تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1835226692
عرف در مكتب فقهى صاحب جواهر(4)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون: عرف در مكتب فقهى صاحب جواهر(4) نویسنده : على اكبر كلانترى ارسنجانى حكم ناسازگارى ميان عرف و لغت در جاهايى كه ميان لغت دانان و اهل عرف در معنى يا مصداق يك واژه، اتفاق نظر باشد، فقيه، مشكلى در معنى يا مصداق شناختى ندارد. مثالى كه مى توان براى اين اتفاق نظر آورد، دو تعبير: (شستن) و (مسح كردن) است كه به گفته صاحب جواهر، از نظر كتاب و سنت و اجماع و عرف و لغت، دو واژه به طور كامل، جداى از هم هستند.67 ولى در صورت ناسازگارى ميان عرف و لغت، اين بحث مهم پيش مى آيد كه در چنين فرضى، كدام يك مورد تمسك قرار مى گيرد و بر ديگرى پيش داشته مى شود؟ در اين باره، مى توان به واژه (لقيط) مثال زد كه صاحب جواهر در كتاب لقطه، درباره آن نوشته است: (هو مقتضى ما سمعته فى كتب اهل اللغة الاّ أنّ العرف يقتضى خلافه، ضرورة صدقه على الضائع من أهله وان لم ينبذوه.)68 مقصود وى از اين عبارت اين است كه: برابر گفته لغت دانان، واژه (لقيط) تنها در كودك رها شده (سر راهى) كاربرد دارد، ولى عرف بر خلاف لغت، واژه ياد شده را در يك معناى عام به كار مى برد و آن را درباره هر كودكى به كار مى برد كه از خانواده اش جدا افتاده باشد، گرچه از سوى خانواده خود رها نشده و سر راهى هم نباشد. از نظر صاحب جواهر، در صورت ناسازگارى ميان عرف و لغت، عرف پيش داشته مى شود و به آن تمسّك مى گردد. كلمات در نسبت فراوانى از وى، گوياى اين ديدگاه است. از جمله، پس از ياد كرد مطلبى پيرامون قهقهه در نماز مى نويسد: (انّ العرف يقتضى ذلك، و انّه مقدم على اللغة.)69 عرف، اقتضا كننده اين معناست و آن بر لغت، پيش داشته مى شود. و پس از نقل گفتار دانشمندان لغت در فرق ميان بكا و بكاء (به قصر و مدّ) مى نويسد: (سلّمنا وجود الفرق بينهما لكنه لغوى، اما العرف فلا، وهو مقدم على اللغة.)70 به فرضى كه بپذيريم ميان بكا و بكاء فرق است، ولى اين فرق، به حسب لغت است، نه عرف، و عرف بر لغت، پيش داشته مى شود.) در يكى از بحثهاى كتاب صلات نيز، به طور كلى، مى نويسد: (إنّ اللغوى لايعارض العرف الشرعى.)71 معناى لغوى، نمى تواند با عرف شرعى معارضه كند. شايد در برابر صاحب جواهر، گروه زيادى از دانشمندان باشند كه در هنگام ناسازگارى، لغت را بر عرف، پيشى مى دارند. خود وى در كتاب طهارت، به مناسبتى، مى نويسد: (قد يكون رأى مثل العلاّمه تقديم اللغة على العرف… بل نقل انّه مذهب كثير من الفقهاء.)72 ديدگاه كسانى مانند علاّمه، پيش داشتن لغت بر عرف است… بلكه بنابر آنچه نقل شده، اين كار، شيوه بسيارى از فقهاست. آنچه بيش تر در كتاب جواهر، شاهد آنيم، تنها بيان اين مدعا، يعنى پيش داشتن عرف بر لغت است، مانند آن چه گذشت و نيز مانند عبارت زير از او هنگام بحث از مستحب بودن آب در دهان گرداندن و به بينى كشاندن (مضمضه و استنشاق) در وضو: (ويرجع فيهما الى العرف كما فى غيرهما من الالفاظ، لتقدّمه على اللغة.)73 در شناخت دو واژه ياد شده به عرف برگشت مى شود، همان كارى كه در مورد ديگر واژه ها انجام مى دهيم؛ زيرا عرف بر لغت، پيش دارد. تنها در يك مورد، بر استدلال او بر ديدگاه ياد شده برخورديم و آن در آغاز كتاب طهارت است كه نخست مى نويسد: (هرگاه عرف، به گونه مطلق، به كار برده شود، اين اطلاق، ظاهر است در اراده عرف عام. و به وسيله آن، حقيقت لغويه، ثابت مى شود، البته به شرطى كه علم پيدا نكنيم به ناسازگارى حقيقت لغويه با عرف عام وگرنه بنابر قول صحيح تر، عرف بر حقيقت لغويه، پيش داشته مى شود.) سپس اين ديدگاه خود (پيش داشتن عرف بر لغت در صورت ناسازگارى ميان آن دو) را چنين مستدل مى كند: (لحصول الظن بعدم حدوث هذا المعنى العرفى العام بعدهم عليهم السلام، بحيث تطابق اهل العرف العام على ذلك وحصل مثل هذا التغيّر فى مثل هذه المدة، وبذلك ينقطع اصالة تأخر الحادث الذى هو مستند تقديم اللغوية.)74 زيرا با وجود عرف عام، گمان پيدا مى شود به پديدار نشدن اين معناى عرفى پس از معصومان، عليهم السلام، به گونه اى كه اهل عرف عام بر معناى پديد آمده، توافق كرده باشند و چنين دگرگونى در اين مدت، پيدا شده باشد. و با پيدايش چنين گمانى، اصالت تاخر حادث كه ملاك پيش داشتن معناى لغوى بر عرف است نيز، بريده و بى اثر مى شود. اثرگذارى شرع بر عرف از جمله بحثهايى كه مى توان در پيوند با موضوع اين مقاله، طرح كرد، ديدگاه صاحب جواهر، درباره چگونگى اثرگذارى شرع در عرف است. از نظرگاه وى، عرف توانايى شناخت پاره اى از امور را ندارد، ولى ممكن است در اثر مرور زمان و انس پيدا كردن اهل عرف با شريعت، عرف با شرع همسو شده و به پاره اى احكام شرعى، حكم كند. در اشاره به اين نكته، هنگام بحث از اين كه آيا لمس شدن نام خدا، سبب اهانت به اين نام مى شود يا خير، مى نويسد: (ليس لاهل العرف نصيب فى معرفة التحقير بالنسبة للجنابة ونحوها، الاّ انّهم يحكمون بذلك من جهة مؤانسة الشرع كمنعه من دخول المساجد و مسّ كتابة القرآن ونحوها.)75 اهل عرف در مورد خوار داشت جنابت و مانند آن بهره اى از شناخت ندارند، ولى ايشان نيز به سبب انس پيدا كردن با شرع، به اين خوارداشت حكم مى كنند، همان گونه كه عرف به همين سبب، از ورود شخص جنب به مسجد و سودن قرآن از سوى او و مانند اين امور، جلوگيرى مى كند. براساس پاره اى ديگر از عبارتهاى اين فقيه، پاره اى از مصداقهاى عرفى را، شرع تعيين مى كند. در همين زمينه، هنگام بحث درباره برخى از مسائل مربوط به نذر، مى نويسد: (كسى كه نذر كند زمانى روزه بگيرد و قصد او از اين زمان نامعيّن، مصداق عرفى آن باشد، مصداق عرفى كم ترين مقدار را كسى جز شارع مقدس نمى داند.) [در اين جا صاحب جواهر، از شارع، تعبير به (عاقل العرف) مى كند]، زيرا غير از كم ترين مقدار را مى توان درپاره اى موارد شناخت، ولى شناخت كم ترين مقدار، كه هيچ كم و زياد نشود، براى كسى ممكن نيست و از اسرار الهى است. و ما همانند اين مطلب را در مورد وجه و مسافت و ركوع و مانند اينها نيز گفتيم، يعنى امورى كه شارع از كم ترين مصداقهاى آنها پرده بر مى دارد. بر اين اساس، در فرض ياد شده، بر شخص نذركننده واجب است، پنج ماه روزه بگيرد… زيرا در خبر سكونى76 از امام صادق(علیه السلام) و او از پدرانش، عليهم السلام، آمده است: (إنّ عليا(علیه السلام) قال فى رجل نذر أن يصوم زمانا. قال: الزمان خمسة أشهر.)77 نمونه ديگرى كه صاحب جواهر در اين مورد مى آورد اين است كه شخصى نذر كند مال بسيارى را صدقه بدهد و مراد او از مال بسيار، كم ترين مصداق عرفى آن باشد. در اين فرض، بايد هشتاد درهم، صدقه دهد. در وجه آن مى نويسد: (بناء على ان ذلك كشف من الشارع لاقل مصداقه او تحديد فيه لذلك.) حكم ياد شده مبتنى بر اين است كه عدد هشتاد، كم ترين مصداق براى عنوان (كثير) است كه از سوى شارع، كشف شده است.78 وى سپس منشأ اين كشف را رواياتى چند مى داند، از جمله روايت على بن ابراهيم بن هاشم، كه در آن آمده است: (لمّا سمى المتوكل نذر إن عوفى أن يتصدق بمال كثير، فلمّا عوفى سأل الفقهاء عن حدّ المال الكثير فاختلفوا عليه، فقال بعضهم: مائة الف، وقال بعضهم: عشرة آلاف، فقالوا فيه أقاويل مختلفة، فأشتبه عليه الامر. فقال له رجل من ندمائه يقال له صفوان: ألا تبعث الى هذا الاسود فتسأله عنه؟ فقال له المتوكّل: من تعنى ويحك؟ فقال له: ابن الرضا(علیه السلام) ، فقال له: وهو يحسن من هذا اشياء؟ فقال: إن أخرجك من هذا فلى عليك كذا وكذا، وإلاّ فأضربنى مائة مقرعة. فقال المتوكل: قد رضيت يا جعفر بن محمود، صر اليه واسأله عن حدّ المال الكثير، فصار جعفر بن محمود الى ابى الحسن على بن محمّد عليهما السلام. فسأله عن حدّ المال الكثير، فقال: الكثير ثمانون، فقال جعفر: يا سيّدى أنه يسألنى عن العلّة فيه، فقال ابوالحسن(علیه السلام) : ان اللّه عزوجل يقول: (ولقد نصركم اللّه فى مواطن كثيرة.)79 فعددنا تلك المواطن فكانت ثمانين.)80 آن گاه كه متوكل عباسى، مسموم گرديد، نذر كرد در صورت بهبودى، (مال كثير) صدقه دهد. پس از بهبودى از فقها درباره (مال كثير) پرسيد. آنان در پاسخ به اين پرسش، اختلاف كردند: شمارى گفتند: كثير، صدهزار است. شمارى ابراز داشتند: ده هزار است. گروهى ديگر نيز سخنان ديگرى بر زبان جارى ساختند. از اين رو، كار بر متوكل مشتبه شد. در اين هنگام يكى از نديمان او به نام صفوان به وى گفت: آيا كسى را نزد اين شخص سياه نمى فرستى تا حكم اين مسأله را از او بپرسد؟ متوكل گفت: مقصودت از شخص سياه كيست؟ صفوان گفت: پسر رضا(علیه السلام) . متوكل پرسيد: آيا او حكم اين مسأله را خوب مى داند؟ صفوان در پاسخ گفت:اگر او تو را از اين مشكل رهانيد، بايد به من فلان مبلغ، پاداش دهى وگرنه مى توانى به من صد تازيانه فرود آورى. متوكل ابراز داشت: به اين كار راضى ام. به سوى او روان شو، و از اندازه مال كثير، بپرس! او نيز به سوى امام جواد(علیه السلام) روانه شد و پرسش ياد شده را با آن حضرت در ميان نهاد. حضرت فرمودند: كثير، هشتاد است. صفوان پس از شنودن اين پاسخ، عرض كرد اى آقاى من! فكر مى كنم متوكل دليل اين سخن را از من جويا شود. حضرت فرمودند: خداى عزّوجلّ در قرآن فرمودند: (خداوند شما مسلمانان را درمواقع كثيرى يارى و نصرت داد.) و ما آن مواقع را شمرديم، ديديم شمار آنها هشتاد بود. پي‌نوشت‌ها: 67. (جواهر الكلام)، محمد حسن نجفى، ج200/2. 68. همان، ج151/38. 69. همان، ج54/11. 70. همان، ج76/7. 71. همان، ج170/8. 72. همان، ج223/1. 73. همان، ج336/2. 74. همان، ج189/1. 75. همان، ج47/3. 76. (وسائل الشيعه)، ج7، كتاب الصوم، ابواب بقية الصوم الواجب، ح2. 77. (جواهر الكلام)، ج402/35. 78. همان414/. 79. سوره (توبه)، آيه 25. 80. (وسائل الشيعه) ج16، كتاب النذر والعهد، باب 3، ح1. منبع: www.lawnet.ir /ج
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 353]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها