محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1842236196
مبانی و پیش فرض های رویکرد تفسیر ترتیب نزولی قرآن
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
مبانی و پیش فرض های رویکرد تفسیر ترتیب نزولی قرآن
از آنجاکه غرض از تفسیر موضوعی دستیابی به نوعی منطق و نظم بخشی به موضوع است، در این صورت رویکرد ترتیب نزولی سازگاری بیشتری با تفسیر موضوعی داشته، به فهم بهتر قرآن و نگاه فرایندی در مسئله مورد تفسیر خواهد انجامید.
بخش اول چکیده از جمله سبک های تفسیری نوپدید، تفسیر قرآن به ترتیب نزول است. درخصوص اعتبار و روایی این روش و پیامدهای آن، داوری هایی شده است. بخش عمده ای از این داوری ها مربوط به پذیرش وجود یا عدم وجود مبانی و پیش فرض های محکم در باره این روش است. تدریجی بودن نزول قرآن و تناسب آن با روش تفسیر نزولی، توقیفی بودن ترتیب نزول به استناد مصحف امام علی(علیه السلام)، اجتهادی بودن ترتیب کنونی، سازگاری تفسیر موضوعی با ترتیب نزول و امکان تعیین ترتیب نزول به استناد روایات ترتیب نزول، به عنوان پیش فرض های اصلی این روش مطرح است. درباره فواید ادعایی این روش و مبانی و پیش فرض های آن نقدهایی انجام یافته است. اگرچه برخی از ایرادهای مربوط به فواید این روش، به جا و صحیح است؛ اما بخش عمده ای از ایرادهای مربوط به مبانی و پیش فرض های روش مزبور، وارد نبوده و قابل نقد است؛ چنانکه بدون پذیرش این پیش فرض ها، اقدام به تفسیر ترتیب نزولی، موجه نیست. واژگان کلیدی نزول تدریجی، ترتیب نزول، تفسیری ترتیبی، تفسیر نزولی. طرح مسئله یکی از موضوعات مهم و در عین حال بحث انگیز در عرصه تفسیر، چگونگی و دلایل اعتبار و درستی روش های تفسیری ازجمله سبک نوپدید تفسیر ترتیب نزولی است. درباره روایی و اعتبار این روش و فوائد و پیام های مثبت یا منفی آن، نگاه ها و داوری های متفاوتی رخ نموده و چالش هایی را فراروی آن پدید آورده است. مسئله تفسیر قرآن با رویکرد ترتیب نزولی مبتنی بر پیش فرض هایی است که به اقتضاء روش علمی در جای خود اثبات شده تلقی می شوند. هر یک از این پیش فرض ها به گونه ای خاص و از جنبه ای معین در توجیه و تقویم روش تفسیری یاد شده دخالت دارند. برخی از مفسران ترتیب نزولی بدون توجه به پیش فرض ها و ضوابط روش ترتیب نزولی، اقدام به تفسیر قرآن نموده اند؛ ازجمله آنها می توان از آل غازی و احمدعلی از مفسران اهل سنت نام برد. (آل غازی، 1382: 1 / 5، احمدعلی، بی تا: 17) عده ای دیگر با پذیرش برخی از این پیش فرض ها و مبانی، نقش و بایستگی مواردی دیگر از آنها را نادیده انگاشته اند؛ (مانند: بازرگان، 1374: 1 / 8 ؛ جابری، 2008: 1 / 15؛ دروزه، 1381: 1 / 12 ـ 5) در این میان بعضی از قرآن پژوهان، با سعی در رعایت حداکثری مبانی و پیش فرض های مورد اشاره تلاش کرده اند تفسیری کارآمد و پاسخ گو و البته متفاوت با دیگر روش های تفسیری ارائه نمایند. (بهجت پور، 1390: 1 / 87 ـ 30) اما رویکرد اختلافی و متفاوت در پذیرش برخی از این پیش فرض ها و مبانی و نیز به کار بستن ناموزون آنها موجب شده تا رویکرد ترتیب نزولی با ایرادها و انتقادهای جدی و پردامنه روبرو گردد. به نظر نویسنده دیدگاه ترتیب نزولی برای تحکیم جایگاه خویش، نیازمند بازشناسی مبانی و تثبیت پیش فرض های خود است تا از این رهگذر هم مشروعیت کافی را به دست آورد و بتواند به ایرادهای منتقدان پاسخ دهد و هم تفاوت خود را در مقایسه با دیگر رویکردهای تفسیری مانند تفسیر مصحفی نشان دهد. سؤال اساسی این نوشتار آن است که این پیش فرض ها کدام اند و هر یک تا چه اندازه در توجیه و تقویم تفسیر ترتیب نزولی دخالت دارند و آیا اقدام به تفسیر ترتیب نزولی با ملاحظه و رعایت پیش فرض های خود می تواند دستاورد قابل ملاحظه ای را پیش روی جامعه علمی قرار دهد؟ مقدمه روش معمول و متعارف تفسیر قرآن کریم که از ابتدای ظهور اسلام در میان مسلمانان حضور داشته، روش تفسیر مصحفی براساس ترتیب موجود بوده است. پس از قرن ها، به تدریج روش دیگری مطرح شد که برپایه آن، محتوای مشترک و مرتبط آیات، مورد تفسیر قرار گرفت. این شیوه که روش «تفسیر موضوعی» یا «تفسیر توحیدی» نام گرفت به دو شکل نسبتاً متفاوت ارائه می شد. در یکی موضوع مورد تفسیر از درون متن قرآن انتخاب و استنباط می شد و با تحلیل و بررسی آیات مربوط به آن، تفسیر می گردید و در دیگری، موضوع از بیرون متن قرآن و از واقعیت های محیط طبیعی، اجتماع، انسان، تاریخ و غیر آن برگزیده شده و آیات مرتبط با آن تجمیع و توضیح داده می شد. (صدر، 1400: 23 ـ 12) گرچه نوع سومی از تفسیر مانند تأویل مشکل القرآن نیز پیش از آن وجود داشته است. اما در سده اخیر رویکرد جدیدی در حوزه تفسیر پدید آمد که رویکرد تفسیر ترتیب نزولی نامیده شده است. این رویکرد به یکی از موضوعات بحث انگیز و چالشی در عرصه تفسیر و علوم قرآن تبدیل شده و پژوهش های دقیق تری را مطالبه می کند. مسئله تفسیر قرآن با فرایند ترتیب نزولی مبتنی بر پیش فرض هایی است که هر یک به گونه ای خاص و از جنبه ای معین در توجیه و تحکیم روش مزبور دخالت دارند. مهم ترین این پیش فرض ها عبارتند از: حکمت تربیتی نزول تدریجی قرآن، توقیفیت ترتیب نزول با استناد به مصحف امام علی(علیه السلام)، شواهد و قرائن دیگر، اجتهادی بودن ترتیب کنونی، امکان تعیین ترتیب نزول به کمک منابعی مانند مناسبات معنایی آیات و سوره ها، اشاره های قرآنی به تاریخ و سیره پیامبر(صلی الله علیه)، روایات اسباب نزول، روایات مکی و مدنی، ناسخ و منسوخ و به ویژه روایات ترتیب نزول و بالاخره تناسب تفسیر موضوعی با روش ترتیب نزولی. از آن جهت که پیرامون این پیش فرض ها و میزان دخالت آنها در توجیه تفسیر ترتیب نزولی اختلاف نظرهایی جدی وجود دارد، این نوشتار به بازخوانی آنها پرداخته و با نقد و بررسی آراء مطرح در این زمینه سعی دارد درستی و روایی تفسیر ترتیب نزولی را با توجه به این پیش فرض ها نشان دهد و در ضمن آن برخی از ایرادها پیرامون پیش فرض های یادشده را پاسخ داده و از رهگذر مباحث قابل طرح در این جستار میان تفسیر موضوعی و روش ترتیب نزولی، نوعی وفاق و سازگاری لازم را مطرح نماید. 1. حکمت نزول تدریجی قرآن قرآن کریم با تعبیرهای گوناگونی درباره نزول وحی سخن گفته است. (بقره / 97 و 185؛ دخان / 3؛ قدر / 1؛ فرقان / 32؛ شعراء / 193) به استناد همین تعبیرها و نیز پاره ای از روایات، مراحلی برای نزول قرآن مطرح شده است که مرحله اول آن، نزول در لوح محفوظ است. این مرحله از نزول که در آیاتی از قرآن مطرح شده (بروج / 22 ـ 21؛ زخرف / 4؛ واقعه / 78 ـ 77) نزولی است که قرآن به طورکلی و به صورت مکرر به آن اشاره نموده و مهم تر آنکه آن را در حیطه علم غیب الهی قلمداد کرده است. قرآن در این مرحله به جهت بساطت و علو، در قالب مفاهیم و معانی و به تبع آن الفاظ و جملات قرار نگرفته و از همین رو فراتر از دسترس عقول بشری بوده است. (طباطبایی، 1393: 18 / 130) مرحله دوم نزول دفعی است (بقره / 185؛ دخان / 3؛ قدر / 1) که درباره آن آراء متفاوتی در میان قرآن شناسان وجود دارد. (ر.ک: طباطبایی، 1393: 2 / 19، فیض کاشانی، 1374: 1 / 65 ؛ طبرسی، 1379: 1 / 276؛ سیوطی، 1363: 1 / 154؛ فخر رازی، 1415: 5 / 85) نزول تدریجی؛ این مرحله از نزول، بخش واضح و آشکار نزول قرآن است و علاوه بر شواهد تاریخی و سیره، آیات زیادی از قرآن به آن گواهی می دهد؛ مانند مفاد بسیاری از آیات که اشاره به رویدادهای متفاوتی دارند که در طول دوران رسالت رخ داده و بیان آنها همزمانی نزول آیات با رویدادهای مورد اشاره را نشان می دهد. (مانند: آل عمران / 123؛ انفال / 66 ؛ توبه / 127؛ فرقان / 33؛ روم / 3 ـ 1؛ نور / 1) در بحث نزول تدریجی دو سؤال اساسی وجود دارد که پاسخ به آنها می تواند جایگاه آن را به عنوان پیش فرض نسبت به مسئله تفسیر ترتیب نزولی نشان دهد. 1. مهم ترین سؤالی که در نگرش نخست نسبت به وضع موجود قرآن می توان سراغ گرفت آن است که حکمت یا راز نزول تدریجی قرآن چیست؟ قرآن خود در این زمینه در دو مورد به روشنی سخن گفته است و در هر یک از این دو به یکی از حکمت های نزول تدریجی پرداخته است: یک. اثر نزول تدریجی برای پیامبر(صلی الله علیه) وَ قَالَ الَّذِینَ کفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَه وَاحِدَه کذَلِک لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَک. (فرقان / 32) و کافران گفتند چرا قرآن یکباره بر او فرستاده نشده است. آری، چنین فرستادیم تا به وسیله آن قلب تو را ثابت نگه داریم. خداوند در این آیه ابتدا شبهه کافران مبنی بر اینکه «چرا قرآن یکجا بر پیامبر(صلی الله علیه) نازل نشده است؟» را، باز گفته و آنگاه پاسخ می دهد که هدف از نزول متناوب قرآن تثبیت قلبی پیامبر(صلی الله علیه) است. ارتباط نزول تدریجی با تقویت قلبی پیامبر(صلی الله علیه) بدان جهت است که نزول تدریجی آیات، موجب پیوند مستمر خداوند با فرستاده خود شده و در نتیجه، هم به تثبیت الفاظ و مفاهیم قرآن در قلب پیامبر(صلی الله علیه) کمک می کرده و هم وسیله ارتقاء درجه وجودی پیامبر(صلی الله علیه) می شده است. (مصباح یزدی، 1385: 96) اصل ارتباط مکرر، آن هم در بالاترین حد آن که وحی است و یادآوری پیوسته حمایت الهی در مواقع دشوار، از یک سو و توجه به نیازهای نوظهور و پاسخ به سؤال ها و رفع اختلاف ها در موقع مناسب خود از سوی دیگر، نشان از آن دارد که دین در یک فرایند تدریجی و زمان مند قابل عرضه بر مخاطبان است. چنانکه در آیه ای دیگر (هود / 120 ـ 109) پس از یادکرد دلتنگی های آن حضرت در مقابل بهانه جویی های مخالفان، بر تثبیت قلب پیامبر(صلی الله علیه) تأکید می کند و این خود گواه روشنی است بر آنکه نزول تدریجی با هدف ها و کارکردهای رسالت رابطه معناداری داشته و با آنها گره خورده است. دو. اثر نزول تدریجی در تربیت مردم وَ قُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأ هُ عَلَى النَّاس عَلَى مُکثٍ وَ نَزَّلْنَاهُ تَنز یلاً. (اسراء / 106؛ نیز ر.ک: نحل / 102) قرآن را بخش بخش فروفرستادیم تا آن را با درنگ بر مردم تلاوت کنی و آن را به تدریج فرو فرستادیم. در این آیه با ظرافت ویژه ای (جایگزینی مفهوم زبانی به جای مفهوم عملی) دلیل بخش بخش شدن قرآن چنین عنوان شده که پیامبر(صلی الله علیه) آن را با درنگ و تأمل بر مردم بخواند تا مردم بتوانند با درنگ و فاصله به دریافت آن نائل آیند. فراز آخر آیه که اشاره به نزول های چند باره تا رسیدن به مرحله الفاظ و عبارات دارد چنین ترسیم می کند که اگر قرآن در طول زمان و به تناوب بر مردم عرضه شود و متناسب با رویدادها و نیازها تلاوت شود، اثرگذاری افزون تری را به بار می آورد. هم زمانی تلاوت با تحولات درونی انسان و نیز ابعاد گسترده و تحولات نوظهور بیرونی، از سوی قرآن موجب پالایش روحی و تکامل نفسانی انسان شده و از سوی انسان به فهم و درک بهتر قرآن می انجامد. (ر.ک: جابری، 2008: 1 / 18 ـ 17) 2. پرسش دیگر آن است که: از میان حکمت های دوگانه نزول تدریجی، کدام یک اصیل تر است و هدف بنیادین نزول تدریجی کدام است؟ برای پاسخ به این سؤال یادکرد دو نکته محتوایی لازم است: 1. درست است که تثبیت قلبی پیامبر(صلی الله علیه) در میان علل نزول تدریجی جزء مهم ترین آنها به شمار می آید اما باید توجه نمود که حکمت دیگر آن یعنی «قرائت همراه با درنگ و فاصله» که به هدف ها و آثار قرائت تدریجی برای مردم اشاره دارد، دست کم از جهاتی دامنه وسیع تر از حکمت «تثبیت قلبی پیامبر» را شامل می شود و به هدف های فزون تری قابل تحویل می باشد. 2. دیگر آنکه دو گروه آثار یادشده (برای مردم و برای پیامبر(صلی الله علیه)) گرچه به عنوان هدف های میانی و واسطه قابل تفکیک می باشند، اما با در نظر گرفتن هدف نهایی، دو حکمت یاد شده در یک هدف بنیادین و محوری مشترک اند. آیت الله مصباح یزدی در این زمینه می نویسد: البته با نگرشی دیگر، راز نزول تدریجی نسبت به پیامبر(صلی الله علیه) از راز نزول تدریجی برای مردم جدا نیست، بلکه خود بیانگر رازی دیگر برای نزول تدریجی قرآن نسبت به مردم است. به این معنا که اولاً این آثار قابل تعمیم به عموم مردم است و ثانیاً از این جهت که پیامبر(صلی الله علیه) الگوی مردم است، تثبیت قلب ایشان آثار عینی اش را در میان مردم به جای می گذارد. (مصباح یزدی، 1385: 101، با تلخیص) باید توجه داشت که ادعای تلقی تثبیت قلبی پیامبر(صلی الله علیه) به منزله حکمت اصلی نزول تدریجی، بدون آنکه به مفاهیم دیگر قرآن ربط داشته باشد و بی آنکه مقدمه ای برای تأمین و تضمین هدف های رسالت باشد، بی معناست. همچنان که تلقی «تلاوت همراه با فاصله» به عنوان حکمت اساسی نزول تدریجی، اگر محدود به تلاوت لفظی باشد و حیطه فهم و تفسیر را در بر نگیرد، بی معنا خواهد بود. بدین ترتیب مفهومی که از تجزیه و تحلیل دو حکمت یادشده و با نظر به آثار و فوائد آن دو به دست می آید آن است که هر یک از این دو، نه به عنوان هدف نهایی و حکمت اصیل نزول متناوب، بلکه به مثابه وسیله ای برای هدف اصیل تر که همانا «فهم بهتر قرآن» و در نتیجه دستیابی به هدف رسالت است، به شمار می آیند، هدفی که امری تدریجی، نظام مند و پخش شده در پهنه زمان و مکان بوده و بر ابعاد مختلف زندگی انسان سیطره یافته است. با این وصف نزول متناوب قرآن با هدف قرائت همراه با درنگ را باید فراتر از تلاوت لفظی دید و آن را زمینه ای برای مواجهه منظم و زمان مند با معانی قرآن و به تعبیری تفسیر ترتیب نزولی قرآن قرار داد. با وجود چنین رابطه معناداری میان نزول تدریجی و فهم و تفسیر قرآن برخی از مفسران ترتیب نزولی به اهمیت و کارکرد نزول تدریجی و هدف گذاری تربیتی آن چندان توجهی نکرده (آل غازی، 1382: 1 / 6 ؛ میدانی، 2000: 1 / 7 ـ 5) و از آن سخن نگفته اند. به همین جهت تفسیر آنان نسبت به تفسیر ترتیب مصحفی چندان امتیازی نشان نمی دهد. 2. توقیفی بودن ترتیب نزول مصحف امام علی(علیه السلام)؛ یکی از مستندات اثبات ترتیب نزول و هم توقیفیت آن، مصحف امام علی(علیه السلام) می باشد که در آن تعبیرهایی ناظر به ترتیب نزول وجود دارد. با اینکه مصحف صحابه ازجمله مصحف امام علی(علیه السلام) قرآن خالص نبوده اند اما در عین حال راویان بسیاری از فریقین نقل کرده اند که امام علی(علیه السلام) مصحف جداگانه ای داشته که آن را به ترتیب نزول (سیوطی، 1363: 1 / 213) و همراه با تأویل و روایات تفسیری و ... از پیامبر(صلی الله علیه) گرد آورده است و تعدادی از این راویان تصریح کرده اند که امام علی(علیه السلام) مصحف خود را در عهد رسول خدا(صلی الله علیه) و به فرمان آن حضرت فراهم آورده است. (ابن حنبل، 1391: 1 / 79، 100، 102؛ حسکانی، 1411: 1 / 38؛ ابن شهر آشوب، بی تا: 1 / 266؛ مجلسی، 1403: 40 / 155 و 52 / 338 و 89 / 41، 48) در نقل دیگری نیز به ترتیب سوره ها اشاره شده است. ابن ندیم می گوید: من این مصحف را دیدم که از آن اوراقی افتاده بود و این است ترتیب سوره ها در این مصحف ... (ابن ندیم، 1346: 41) ولی اکنون این قسمت افتاده و دست های پنهان آن را از بین برده است. آنچه در گزارش ها آمده، تعبیرهایی مانند؛ «حتى یجمع القرآن»، (همان: 30) «لا اخرجُ حتى اجمع القرآن»، (عیاشی، 1380: 3 / 70) «ففرغ الى کتاب الله و اخذ یجمعه فی مصحف» (مجلسی، 1403: 28 / 231 و 53 / 36) و تعبیرهای دیگر، نشان از جمع دوم آن حضرت پس از پیامبر(صلی الله علیه) دارد. اما عبارت هایی مانند؛:«فالفه کما انزل الله»، (ابن شهرآشوب، بی تا: 2 / 50) «قد جمعه على ترتیب النزول»، (سیوطی، 1363: 1 / 72؛ حسن صدر، 1354: 24) «املاه على رسول الله». (ابن شهر آشوب، بی تا: 2 / 41؛ مجلسی، 1403: 89 / 52) «ما نزلت على رسول الله آیه الا اقرأنیها و املاها علی فکتبتها بخطی و علمنی تأویلها و تفسیرها و ناسخها و منسوخها»، (طبرسی، 1382: 1 / 223؛ مجلسی، 1403: 89 / 40) «و ما جمعه و حفظه کما انزل الا علی بن ابی طالب»، (کلینی، 1388: 1 / 178؛ خویی، 1408: 242) «قدم المنسوخ على الناسخ» (حسکانی، 1411: 1 / 38) و مانند آن نشان از آن دارد که این مهم در زمان حیات پیامبر(صلی الله علیه) و به دستور ایشان، با ویژگی های یاد شده ازجمله ترتیب در نزول و تقدم منسوخ بر ناسخ و مکی بر مدنی (مفید، 1413: 225) گردآوری شده است. بنابراین عبارت ها از دو مرحله جمع آوری حکایت می کند. دیدگاه مخالف بااین حال مخالفان توقیفی بودن ترتیب نزول، به دلایلی مانند وجود روایات معارض از قبیل روایت یعقوبی، (1374: 2 / 17 ـ 16) آحاد بودن روایات مصحف امام و ضعف دلالت برخی از آنها استناد جسته اند. و هم عبارت های «کما انزل الله و على تنزیله» و امثال آن را نه به معنای ترتیب و شکل نزول که به جنبه محتوایی تحویل نموده اند (مهدوی راد، 1382: 103؛ ایازی، 1378: 155) ازجمله تنزیل در «علی تنزیله» را به معنای تفسیرهای وحی شده از جانب خداوند به پیامبر(صلی الله علیه) که وحی های غیر قرآنی بوده گرفته اند. (جعفر مرتضی، 1410: 163) بررسی و نقد 1. مشهور قرآن شناسان به این روایت یعقوبی و هم روایت ترتیب نزول وی (یعقوبی، 1374: 1 / 390) که مخالفت زیادی با روایات دیگر دارد اعتنا نمی کنند و نقل او را موافق هیچ روایت و درایتی نمی دانند. (رامیار، 1362: 368) 2. عبارت هایی مانند «یخالف فیه التألیف»، «کما انزل الله»، «على تنزیله» ... با این توجیه که جمع حضرت، مطابق محتوای واقعی آیات بوده سازگار نمی باشد؛ زیرا عبارت های یاد شده و ماده تنزیل اشاره به تدریجی بودن نزول و امری مربوط به شاکله و ظاهر قرآن است و حمل آنها بر تطبیق ها و معانی تنزیلی خلاف تبادر و خلاف ظاهر این عبارت ها می باشد. 3. تطبیق عبارت «على ما انزل الله» و «على تنزیله» در برخی از نقل ها بر وحی های غیر قرآنی از جنبه دیگری نیز دارای اشکال است و آن اینکه وحیانی دانستن تمام سخنان تفسیری پیامبر(صلی الله علیه) ادعای بی دلیلی است. چه اینکه پذیرش وحی های غیر قرآنی فی الجمله مستلزم این نیست که همه سخنان پیامبر وحی باشد و پیامبر به جز القای وحی چیزی نگوید. 4. همان گونه که در توضیح گزارش های مربوط به مصحف امام(علیه السلام) آنها را به دو مرحله جداگانه تقسیم کردیم، از عبارت های به کار رفته در نقل ها می توان فهمید امام علی(علیه السلام) دوبار به جمع آوری قرآن اقدام نموده است. گزارش های مربوط به جمع اول و در زمان حیات پیامبر(صلی الله علیه)، به گونه ای نسبتاً گویا به ویژگی های یاد شده اشاره دارند، گرچه گزارش های جمع دوم چه از امام(علیه السلام) و چه از صحابیان دیگر (ابن سعد، 1417: 1 / 328، 476) چندان به ویژگی ترتیب نزول اشاره ندارند. باید توجه کرد که گردآوری در زمان رسول خدا(صلی الله علیه) را تألیف و در زمان ابوبکر را جمع می نامیدند که با دقت در عبارت های نقل شده می توان به این مطلب اذعان نمود و چون بسیاری از منتقدان مصحف امام(علیه السلام) و حتی موافقان آن، این دو مرحله را از هم تفکیک نکرده اند، گزارش ها را ناسازگار و غیرقابل اعتماد دانسته اند. (مهدوی راد، 1382: 103؛ ایازی، 1378: 155) درست تر آن است که جمع امام(علیه السلام) در عهد رسول الله(صلی الله علیه) به ترتیب نزول بوده، چراکه اولاً منظور از جمع، تألیف و نگارش نبوده بلکه حفظ و گردآوری بوده است. (سیوطی، 1363: 1 / 134؛ رامیار، 1362: 212) ثانیاً سیر طبیعی نزول چنین اقتضاء می کرده که نگارش امام علی(علیه السلام) روزنگار و به ترتیب نزول باشد. ثالثاً شواهد لفظی از روایات و تاریخ نیز آن را تأیید می کنند و رابعاً اگر غیر از این بود باید نصوص ویژه ای از پیامبر(صلی الله علیه) دریافت می گردید. در این صورت اگر ترتیب کنونی به امر پیامبر(صلی الله علیه) گرد آمده باشد و در واقع توقیفی باشد، دیگر اقدام امام(علیه السلام) به جمع آوری قرآن براساس ترتیب نزول (الاول فالاول) بی مورد خواهد بود. ازاین رو این پرسش متوجه کسانی چون آیت الله خویی است که با وجود توقیفی دانستن ترتیب کنونی قرآن، چرا مصحف امام علی(علیه السلام) را موافق نزول دانسته و آن را مستند به اتفاق اهل فن می دانند (خویی، 1408: 285) و اتفاقاً به همین جهت است که قرآن شناسان به دلیل ارجح شمردن مستندات مصحف امام علی(علیه السلام) رأی به توقیفیت قرآن کنونی نمی دهند و در واقع بین آن دو نوعی ناسازگاری می بینند. (معرفت، 1417: 1 / 114؛ طباطبایی، 1393: 2 / 127) به جز عالمان پیش گفته، قرآن شناسان بسیاری (مانند: سیوطی، 1363: 1 / 65؛ شیخ مفید، 1413: 4 / 81 ؛ طباطبایی، 1393: 12 / 128؛ بلاغی، 1420: 1 / 18؛ جعفر مرتضی، 1410: 155؛ 1402: 411؛ آل غازی، 1382: 1 / 17؛ معرفت، 1417: 1 / 292؛ حسن صدر، 1354: 24؛ دروزه، 1381: 1 / 12) و ... با عبارات هم مضمون به بیان ویژگی های مصحف امام علی(علیه السلام) ازجمله ترتیب در نزول تصریح کرده و برخی ادعای تواتر نیز کرده اند. با این همه از آن جهت که مصحف امام علی(علیه السلام) در دسترس قرار ندارد، عملاً نمی توان برای تعیین ترتیب نزول از آن استفاده کرد، اما به طورکلی به منظور اثبات واقعیت ترتیب نزول و توقیفی بودن آن، و در نتیجه اعتبار و روایی روش تفسیر نزولی می توان به آن استناد جست. منابع و مآخذ الف) کتاب ها قرآن کریم.
نهج البلاغه، 1412 ق، شریف رضی، محمد، تصحیح صبحی صالح، قم، دار الهجره.
آل غازی، عبدالقادر ملاحویش، 1382 ق، بیان المعانی علی حسب ترتیب النزول، دمشق، مطبعه الترقی.
ابن حنبل، احمد، 1391 ق، المسند، شرح احمد محمد شاکر، مصر، دار المعارف.
ابن سعد، محمد، 1417 ق، الطبقات الکبری، تحقیق ریاض عبدالله عبدالهادی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، بی تا، مناقب آل ابی طالب، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم، علامه.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، 1346، الفهرست، ترجمه رضاتجدد، تهران، چاپخانه بانک بازرگانی.
احمدعلی، اسعد، بی تا، تفسیر القرآن المرتب منهج للیسر التربوی، بی جا، الاتحاد العالمی للمولفین باللغه العربیه.
ایازی، سید محمدعلی، 1378، کاوشی در تاریخ جمع قرآن، رشت، کتاب مبین.
بازرگان، مهدی، 1374، پابه پای وحی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بغدادی، علی بن محمد، 1415 ق، لباب التأویل (الخازن)، تصحیح عبدالسلام محمدعلی شاهین، بیروت، دار الکتب العلمیه.
بلاغی، محمدجواد، 1420 ق، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، قم، بنیاد بعثت.
بهجت پور، عبدالکریم، 1390، همگام با وحی، تفسیر تنزیلی، قم، مؤسسه التمهید.
جابری، محمدعابد، 2008 م، فهم القرآن الکریم التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول، بیروت، مرکز دراسات الواحده العربیه.
حبنکه المیدانی، عبدالرحمن حسن، 2000 م، معارج التفکر و دقائق التدبر، دمشق، دار القلم.
حجتی، محمدباقر، 1384، اسباب النزول، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسکانی، عبیدالله، 1411 ق، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی.
خویی، سید ابوالقاسم، 1408 ق، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الزهراء.
دروزه، محمد عزه، 1381 ق، التفسیر الحدیث، دار احیاء الکتب العربیه.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر، 1415 ق، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
رامیار، محمود، 1362، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر.
زرکشی، بدرالدین محمد، 2001 م، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار الفکر.
زهری، محمد بن مسلم، 1408 ق، تنزیل القرآن بمکه و مدینه بتلو الناسخ و المنسوخ له، بیروت، مؤسسه الرساله.
سیوطی، جلال الدین، 1363، الاتقان فی علوم القرآن، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، ترجمه مهدی حائری قزوینی، تهران، امیرکبیر.
شرف الدین، عبدالحسین، 1402 ق، المراجعات، تحقیق حسین الراضی، بیروت، باهتمام الجمعیه الاسلامیه.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، 1368، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، مقدمه عبدالحسین حائری، تهران، مرکز نشر نسخ خطی.
صبحی صالح، 1972 م، مباحث فی علوم القرآن، بیروت، دار العلم للملایین، الطبعه السابعه.
صدر، سید حسن، 1354، شیعه و پایه گذاری علوم اسلامی، ترجمه محمد مختاری سبزواری، تهران، کتابخانه بزرگ اسلامی.
صدر، سید محمدباقر، 1400 ق، المدرسه القرآنیه، بیروت، دار التعارف.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1385، قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ـــــــــــــ ، 1393 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، منشورات موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد بن علی، 1382 ق، الاحتجاج، نجف اشرف، دار النعمان.
طبرسی، فضل بن حسن، 1379 ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
عاملی، جعفر مرتضی، 1410 ق، حقائق هامه حول القرآن الکریم، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
عسکری، سید مرتضی، 1408 ق، معالم المدرستین، تهران، مؤسسه البعثه.
عیاشی، محمد بن مسعود، 1380 ق، تفسیر عیاشی، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه.
فارسی، جلال الدین، 1362، پیامبری و جهاد، تهران، مؤسسه انجام کتاب و انتشارات امید.
فیض کاشانی، ملامحسن، 1374، تفسیر الصافی، تهران، کتاب فروشی اسلامیه.
کلینی، محمد بن یعقوب، 1388 ق، الکافی، با تعلیقات علی اکبر الغفاری، تهران، منشورات المکتبه الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، 1403 ق، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت، مؤسسه الوفاء.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1385، قرآن شناسی، نگارش محمود رجبی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
معرفت، محمدهادی، 1417 ق، التمهید فی علوم القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ـــــــــــــ ، 1426 ق و 1425 ق، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد، الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامیه.
مفید، محمد بن محمد، 1413 ق، مصنفات «اوائل المقالات»، قم، کنگره بزرگداشت شیخ مفید.
مهدوی راد، محمدعلی، 1382، آفاق تفسیر؛ مقالات و مقولاتی در تفسیر پژوهی، تهران، هستی نما.
نکونام، جعفر، 1373، بررسی ترتیب نزول قرآن در روایات، با راهنمایی سید محمدباقرحجتی، دانشگاه تربیت مدرس.
ـــــــــــــ ، 1382، پژوهشی در مصحف امام علی(علیه السلام)، رشت، کتاب مبین.
واحدی، علی بن احمد، بی تا، اسباب النزول، بیروت، دار الکتب العلمیه.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، 1374، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. ب) مقاله ها ایازی، سید محمدعلی، 1389، «نقدی بر فوائد تفسیر ترتیب نزولی»، پژوهش های قرآنی 63 ـ 62، مشهد، دفتر تبلیغات اسلامی.
شاکر، محمدکاظم، بی تا، «نقد و بررسی روی کردهای مختلف تفسیر براساس ترتیب نزول»، پایگاه اینترنتی مدهامتان. ایوب اکرمی: دانشجوی دکتری قرآن و متون اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد. سید محمد مرتضوی: دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری 11 ادامه دارد...
93/11/29 - 03:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 126]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها