اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی + راهکارهای جلوگیری از آن

ورود ابزار و تکنولوژی‌های پیشرفته به دنیای بشر باعث تحولات گسترده‌ای شده که در کنار منافع بسیار آن اگر به درستی از آن استفاده نشود، معایب و مضرات بسیاری را به افراد جامعه تحمیل خواهد کرد. فضای مجازی و استفاده از برنامه‌های متنوع اینترنتی یکی از این آپشن‌های کاربردی است که متاسفانه به دلیل استفاده بی‌رویه و افراطی بسیاری افراد به یک چالش بزرگ تبدیل شده است.

در این میان استفاده افراد با رنج سنی پایین از فضای مجازی و اینترنت جزو مواردی است که اگر به درستی در خانواده‌ها هندل نشود، مضراتی جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت. با درگیری کل دنیا به ویروس کرونا طی سال‌های اخیر، خواه‌ناخواه استفاده از فضای مجازی و ابزار کاربردی آن مثل گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها، لپ‌تاپ و کامپیوتر در بین کودکان و نوجوانان متداول شد. درحالی‌که بسیاری از خانواده‌ها به این امر واقف نیستند که استفاده بی‌رویه از این موارد باعث اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی خواهد شد.

آیا اعتیاد کودکان به اینترنت و فضای مجازی واقعیت دارد؟

همانطور که می‌دانید به استفاده بی‌رویه و خارج از عرف کودکان و نوجوانان از گوشی و فضای مجازی اعتیاد به اینترنت و فضای مجازی می‌گویند. در عصر دیجیتال و فناوری اطلاعاتی یکی از چالش‌های که افراد مختلف به‌ویژه کودکان و نوجوانان در بازه سنی ۸ تا ۱۸ سال را تهدید می‌کند، عدم استفاده درست و هدفمند از اینترنت و فضای مجازی است. ازدست‌دادن کنترل، عدم توجه و تمرکز لازم در مدرسه، عدم تمایل به تعاملات اجتماعی از جمله مواردی است که شاید بسیاری از خانواده‌ها در کودکان خود شاهد باشند که نشان از استفاده بی‌رویه از این تکنولوژی است.

درست است که سازمان جهانی بهداشت استفاده بیش از حد از فضای مجازی و اینترنت را به عنوان یک اعتیاد نام نمی‌برد، اما باتوجه‌به اثرات نامطلوبی که بر سلامت روان و رشد اجتماعی و رفاه کلی این رنج سنی در جوامع مختلف دارد باید به آن به دید اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی نگریست.

با رعایت موارد احتیاط و کنترل کودکان می توان مانع از مشکلات و چالش‌های بسیار این مضرات بر سلامت روح و روان فرزند شد. تغییر الگوی خواب، کاهش سطح فعالیت بدنی و عملکرد تحصیلی کودکان از جمله عوارض منفی این موضوع خواهد بود. یکی از راهکارهای مؤثر، هدایت کودکان به فعالیت‌های جذاب جایگزین است. مطالعه کتاب‌ علمی‌تخیلی برای نوجوانان، با تقویت تخیل و خلاقیت، گزینه‌ای عالی برای کاهش وابستگی به فضای مجازی و ترویج عادت کتاب‌خوانی محسوب می‌شود.

آسیب‌های مهم فضای مجازی بر روی کودکان

برای ممانعت از وابستگی بیش از حد کودکان به اینترنت و پیامدهای منفی آن که شاید تا بزرگسالی همراه کودک باشد، بهتر است از آسیب‌های وارده در این زمینه مطلع شوید.

آسیب‌های وارده بر سلامت روان

یکی از مهم‌ترین چالش‌های که اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی ایجاد می‌کند، بروز مشکلات مختلف در زمینه سلامت روان آنها است. استرس و اضطراب، افسردگی، بیش‌فعالی، اعتمادبه‌نفس ضعیف، آزار و اذیت سایبری و مقایسه‌های اجتماعی منفی از جمله صدماتی است که بر سلامت روان کودکان وارد خواهد شد.

انزوای اجتماعی

طی سال‌های اخیر و پاندمی کرونا استفاده از اینترنت و ابزارهای ارتباط با آن با شدت بیشتر در رنج سنی پایین رواج پیدا نمود. به‌طوری که کودکان در مقاطع ابتدایی و برای عدم ممانعت از تحصیل به استفاده از این ابزار سوق داده شدند.

تداوم این امر باعث انزوای اجتماعی می‌شود که یکی از مهم‌ترین مواردی است که باعث مشکلات روانی در کودکان و نوجوانان خواهد شد. متاسفانه اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی مانع از رشد مهارت‌های اجتماعی در آن‌ها خواهد شد.

ایجاد اختلال در الگوی خواب

عدم کاربرد درست و اصولی هر چیزی آسیب‌ها و چالش‌های خاصی را به افراد با هر رنج سنی وارد خواهد کرد. چنانچه این زیاده‌روی در استفاده به وسایل الکترونیک و اینترنت به‌ویژه قبل از خواب کودک منتهی شود، باعث اختلال در الگوی خواب و کیفیت خواب آن خواهد شد. این اختلال به‌ظاهر ساده باعث به‌وجودآمدن مشکلات خلقی کودک شده که در نهایت بر سلامت کلی کودک اثرات مخرب و منفی خواهد داشت. استفاده از کتاب علمی برای نوجوانان می‌تواند راهکار و جایگزین مناسبی در این زمینه باشد، ضمن اینکه به ترویج فرهنگ کتاب‌خواندن، به‌ویژه قبل از خواب، کمک می‌کند.

ایجاد اختلال بر روی سلامت جسمی

در کنار اثرات مخرب اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی بر سلامت روان آنها، باعث بروز مشکلات و آسیب‌های جسمی بسیاری نیز خواهد شد. وقتی کودک تایم طولانی از شبانه‌روز را بدون تحرک سپری کند، باعث افزایش آمار بروز مشکلات سلامتی مثل چاقی، مشکلات قلبی و عروقی و اختلالات اسکلتی عضلانی خواهد شد.

راهکارهای مقابله و جلوگیری از اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی

ازآنجاکه شرایط دنیا طی سال‌های اخیر به‌گونه‌ای پیش رفت که متاسفانه بدون یادگیری چارچوب و استفاده درست از اینترنت همه کودکان به سمت فضای مجازی و ابزار دیجیتال هدایت شدند، عدم مدیریت درست و درایت والدین باعث بروز لطمات جبران‌ناپذیر خواهد شد. از جمله راهکارهای کاربردی برای این معضل می‌توان به موارد اشاره کرد:

تعیین حدومرز مشخص

یکی از راهکارهایی والدین که باعث فرهنگ‌سازی استفاده درست از این فضا و کاهش مضرات اینترنت و فضای مجازی روی فرزندان می‌شود، تعیین قوانین و مرزهای استاندارد برای استفاده از آن است. با یک برنامه‌ریزی درست، والدین به‌راحتی قادر خواهند بود بین فعالیت‌های روزانه اجتماعی کودک و استفاده از فضای مجازی حدومرز مشخص کرده و مانع از آسیب به آنها شوند.

الگوسازی درست

کودکان با الگوبرداری از والدین و اطرافیان خود مسائل مختلف را فرامی‌گیرند. در نتیجه والدین با استفاده از این ویژگی مثبت و استفاده درست خود از فضای مجازی، می‌توانند باعث کاهش استفاده از اینترنت و فضای مجازی در کودکان با الگوسازی درست خود شوند.

آموزش‌های لازم در استفاده از اینترنت

یکی از مهم‌ترین نکات در استفاده از هر چیز جدید و نوینی، فراگیری آموزش‌های لازم در مورد آن است. محافظت از اطلاعات شخصی، استفاده از تنظیمات حریم خصوصی، شناسایی و اجتناب از خطرات آنلاین مثل آزار و اذیت اینترنتی و کلاهبرداری از جمله مواردی است که با آموزش درست به فرزندان مانع از استفاده بی‌رویه و اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی و اینترنت و جلوگیری از هر گونه آسیب به آنها خواهید شد.

جمع‌بندی

به‌کارگیری ابزار و تکنولوژی‌های روز درصورتی‌که با شناخت درست همراه باشد، باعث سهولت در انجام کارها خواهد شد. اینترنت و فضای مجازی یکی از این موارد است که اگر در چارچوب اصولی و طبق استاندارد از آن استفاده شود، نه‌تنها باعث آسیب نشده؛ بلکه زمینه پیشرفت و ترقی بشر را نیز فراهم خواهد کرد. اما نکته‌ای که باید در مورد این تکنولوژی کاربردی و ابزار مرتبط با آن در عصر دیجیتال به آن توجه شود، ارائه آموزش‌های لازم به کودکان و رعایت اصول استاندارد قبل از کار با آن است.
به دلیل عدم کنترل درست والدین در موارد بسیاری، شاهد اعتیاد کودکان و نوجوانان به فضای مجازی هستیم. اگر به‌موقع نسبت به رفع این معضلات اقدام نشود، شاهد اثرات منفی روحی و جسمی بسیاری در کودکان خواهد شد که برخی از این موارد حتی تا بزرگسالی نیز گریبان‌گیر آنها خواهد بود.
انتشارات هفت و نیم یکی از مجموعه‌هایی است که در زمینه کتب علمی، تاریخی برای کودکان و نوجوانان فعالیت می‌کند. شما می‌توانید با مراجعه به آثار متنوع چاپ شده این مجموعه و ترغیب فرزندان خود به مطالعه کتب علمی آن‌ها را از استفاده بی‌رویه از فضای مجازی دور کنید.