محبوبترینها
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
مشاوره حقوقی تلفنی با کمترین هزینه
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1803866681
گلگشتي در تفسير روض الجنان (1)
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
گلگشتي در تفسير روض الجنان (1) اوضاع سياسي، اجتماعي و فرهنگي ري در قرن پنجم و ششم ق جنگ فرق کلاميري در قرن پنجم و ششم ق عطفي در تاريخ تشيع و نمونه اي مثال زدني از تعصب مذهبي بود که مذاهب گوناگون فکري در تاريخ بشر از خود نشان داده اند.مذاهب مختلف اسلامي جنگ قلمي تمام عيار به راه انداختند. جنگ زباني و قلمي پديده ي مسلط فرهنگي ري در قرن پنجم و ششم هجري است.فضايي آکنده از کينه توزي و خشم بين پيروان مذاهب در صحنه ي سياسي ري حاکم بود و قدرت طلبان سلجوقي (تأمين کننده ي منافع تسنن و حاميان خلافت عباسي) نهايت استفاده را از اين وضع مي بردند.گروه هاي مختلفي در ري زنئدگي مي کردند، اين گروه ها در همه ي دوره ها عليه يکدگير نزد واليان سعايت مي کردند و به نوعي به سلاطين و امرا تقرب مي جستند. ابوالفتئح نيز گاهي مورد حسد و سعايت اين گونه افراد نزد والي ري قرار مي گرفت.قدرت سياسي اماميه با اشغال ايران به دست سلجوقيان در ابتدا به حداقل خود رسيده بود، وزرايي که متهم به تشيع بودند به قتل رسيدند، از جمله مجداللملک قمي وزير ملکشاه سلجوقي در 429ق به قتل رسيد، اما اوضاع شيعه در اواسط قرن ششم در حکومت سلجوقيان فرق کرد، نقض مي نويسد: اکنون (نيمي سده ي ششم) همه ي خدايان ترکند و حاجب و دربان و مطيعي و حراس رافضي اند.جايگاه فرهنگي - اجتماعي ابوالفتوحابوالفتوح چهره اي شناخته شده در عصر خود و در محافل سياسي و علمي به ويژه درميان مردم از مقبوليت و شهرت تام و مجالس وعظ او از شلوغ ترين مجالس در ري بوده است. يادکرد شاگردانش و محققان از وي به فقيه محدث، واعظ و دانشمند و مفسر و استاد نثر فارسي دري نشان عظمت و بزرگي وي مي باشد.ابوالفتوح از اولاد نافع بن بديل بن ورقاء (1) خزاعي (صحابي معروف رسول خدا)، مفسر و متکلم شيعي قرن ششم است که در 480ق تولد يافت و در 582 از دنيا رفت و قبر او کنار ضريح(2) حضرت عبدالعظيم از قرن ها پيش مد توجه مردم بوده است. مهمترين اثر ابوالفتوح، تفسير فارسي روض الجنان و روح الجنان است که آينه ي آرا و افکار زمان اوست. حسنيه(3) و رساله تبصره(4) العوام في الملل و النحل(5) از ديگر آثار منسوب به اوست.توليد انبوه نوشته هاي کلامي و رديه هاي فرق عليه يکديگر که در غالب تفسير و کتب رجالي و حديثي و ... عرضه مي شد جريان فرهنگي مسلط در ري قرن پنجم و ششم ق بود/ اين ميان ابوالفتوح در نبرد سرنوشت ساز تسنن و تشيع در ري شرکت جست و با نگارش روض الجنان و روح الجنان(6) نقشي اساسي در جاودانگي انديشه هاي شيعه ي امامي در ري ايفاد کرد. رازي قزويني که از پيشگامام مبارزه ي تشيع و تسنن در ري است از تفسير ابوالفتوح با افتخار ياد کرده است.(7)مهمترين موضوع مطرح در آيار اين عصر، مسأله ي امامت و ولايت و جانشيني و نزاع معتزله و اشاعره است. از جمله مهمترين آثار اين عصر، کتاب نقض است(8) که حاکي از مقاومت و پايمردي شيعه در برابر حاکمان ري مي باشد. شيعيان با تلاش هاي گسترده ي فرهنگي از جمله برپايي ده ها مدرسه و مرکز علمي و کتابخانه و مساجد آباد و زيارتگاه ها و مجالس مناظره با علماي اهل سنت و اشاعره، زمينه هاي استقرار نهايي شيعه ي امام در ري را فراهم ساختند.