محبوبترینها
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
سه برند برتر کلید و پریز خارجی، لگراند، ویکو و اشنایدر
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1826157051
بایسته‌های اخلاقی فرماندهان عالی‌رتبة نظامی با فرودستان در نهج‌البلاغه
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
بایسته‌های اخلاقی فرماندهان عالی‌رتبة نظامی با فرودستان در نهج‌البلاغه
در میان امامان معصوم (ع)، امیرالمؤمنین (ع) در ارائة اخلاق کاربردی فرماندهان نظامی اهمیت ویژه ای دارد، زیرا آن امام بزرگوار نزدیک به پنج سال فرماندة چند جنگ بزرگ و حاکم اسلامی بودند و در این شرایط، مسائل اخلاقی فراوانی رخ داده که امام (ع) آنها را تأیید یا رد کرده است.
بخش دوم و پایانی 7.گزینش ها الف) ملاک های گزینش مشاوران یک سازمان نظامی قوی بر شانه های افراد شایسته خود استوار است و وجود و به کار گیری شایستگان بر اساس کیفیت گزینش افراد است. معمولاً گزینش آنان با مشاوران انجام می شود، از این رو انتخاب مشاوران مناسب یکی از دغدغه های مهم یک فرمانده است، چراکه با مشاورانِ خوب، گزینش ها، تشویق ها و تصمیم ها آسان می شود. امام علی (ع) سه ملاک سخاوت، شجاعت و قناعت را در گزینش مشاوران بیان می فرماید. این ملاک ها در حق گرایی و در نظر داشتن مصالح انسانی کمک فراوانی به فرماندهی می کند. ایشان می فرماید: بخیل، ترسو و حریص را در مشورت کردن دخالت نده که تو را از بخشش مانع گردند، و از تنگدستى مىترسانند و در انجام کارها روحیة تو را سست مىکنند و حرص بر اندوختن با ستمکارى را در نظرت زینت مىدهند ... ریشة این ویژگی ها بدگمانى به خداى بزرگ است.57 روشن است این نوع مشاوران باعث بازداشتن امکانات از نیروها و احتیاط افراطی و توجیه برخی ستم ها به نیروها می شوند. برخی از فرماندهان به شدت «سازمان گرا»58 به این نوع مشاوران گرایش دارند در حالی که از دیدگاه امام علی (ع) فرماندة سپاه باید از توانایی های خویش برای ایثار و احسان به سربازان خود و حتی به خانواده های ایشان، بهره کامل ببرد و به عدل و انصاف با آنان رفتار کند تا اندیشة سربازان به جنگ و دفاع معطوف شود.59 نتیجه آنکه با وجود مشاوران مورد اشاره در کلام امام (ع) زمینة رفتار حق گریزی فرمانده و از دست دادن توفیق احسان و عدل وی تقویت می شود. ب) ملاک های گزینش معاونان و همکاران صاحب سرّ این گزینش برای فرماندهان بسیار سرنوشت ساز است، زیرا گزینش شدگان را در جایگاه «بطانه»60 و محرم اسرار قرار می دهد. به طور معمول، ملاک های این گزینش، خوش فکری، نفوذ بر اشخاص(مِثْلُ آرَائِهِمْ وَ نَفَاذِهِمْ)61 و خوب سخن گفتن62 و همراهی با فرمانده است. امام علی (ع) ملاک های خوش فکری و نفوذ بر اشخاص را تأیید فرموده و معیار نداشتن سابقة همکاری با ستمگران را مهم می شمارد. و از سوی دیگر، در «خوب سخن گفتن» صراحت لهجه در حق گویی و در «همراهی کردن»، همراهی خدا پسندانه را تأیید می کند. در این صورت، امام علی (ع) این چند ملاک را در این گزینش لازم می داند: 1. خوش فکر بودن، 2. تسلط بر افراد، 3. سابقه نداشتن همکاری با ستمگران، 4. حق گویی، 5 . همراهی نکردن با آنچه خدا نمی پسندد. امام (ع) فواید این افراد را چنین می شمارد که «هزینة آنان سبکتر، یاری شان بهتر، مهربانی شان بیشتر، و دوستى آنان با غیر فرمانده کمتر است.»63 ج) ملاک های گزینش دفترداران و کارمندان اداری ویژه برای سیاست ها و امور محرمانه نیروی اداری، مانند دبیرخانه، بایگانی و منشی، در امور نظامی اهمیت و نقش ویژه ای دارد. برخی چون گزینش نیرو برای امور اداری را کم اهمیت می دانند با اندکی تحقیق و اصل «خوش بینی» به مؤمنان، انتخاب خود را انجام می دهند، اما حضرت علی (ع) این رفتار را نمی پسندد و برای انتخاب آنها چند نکته بیان می فرماید: الف) اصل بر عدم حسن ظن باشد، زیرا ممکن است در «پس ظاهرسازىهای افراد، نه خیرخواهى وجود داشته باشد و نه از امانت دارى نشانى یافت شود.»64 ب) پروندة خدمتی آنان نزد فرماندهان شایسته پیشین بررسی شود.65 با این دو شرط، انتظار می رود کسانی انتخاب شوند که میان مردم، اثرشان نیکوتر، و در امانت دارى معروف ترند.66 علت لحاظ کردن این شروط، نامهها و نوشته هاى محرمانه است که دربر دارنده سیاستها و اسرار فرمانده و نظام است و لحاظ کردن این شروط «نشانة خیرخواهی و احساس مسئولیت در برابر خدا و مردم است.»67 د) ملاک های گزینش فرماندهان اطاعت از فرماندهی، قدرت جسمی و روحی و تخصص68در نظامی گری (مانند هدایت نیروها، به کار گیری جنگ افزارها و کار آزمودگی) از شروط اصلی در انتخاب فرماندهان است.69 از دیدگاه امام علی (ع) این ویژگی ها جزء شروط حداقلی در انتخاب فرماندهان ارشد است. حال اگر در مواردی افرادی یافت شد که این صفات را به یک اندازه داشتند، در این صورت، ملاک انتخاب و ترجیح چیست؟ از فرمایشات امام (ع) در نهج البلاغه ملاک های مرجح دیگری را بهره می بریم که عبارت اند از: یک ـ «نُصْح»70(خیر خواهی و خلوص) یکی از ملاک هایِ اولویت است که از این واژه، علاقه مندی به ولایت استفاده می شود.71 و دلسوزتر(انْصَح) به (دین) پیامبر اکرم (ص) و امام (ع) و ولایت، برای فرماندهی شایسته تر است. دوـ «کمک به سربازان» یکی دیگر از ملاک های اولویت است، چراکه با امداد رسانی به سربازان و خانواده های آنان، روحیة سربازان تقویت می شود.72 در واقع، این ملاک، نوعی خیرخواهی از سوی فرماندهان منتخب درباره فرودستان است. سه ـ «پاکیزه گی روحی» (انقاهم جیبا) و «شکیبایی» و برخی از صفات دیگر که برگرفته از دو صفت است، مانند دیر به خشم آمدن، پوزش پذیر بودن، ترحم و مهربانی به ناتوانان و گردن کشی در برابر زورمداران.73 بدیهی است که این ملاک ها می توانند در انتخاب گزینه ها به ما کمک کنند. برای مثال، گزینه ای را در نظر بگیرید که تخصص بالایی دارد و در برابرش گزینه ای است که با وجود تخصص معمولی، صفات معنوی، چون «رحمت برای ناتوانان و نقمت برای قلدران» را نیز دارد که به نظر می رسد مورد دوم، ترجیح دارد. با این ملاک ها و اولویت ها ضمن رسیدن به افقی نو در این نوع گزینش، به گزینش فرماندهانی چون مالک اشتر رهنمون می شویم. همچنین با توجه به ملاک های یادشده و لحاظ شرایط گزینش، به ویژه شرط «ترجیح فاضل بر مفضول»، فرماندهی می تواند دوستان و خویشان خود را برای جایگاه های فرماندهی انتخاب کند. واقعیت این است که گاهی فرماندهی به علت شناختی که از توانایی و شایستگی دوستان، هم دوره ای ها و خویشان خود دارد، به انتخاب آنان رغبت پیدا می کند که با ملاک های مطرح شده، گزینش او درست و حق است. 8. نظارت و رسیدگی (مستقیم و غیرمستقیم) الف) کیفیت نظارت بر فرماندهان و همکاران نزدیک امام علی (ع) برای نظارت بر مسئولان و همکاران نزدیک، بهره جستن از جاسوسان راستگو و با وفا را سفارش می فرماید، زیرا این نوع نظارت علاوه بر اینکه باعث رسیدگی و مهربانی آنان با فرودستانشان می شود، حجتی برای مجازات خیانتکاران است.74 اما جست وجو در امور پنهانى و در بدی ها و نقاط ضعف مردم که به آن تجسس یا جاسوسی مىگویند،75 جزء رذایل اخلاقى شمرده می شود که و قرآن مجید مؤمنان را از آن نهى کرده است، چراکه عامل مؤثرى در ایجاد بدبینى و از هم گسستگى اخوت و برادرى است. البته باید توجه داشت که همه تجسس ها، ممنوع و بد نیستند. در واقع، هرگاه غرض از تجسس، یافتن عیب هاى دیگران، به قصد ضربه زدن به آبرو و هتک حرمت مؤمنان باشد و هیچ غرض عقلایى در کار نباشد، ممنوع و ناپسند است، و در مواردى که فرد تجسس کننده به منظور رعایت مصلحت برتر و بالاترى، مثل حفظ نظام یا انجام وظیفه قانونى و شرعى، تفتیش و تجسس کند، نه تنها جایز، بلکه واجب است.76 بنابراین، ناپسند بودن تجسس تا جایى است که پاى مصلحت مهمترى در کار نباشد وگرنه به مقتضاى قاعده «اهم و مهم»، مصلحت اهم مقدم شده و تجسس مجاز می شود، مانند جایى که جست وجو و تفتیش براى کشف توطئه، روشن شدن حقایق و شناسایى کارشکنان باشد که در این گونه موارد، مجاز مىشود.77 امام خمینی (ره) در این باره فرموده اند: در قرآن مىفرماید: «وَ لا تَجَسَّسُوا» درست است، ولى قرآن حفظ نفس آدم را هم فرموده است ... همه شما موظفید که با جاسوسى حفظ بکنید اسلام را ... حفظ خود اسلام، از جان مسلمانان هم بالاتر است ... جاسوسى فاسد خوب نیست، اما براى حفظ اسلام و حفظ نفوس مسلمین واجب است ... .78 البته باید توجه داشت که از نظر قانون، برای انواع تجسس، همچون بازدید از منازل، شنودهاى تلفنى، بازرسى نامهها و... باید با هماهنگى و مجوز رسمى از مراجع صلاحیت دار و فقط براى انجام مأموریت و حفظ مصالح نظام صورت گیرد.79 ب) نظارت بر خانواده های نیروها رسیدگی فرماندهی به مشکلات سربازان «به سبب اینکه آنان مأمور و در استخدام اویند» کافی نیست، زیرا سختی و مشقت نظامی گری برای خانواده های آنان نیز کاملاً محسوس است. به تعبیر دیگر، در امور نظامی تنها به استخدام شدگان عنایت کردن منصفانه نیست و به کار گیری قسمتی از امکانات برای تسلی و رفاه فردی و اجتماعی خانواده آنان کاملاً اخلاقی است.80 ج) تداوم رسیدگی به امور کوچک آنان برخی فرماندهان بیشترین توجه شان به انجام خدمات چشمگیر و کلان برای نیروهاست، زیرا این امور را از وظایف اولیة فرماندهی می دانند و براساس این منطق، حاضر نمی شوند شخصاً به برخی امور جزئی مداومت داشته یا برخی از کارهای کوچک را برای نیرو انجام دهند، در حالی که اخلاق علوی می طلبد که رسیدگى به امور کوچک آنان به سبب رسیدگى به کارهاى بزرگشان فراموش نشود، زیرا از نیکى اندک او سود مىبرند، و به نیکىهاى بزرگش نیز نیازمندند.81 بدیهی است که این گونه رفتار، خوش بینی نیروها را به فرماندهی در پی خواهد داشت، زیرا گاهی رسیدگی شخصی فرمانده برای معالجه بیماری فرزند نیروی اش یا تماس تلفنی وی برای حل مشکل وی تأثیر فراوانی در روحیه نیرو خواهد داشت. بنابراین، گاهی در تعارض «پیگیری امور کلان» و «رسیدگی به برخی امور جزئی»، امر دوم مقدم است. د) رسیدگی و ارتباط ویژه به خانواده های اصیل و پارسا امام علی (ع) در سفارشات خود راجع به نظامیان، توصیة ویژه ای داشته و تأکید می فرمایند که فرماندهی باید با خانواده های نظامی ریشه دار و پارسا و دارای سوابق نیکو و سلحشور، روابط نزدیک بر قرار کند و «مانند تفقد پدر و مادر از حال فرزند، این قشر را مورد تفقد و محبت قرار دهد و این تفقد و محبت را بزرگ مپندارد.»82 البته در اینجا ممکن است گفته شود که فرماندهی باید با یک دید به همة پرسنل و خانوادهایشان نگاه کند و صرف پارسا یا اصیل بودن، دلیل عنایت ویژه به عده ای نمی شود. به عبارت دیگر، آیا رسیدگی و ارتباط تنگاتنگ با برخی پرسنل و وابستگان آنان موجب تبعیض نمی شود؟ امام علی (ع) «گرد آمدن بزرگواری ها و نیکویی ها در آنان»83را مرجح حکم خود بیان فرموده اند. و یکی از علت های این حکم شاید این باشد که ارتباط فرمانده با این دسته باعث می شود که نظامیان به حرکت های صحیح و موفق فرماندهی در سازمان دلگرم شوند.84 اینان کسانی نیستند که با چابلوسی برای خود جایی باز کنند، بلکه فرماندهی باید در پی جذب آنان باشد و به مشکلاتشان رسیدگی کند. 9. تشویق و تنبیه الف) شرط کلی تنبیه در میان برخی از نظامی ها رایج است که فرماندهان می توانند به رغم قصور در مسئولیت خود در قبال نیروها، آنان را تنبیه کرده و آنها می توانند از زیردستان سؤال کنند، اما زیردستان نمی توانند از فرماندهی سؤال نمایند. در واقع، فرماندهان در این موارد از قوة قهریة خود ناروا بهره می جویند. البته این دیدگاه، درست نیست، زیرا حقوق فرمانده و فرمانبر طرفینی و متقابل است. امام علی (ع) در نامه ای به فرماندهان سپاه خود یاد آور می شود هنگامی که فرمانده، مسئولیت های خود را در قبال فرمانبران انجام داد، به خود حق می دهد که انسان کج رفتار و نافرمانبر را خوار و تنبیه کند.85 از این مطلب می توان نتیجه گرفت که اگر فرمانده عالی رتبه در پرداخت و احیای حقوق فرودستان کوتاهی کند، اخلاقاً مجاز به تنبیه آنان نیست. از حقوقی که پرداخت آن به عهدة فرماندهی است، تأمین مخارج کافی زندگی کارمندان در برابر صرف عمرشان برای دفاع از امنیت است. امام علی (ع) این حق را از سویی، بستری برای حق کمال خواهی و خودسازی نیروها شمرده اند که بدین وسیله نیروها فارغ از ضروریات زندگی به تطهیر خود و افراد تحت تکفل خود بپردازند و از سوی دیگر، باعث اتمام حجت بر آنان می داند.86 این بیان امام (ع) نیز نشان می دهد که فرمانده در صورتی می تواند با نیروهای خود برخورد کند که به اندازة کافی علیه آنان حجت داشته باشد و آن حجت در صورتی به کمال خواهد رسید که در پرداخت حقوق کافی به آنان نهایت تلاش خود را کرده باشد. گرچه آنان هنگام گزینش و استخدام، تعهداتی داده اند که در دفاع و امنیت کیان کشور (وظیفة ذاتی خود) کوتاهی نکنند، ولی به هر حال، اگر فرمانده در حق آنان و تعهدات خود کوتاهی کرده باشد، حجت علیه خود اوست. ب) تنبیه غیرمجرمان گاهی فرماندهان با تخلف یا بی نظمی که عامل آن را نمی شناسند، روبه رو می شوند. معمولاً در برابر این مسئله، دو راه پیش می گیرند: یا واقعه را نادیده می گیرند، زیرا مجرمان را نمی شناسند، و یا تنبیه همگانی می کنند، در حالی که تعدادی از آنان نه تنها جرمی مرتکب نشده اند، بلکه وظایف خود را به خوبی انجام داده اند. و این نوع تنبیه، درباره سربازان وظیفه، شایع است. در واقع، فرماندهان با این کار خود می خواهند از بی نظمی جلوگیری کنند. البته این اقدام از جهاتی دیگر نیز توجیه پذیر است، زیرا فرمانده در کوتاه ترین زمان و کمترین زحمت، مجرم را تنبیه کرده و به مقصود خود می رسد. این نوع تنبیه با دیدگاه نهج البلاغه مخالفت دارد، چراکه «هرگز نباید نیکو کار و بدکار در نظر یک سان باشند، زیرا نیکوکاران در نیکوکارى بىرغبت، و بدکاران در ب د کارى تشویق می شوند، پس هر کدام از آنان را باید بر اساس کردارشان پاداش داد.»87 به نظر نگارنده، فرماندهان در چنین مواردی باید همت بیشتری کرده تا مجرمان واقعی شناسایی شوند و پس از شناسایی به جای تنبیه عمومی، تنبیه سخت تری برای مجرمان واقعی اعمال شود. در تشویق هم همین گفتار مطرح است. ج) تشویق برای امتیازات شخصی یا ارزشمندی کار شخص گرانقدر و شرافتمندی که برای مثال، شرافتش به سبب حسب و نسب یا به علت زحمات و فداکاری های وابستگانش برای مملکت و اسلام است، کار ارزشمندی انجام داده و در برابر او پرسنلی عادی و گمنامی است که ارزش کارش بیشتر از این شخص است و در واقع، اولی امتیازات شخصی بیشتری داشته و دومی کارش ارزشمندتر است. حال کدام یک برای تشویق ترجیح دارند؟ از دیدگاه امام علی (ع) فرمانده اخلاقاً موظف است که رنج و زحمت و ارزش کار هر کدام را شناسایی و برآورد کرده و بر این اساس، به آنان پاداش دهد. سربازی که ظاهرش غلط انداز، اما کارش چشمگیر است، بر اولی در تشویق شدن ترجیح دارد. بنابراین، «بزرگى کسى ما را بر آن ندارد که رنج و کار کوچک او را بزرگ شماریم، و پستى کسی ما را وادار نسازد که رنج و کار بزرگش را کوچک بپنداریم»،88 زیرا چنین رفتاری بر خلاف عدل و دادگرى است و سبب بىرغبتى کارمندان در انجام کارها می شود. د) تنبیه همکاران نزدیک عفو و بخشش یا دست کم تخفیف تنبیه همکاران و یاوران به سبب خدماتی و زحماتی که برای اسلام و مملکت خود انجام داده اند، امری پسندیده به نظر می رسد. امام علی (ع) خود بارها به فرماندهانش گذشت و چشم پوشی از خطای زیردستان را سفارش کرده اند.89 با وجود این، در سیرة آن حضرت مواردی یافت می شود که آن امام رئوف برای مجازات یاران خود هیچ گونه ترحمی نمی کنند. از نظر ایشان شخص اگرچه از یاران نزدیک است، ولی با توجه به گزارش بازرسان و جاسوسان و تأیید خیانت او، باید ضمن کیفر بدنی، اموالی که در مدت فرماندهی اش گرد آورده، مصادره شود و طوق بد نامی به گردنش آویخته گردد تا مردم او را بشناسند90 و درس عبرتی برای دیگران باشد. از سخت گیری امام (ع) بر افسران می توان از مأموریت ایشان از طرف پیامبر اکرم (ص) در یمن یاد کرد. آن حضرت هنگام برگشت از یمن و در راه مکه، برای امر مهمی فرماندهی سربازان را به یکی از افسران خود سپرد، و پس از بازگشت، ملاحظه فرمودند پارچه هایی ـ که از ملت نجران طبق قراردادِ روز مباهله گرفته بودند، میان سربازان برای لباس احرام تقسیم شده است و آنان لباس ها را بر تن کرده اند. امام (ع) از افسر خود که آنها را به امانت به سربازان داده بود، سخت ناراحت شد و به او گفت که چرا پیش از تحویل پارچه ها به پیامبر (ص)، میان سربازان تقسیم کرده است. از این رو با پس گرفتن و بسته بندی کردن آنها، پارچه ها را به پیامبر (ص) در مکه تحویل داد. این امر باعث رنجش افسران و سربازانش و شکایتشان نزد پیامبر گرامی شد و پیامبر (ص) در این رخداد، ضمن تأیید عملکرد علی (ع) آنان را از این بد گویی ها دربارة امام (ع) باز داشت و حضرت علی را غیر مداهن در دین خدا دانست.91 اکنون سؤال اینجاست که چگونه می توان بین این تنبیه امام (ع)، روحیة رئوف و مهربان ایشان جمع کرد؟ البته امام (ع) تلاش می کرد که عیوب یاران را با تذکرات و راهنمایی هایش اصلاح کند، اما در مواردی از عیب و جرمشان نمی گذشت. اکنون برای تبیین این روش امام (ع) به این نکته ها اشاره می شود: یک ـ خیانت به ملت امام علی (ع) خیانت به ملت را بزرگ ترین خیانت می دانست.92 بنابراین، نزدیکان فرمانده باید به اندازه ای امانت دار باشند که پست ها، اسرار و اموال تشکیلات را که کوتاهی دربارة آنها، مجازات شدیدی در پی دارد، امانت های بزرگی بدانند. ازاین رو آن حضرت حتی به تیز بودن قلم ها و کم فاصله بودن خط ها، برای استفاده بهینه از بیت المال عنایت داشت.93 دوـ انتساب به امام علی (ع) مردم، فرماندهان امام (ع) را نمایندة ایشان می دانستند، از این رو امام (ع) گاهی اموری به ظاهر غیر مهم را برای فرماندهان و منسوبان خود جرم بزرگی می شمرد. عثمان بن حنیف از اصحاب پیامبر اکرم (ص) و از وفاداران امام علی (ع) فرماندار آن حضرت در بصره بود. وی شبی به مهمانی با شکوهی دعوت شد، بازرسان حضور وی را در آن مجلس اشرافی گزارش دادند. این امر برای آن حضرت بس گران آمد و امام توبیخ نامه ای سخت برای وی فرستاد که چگونه «در جشنی شرکت کرده که فقیران را از خود می راند و توانگران را فرا می خواند».94 ه ) تنبیه خویشان برخی از خویشان و بستگان فرماندهی به سبب فرصت طلبی و احساس نوعی مصونیت، با پرسنل، رفتاری منصفانه نداشته و به ناحق به امتیازاتی می رسند. امام علی (ع) دربارة این قشر به فرماندهان هشدار می دهد که بدون لحاظ حقوق خویشاوندی کاری کنند که اینان توانایی چنین کارهای را نداشته باشند.95برای مثال، آنان را از جایگاه های مسئولیتی خود تنزل داده و امتیازات به دست آورده را از آنان بستانند تا ریشة این ستمگری ها بخشکد ،96 زیرا در غیر این صورت، «سودش براى آنان، و عیب و ننگش در دنیا و آخرت براى فرمانده خواهد ماند.»97 10. دخالت و حضور مستقیم فرمانده در برخی امور نیروها و کارمندان الف) دخالت و حضور مستقیم فرمانده در غیر میدان جنگ حساسیت شغلی و اهمیت فرماندهی در رده های بالا ممکن است این تصور را بیافریند که نباید مباشرتاً و مستقیماً کاری انجام داد. و دخالت در امور جزئی و غفلت از کارها کلان امری ناپسند است، در حالی که امام علی (ع) در کارهای مشکل زا، مانند مانورهای نظامی که عبور لشکرها صدماتی به آبادی ها می زند، ضمن اعلام امکان دسترسی به آن حضرت، به عوامل حکومتی خود در شهرها دستور می دهد که «در امورى که لشکریان بر شما چیره شدهاند [و ستمی به شما شده است] که قدرت دفع آن را جز با کمک خدا و من ندارید، به من مراجعه کنید که با کمک خداوند آن را برطرف خواهم کرد. ان شاءالله.»98 در توضیح این دیدگاه امام (ع) باید گفت که گاهی کارمندان برای حل برخی معضلات درمانده می شوند،99 در این حال، فرمانده مستقیماً و حضوراً باید وارد عمل شود و تفویض امر در این موارد به سبب از بین رفتن حقوق ارباب رجوع یا درماندگی کارمندان، درست نیست. از این گذشته، در امور نظامی گاهی نیروها کارهای محرمانه و به طورکلی سری دارند که نه حاضرند غیر فرمانده از آنها آگاهی پیدا کند و نه افشای آنها به مصلحت نیروهای مسلح یا کشور است.100 ب) در دسترس نیروها قرار گرفتن برخی فرماندهان به علت اعتبار مسند فرماندهی و کارهای کلان و نیز به منظور نگهداشتن اعتبار فرماندهی بر این عقیده اند که باید حجابی بین نیرو و فرماندهی باشد تا نیرو هنگام نیاز فرمان برد. این دیدگاه از نظر امام (ع) که فرمانده را خادم نیروها و نیروها را بازوانی برای فرمانده جهت انجام وظیفه ای مقدس101 و رابطه آنان را اخوت ایمانی می داند و نه رابطه ای تشریفاتی و قراردادی، نادرست است. البته از نظر امام (ع) سیاست «درهای بسته» غلط است، اما سیاست «درهای همیشه باز» نیز به سبب مشغله های کلان فرمانده نیز صحیح نیست، از این رو بر فرمانده لازم است که زمانی را برای ارتباط با نیروها اختصاص دهد، چنان که امام (ع) به فرماندهانش این دستور را داده اند تا از جریان ها و حقایق حوزة کاری خود دور نباشند.102 ج) وارد کارزار شدن فرمانده در خط مقدم و تنگناها رزم و حتی حضور فرمانده در جبهه و معرکه و پیشی گرفتن در جان فشانی، یکی از ارزش ها شمرده می شود. در حالات امیرالمؤمنین (ع) در جنگ جمل گفته شده است که در چندین مرحله، یک تنه بر قلب دشمن می زد، به طوری که به نظر می رسید حضرت برای تعمیر و راست کردن شمشیر خود برمی گشت. یاران برای جلوگیری از یکه تازی آن حضرت، برای هجوم به دشمن اعلام آمادگی می کردند و حضرت را به علت اینکه استواری دین به اوست از هجوم بازمی داشتند.103 امام (ع) در جنگ صفین و نهروان نیز که حضور خود را ضروری می یافت، شرکت می کرد. البته امام علی (ع) حضور و رزم فرماندهان را یک ارزش مطلق نمی داند، زیرا گاهی نظارت بر امور لشکری و پاسداری از مرکز و دفاع از مردم و از سوی دیگر، کوچک بودن درگیری ها و غیرسرنوشت ساز بودن هجوم و فعالیت دشمن، اقتضا می کند که فرمانده در معرکه حاضر نشود، چنان که پیامبرگرامی (ص) در جنگ ها و معرکه های غیرمهم با تعیین فرمانده ای پرچم را به دست او می داد.104 پس از جنگ صفین و نهروان، جمعی از لشکریان معاویه به برخی مناطق مرزی هجوم آوردند، در این میان، امام (ع) مردم را براى سرکوبى معاویه فراخواند، اما با سستی کوفیان روبه رو شد، به طوری که برخی شرکت خود را به حضور امام در این جنگ مشروط می کردند. امام (ع) از این تقاضا سخت بر آشفت و اظهار کرد که چطور می تواند با رها کردن امور لشکرى و کشورى، مانند دفاع از حقوق صاحبان حق، در هر حادثه غیرمهمی شرکت کند.105 امام (ع) خود را مانند قطب آسیابی می داند که چرخهاى نظام باید بر محور او بچرخد و با لحظهاى سرگردانی از جایگاهش، همه چیز به هم می ریزد.106 بنابراین، گاهى مصلحت و اشراف بر امور جنگ و پشتیبانى اقتضا می کند که فرمانده حضور مستقیم در میدان جنگ نداشته باشد و فرمانده باید مصلحت سنجی کرده و البته مواظب باشد که به بهانة مصلحت سنجی از فیض جهاد مستقیم، محروم نشود. نتیجه گیری عدالت محوری، مهم ترین اصل امام علی (ع) در رفتار با فرودستان می باشد و بر همراهی برخی از نیروها و بخشش به افراد ترجیح دارد. فرمانده، در حالی که دوست حقیقی مجاهدان است، با متمردان شدت عمل دارد. فرمانده، گرایش ویژه به نیروهای کریم و بزرگوار دارد. باید به افراد برای انتخاب آگاهانه، آگاهی و بصیرت داد و از جاهل نگهداشتن شان برای استفاده ابزاری از آنان اجتناب کرد. رفتار دوستانه و صادقانه، با رفتار اطلاعاتی منافات ندارد. عدم وفای به عهد وفای به عهد درباره دغل کاران و فریب کاران حرمت ندارد. اصل پوشاندن عیوب، برای تمییز حق از باطل، شناخت انحرافات عقیدتی و سرکوب آنها و جلو گیری از اختلاف مجاهدان، نقض می شود. دربارة همکاران نزدیک نیز پس از احراز خیانتشان چنین است. استفاده از قدرت معنوی و ابهام در قانون، توجیه های درستی برای صله رحم نیست. جمع میان «حریم فرماندهی» و «نزدیک شدن نیروها به فرماندهی و جسارت حق گویی آنان» الزامی است. برخی فرماندهان ملاک هایی برای گزینش دارند که باعث دور شدن آنان از حق گرایی می شود و امام (ع) برای اصلاح این ملاک ها سعی می کرد. اهمیت مصالح امنیتی و دفاعی اسلام بر مصالح دیگری، چون مصالح فردی و خانوادگی بیشتر است. بنابراین، مجوز نظارت ها و رسیدگی های پنهانی، حفظ اسلام و مصالح امنیتی و جان مسلمانان است که چه بسا به تجسس در امور شخصی بینجامد. و با وجود اینها حفظ آبروی اشخاص اهمیت ندارد. فرماندهی در صورت کوتاهی در حقوق ضروری پرسنل، نمی تواند نیروهایش را تنبیه کند یا دست کم حجتش برای مجازات آنان کامل نیست. تنبیه همگانی (مجرمان و غیرمجرمان) درست نیست. خدوم بودن و ارزشمندی افراد، باعث تخفیف مجازات آنان نمی شود. امتیازات و ارزشمندی کار در تشویق اهمیت دارد و نه امتیازات و ارزشمندی افراد. پستی و ناپسندی کار، در تنبیه اهمیت دارد و نه پستی و بی ارزشی افراد. فرمانده باید در برابر خیانت فرودستانش به عرض و ناموس و مال مردم (دوست یا غیردوست) حساسیت شدید داشته باشد. حضور فرمانده در معرکه ها ارزش مطلق ندارد پی‌نوشت 57. نهج‌البلاغه، نامه 53، ش28. 58. رک:رضا تقوی دامغانی، مدیریت اسلامی، ص 232-235. 59. رک: نهج‌البلاغه، نامه 53 ش 16و20 و 55و 56و 59. 60. نهج‌البلاغه، نامه 53 ش 29. 61. همان، نامه 53 ش30. 62. محمدحسن نبوی، همان، ص 170. 63. نهج‌البلاغه، نامه53 ش 31. 64. همان، نامه 53 ش 92. 65. رک: همان، نامه 53 ش 92. 66. نهج‌البلاغه، نامه 53 ش 93. 67. همان. 68. رضا تقوی‌دامغانی، همان، ص130-131 69. ر.ک: نهج‌البلاغه، نامه 38 . 70. ر.ک: همان، نامه 34و53 ش51و93. 71. همان. 72. ر.ک: همان، نامه 53ش 56و57. 73. ر.ک: همان، نامه 53 س 51و52. 74. ر.ک: همان، نامه53ش 75 و76. 75. ابن‌منظور، لسان العرب، ج 6، ص 38. 76. علی‌اصغر الهام‌نیا و همکاران، همان، ص 55. 77. همان. 78. امام خمینی (ره)، صحیفة نور، ج 15، ص 100. 79. علی‌اصغر الهام‌نیا و همکاران، همان، ص 60. 80. رک: نهج‌البلاغه، نامه 53ش54 و57. 81. همان، نامه53 ش55. 82. همان، نامه 53ش52 و54. 83. همان. 84. محمدحسن نبوی، همان، ص 240. 85. رک: نهج‌البلاغه، نامه 50. 86. رک: همان، نامه 53ش 74. 87. همان، نامه53، ش 34. 88. همان، نامه53، ش 61. 89. رک: همان، نامه 53، ش 8-12. 90. رک: همان، نامه53، ش 76. 91. رک: محمدباقر مجلسی، همان، ج 21، ص 385؛ جعفر سبحانی، فرازهائی از تاریخ پیامبر اسلام (ص)، ص 506. 92. رک: نهج‌البلاغه، نامه 26. 93. محمد‌تقی شوشتری، همان، ج 14، ص 492. 94. رک: نهج‌البلاغه، نامه 45 ترجمه فیض الاسلام. 95. رک: همان، نامه 53، ش126 96. همان. 97 همان. 98. نهج‌البلاغه، نامه 60. 99. رک: نهج‌البلاغه، نامه 53ش 114. 100. محمود قوچانی، همان، ص 171. 101. رک: خطبه 34. 102. رک: نهج‌البلاغه، نامه 53، ش 121. 103.ابنأبیالحدید، شرحنهجالبلاغة، ج 1، ص 258، ذیل خطبة13. 104. مکارم شیرازی و جمعی از نویسندگان، همان، ج 5، ص 186. 105. نهج‌البلاغه، خطبه 119. 106. همان. واثقى، قاسم، اخلاق مدیریت، ج 1، قم، مجموعة آثار پژوهشکده تحقیقات اسلامی، بی تا. منبع: فصلنامه معرفت اخلاقی – شماره 10 پایان متن/
93/08/11 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 42]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها