نكردهاند، اما باید گفت آیات متعددی گواه آن است كه بخش اساسی دین را اعتقادات تشكیل میدهد و تنها راه اثبات آن، استدلالهای عقلی است. یك نمونه از آن این آیه معروف است كه: لَوْ كانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا؛[7] «اگر در زمین و آسمانها چندین اله غیر از الله بود هر آینه آنها نابود و تباه میگشتند». به هر حال از مجموع آیات و روایات به دست میآید كه عقاید و باورهای دینی، عقلانی و اثبات پذیرند. درباره‌ی مقدمه دوم باید گفت: اولا.ً آنچه میان انسانهای مطلقانگار و تجربهباور مشترك بود «امكان دسترسی به حقیقت» است. و این با موضع شكاكانه ایشان سازگار نیست؛ زیرا شكاكیت دقیقاً به معنای نفی امكان كشف حقیقت است.[8] استاد ملكیان در مقدمه چهارم (چون مقدمه سوم به اصل بحث ایمان ارتباط نزدیك داشت آن را در پایان بررسی میكنیم) به تفكیك نظامهای عقیدتی و ویژگیهای هر یك پرداختهاند. اولین ویژگی این بود كه جهان برای نظامهای دگماتیك دارِ ستیهش است. باید گفت جهان برای باورهای اساسی اعتقادی نه دار ستیهش است، نه دار مهربانی؛ زیرا آنچه جهان برای او ستیهنده یا مهربان است، گزارههای ناظر به عالم طبیعت است و این همان نظامهای علمی و تجربی است، نه اعتقادی. به بیان دیگر یك دانشمند علوم طبیعی اگر قانونی علمی ارائه داد، باید خود را در مخاطره ببیند؛ چه بسا فردا نقضی برای آن قانون پیدا شود. اما گزارههای دینی و اعتقادی كه ناظر به جهان طبیعت و ماده نیستند و به تعبیری از سنخ مسایل عقلی و ریاضیاند، در معرض ستیهش و مهربانی نخواهند بود؛ ثانیاً. از مهم‌ترین معیارهای تحقیقپذیری و حتی معناداری، ابطالپذیری است. ایشان (استاد ملكیان) معتقد است كه باورهای دینی از نوع باورهای آتوریته استاز این روی اگر گزارههای علمی در معرض ستیهش نباشند، ابطالپذیر نبوده، اعتبار علمی ندارند؛ ثالثاً. این بیان مبتنی بر اصل تحقیقپذیری است[9] كه از سوی پوزیتیویستهای منطقی مطرح شده و آن مبنا قابل قبول نیست، چنانكه گیلبرت رایل استاد آیر بیان پرنكتهای در این زمینه دارد: «پوزیتیویسم منطقی یك پیامد ناخواسته دیگر هم داشت، به این شرح كه چون متافیزیك را برابر با مهمل میگرفت و فقط علم را واجد معنا میشمرد، این سؤال دست و پاگیر، خود به خود پیش آمده بود: حالا ما فلاسفه‌ی «مهمل ستیز» به كدام حوزه تعلق داریم؟ جملاتی كه خود مجله (شناخت) از آنها تشكیل یافته متافیزیكاند؟ اگر نیستند پس آیا فیزیكاند یا نجوم یا جانور شناسی؟ تكلیف عبارات و فرمولهایی كه اصول ریاضیات آكنده از آنها است چه میشود؟ ما حكما كه علیالقاعده باید از حكمت هر چیز سر درآوریم، آیا از حكمت این اصل سر درمیآوریم؟ این مقراض، یعنی حصر دو وجهی حلقه وین، كه «علم یا مهمل»، كه «یا» های دیگر هم در بطن خود داشت، بعضی از ما، از جمله مرا، بر آن داشت كه جانب شك و احتیاط را از دست ندهیم. بالاخره اگر منطقیان و حتی فلاسفه میتوانند چیزهای بامعنا ادا كنند، پس لابد بعضی از منطقیان و فلاسفه‌ی قدیم، حتی خیلی قدیم، هم با آنكه به زیور روشنگری آراسته نبودهاند، گهگاه حرفهای معنادار زدهاند»؛[10] رابعاً. در مباحث معرفتشناسی آنجا كه سخن از «اخلاق باور» است، گفته میشود اگر گزارهای پیش روی انسان قرار گرفت، وظیفه‌ی معرفتی در ابتدا سكوت است.---------------------------------[1]. نگارنده معترف است كه سالیان سال از محضر درس استاد ملكیان بهره برده و همواره سپاس خویش را تقدیم ایشان داشته است كه به واقع، استاد، این راه را بر من گشود و كریمانه یاریم نمود. اگر در این سیاهه نقدی طرح میشود، نه از سر جسارت و بیادبی است، كه به تعبیر امام (ره) بهترین شیوه‌ی احترام به یك فكر، نقد آن فكر است. همچنین نویسنده معتقد است ویژگیهایی در استاد یافت میشود كه ایشان را از دیگران ممتاز میسازد. [2]. كیان، ش 52، ص 26 ـ 21. [3]. كیان، ش. 52، ص 26 ـ 21. [4]. همان. [5] . بقره، 170. [6]. كیان، ش 52، ص 22. [7]. انبیاء، 22. [8]. درآمدی به معرفت شناسی دینی و معاصر، ص 138 ـ 113. [9]. اصل تحقیق پذیری یعنی این كه ملاك معناداری و نیز اعتبار یك فرضیه، بسته به آن است كه آن فرضیه، قابل مشاهده و آزمون باشد و به كمك پارهای شواهد و قراین آزمونپذیر و تجربی، قابل تأیید و اثبات باشد. [10]. خرمشاهی، بهاء الدین، پوزیتیویسم منطقی، ص 33 ـ 34. نوشته ی: دکتر محمد تقی فعالی فرآوری: شکوری_گروه دین واندیشه تبیان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 352]
-
گوناگون
پربازدیدترینها