جايگاه تـاويل گرايي ابوالفتوحتأويل آيات قرآن به علي (ع) و ائمه ي شيعه جگايگاه تاريخي عميقي در تمدن اسلامي دارد. نخستين کارها در مکتب حديثي کوفه(9) و قم و اصفهان پديد آمد. از معتبرترين اينها کار حافظ ابي نعيم اصفهاني (م 420 هـ) در مکتب اصفهان است. او در النورالمشتعل من کتاب ما نزل من القرآن في علي علبيه السلام آيات مؤول به امام علي (ع) را ذکر کرده است.(10) ابزار مبارزه ي تشيع و تسنن در طي قرون به ويژه در عصرابوالفتوح «تأويل» بود. تسنن آيات قرآن را براي اثبات امامت شيخين تأويل مي کرد و تشيع نيز آيات قرآن را جهت اثبات ولايت و امامت ائمه شيعه تأويل مي نمود. اين گونه استفاده از قرآن اين سؤال اساسي را در محافل فکري آن عصر مطرح مي ساخت که چه کسي حق تأويل دارد: فقيه، فيلسوف و ... .ابوالفتوح در پاسخ تأويل را خاص ائمه شيعه که علمشان علم شهودي و لدني است دانسته است.اين گونهخ ارتباط نزديک بين تأويل و شهود و رسوخ در علم از قرن دوم هجري همواره مورد تأکيد رهبران و متفکران شيعه ي امامي بوده است. وجه اهميت تأويل گرايي ابوالفتوح، استناد تفسير او به برخي تفاسير قرون چهارم و پنجم اهل سنت(11) (مانند تفاسير طبري، بلخي، حيائي، ابوبکر اصم، رماني، ثعلبي شافعي و زمخشري و ...) است. ابوالفتوح در تعريف تأويل مي گويد: تأويل، کشف معاني آيات متشابهات و ديگر وجوه و احتمالات را گويند.وي در آيه ي «ولا يعلم تأويله ال الله و الراسخون في العلم» راسخان علم را اهل بيت مي داند، کساني که علمشان را با ميانجي رسول (ص) و جبرئيل و لوح محفوظ از خدا گرفته اند. چنان که مي بينيم تأويل گرايي ابوالفتوح درمورد ائمه ي شيعه را مي توان نوعي تأويل گرايي اي تلقي کرد که مفسر بين تأويل و تفسير(12)فرقي نگذاشته است. در حقيقت کار ابوالفتوح و معاصران او به نوعي کاربرد تأويل به جهت تدبير امر شيعه در مبارزه و رقابت با تسنن(13) بوده است و اين معنا با آنچه سيوطي در کتاب أتقان در ذيل کلمه ي تأويل گفته است همخواني دارد؛ سيوطي تأويل را از «اياله» به معناي سياست دانسته است(14) يعني تأويل کننده ي کلام آن را تدبير کرده معناي آن را در جاي خودش قرار داده است.تفسير ابوالفتوح در حوزه ي جنگ فرقه اي حاکي از سرانجام پيروزمندانه ي تشيع قمي در ري است. اين تشيع در آثار علماي قم در نيمه ي دوم قرن سوم ق(15) ظهور کرد و تا قرن پنجم ق به ري منتقل شد و با استقبال گسترده ي علماي شيعه مواجه گرديد و در آثار صدوق وکليني و ابوالفتوح رازي منعکس شد.ابعاد خاص تشيع قمي در موارد متعددي به ويژه در تأويل آيات قرآن به اخبار ائمه (ع) در تفسير ابوالفتوح نمايان است. يکي از ويژگي هاي کلي و اساسي تشيع قمي مبارزه و سازش ناپذيري با تسنن و نقض مباني تسنن بود.(16) پس ابوالفتوح پرچمدار مبارزه با تسنن و دفاع از مباني مذهب تشيع در ري قرن ششم ق بوده است.تفسير فارسيحفظ زبان فارسي در کنار زبان عربي و نوشتن به آن از ويژگي هاي رايج در بين شيعيان قمي بود. تاريخ قم از آثار قرن چهارم ق از 130شاعر قمي(17) ياد کرده که به دو زبان فارسي و عربي مي سروده اند. دعويدار قمي(18)(معاصر ابوالفتوح)ديواني(19) با دو زبان فارسي و عربي سرود. صاحب بن عباد از بزرگان ري پيش از حاکميت سلجوقيان، ديواني به دو زبان فراسي و عربي سرود.نوشتن تفسير به زبان فارسي حاکي از نوعي نگرش خاص شيعي و به نوعي مخالفت با گرايش عمومي مفسران به زبان عربي و به ويژه مقابله با تفاسير اهل سنت بود که بيشتر به زبان عربي تمايل داشتند. با اين وصف از زبان فارسي مي توان به زبان تشيع نام برد؛ اين واقعيت در ري و قم بيش از هر جا خود را نشان داد.تصوير تشيع در تفسير ابوالفتوحدر اين نوشته با بررسي موارد زير با چهره اي که ابوالفتوح از تشيع ارائه داده، آشنا مي شويم:1. بررسي چند مورد از ديدگاه هاي خاص فقه امامي که در تفسير ابوالفتوح در چارچوب روايات اهل بيت آمده است.2. يکي از ويژگي هاي بارز تفسير ابوالفتوح دفاع از مباني کلامي تشيع است. در اين زمينه معرفي اهل بيت مأموريت اصلي اين تفسير است.تعصب به ائمه شيعه ي امامي و تأويل آيات قرآن به روايات آنها در سراسر اين تفسير به چشم مي خورد. برخي از محققان خاورشناس معاصر به جايگاه تاريخي اين شيوه اشاره کرده اند، آدام متز مي نويسد: «تنها خصوصيت تازه ي تشيع قرن چهارم برگرداندن همه ي اخبار و آثار به علي و خاندان اوست که با عکس العمل تند علماي سني(20)مواجه شد». اين شيوه ي تشيع قمي است که نمونه اي از آن در تفسير قمي(21)منعکس شده است.تفسير عياشي(22)معاصر تفسير قمي نيز به همين منوال نگارش يافته است. در حقيقت اين نزاع طي چند قرن (3-6ق) درخور پيگيري است. در اين قرون جنگ اصلي بر سر تأويل است. قرن ششم، قرن اين گونه منازعات بود که برخي از آنها در حضور سلاطين سلجوقي و امراي آنها در ري صورت مي گرفت.کتاب بعض مثالب النواصب في نقض بعض فضائح الروافض(نقض) ازجمله منابع قرن ششم است که آيينه ي تمام نماي منازعات اين قرن مي باشد. اين کتاب، پاسخ به اعتراضاتي(23)است که اهل تسنن در پيرامون تشيع ايراد(24)مي کردند. بخشي از اعتراضات تسنن که در کتاب نقش آمده، به تأويل آيات قرآن به دوازده امام شيعه بر مي گردد. رازي قزويني نيز تأويل آيات قرآن به ابوبکر و عمر وعثمان و صحابه را رد کرده و نادرست شمرده است.(25)نزاع سياسي شيوع نزاع تسنن و تشيع به حدي بود که اين گونه منازعات در برخي از متون ادبي به ويژه آثار عبيد زاکاني منعکس گرديده است. وي نمونه اي از موضوعات مورد اعتراض تسنن بر تشيع (حليت وطي دبر مرأه) را به جهت وهن بر تشيع در مجموعه ي طنز خود آورده است؛ عبيد(26)اين حکم فقهي را وجه مشخصه ي شيعه دانسته است. قول عبيد مطابق با فضيحت(27) پنجاه و سوم است که رازي در کتاب نقض به آن پاسخ گفته است.(28) وي گفته موضع علما را در اين نسبت به شيعه از موضع واقعي اهل بيت (ع) بايد جدا نمود، اما ابوالفتوح ضمن ذکر مواضع علماي شيعه در اين خصوص مواضع علما در اباحه و تحريم را مطابق با اخبار ائمه دانسته است.(29) ابوالفتوح اين حکم را در ذيل آيه 223 سوره ي بقره نقد و بررسي کرده و فتوا و ديدگاه علماي شيعه را ذکر نموده است.(30) تفسير قمي نيز متعرض اين مسأله شده و به نسبت نارواي عامه در تأويل نادرست اين آيه به تشيع اشاره کرده است.(31) اما ديگر موضوعات فقهي اي که ابوالفتوح در حول و حوش آنها به دفاع از مذهب اهل بيت پرداخته عبارت است از:1. آيه وضوآيه ي وضو از موارد مورد نزاع در طي قرون گذشته تا عصر ابوالفتوح بوده است. ريشه ي اختلاف فقهي شيعه و سني به اعراب لفظ «وارجلکم» به نصب يا جر برمي گردد.(32) اهل سنت بنابر اعراب نصب، شستن دوپا در وضو را متعين دانسته اند و علماي تشيع بنابر اعراب جر «ارجلکم» را نقل کرده است(33) و شيخ صدوق در من لا يحضره الفقيه بر اساس روايات حفص جر را پذيرفته و حکم به مسح دو پا داده است.ابوالفتوح ديدگاه خاص فقه امامي را در ذيل آيه ي وضو ذکر کده و معتقد است قرائت به نصب و به جر هر دو مفيد مسح مي باشد.(34)2. آيه ي متعهمتعه ي نکاح از موارد اختلافي اي بود که در عصر ابوالفتوح در سطح گسترده اي مطرح شد.(35) ابوالفتوح به گونه اي مفصل وارد بحث شده و از ديدگاه اهل بيت دفاع کرده است.متعه از موارد اختلاف شيعه و سني در عصر راشدين بود. بعد از عصر امام علي (ع) صحابه و تابعين در متعه اختلاف کردند، ابوالفتوح مي نويسد: از اعلام مذهب اماميان يکي متعه است و مخالفان ايشان را به اين طعن زنندو(36)طعن به شيعه در مسأله ي متعه سابقه ي تاريخي دارد. طعن به ابن عباس اولين طعن به شيعه است. بان عباس در بين مفسرين از قائلين به محکم بودن آيه ي متعه(37) بود. ابوالفتوح در تفسير خود پاسخ ابن عباس به طعن عبدالله بن زبير را آورده است.ابوالفتوح به اختلاف شيعه و سني در محکم يا منسوخ بودن آيه ي نکاح اشاره کرده و سپس درباره ي محکم بودن آيه ي متعه به ديدگاه ائمه ي شيعه استناد مي کند. در وقت نسخ و تحريم آن بعضي گفتند عام خيبر بود و بعضي دگر(38) گفتند عالم الفتح بود و در اين معنا به اخباري مختلف و مضطرب استناد جستند و بعضي ديگر از علما گفتند که آيت محکم است و منسوخ نيست و اين مذهب اهل بيت است و عبدالله عباس و عبدالله مسعود و سعيد بن جبير و ابي کعب. به گفته ي ابوالفتوح يکي از دلايل نسخ نشدن آيه ي متعه ي نکاح اجماع ائمه معصومين(39) است. او رواياتي از ائمه معصومين در ذيل آيه ي متعه نکاح آورده که حاکي از اجتهاد عمر در مقابل نص محکم قرآن است.(40)3. طلاق ثلاثا دفعه در مجلس واحد يا دفعاتجمهور فقهاي اهل سنت اعتقاد دارند که طلاق به لفظ ثلاث (سه بار در يک جلسه طلاق گفتن) حکم طلاق(41) در سه جلسه را دارد. ابوالفتوح مي نويسد: چون خداي تعالي به سه طلاق امر کرده گفتن سه بار در يک مجلس مشروع نيست.(42) در مذهب اهل بيت به(43) آيه ي سوره ي بقره در بطلان طلاق ثلاثا در مجلس واحد استدلال شده است.(44)البته مطابق مذهب اهل بيت (ع) از ساير مسائل طلاق(45) و مسأله ي بلوغ(46) و ارث(47) و بسياري مسائل فقهي سخن گفته است.پی نوشت ها :1-اعيان الشيعه به اختلاف تراجم در نام ابوالفتوح اشاره کرده است. ر.ک: اعيان الشيعه، ج6، ص 124(دارالتعارف، بيروت، 1403)؛ ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان، ج5،ص622(کتابخانه ي آيت الله مرعشي نجفي، قم، 1404).2-روض الجنان و روح الجنان، ج5،ص629و624.3-همان، ص628.4-در استناد اين نوشته به ابوالفتوح ترديد وجود دارد. ر.ک:همانف ص629.5-الذريعه.6-روض الجنان و روح الجنان، ج5، ص 623و627.7-عبدالجليل قزويني رازي، نقض، ص284(تصحيح محدث ارموي، سلسله انتشارات انجمن آثار ملي، تهران، 1358).8-مهمترين اثر صاحب نقض کتاب السئوالت و الجوابات در هفت جلد و کتاب البراهين في اماممه الاميرالمؤمنين (ع) است. موضوع کتاب هاي اين عالم مسائل جدلي بر محور امامت و نزاع تشيع و تسنن بوده است.9-ر.ک: حافظ ابو نعيم اصفهاني، النور المشتعل، ص14و 15و8-13و16-19 (تصحيح محمدباقر محمودي، طبع اول، وزاره الارشاد الاسلامي، تهران، 1406).10-همان، سراسر کتاب.11-روض الجنان و روح الجنان، ج5، ص634و635.12-جلال الدين سيوطي، الاتقان في علوم القرآن، ج2، ص 449(ترجمه ي مهدي حائري قزويني، اميرکبير، تهران، 1363).13-اعيان الشيعه به اين نکته توجه کرده و مي نويسد کار ابوالفتوح ابطال همه ي تأويل هاي نادرست مخالفان بود. ر.ک: اعيان الشيعه، ج6،ص 126.14-الاتقان في علوم القرآن، ح2، ص449.15-در آثار علماي قم موارد متعددي از تک نگاري هاي درمورد آياتي که درمورد علي (ع) نازل شد وجود دارد. ر.ک: نجاشي.16-نقض، ص 254.17-حسن بن محمد قمي، تاريخ قم، ص 18(ترجمه ي حسن بن علي بن حسن بن عبدالملک قمي، تهران، 1353).18-او اين ديوان را به امر عزالدين يحيي نقيب النقبا و بزرگ شيعيان ري و قم فراهم آورد، چهار هزار بيت شعر فارسي به او منصوب است. ر.ک:ديوان دعويدار قمي، ص5و 11و19و21و22(تصحيح علي محدث، چاپ اول، انتشارات هجرت، تهران، 1364)؛ نقض، ص 212.19-ر. ک: ديوان دعويدار قمي.20-آدام متز، تمدن اسلامي در قرن چهارم هجري، ج1، ص81(ترجمه ي عليرضا ذکاوتي قراگزلو، امير کبير، تهران، 1364).21-تفسير قمي، سراسر کتاب(طبع اول، دارالسرور، بيروت، 1411 ق).22-تفسير عياشي، سراسر کتاب(المکتبه للعلميه، تهران).23-نقض، مقدمه.24-اين کتاب در پاسخ به مطالبي از اهل سنت نوشته شده است.25-نقض، ص 280.26-کليات عبد زاکاني، ص 95(انتشارات اقبال، تهران).27-معترضين اهل هر کدام از اعتراضات خود بر تشيع را با عنوان فضيحت شيعه ذکر کرده اند.28-نقض، ص613و614.29-روض الجنان و روح الجنان، ج1، ص377.30-همان، ص 376و377.31-تأولت العامه في قوله اني شئتم اي حيث شئتم في القبل و الدبر... ر.ک: تفسير قمي، ج1، ص100و101.32-در ميان نحاه نافع، ابن عامر و کسائي و حفص و عاصم و يعقوب و به فتح و باقي قرابه جر خوانده اند. ر.ک: روض الجنان و روح الجنان، ج2، ص109.33-تفسير عياشي، ج1،ص30.34-روض الجنان و روح الجنان، ج2، ص109.35-نقض، ص 554. قزويني رازي در فضيحت شماره ي 22 آورده که اهل سنت اعتقاد شيعه به متعه را يکي از فضايح شيعه دانسته اند: رافضي نکاح السر روا دارد و آن را متعه خواند و اگر صد طلاق بخورد گويد برنيفتد که رضاي مرد و زن شرط است بي کراهتي و ... «ر. ک: نقض، ص 553».آن گاه قزويني رازي در پاسخ اين فضيحت به آيه ي 24 سوره نساء استناد کرده است که منظور از نکاح در اين آيه به اجماع شيعت، نکاح مته است و سپس به سير تاريخي حکم متعه و حليت آن در زمان رسول خدا (ص) و زمان ابوبکر و سپس تحريم عمر اشاره کرده است ... .36-روض الجنان و روح الجنان، ج5، ص 318.37-همان، ص 316و320.38-همان، ص 315.39-همان، ص318.40-لولا ما سبق من رأي عمر بن خطاب لامرت بالمتعه ثم مازني الاشقي. ر.ک: روض الجنان و روح الجنان، ج5، ص 316.41-بدايه المجتهد، ج2، ص62.42-روض الجنان و روح الجنان، ج1، ص391.43-آيه ي «يا ايها النبي اذا طلقتم النساء فطلقوهن».44-وسائل الشيعه، ج15،ص29، ج25.45-روض الجنان و روح الجنان، ج5،ص341وج1، ص 391.46-همان، ص 252و253.47-همان، ص 269.منبع: ماهنامه ي آينه ي پژوهش شماره 94/خ
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 605]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها