گفت و گو با شهلا باقري نوانديشي ديني پرده از چهره دين برداشتن است

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: گفت و گو با شهلا باقري نوانديشي ديني پرده از چهره دين برداشتن است
در ادامه گفت وگو هاي مرتبط با نوانديشي ديني، در اين گفت وگو خبرگزاري فارس سعي كرده است تا ضمن بررسي و امكان تحقق نوانديشي ديني، به ضوابط و راهكارهاي آن نيز بپردازد. باقري معتقد است كه نوانديشي ديني پرده از چهره دين برداشتن است.
دكتر شهلا باقري، دكتراي جامعه شناسي و عضو هيات علمي دانشگاه تربيت معلم تهران مي باشند. ايشان در عرصه جامعه شناسي سياسي تاليفاتي چون «سياست، دين، زن» را دارا بوده و در حال حاضر مسووليت گروه علمي زنان و خانواده شوراي عالي انقلاب فرهنگي را به عهده داشته، به عنوان مشاور امور زنان وزير كار و امور اجتماعي در شوراي فرهنگي اجتماعي زنان حضور رسمي دارند، مصاحبه ي زير در رابطه با بررسي جريان هاي نوانديشي ديني گروه ديدگاه فارس با ايشان است كه ارائه مي گردد:
با توجه به تعاريف متنوع جريان هاي فكري و سياسي از نوانديشي ديني، تعريف شما از نوانديشي ديني چيست؟
مجموعه روش ها، فنون، تمهيدات و تدابيري كه به فهم دين كمك مي كند و از آن حيث كه براي ابداع روش هاي فهم، ابتكار بكار برده شده است و اين ابتكار و ابداع قبلا نبوده و اخيرا، بوجود آمده است، نوانديشي ناميده شده مي شود. «نو» است چون قبلا نبوده است و جديد به وجود آمده است و چون اين نوآوري در مسير فهم دين بكار گرفته شده است «نوانديشي ديني» نام گرفته است. نوانديشي ديني از جنس خلق ايده و تفكر نوين است كه براي فهم دين بكار گرفته مي شود و آفرينش جديد محتاج ضابطه مندي و چارچوب گذاري موثر و مطمئن براي تشخيص سره از ناسره است كه اين ضابطه مندي را ما تحت عنوان روش ها و فنون نام گذاري كرديم.
آيا در دين مجالي براي نوانديشي وجود دارد؟ و اگر دارد آيا امكان عرضه مفاهيم تازه در دين وجود دارد؟
با تعريفي كه از نوانديشي ديني ارايه كرديم اين مجال وجود دارد البته اين مجال، به اين مفهوم نيست كه در اصل دين و جوهر مذهب، تغيير حاصل مي شود بلكه به اين مفهوم است پرده از روي چهره دين برداشته شود و يا لايه اي از لايه هاي فهم دين كنار زده شود و يا عمق بيشتري در اقيانوس فهم دين پيموده شود.
لذا اگر مفاهيم تازه هم مطرح مي شود كه حتما لازم است طرح شوند، مفاهيمي هستند كه آمده اند با زبان روز مردم آن جامعه معارف عميق تر را بيان كنند، لذا به يك معني در تفاسير ديني و احكام ديني مطابق با مقتضيات زماني و مكاني، امكان آفرينش مفاهيم جديد وجود دارد تا عمق بخشي به معرفت ديني را ممكن كنند. في المثل ما امروزه در عرصه فهم منطق حركت هاي فرهنگي جوامع محتاج مدل هاي توسعه حركت هستيم كه از درون دين استخراج شده باشد و در عين حال به فهم حركت ها، فعاليت ها و جريانات فرهنگي معاصر كمك كند.
به نظر شما در چه شرايطي نوانديشي ديني را مي توان فرايندي مثبت تلقي كرد؟ و در چه شرايطي انحراف و بدعت ديني محسوب مي شود؟
رسيدن به نقطه تعادل و قرارگرفتن در اين مسير ما را مطمئن مي كند. لذا تعريف مختصات اين نقطه تعادلي لازم است. به عبارت ديگر مي توان گفت، نوانديشي ديني وقتي مي تواند در مسير درست خود قرار بگيرد كه نگاه به جوهر و اصول دين و پايه ها و اركان دين را فراموش نكند و آن را همواره مدنظر قرار داده باشد و از آن انحراف و اعوجاجي حاصل نكند. ولي در شرايطي انحراف و بدعت محسوب مي شود كه رشد خود را بر مبناي ريشه هاي خود قرار ندهد و با غفلت از ريشه ها، در سرزميني ديگر بخواهد جوانه اي بزند و رويش داشته باشد و از اصل بيفتد. منطق نوشدن در دين پذيرفته شده است. «هر زمان نو مي شود و دنيا و ما بي خبر از نوشدن اندربقا»
به عبارت ديگر منطق حركت و تغيير و عدم سكون در دين پذيرفته شده است و مطابق با فلسفه اسلامي و حكمت اسلامي، تكثرها موضوعيت دارند ولي نكته مهم آنجاست در خدمت فهم وحدت است و فهم وحدت واحد در گرو فهم اجزا» و نشانه هاي واحد با كثرت هاست.
برخي مي گويند توليد انديشه هاي نو در حوزه مفاهيم ديني امكان پذير نيست و تنها مي توان به بازكاوي انديشه هاي گذشته مشغول بود. نظر شما چيست؟
با توضيحاتي كه قبلا بيان شد توليد و آفرينش مفاهيم نو براي اصل دين امكان پذير و بسيار لازم و حيات بخش است و حتي مي توان گفت كه قدم اول آن است كه فرد با انديشه هاي گذشته و مفاهيم قبلي در حوزه فهم دين، آشنايي كامل داشته باشد و از كاربست مفاهيم در زمان خودشان مطلع باشد تا بتواند با درك نيازهاي روز، مفاهيم عميق تر را بيافريند. البته خيلي ها هستند كه تاريخ را خوب مي شناسند ولي آينده پژوه خوبي نيستند. شناخت تاريخ انديشه ها لازم است ولي كافي نيست. آنچه به اين شناخت بايد اضافه شود، درك منطق تغيير و تحولات يا به عبارت ديگر استخراج الگوي حركت در تاريخ است و مدل هاي توسعه فكر و انديشه موضوعيت پيدا مي كند.
به نظر شما معيار ثابت و اساسي ما براي سنجش مفاهيم جديد و ميزان نزديكي يا دوري آن مفاهيم اصلي دين چه مي تواند باشد؟
شايد بتوان اين طور گفت كه نوانديشي در بخش احكام دين، نبايد از تعبد و روحيه بندگي فرد كم كند، بلكه بايد آن را به اوج برساند، ماهيت دين اسلام، تسليم در برابر امر خداوندي است و حكم ديني، متابعت و سرسپردگي مخلوق به خالق و بنده به سرور مولاي خود است. لذا حكم ديني و احكام دين مبين اسلام، ابلاغ دستور خالق به مخلوق است و روحيه تسليم و كرنش را مي طلبد و استغنا» و گردن كشي را برنمي تابد.
اما در بخش ديگر دين كه بعد شناختي دين يا اعتقادات و باورهاي ديني را در برمي گيرد، نوانديشي ديني و معيار عدم عدول از مسير صحيح يا ملاك عدم انحراف از جوهره دين در اين بخش، تتبع و روحيه جست وجوگر خاضع در برابر حقيقت است. پرسشگري ضابطه مند و قاعده مدار به همراه عشق و علاقه وافر به كشف حقيقت، جوهر فعاليت صحيح ديني در اين بخش است. به همين دليل است كه در بعد شناختي دين، اصول دين قرار مي گيرد كه از ديد اسلام، تحقيقي است و تقليدي نيست. پرهيز از غرض ورزي در برابر حقايق و صاف كردن آيينه دل براي تابيدن حقيقت در آن از ضروريات است. مهمتر آن كه تلاش و كوشش براي كشف حقايق وظيفه تك تك افراد مسلمان تلقي مي شود و كس ديگر يا چيز ديگر، جايگزين آن نمي شود. در اين راستا مفاهيم نو و جديد خلق مي شوند و به عبارتي با فرآيند بازتوليد مفاهيم ديني اتفاق مي افتد و به گردش مي افتاد.
به نظر شما خطري كه در نوانديشي ديني وجود دارد چيست؟
خطري كه فرآيند نوانديشي را تهديد مي كند خروج از مسير تعادل فهم دين است. وقتي باز توليد مفاهيم ديني از سازوكار تعيين شده اساسي آن خارج مي شود و جوهره تعيين ديني را به مخاطره مي افكند. وقتي روحيه پرسشگري، تحقيق و تتبع غير مغرضانه از بين مي رود و روحيه تعبد و بندگي تضعيف مي شود و خود محوري و خودخواهي حاكم مي شود و استغنا» و گردن كشي در برابر مخلوق اعيان مي گردد و خرد خود بنياد پديدار مي گردد، ما با انحراف از مسير مواجه شده ايم راهي كه براي پرهيز از انحرافات غيرعمدي وجود دارد آن است كه روش شناسي خلق ايده، نظر و انديشه را شفاف كنيم و با فرمول بندي آنها، مسير ديد همگان را براي طي مسير درست باز كنيم وقتي مسير توليد انديشه شفاف و اعيان باشد، انحراف از مسير هم شفاف و قابل تشخيص خواهد بود.
وظيفه انديشمندان مسلمان داخلي براي تحقق انتقال مفاهيم ديني چيست؟
درك شرايط و مقتضيات زمان و عصري كه محقق مسلمان در آن به سر مي برد وظيفه بسيار اساسي و ضروري تلقي مي شود. بدون آن نوگرايي فهم دين بي معني است و عقيم و بي اثر مي ماند. تفقه در جغرافيايي فرهنگي و سياسي عصر حاضر و تشخيص نيازمندي هاي بشر امروز دين و فهم خلا» ها و نقصان جامعه بشري، وظيفه انديشمند مسلمان امروز را به خوبي نشان مي دهد. محقق مسلمان براي تحقق كارآمدي دين در عرصه هاي سياسي، اجتماعي و فرهنگي وظيفه خطيري را امروزه به عهده دارد و علاوه بر شناخت شرايط به مهندسي شرايط هم نيازمند است و ما معتقديم كه هم عنصر شناخت و هم سازوكارهاي تغيير و ايجاد حركت در جامعه همگي در متن دين اسلام وجود دارد.
آيا مي توان نوانديشي ديني را ضابطه مند كرد؟
در پاسخ به سوال قبلي شما كه ملاك هاي سنجش مفاهيم جديد و دوري و نزديكي آن با مفاهيم اصيل ديني مورد سوال بود، اين سوال هم پاسخ خود را دريافت مي كند. ضابطه مندي نوانديشي ديني، استانداردسازي خلق و آفرينش مفاهيم جديد است و خوب است اينجا اشاره نمايم كه ضابطه خلق انديشه نو در علوم (science) امروز با عناويني همچو نظريه theory و سرمشق هاي نظري Parabigm وجود دارد و لازم است كه در علوم ديني هم، اين ضوابط براي درك عموم دانشگاهيان و متفكرين و علاقمندان، بداهه سازي شود تا امكان توليد نظر و فكر ضابطه مند و قاعده مدار بوجود بيايد.
در چه شرايطي مي توان در روند نوانديشي ديني موفق بود؟ انسان موفق چه ويژگي هايي دارد؟
در روند نوانديشي ديني انسان موفق، انساني است كه قبل از هر چيز خضوع دل خويش را براي دريافت حقيقت، محقق كرده باشد و درعين حال روحيه پرسشگري و تحقيق گري خود را از دست نداده باشد و تشنه حقيقت باشد. يادمان باشد كه انسان نوانديش ديني يك كارآفرين فكري است و يك انسان خلاق در حوزه تفكر و انديشه است.
چه راهكاري جهت نوانديشي ديني پيشنهاد مي شود؟ تجربه گرايي در دين يا ...؟
نوانديشي ديني به مفهوم ذهنيت انگاري مطلق نيست و حتي تجربه گرايي را در عرصه هايي مي طلبد و اساسا با دريافت تجربي و حسي محيط پيرامون بعضا توانسته نيازمندي هاي جامعه و فرهنگ خودش را درك كند و حالا در يك دور جديد و براي پاسخ به اين خلا»ها و نواقص پيراموني، دست اندركار ساماندهي فكر و نظريه پردازي شده است. توليد نظريه براي توضيح دقيق تر متغيرها و عوامل بيروني و محيطي و نقش آنها در رقم زدن وقايع و جريانات به كار مي آيد. لذا توضيح مبسوط اين عوامل و نقش آنها در خلق مسايل و پديده ها و جريانات از منظر دين، كاري است كه يك نوانديش ديني بايد به آن برسد و لذا امروزه توليد فكر و نظريه در عرصه شناخت انسان و در حيطه علوم انساني از منظر دين، از اوجب واجبات يك نو انديش مسلمان است و بايد به جد دنبال شود و حوزه و دانشگاه هم اين سازوكارها را به كمك يكديگر طراحي كنند و زمينه را براي گفتمان هاي انديشه اي و نظريه پردازي علمي هموار كنند.
شنبه 27 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 266]