واضح آرشیو وب فارسی:فارس: خاورميانه، ايران و آمريكا
تغييري كه اين روزها در خاورميانه آشكارا به چشم ميخورد، تغيير محور سياسي استراتژيك منطقه است. ايران اكنون كانون توجه و قدرت سياسي استراتژيك منطقه است و محور قديمي كه همان مناقشه فلسطين باشد، به حاشيه رانده شدهاست.
قديميها گفتهاند سفر ذهن را باز ميكند. اين به ويژه براي خاورميانه صحت دارد. اما سفر به خاورميانه اين روزها ميتواند تعجبآور هم باشد. تحولاتي كه حتي تصورش هم تا چند ماه پيش غيرممكن بود الان به حقيقت پيوستهاند.
خيزش جوانان كه در سالهاي 2010 و 2011 در تونس و مصر آغاز شد، اكنون حداقل در حال حاضر به نظر مي رسد كه پايان گرفته اما تغييري كه اين خيزش در منطقه ايجاد كرده يك تغيير اساسي است. نيروهاي ضد انقلاب در بعضي كشورها مانند مصر توانستند اين موج را به نفع خود برگردانند و نظام قديم را احيا كنند. بنياد سياسي رژيمهاي كنوني آشكارا متزلزل است.
تغيير ديگري كه اين روزها در خاورميانه آشكارا به چشم ميخورد، تغيير محور سياسي استراتژيك منطقه است. ايران اكنون كانون توجه و قدرت سياسي استراتژيك منطقه است و محور قديمي كه همان مناقشه فلسطين باشد، به حاشيه رانده شدهاست. اكنون ائتلافها و تجميع منافع جديدي شكل گرفتهاست. عربستان و اسرائيل (كه البته روابط ديپلماتيك رسمي ندارند) با هم عليه ايران متحد شدهاند و تنشزدايي ميان آمريكا و ايران كاملا جدي شدهاست.
از نظر ايدئولوژيك، مناقشه اصلي ميان ايران و همسايگان عربش همان مناقشه شيعه و سني است. جنگ ويرانگر سوريه هم اكنون بر همين اساس پيش ميرود. اگر بنبست سياسي و نظامي در سوريه همينطور ادامه يابد، ممكن است ماجرايي شبيه بوسني در سوريه تكرار شود و تقسيمبندي مشابه در اين كشور هم روي دهد. اگر اين اتفاق بيافتد، عراق ، لبنان و اردن هم بدون تاثير نميمانند.
خاورميانه به شكل نقشهاي كه بر اساس توافقنامه سايكسپيكو در سال 1916 ميان انگليس و فرانسه تقسيم شد، ديگر وجود نخواهد داشت. از سوي ديگر مسئله كردها اكنون دوباره مطرح شده و ميتواند به صورت غيرمستقيم موضوع فلسطين را تحت تاثير قرار دهد. متاسفانه نشانهاي وجود ندارد حاكي از اينكه توافقي ميان اسرائيل و فلسطينيها مبتني بر راه حل دو كشور به اين زودي به دست آيد.
موضوع ديگر در اين ميان، پيامدهاي بلندمدت ظهور القاعده در سوريه، يمن و شمال و شرق آفريقاست. شيخنشينهاي حاشيه خليج فارس تلاش ميكنند از اين جريان شبهنظامي سني كه در اين كشورها وجود دارد عليه ايران استفاده كنند. اما اگر اين موج روزي به سمت خود اين كشورها برگردد چه ميشود؟ اين موج افراطي آيا روزي به سمت شبهجزيره عربستان برميگردد؟ و آيا اين كشورها ياراي مقابله با چنين حملاتي را دارند؟
در سراسر خاورميانه ، نخبگان سياسي گرفتار جهانبيني هستند كه توسط سياستهاي جهاني و مفاهيم قرن نوزدهمي تماميت ارضي تعريف شدهاست. رقابت مبتني بر مليگرايي، توازن و هژموني مفاهيمي هستند كه براي آينده كشورها و ملتهاي منطقه راه حل راهگشايي ندارند. همكاري اقتصادي درون منطقهاي كه براي دستيابي به رشد پايدار و توسعه اجتماعي حياتيتر از چارچوبهاي امنيتي منطقهاي است. در جهان امروز همكاري اقتصادي بيشترميتواند صلح و ثبات را تضمين كند تا همكاري امنيتي.
خاورميانه بحران نوسازي را تجربه ميكند. جواناني كه پيشروي خيزش مردمي و مطالبه تغيير بودند، يا خاموش شدهاند يا سركوب. اما با توجه به اينكه حاكمان و حتي مخالفان فعلا منفعل شدهاند، بايد منتظر موج ديگري از نارضايتي و اين بار موجي خشونتبارتر بود. مصر مانند گذشته در اين زمينه هم در منطقه پيشرو خواهد بود.
بحران نوسازي منطقه با تصميم آمريكا براي عقبنشيني از خاورميانه همزمان شدهاست. اين موضوع در ميان حاكمان عرب منطقه نگراني ايجاد كردهاست و ساختار و تركيب همپيمانيهاي موجود را تغيير داده و برهم زدهاست. باراك اوباما جنگهاي آمريكا در عراق و افغانستان را پايان دادهاست. جنگ عراق و اقدامات دولت جورج بوش و نومحافظهكاران بود كه ايران را در اين جايگاه قدرت استراتژيك در منطقه قرار داد. حالا اما متحدان آمريكا، اوباما را به خاطر اين وضعيت سرزنش ميكنند و او را به ضعف متهم ميكنند.
از اوباما به خاطر مداخله نكردن در سوريه و همچنين سياستهايش در مقابل ايران انتقاد ميكنند. بعضي جنبههاي سياست آمريكا در منطقه قابل انتقاد است اما از اين جهت قابل انتقاد است كه از موضع تدافعي و ضعف آن را ارائه ميكند.
واقعيت اين است كه آنچه متحدان سنتي آمريكا در خاورميانه را به وحشت انداخته، ضعف آمريكا نيست بلكه تغيير در وضعيت موجود است. هدف سياست اوباما دقيقا اين است كه در مسئله هستهاي با ايران تنشزدايي كند، به جنگ سوريه با ابزارهاي منطقهاي و سازو كار امنيتي منطقه پايان دهد و راه حل دو كشور را براي مناقشه فلسطين عملي كند.
شايد اين سياست در نگاه اول رويايي به نظر برسد چرا كه عوامل گسترده و پيچيدهاي پيرامون مشكلات منطقه وجود دارد. اما اگر بر خلاف همه انتظارات، اوباما به موفقيت برسد اين دستاورد تاريخي خواهد بود.اما اگر شكست بخورد چه؟ در اين صورت خاورميانه به راه خود ادامه ميدهد و شايد در قرن آينده جنگ جهاني ديگري را رقم بزند.
يوشكا فيشر
منبع: سياست ما
شنبه 16 آذر 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 30]