محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830381673
عوامل بازدارنده فساد اداری از نگاه امیر المؤمنین علی علیه السلام- بخش اول فساد اداری از منظر امیرالمؤمنین علیه السلام
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: عوامل بازدارنده فساد اداری از نگاه امیر المؤمنین علی علیه السلام- بخش اول
فساد اداری از منظر امیرالمؤمنین علیه السلام
با مراجعه به سیره و اقوال علی علیه السلام می‌توان گفت: ایشان برای اصلاح ساختار اداری حکومت و جلوگیری از فساد، حداقل پنج سطح از عوامل را مورد اهتمام قرار داده‌اند.
چکیده نظام اداری هر جامعه، بازوی اجرایی نظام سیاسی محسوب می‌‌شود؛ پرداختن به عواملی که موجب بازدارندگی از فساد، در سطوح مختلف نظام اداری می‌گردد، می‌تواند کمک به‌سزایی به نظام سیاسی داشته باشد. این مقاله، با رویکرد دینی بخصوص سیره رفتاری و گفتاری امیرالمؤمنین علی علیه السلام، و به روش توصیفی و استنباطی و با رعایت اصل احتیاط در پژوهش‌های دینی، درصدد یافتن عوامل باز دارندگی از فساد در نظام اداری می‌باشد.
با توجه به تعاریف متفاوتی که از فساد اداری صورت گرفته است، به‌طورکلی فساد را می‌توان در دو سطح خرد و کلان مورد بررسی قرار داد. با مراجعه به سیره و اقوال علی علیه السلام می‌توان گفت: ایشان برای اصلاح ساختار اداری حکومت و جلوگیری از فساد، حداقل پنج سطح از عوامل را مورد اهتمام قرار داده‌اند که عبارتند از: عوامل روانی و رفتاری، عوامل سازمانی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، عوامل سیاسی و عوامل اقتصادی. کلیدواژه‌ها: مدیریت، فساد اداری، ارزش‌های اسلامی، نهج البلاغه، سیره علوی، حکومت، کارگزار. مقدمه ماندگاری نظام های سیاسی تا حد زیادی مرهون سلامت نظام اداری به عنوان بازوی اجرایی آن می باشد. کارآیی نظام های سیاسی در عرصه اجرا، به میزان کارآمد بودن نظام اداری بستگی دارد. ازاین رو، با شناخت آسیب های نظام اداری، می توان علاوه بر کارآمد نمودن نظام اداری، به بقاء و ماندگاری آن نیز کمک کرد. از سوی دیگر، فساد، از عوامل اصلی بازماندن نهادها و جوامع از دست یابی به اهداف، و از موانع اساسی رشد و تکامل آنها به شمار می رود. به همین دلیل، همواره کسانی که درپی سلامت نظام اجتماعی بشر، رشد و تکامل آن بوده اند، به دنبال پیش گیری و مبارزه با این پدیدة شوم اجتماعی بوده اند. پیامبران و اولیای الهی، در این میان نقش بسیار برجسته ای داشته اند. آنان مبارزه با فساد و تباهی و برقراری قسط و عدل در جامعه را سرلوحة برنامه های تبلیغی خود قرار داده، در این راه، جان نثاری های فراوانی از خود نشان داده اند (حسنی، 1391 ص 104-81). ازآنجاکه راه حل هایی که برای اصلاح جوامع ارائه می گردد، باید براساس ارزش های پذیرفته شده در آن جامعه باشد، در جامعه اسلامی نیز می بایست راه حل های اصلاحی، متناسب با الگوها و آموزه های اسلامی ارائه گردد. بی تردید، امروزه یکی از معضلات جامعه اسلامی ما فساد اداری می باشد که گریبانگیر سازمان ها و ادارات شده است. ازآنجاکه بهترین درمان، در جلوگیری از فساد، اقدامات پیشگیرانه برای برون رفت از این مشکل می باشد، باید راه حل های اسلامی را که بازدارنده از فساد اداری هستند شناسایی و معرفی شوند. از این رو، این پژوهش با مراجعه به سیرة قولی و رفتاری اهل بیت عصمت و طهارت، بخصوص امیرالمؤمنین علی علیه السلام درصدد ارائه راه حلی برای پاسخ به این پرسش است که عوامل و راه کارهای جلوگیری از فساد اداری چیست؟ در این مقاله، به تفکیک ابعاد مختلف نظام اداری پرداخته شده و سپس برای هر یک راه کاری ارائه شده است. تعریف فساد اداری ارائة تعریفی واحد، از اصطلاح فساد اداری کاری بس دشوار است؛ چراکه فساد اداری، دارای گستره مصداقی فراوانی است که بیان تعریفی جامع، که شامل همه آنها گردد، به سادگی ممکن نیست. ازاین رو، باید با تعریف مفهوم فساد اداری، از طریق نشانه ها و عوارض فساد اداری، مصادیق آن را تشخیص داد. بنابراین، هر تعریفی که ارائه شود، یا کاملاً در مقابل تعریف های دیگر قرار می گیرد، یا ناظر به تعداد محدودی از ابعاد این پدیده می شود. از این رو، نمی تواند بیانگر تمامی ویژگی ها و مشخصات آن باشد و آن را کاملاً از پدیده ها و مفاهیم نزدیک به آن متمایز سازد. بدین ترتیب، بدون درگیر شدن با تعاریف مختلف این اصطلاح، مستقیماً به تعریف موردنظر می پردازیم. واژة فساد از ریشة فسد به معنای جلوگیری از انجام اعمال درست و سالم است. معادل انگلیسی آن، Corruption از ریشة لاتینی corruptus، به معنای شکستن و نقض کردن است. چیزی که شکسته یا نقض می شود، می تواند قوانین و مقررات یا قواعد اداری باشد. بدین معنا، فساد یعنی هر پدیده ای که مجموعه ای را از اهداف و کارکردهای خود بازدارد (تانزی، 1378، ص 189-178). اما در اصطلاح فساد اداری عبارت است از: استفاده غیرقانونی از اختیارات اداری/ دولتی برای نفع شخصی. در این تعریف، به طور ضمنی فرض شده است که مجموعه ای از قوانین و ضوابط مدون اداری وجود دارند که چارچوب فعالیت های مجاز اداری را تعیین می کنند. آنگاه هرگونه رفتار اداری که مغایر با این قوانین بوده و انگیزه ارتکاب آن انتفاع شخصی باشد، فساد اداری تلقی می شود. اما ازآنجاکه ارزش های فرهنگی و اخلاقی هر جامعه متفاوت است و در یک جامعه این ارزش ها در طول زمان تغییر می کنند، برخی از محققان معتقدند: فساد اداری را می باید با توجه به دیدگاه های عمومی مردم تعریف کرد (حبیبی، 1375، ص14و15) در ادبیات مرسوم توسعه نیز فساد بر دو نوع تقسیم می شود: یکی فساد بوروکراتیک و اداری و دیگری مجموعه ناهنجاری هایی که هریک ناظر بر جنبه ای از فساد است. اما فساد اداری، به هر نوع سوء استفاده ای اطلاق می شود که از امکانات عمومی در جهت منافع فردی صورت گیرد (مؤمنی، 1380، ص49). در تعریفی دیگر، فساد عبارت است از: هرنوع تصرف غیرقانونی در اموال دولتی و سوء استفاده از موقعیت و استفاده غیر قانونی از اختیارات و قدرت در جهت استفاده از امکانات مالی، فساد مالی. که البته این تعریف دارای مصادیق زیادی است: اختلاس، رشوه، اخاذی، رانت های اقتصادی، دریافت وجوه من غیر حق (بدون داشتن حق) و... (رئیسی، 1380، ص114). به بیان دیگر، فساد یعنی هر پدیده ای که یک مجموعه را از اهداف و کارکردهای خود باز دارد و یا دور کند. بدین ترتیب، در اقتصاد، فساد به معنی شکل گیری رفتارهای اقتصادی است که با مفاهیم پذیرفته شده و اهداف آن مکتب ناسازگار باشد (هادوی تهرانی، 1380، ص166). انواع و سطوح فساد مطالعة فساد در جوامع مختلف، نشانگر آن است که فساد بیشتر در دو سطح صورت می گیرد: سطح کلان و سطح خرد. فساد در سطح کلان، بیشتر به نخبگان سیاسی، مدیران عالی رتبه و مقامات ارشد دولت ها مربوط می شود. تعبیر دیگر از این سطح فساد، فساد یقه سفیدان است. به همین ترتیب، سطح خرد فساد که به فساد یقه آبی ها معروف است، عبارت است از: مبادلات، معاملات و بده بستان های فاسدی که در سطح کارمندان رده پایین و در ارتباط مستقیم با ارباب رجوع صورت می گیرد (حسنی، 1391 ص 104ـ81). افراد با توجه به نقشی که در اتخاذ تصمیمات دولتی و چرخه فعالیت های دولت ایفا می کنند، به سه زیرمجموعه تقسیم شده اند: رهبران سیاسی و مدیران عالی رتبه دولت منظور از رهبران سیاسی و مدیران عالی رتبه، گروه معدود افرادی است که قدرت سیاسی را در یک کشور در دست دارند و تصمیمات مهم کشوری را در زمینه قانون گذاری، سیاستگذاری و تخصیص منابع اتخاذ می کنند. کارمندان شاغل در نظام اداری منظور از این سطح از افراد در نظام اداری، کسانی هستند که به طور رسمی یا قراردادی در استخدام ادارات، مؤسسات، نهادها و شرکت های دولتی هستند. به این افراد، وظایف مشخصی در چارچوب دستورالعمل ها و قوانین اداری محول می شود. شاغلین در بخش خصوصی و شهروندان غیرشاغل این زیر مجموعه، شامل کلیه شاغلین در بخش خصوصی و افراد غیرشاغل نظیر بازنشستگان، بیکاران، افراد شاغل به تحصیل و افراد تحت تکفل (زنان خانه دار، کودکان، از کارافتادگان) می باشند. این گروه، قسمت اعظم افراد جامعه را شامل می شوند. بدیهی است که خویشاوندان سیاستگذاران و کارمندان دولت نیز اعضای آن هستند (حبیبی، 1375، ص23و 24). فساد اداری از منظر امیرالمؤمنین علیه السلام امیرالمؤمنین حضرت علی علیه السلام، بیست و پنج سال پس از رحلت پیامبر اکرم خانه نشین شد. پس از این مدت طولانی، با اقبال عمومی و اصرار مردم، حکومت و رهبری جامعه اسلامی را بر عهده گرفت. یکی از علل اقبال مردم به امیر مؤمنان علیه السلام، به ستوه آمدن مردم از فساد موجود در هیأت حاکمه و انحرافات موجود و روی آوردن عده ای به بازگشت به سنت های جاهلی بود. انحرافات و فساد به موجود در حکومت و زمام داران و کارگزاران حکومتی در زمان خلیفه سوم به اوج خود رسید. عثمان در دورة خلافت خود، خلاف ها و اشتباهات بسیاری را مرتکب شد. او حتی ظواهر را هم رعایت نمی کرد. خود را صاحب بیت المال و اختیار مردم می پنداشت. این نگرش وی، مفاسد اداری و اقتصادی فراوانی را در پی داشت. امیر مؤمنان علیه السلام در بیان موقعیت عثمان می فرماید: بالأخره سومی به پا خواست و همانند شتر پرخور و شکم برآمده، همّی جز جمع آوری و خوردن بیت المال نداشت. بستگان پدری او، به همکاری اش برخاستند. آنها هم چون شتران گرسنه ای که بهاران به علفزار بیفتند و با ولع عجیبی گیاهان را ببلعند، برای خوردن اموال خدا دست از آستین برآوردند، اما عاقبت بافته هایش پنبه شد و کردار ناشایست او کارش را تباه ساخت و سرانجام، شکمبارگی و ثروت اندوزی، برای ابد نابودش ساخت (سیدرضی، خطبه 3). بنابراین، هنگامی که امیرالمؤمنین علیه السلام به حکومت رسید، با انبوهی از مفاسد و انحرافات در نظام اداری و حکومتی مواجه بود. ایشان مبارزه با این مفاسد را از همان نخستین روزهای حکومت آغاز کرد. امام علیه السلام در دومین روز از حکومت خود، با صراحت به بخشی از سیاست اصلاحی خویش اشاره کرده، می فرماید: بدانید هر زمینی را که عثمان بخشید و هر ثروتی را که از اموال خداوندی هدیه کرد، به بیت المال باز می گردد؛ چراکه حقوق گذشته را چیزی از میان نبرد و اگر این ثروت ها را بیابم، در حالی که مهریة زنان شده یا در شهرها توزیع شده باشد، به جایگاهش بازگردانم؛ چراکه عدالت را گشایشی است و هر آن کس که عدالت برایش تنگ باشد، ستم بر او تنگ تر خواهد بود (ابن ابی الحدید، 1404، ج1، ص269). بزرگان قوم، آنگاه که صراحت عزم جدی علی علیه السلام را برای مبارزه با مفاسد و تحقق بخشیدن به عدالت اجتماعی مشاهده کردند، اعتراض و اشکال تراشی را آغاز نمودند. اما آن حضرت، در مقابل مخالفت ها و اعتراض ها کوتاه نیامد و تردید نکرد و با قاطعیت بیشتر بر ادامة کار تأکید و فرمود: خدا قسم! اگر بمانم و سالم باشم، آنان را بر راه روشن استوار خواهم داشت (ابن ابی الحدید، 1404، ج7، ص38). در مورد مبارزه با فساد استخدامی و برخورد با کارگزاران فاسد نیز مخالفت های بسیاری با آن حضرت صورت گرفت و مقاومت های فراوانی شد، اما هیچ یک نتوانست تصمیم جدی و قاطع ایشان در مبارزه با فساد را تغییر دهد و آن حضرت را از این کار منصرف نماید (خدمتی، 1384، ص30). عوامل بازدارنده فساد اداری 1. عوامل روانی و رفتاری برخی عوامل بازدارنده، مربوط به حوزه رفتار در نظام اداری می باشند که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در دو زمینه زیر راه کارهایی را ارائه می دهند: الف. تقویت ایمان و باورهای دینی یکی از راه های پیشگیری و مبارزه با فساد اداری در سیرة مدیریتی حضرت علی علیه السلام تقویت ایمان و باورهای دینی کارگزاران حکومتی است. مروری کوتاه بر برخی از نامه ها و رهنمودهای آن حضرت، نشان می دهد که ایشان تا چه اندازه به مسئلة تقویت ایمان و ترویج باورهای دینی کارگزاران اهتمام می ورزیدند. امیر مؤمنان علی علیه السلام، در نامه ای به یکی از کارگزاران و مأموران خود چنین می فرمایند: او را فرمان می دهد به تقوا و ترس از خدا در امور پنهانی و اعمال مخفی، در آنجا که جز خدا هیچ کس شاهد و گواه، و احدی غیر از او وکیل نیست و نیز به او فرمان داده که برخی از اطاعت های الهی را آشکارا انجام ندهد. در حالی که در پنهان خلاف آن را انجام می دهد. (و باید بداند) آن کس که پنهان و آشکارش، کردار و گفتارش با هم مخالفت نداشته باشد، امانت الهی را ادا کرده و عبادت را خالصانه انجام داده است (سیدرضی، نامه 26). در این نامه، حضرت علی علیه السلام پیش از آنکه دستورهای حکومتی و مدیریتی خویش را به کارگزار خود ارائه کند، او را به تقوا و پایبندی به دستورهای الهی دعوت کرده، می کوشد که تقوا و پرهیزکاری را در او نهادینه کند. البته این شیوه منحصر به این نامه نیست؛ روش ایشان در بسیاری از نامه ها و رهنمودهای دیگر به کارگزاران، استانداران، فرمانداران، فرماندهان لشکری و... نیز چنین بوده است. چنان که در نامه معروف آن حضرت به مالک اشتر، ایشان پیش از ارائه دستورها و مقررات مدیریتی، او را به تقوای الهی و متابعت از دستورهای خداوند متعال دعوت کرده، می فرماید: این دستوری است که بنده خدا علی به مالک بن حارث اشتر در فرمانش به او صادر کرده است. این فرمان را هنگامی نوشته که وی را زمام دار کشور مصر قرار داده است ... (نخست) او را به تقوا، ترس از خدا و ایثار و فداکاری در راه اطاعت خدا به متابعت از امری که در کتاب الله آمده است، مثل واجبات و سنت ها فرمان می دهد؛ همان دستورهایی که هیچ کس جز با متابعت آنها روی صداقت نمی بیند و جز با انکار و ضایع کردن آنها در شقاوت و بدبختی واقع نمی شود. به او دستور می دهد که (آیین) خدا را با قلب و دست و زبانش یاری نماید؛ چراکه خداوند متکفل یاری کسی شده است که او را یاری نماید و... و به او دستور می دهد که هوس ها و خواسته های نابه جای خود را در هم بشکند و به هنگام وسوسه های نفس، خویشتن داری کند؛ زیرا نفس اماره همواره انسان را به بدی وا می دارد، مگر اینکه رحمت الهی شامل حال او شود (سیدرضی، نامه 53). ب. حق محوری امام علی علیه السلام، فلسفة حکومت خود را اقامه حق می دانست و با مداهنه و سازشکاری در اداره امور مردم، که سیاست اموی است، به شدت مخالف بود. حکایت مشهور برتری دادن نعلین وصله کرده، بر حکمرانی ناظر و شاهد بر این معناست. همچنین ماجرای حضرت با برادرش عقیل بن ابوطالب و گداختن آهن و نزدیک کردن آن به بدن برادرش، نمونه دیگری از حق محوری امیرالمؤمنین علیه السلام است که با وجود مهر و عطوفتی که نسبت به همه مردم، به خصوص خویشان و نزدیکانشان داشتند، ولی هرگز حاضر نشدند تا این حق محوری را فدای مهر و محبت خویشاوندی نمایند. همچنین در جنگ جمل وقتی حارث همدانی، یکی از یاران حضرت به جهت حضور عایشه (همسر پیامبر) و طلحه و زبیر در سپاه مقابل، دچار لغزش و تردید نسبت به موقعیت امیرالمؤمنین علیه السلام می شود، حضرت در پاسخ به او بدون جانب داری از خود، این گونه می فرماید: نگاهت را به زیر افکندى و بالاى سرت را نگاه نکردى؛ به همین جهت سرگردان شدى! تو حق را نشناختى تا اهل آن را بشناسى، و باطل را نشناختى تا پیرو باطل را بشناسی (سیدرضی، حکمت262). 2. عوامل سازمانی و مدیریتی در بعد سازمانی و مدیریتی نیز امام علی علیه السلام در ضمن اذعان به بُعد زمینه سازی های رفتاری، به بیان راه کارهایی برای اصلاح و همچنین جلوگیری از فساد در نظام اداری می پردازند، که عبارتند از: الف. گزینش کارگزاران صالح و توانا شایسته سالاری در گزینش و نصب افراد و مدیران دستگاه های اجرایی، یکی از مهم ترین راه کارهای مبارزه با فساد اداری است که در ادبیات دینی بر آن بسیار تأکید شده است. برای نمونه، در قرآن کریم، از زبان دختران شعیب آمده است که خطاب به پدر در خصوص استخدام حضرت موسی علیه السلام به شبانی می گویند او را به خدمت بگیر؛ زیرا قوی (شایسته برای شبانی) و درستکار است (قصص: 26)؛ همچنین از دیدگاه امیرالمؤمنین، گزینش کارگزاران در نظام اسلامی، باید براساس شایستگی ها باشد و نه براساس وابستگی ها. صلاحیت اخلاقی، اصالت خانوادگی، تخصص و توانایی کارگزاران باید در گزینش مورد توجه قرار گیرد. مسئولان و مدیران در نظام اسلامی حق ندارند پست ها را براساس وابستگی های خانوادگی و یا سیاسی تقسیم کنند. آنها حق ندارند کارهای مردم را به کسانی بسپارند که از اصالت خانوادگی محرومند. حق ندارند به کسی که بداخلاق است، مسئولیت بسپارند. حق ندارند امور مردم را به کسی که از تخصص و توانایی و نشاط لازم برخوردار نیست، واگذار نمایند (محمدی ری شهری، 1379، ص 35ـ2) ازاین رو، حضرت در عهد نامه مالک اشتر می فرمایند: هر کدام به اندازه سامان یافتن امورشان بر والی حق دارند و والی از ادای آنچه خدا او را به انجام آن ملزم ساخته است، فقط با سخت کوشی و یاری طلبیدن از خدا و آمادگی برای حق مداری و شکیبایی بر آن، خواه کوچک باشد یا بزرگ، خارج خواهد شد. بنابراین، فرمانده سپاه خود را کسی قرار ده که از نظر تو نسبت به خدا و فرستاده او و امام تو، خیر خواه تر و پاک تر و حلیم ترند؛ همانان که دیر به خشم می آیند و به راحتی عذر می پذیرند و نسبت به ضعیفان، مهربانند و در برابری زورمندان، قدرتمندند؛ همانان که مشکلات، آنها را از پای در نمی آورد و ناتوانی آنان را به زانو در نمی آورد. آنگاه با افراد با شخصیت و اصیل و خاندان های صالح و خوش سابقه ارتباط برقرار کن، سپس با انسان های کریم و شجاع و سخی و بزرگوار؛ چراکه آنها کانون کرامت و شعبه های نیکی هستند... و از میان آنها، افرادی که با تجربه و با حیا و از خاندان های شریف هستند و در اسلام آوردن، پیشگام اند، برگزین؛ زیرا اخلاق آنها بهتر و تبار آنها اصیل تر و طمع آنها کمتر و آینده نگری آنها بیشتر است... و از میان آنها بر کسانی اعتماد کن که در میان مردم، خوش آوازه تر و به امانت داری معروف ترند؛ این، دلیل فرمانبرداری تو از خدا و خیرخواهی برای مردم است. در رأس هر یک از امور خود، یکی از آنان را بگمار که گستردگی کار، او را ناتوان نسازد و بسیاری آن را پریشان نسازد. اگر در منشیان تو عیبی باشد و تو از آن غافل باشی، به آن بازخواست خواهی شد (سیدرضی، نامه 53). ب. برکناری کارگزاران فاسد امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام بلافاصله پس از اینکه به حکومت رسیدند، مبارزه با فساد و انحرافات موجود در دستگاه حکومتی و پالایش مناصب حکومتی از افراد فاسد را در اولویت کار خود قرار دادند؛ زیرا وجود چنین افراد نالایق و فاسدی در میان کارگزاران حکومتی، به هیچ وجه به مصلحت امت اسلامی نبود و با روش و منش آن حضرت نیز سازگاری نداشت. آن حضرت، در این مسیر خیرخواهی عده ای از صحابه را برای ابقای برخی از کارگزاران، برای تثبیت حکومتشان نپذیرفتند. البته سیاست روشن امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام، در برخورد با کارگزاران فاسد و برکناری آنها از مناصب حکومتی، منحصر به اوایل خلافت آن حضرت و برکناری کارگزاران عثمان نمی شود. ایشان در مورد کارگزاران خودشان، که در زمان کارگزاری مرتکب فساد می شدند نیز همین سیاست را اعمال می کرد. یکی از این موارد، قضیه سوده دختر عماره همدانیه است که پس از شهادت حضرت علی علیه السلام در نزد معاویه آمد و بعد از آنکه معاویه به جهت کینه ای که از سوده در جنگ صفین، به جهت کنایه هایش داشت، او را مورد توبیخ قرار داد. در مقابل، درخواست سوده برای برکناری والی ای که معاویه نصب کرده بود او را تهدید کرد. سوده نیز در پاسخ معاویه، ماجرایی را از امیرالمؤمنین علیه السلام این گونه نقل کرد: درباره مردی نزد امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام رفتم که او را سرپرست گرفتن مالیات کرده بود. آن مرد بر ما ستم می کرد. وقتی خدمت ایشان رسیدم، دیدم که ایستاده و آمادة خواندن نماز است. وقتی مرا دید، باز ایستاد و با روی گشاده و مهر و مدارا به سوی من آمد و گفت: خواسته ای داری؟ گفتم: بلی؛ و جریان ظلم آن مرد را به ایشان گفتم. آن حضرت گریست و گفت: خدایا! تو گواهی که من به آنها فرمان ستمگری بر بندگانت و رها کردن حقوق تو را نداده ام. آنگاه از جیب خود، تکه پوستی در آورد و درآن چنین نوشت: به نام خداوند بخشنده مهربان... هنگامی که نامه ام را خواندی، کارهایی را که در دست توست، سامان ده تا کسی را روانه کنیم از تو باز ستاند، والسلام. آنگاه آن نامه را به من داد، من آن را آوردم و به فرماندارش سپردم و او برکنار شد (مجلسی، 1403، ج41، ص119). ج. قاطعیت توأم با مدارا در نظام علوی، کارگزاران حکومت باید در عین قاطعیت، از رفق و مدارا برخوردار باشند. از دیدگاه امام علیه السلام، خشونت مطلق، آفت مدیریت است. چنانچه نرمش بی حساب هم برای اداره امور مردم زیانبار است. مدیریتی مؤفق است که بتواند میان نرمش و قاطعیت را با هم جمع کند. از این رو، حضرت در نامه ای به یکی از کارگزاران خود این گونه می نویسد: اما بعد، بزرگان و زراعت پیشگان منطقه تو، از سخت گیری، خشونت، تحقیر و ستم تو شکایت کرده اند، و من درباره آنان اندیشیدم، نه آنان را شایسته نزدیک شدن یافتم؛ چراکه مشرکند و نه سزاوار ترد و ستم؛ چراکه با آنان پیمان بسته ایم. پس براى آنان جامهاى از مدارا همراه با اندکى سختى بپوش، و رفتارى مخلوط از نرمى و شدت با آنان داشته باش، نه آنان را بسیار قریب و نزدیک آر، و نه بسیار بعید و دور گردان، اگر خدا بخواهد (سیدرضی، 1414ق، نامه 19). د. انضباط اداری و ایجاد تشکیلاتی برای نظارت عملکرد کارگزاران یکی از وظایف اصلی دولت و به طور کلی نظام اداری، نظارت بر حُسن اجرای قوانین و مقررات از سوی شهروندان در فعالیت ها و امور گوناگون است. بسیاری از محدودیت های قانونی، به دلیل منافع جامعه به یک فرد تحمیل می شوند که نقض آنها موجب افزایش منافع یا کاهش هزینه های او می گردد. دولت باید برای اجرای قوانین و حفظ حقوق جامعه و تنبیه قانون شکنان، در زندگی مردم مداخله کند (حبیبی، 1375، ص63). از دیدگاه اسلامی، انسان موجودی اجتماعی است و بسیاری از عوامل رشد و تکامل یا عقب ماندگی و سقوط وی، در روابط اجتماعی اش با دیگران قرار دارد. ازاین رو، حساسیت به این روابط، و تلاش در جهت سالم سازی جامعه، از وظایف اصلی انسان هاست. آیات و روایات بسیاری، از جهات متعدد، بر این وظیفة اجتماعی، دینی و سیاسی تأکید نموده، ابعاد مختلف آن را گوشزد کرده اند. علت برتری امت اسلامی بر سایر امت ها، عمل به همین فریضه دانسته شده است (حسنی، 1391، ص 104ـ81). امیر مؤمنان علیه السلام نیز در امور فردی و اجتماعی، به ویژه در امور حکومتی، طرفدار جدی نظم و انضباط بود و به کارگزاران خود مکرر توصیه می کرد که انضباط اداری را در کارها فراموش نکنند. آنها باید تلاش کنند هر کاری در وقت مقرر خود انجام شود. ازاین رو، در نامه به مالک اشتر، حضرت این گونه بیان می کنند: کار هر روز را در همان روز انجام ده که هر روزی کار مخصوص خود را دارد... از شتاب کردن در کارهایی که وقت آنها نرسیده، یا سستی در کارهایی که امکان آن فراهم شده، یا لجاجت در اموری که مبهم است، یا سستی در کارهایی که روشن و واضح است، بپرهیز؛ هر کاری را در جای خود انجام ده و هر امری را به موقع خود آن به جای آور (سیدرضی، نامه 53). باید توجه داشت که اهتمام حضرت به نظم و انضباط، تنها منحصر در توصیه های ایشان نمی شد، بلکه ایشان مراقبت از کارمندان نظام اسلامی را از طریق تشکیلات اطلاعاتی و مأموران مخفی ضروری می دانست که مبادا در انجام وظایف کوتاهی کنند و یا با تکیه بر مسند قدرت، به حقوق مردم تجاوز نمایند. بخشنامه های امام در این زمینه، و نامه های ایشان به کارگزاران متخلف مانند اشعث بن قیس، که قوم خود را در یمامه فریب داد و سبب شد تا خالد بن ولید بر آنان هجوم برد و امام علیه السلام در کوفه از طریق مأموران اطلاعاتی خود از آن مطلع شدند. همچنین حضرت در نامه ای خطاب به زیادبن ابیه این گونه می فرمایند: آگاه شدم که معاویه براى لغزاندن خِرَدَتْ و سست کردن عزمت، نامهاى برایت فرستاده. از او حذر کن که بىتردید او شیطان است که از مقابل و پشت سر و از راست و چپ به جانب انسان مىآید تا به وقت غفلتش، بر او هجوم آرد، و عقل سادهاش را بدزدد (سیدرضی، نامه 44)؛ این موضوع، حاکی از ایجاد یک تشکیلات نیرومند اطلاعاتی ناظر بر عملکرد کارگزاران او در قدرت است. مأموران اطلاعاتی حکومت امام، از چنان عدالت و وثاقتی برخوردار بودند که گزارش آنان مبنای اجرای سیاست تشویق و تنبیه اداری کارگزاران بود (محمدی ری شهری، 1379، ص 35ـ2). در این زمینه، حضرت کسانی را به عنوان بازرس و مأمور ویژه، به نقاط مختلف می فرستادند تا در مورد عملکرد و رفتار کارگزاران آن حضرت تحقیق و تفحص کنند و آگاهی های لازم را در این زمینه به دست آورند و به ایشان اطلاع دهند. از جمله، امام علیه السلام به مالک بن کعب، که یکی از کارگزاران ایشان و فرماندار منطقة عین التمر بود، نامه ای نوشتند و به او دستور دادند تا به منطقة عراق برود و بر عملکرد کارگزاران در آن منطقه نظارت و کنترل داشته باشد و نتیجة بازرسی خود را به اطلاع ایشان اطلاع دهند. قسمتی از نامه آن حضرت به مالک چنین است: برای انجام کارهای (منطقة) خویش، کسی را جانشین ساز و خود به همراه گروهی از یارانت بیرون بروید و تمام سرزمین عراق را منطقه به منطقه بگردید، و از چگونگی رفتار و عملکرد کارگزاران و عمال آنان جویا شوید و سیره و روش آنان را بررسی کنید (ابن ابی الحدید، 1404). منابع سیدرضی، محمد بن حسین، 1414ق، نهج البلاغه، قم، مؤسسه نهج البلاغه. مجلسی، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار، بیروت، احیاء التراث العربی. تمیمی، عبدالواحد بن محمد، 1410ق، غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم، چ دوم، دار الکتاب الاسلامی. ابن ابی الحدید، عبدالحمید، 1404ق، شرح نهج البلاغه لإبن ابی الحدید، تحقیق ابراهیم، محمد ابوالفضل، قم، مکتبه آیة الله المرعشی النجفی. ابن منظور، محمدبن مکرم، 1414ق، لسان العرب، بیروت، دار الفکر. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، 1415ق، الاستیعاب فی معرفه الأصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجبل. مغربی، نعمان بن محمد، 1385، دعائم الإسلام، چ دوم، قم، مؤسسه آل البیت. صفوت، احمد زکی، بی تا، جمهره رسائل العرب فی العصور العربیه الزاهره، بیروت، المکتبه العلمیه. حبیبی، نادر، 1375، فساد اداری، تهران، وثقی. محمدی ری شهری، محمد، 1379، اصلاحات علوی، کتاب نقد، ش 16، ص35-2. خدمتی، ابوطالب، 1384، سیره حضرت علی علیه السلام در مبارزه با فساد اداری، روش شناسی علوم انسانی، ش 45، ص43-24. مؤمنی، فرشاد و دانش جعفری، داوود، 1380، عملکرد جمهوری اسلامی از منظر فساد مالی، مجموعه مصاحبه های فساد مالی در حاکمیت، تهران، مؤسسه فرهنگی خانه خرد. تانزی، ویتو، 1378، مسئله فساد، فعالیت های دولتی و بازار آزاد، ترجمه بهمن آقایی، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 149و 150، ص 189-178. صدر، علیرضا، 1385، روش امام علی علیه السلام در برقراری عدالت اقتصادی، پژوهش های نهج البلاغه، شماره 17 و 18، ص 124-108. رئیسی، ابراهیم، 1380، نهادهای نظارتی و برخورد با فساد مالی در حاکمیت، مجموعه مصاحبه های فساد مالی در حاکمیت، تهران، مؤسسه فرهنگی خانه خرد. حسنی، علی و شمس، عبدالحمید، 1391، راه کارهای مبارزه با فساد اداری براساس ارزش های اسلامی، اسلام و پژوهش های مدیریتی، ش 5، ص104-81. هادوی تهرانی، مهدی، 1380، نظارت در نظام اقتصادی اسلام، مجموعه مصاحبه های فساد مالی در حاکمیت، تهران، مؤسسه فرهنگی خانه خرد. علی رضاییان: استاد دانشگاه شهید بهشتی. حامد اسدالله‌زاده: کارشناس ارشد مدیریت تحول مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. اسلام و پژوهش های مدیریتی - سال چهارم، شماره اول، پیاپی 9، ادامه دارد...
http://fna.ir/EHBPGW
94/11/21 - 07:45
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 194]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها