تبلیغات
تبلیغات متنی
پرچم تشریفات با کیفیت بالا و قیمت ارزان
پرواز از نگاه دکتر ماکان آریا پارسا
دکتر علی پرند فوق تخصص جراحی پلاستیک
تجهیزات و دستگاه های کلینیک زیبایی
محبوبترینها
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1851541419
جایگاه امور فرامادی در تحلیل فتوحات مسلمانان در ایران - بخش دوم و پایانی فهم صحیح از دلایل پیروزی زود‌هنگام فاتحان
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: جایگاه امور فرامادی در تحلیل فتوحات مسلمانان در ایران - بخش دوم و پایانی
فهم صحیح از دلایل پیروزی زود‌هنگام فاتحان
مسئله فتح ایران توسط مسلمانان، از مسائلی است که هنوز ابعاد آن به‌طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته است. پرسش‌های بسیاری درباره این فتوحات وجود دارد.
خواب‌ها و رؤیاها نکات پیش‌گفته ناظر بر تربیت ذهنی مردم ذیل باورها و عقایدی بود که پذیرش تحولات براساس تقدیر و امور از پیش تعیین شده را باورپذیر می‌کرد. عینیت این تربیت ذهنی در روند فتوحات و وقایع جاری در تاریخ، قابل مشاهده و تحلیل است. به‌عبارت دیگر در هنگام نبرد یا رخدادهای تاریخی بیان روایت‌هایی که دلالت بر تحقق یک وعده از پیش‌رقم خورده دارد، بسیار باورپذیر است. یکی از بسترهای مهم و اصلی در بیان این امور، خواب‌ها و رویاهایی است که عوامل درگیر در رویداد، نقل می‌کرده‌اند. براساس باوری کهن، خواب و رویا می‌تواند به انسان کمک کند تا با برقراری ارتباط با عالم غیب و مابعدالطبیعه، آینده را ببیند. به‌ویژه این باور در میان ایرانیان بسیار شایع بوده تا آنجا که اشپولر مدعی می‌شود این باور از ایران باستان به دوره اسلامی راه یافته است. (1) فارغ از درستی یا نادرستی، این خواب‌ها می‌توانند تصور و روحیه مردم آن عصر را نشان دهند و بخشی از حل جدول فتوحات در ایران و پیشرفت پر سرعت آن باشد. به نظر می‌رسد که خواب در جریان فتوحات در ایران عنصر نقش‌آفرین بوده و بخشی از تأثیر عوامل فرامادی مرتبط با این موضوع است. همچنین در هر دو جبهه شاهد نقل خواب‌ها و رویاها هستیم که تاثیر بسزایی در کیفیت نبرد و روحیه سپاهیان داشت. در این میان رویای خسرو انوشیروان سرآغازی بر خواب‌های دوران فتوح می‌باشد که به نوعی القاکننده برتری مسلمانان و شکست از پیش تعیین شده ایرانیان است. گفته می‌شود هم‌زمان با شب ولادت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) انوشیروان به خواب دید که چهارده کنگره (2) و بنا به روایتی ده کنگره از کنگره‌های طاق کسری به زمین افتاد. (3) همان شب موبد موبدان به خواب دید که چند شتر تنومند، همراه اسبان عرب از دجله عبورکردند و در سرزمین ایران پراکنده شدند. (4) در برخی منابع دیگر آمده است شتران لاغر عرب با شتران فربه عجم جنگ و از دجله گذر کردند. (5) تعبیر این خواب‌ها را از سطیح کاهن پرسیدند، او از تولد پیامبری در قوم عرب خبر داد که ملک و دین از عجم می‌گیرد و ملک و دین خود، بر آنان مسلط می‌کند و از امروز تا آن هنگام به عدد کنگره‌های فرو ریخته، پادشاهانی از این سلسله بر تخت خواهند نشست. (6) بی‌تردید نقل چنین اخباری در آستانه فتوحات مسلمانان، می‌توانست ترس از هیبت فاتحان را رفته رفته در نفوس و دل‌های مردم نهادینه کند و تحولات بعدی را به نفع مسلمان رقم بزند. (7) از دیگر نمونه‌های این رویاها می‌توان به خواب یزدگرد، آخرین پادشاه ساسانی اشاره کرد. گفته می‌شود پس از شکست سپاه پارسیان در جلولا، یزدگرد آهنگ ری کرد و در حین سفر به خواب رفت. زمانی که همراهانش وی را ـ بابت موضوعی ـ بیدارکردند «به آنها پرخاش کرد و گفت: بد کردید، به خدا اگر گذاشته بودید مدت بقای این قوم را دانسته بودم، خواب دیدم که من و محمد به نزد خداوند سخن می‌کردیم و خدا به او گفت: آنها را یک‌صد سال پادشاهی می‌دهم. گفت: بیفزای، گفت: یک‌صد و ده سال. گفت: بیفزای گفت: یک‌صد و بیست سال. گفت: بیفزای گفت: هرچه خواهی، در همین وقت شما مرا بیدار کردید، اگر گذاشته بودید دانسته بودم که مدت بقای این قوم چیست». (8) اما بلعمی در تاریخ‌نامه طبری روایت را چنین شرح می‌دهد: «به خواب اندر چنان دیدم که جدم کسری با محمد به یکجا همی خصومت کنند پیش خدای عزوجل، گوید ای محمد، بهل تا فرزندان مرا ملک تمام شود. محمد(صلی الله علیه و آله) گفتا: صد سال ملک شما را باد. گفتا: افزون کن. گفت: صد و ده سال. گفتا: افزون کن. گفت: صد و بیست سال. گفتا: افزون، شما مرا بیدار کردید، و اگر نکردی بدانستمی که ملک من چند مانده است.» (9) در روایت نخست شخص یزدگرد با پیامبر در محضر خدا حاضر هستند و خداوند مدت حکومت مسلمین را تعیین می‌کند اما در روایت دوم این کسری (خسرو پرویز) است که با پیامبر گفتگو می‌کند و از او می‌خواهد تا مدت حکومت پارسیان را معین کند. به هر حال فارغ از اختلاف، هر دو روایت بر پیروزی مسلمانان بر پارسیان تأکید دارند. علاوه بر مواردی که از رویاهای طرف ایرانی ذکر شد، می‌توان به رویای رستم فرخزاد و منجمش نیز اشاره کرد. آن‌چنان‌که در منابع آمده در آستانه نبرد قادسیه وی چندین مرتبه در خواب دیده بود که فرشته‌ای از آسمان فرود آمده، سلاح پارسیان را مهر زده و آن را به پیامبر داده و او نیز آنها را به عمر می‌سپرده و یا آن فرشته سلاح‌ها را با خود به آسمان می‌برده است. (10) طبری می‌نویسد، وی پس از نقل خواب خود برای اطرافیان، چنین گفت: «خدا به ما اندرز می‌دهد اگر پارسیان بگذارند اندرز گیرم. مگر نمی بینید که فیروزی را از ما گرفته‌اند و باد موافق دشمن ماست و ما در کار و سخن با آنها بر آمدن نتوانیم که غلبه مقدر می‌جویند؟» (11) همچنین منجمی که در سپاه رستم بود شب خوابی دید و برای رستم چنین نقل کرد: «دلوی در آسمان دیدم، دلوی بود که آب آن خالی شده بود و ماهی‌ای دیدم، ماهی‌ای که در آبی تنگ لرزان بود و شتر مرغان را دیدم و گل که می‌شکفت.» (12) گفته می‌شود رستم تحت تأثیر همین رویاها در شروع جنگ تعلل می‌ورزید. (13) اینها رویاهایی بود که طرف ایرانی با دیدنشان دچار ضعف و دلهره گردید، لیکن در جبهه مسلمانان نیز رویاهایی نقل شده که آنها را هرچه بیشتر به نبرد و کسب پیروزی تحریض و تهییج می‌کرد. یکی ازاین‌رویاها مربوط به مثنی بن حارثه، نایب خالد بن ولید است. گویند وی خوابی عجیب دید و به یارانش گفت: «مردی خوب‌روی، عَلَمی به‌دست گرفته می‌آمد. چون نزدیک من رسید آن علم را به‌دست من داد و گفت نوبت ملوک فرس به آخر رسیده، خوار شدند. برخیز و ظفر و نصرت از خدای بخواه و از خلیفه اجازت و یاری بخواه و با کفار عجم دستبردی بنمای و این است تمام آنچه به خواب دیده‌ام. مثنی چون کیفیت خواب خویش با معارف و اعیان لشکر اسلام بگفت، گفتند: این خوابی است راست و چنان باشد که ملوک فرس را زوال خواهد بود و عزت ایشان به مذلت بدل خواهد شد. تو سردار لشکر مسلمانان خواهی شد و کاری عظیم از دست تو خواهد آمد. برخیز و به سعادت پیش امیرالمؤمنین عمر شو و حال این لشکر و ولایت را بر وی بازگوی. مثنی صلاح بر این دید. شتری که مرکب او بود طلب کرده برنشست و چند تن از معتمدان خویش همراه گرفت و رو به مدینه آورد.» (14) همچنین گفته می‌شود در روند فتح مدائن که در صفر شانزده هجری رخ داد سپاه مسلمین برای عبور از دجله ـ از آنجا که پارسیان کشتی‌ها را برده بودند ـ با مشکل مواجه شدند. ازاین‌رو چند روزی را در بهر سیر ماندند. سعد به‌دلیل حفظ جان مسلمانان مانع عبورشان از رود می‌شد تا بیگانه‌ای آمد و گذرگاهی را به او نشان داد که می‌شد از آن گذشت و به قلب سپاه پارسیان هجوم برد. اما سعد در تصمیم‌گیری مردد بود و برخلاف انتظارش آب دجله بالا آمد و طغیان کرد و این امر او را بیمناک‌تر نمود. تا اینکه شخص دیگری نزد او رفت و گفت: «چه نشسته؟ سه روز نخواهد گذشت که یزدگرد با هر چه در مدائن اندوخته شده، خواهد گریخت و همه گنج‌ها را خواهد برد.» سپس آنها را به عبور تشجیع و تشویق نمود. (15) در آن هنگام سعد شبانگاه به خواب دید که سواران مسلمان به آب زدند و از رود گذر کردند و معجزه‌آسا از میان مد برون آمدند. از همین‌رو تصمیم گرفت برای تحقق رؤیای خویش از رود عبور کند. (16) سپاه مسلمین به سلامت از رود گذشتند و پارسیان را غافلگیر ساختند و اموالشان را به تصرف در آوردند. سپس وارد شهر شدند و اموال خزاین خسرو را تصاحب کردند. (17) البته ابن اثیر نقل می‌کند که بعضی از مسلمین خواب دیده بودند که اسب‌های آنها از آب گذشته و آنها به آسانی از دجله عبور کرده‌اند. سعد هم برای تعبیر آن، دستور عبور داد. (18) رویای همسر ابوعبیده ثقفی در آستانه نبرد جسر نیز شنیدنی است. او در منطقه مروحه به خواب دید از آسمان مردی فرود آمد که جامی پر از شراب سرخ و شیرین به‌دست داشت و ابوعبیده را گفت، بنوش که این شراب بهشت است. او و چند تن دیگر از خاندانش از آن جام نوشیدند. چون این رویا را برای ابوعبیده تعریف کرد وی گفت این شهادت است. سپس تعدادی از افرادش را به‌ترتیب بعد از خویش به‌عنوان فرمانده نبرد معین کرد. (19) این جعلیات ریشه در هماورد پاره‌ای از مورخان متعصب سنی با مورخان فضایل گرای شیعه دارد که خواسته‌اند به مانند آنچه علویون برای امام نقل کرده‌اند، برای خلیفه بسازند و بگسترانند و طرح چنین نوشته‌ای ... . علائم و نشانه‌ها اعتقاد به قضا و قدر یا همان دخالت امور ماوراءالطبیعه در نظام هستی و تدبیر امور همراه با طرح و نقشه‌ای خاص باعث شد تا هر آنچه رنگ و بوی متفاوتی از سیر کلی هستی را داشت، به‌عنوان نشانه‌ای از دخالت نیروهای ماورایی تلقی کنند و آینده را از دریچه این امور مشاهده نمایند. در این نگرش، علائم و نشانه‌هایی به‌عنوان نماد و دلالت‌کننده بر تحولات، معرفی می‌شدند. البته علائم و نشانه‌ها در فرهنگ‌های گوناگون، متفاوت است، هرچند اصل و تعریف آن و وجود علائمی همچون آذرخش، خشکی دریاچه و ... ثابت است. در لابه‌لای متون تاریخی نیز چنین نگرشی به چشم می‌خورد؛ چنانکه ابن طقطقی در شرح آغاز چگونگی انتقال فرمانروایی از پادشاهان ایران به مسلمانان می‌نویسد: «باید دانست که هر گاه خداوند تعالی با علم پیشین و حکمت بالغه و نیروی کامله خود چیزی را بخواهد، وسیله آن را نیز فراهم می‌کند، چنانکه خویشتن را با گفتار خود وصف نموده است: «قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ من تَشاءُ وَ تَنْز‌ِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ من تَشاءُ وَ تُذِلُّ من تَشاءُ بِیَدِکَ الْخَیْرُ إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ؛ چون خداوند ـ جلّ شأنه ـ اراده کرد فرمانروایی را از ایرانیان به مسلمانان منتقل کند، چندان آیات و علایم رعب انگیز فرو فرستاد که دل‌های مردم و فرمانروایان ایشان را از ترس پر کرد». (20) اکثر منابع در ذکر حوادث شب میلاد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) علائم و نشانه‌هایی را بیان کرده‌اند که همگی نشانه‌ای بر ضعف و سقوط سلسله ساسانی و پیروزی اسلام است. ازجمله این علائم و نشانه‌ها لرزیدن ایوان کسری و شکسته شدن و افتادن چهارده کنگره از آن و خاموش شدن آتش پارسیان (که هزار سال خاموشی ندیده بود) و خشک شدن دریاچه ساوه و جاری شدن رودخانه سماوه بود. (21) یعقوبی فروریختن ستارگان و زمین‌لزره‌ای فراگیر که کلیساها و کنشت‌ها را ویران کرد بر این رخدادها افزوده است. (22) اما یکی دیگر از نشانه‌ها که مسلمانان آن را به فال نیک گرفتند، گرفتن خاک از دست یزدگرد بود. (23) گویا زمانی که فرستادگان مسلمان نزد یزدگرد می‌روند، وی باری خاک می‌طلبد تا بر دوش بزرگ آنان نهد و می‌گوید: نزد سرورتان روید و بگویید که من رستم را فرستاده‌ام تا شما را همگی در خندق قادسیه دفن کند. سپس چنان سرزمینتان را زیر پا درنوردد که آنچه شاپور کرده بود، در برابر آن کوچک نماید. گویند عاصم بن عمرو برخاست و بار خاک را بر دوش نهاد و گفت من بزرگترین اینها هستم. (24) وی خاک را همراه خود می‌آورد و در منزل خود خالی می‌کند. در این میان سعد بن ابی‌وقاص می‌گوید: «خوش‌دل باشید که خدا کلیدهای ملک آنها را به ما داد.» (25) گفته می‌شود زمانی که رستم از ساباط پیش شاه آمد و از وی پرسید آنها را چگونه دیده است؟ شاه در جواب می‌گوید: «نمی‌دانستم که در میان عربان چنین مردانی هستند که خردمندتر و حاضرجوابتر و سخن‌دان‌تر از شمایند، با من به‌راستی سخن کردند، گفتند وعده‌ای به آنها داده شده که یا بدان دست می‌یابند یا در راه آن جان می‌دهند. ولی سرشان از همه احمق‌تر بود، وقتی از جزیه سخن آوردند من مقداری خاک به او دادم که بر سر خود نهاد و برون رفت، اگر خواسته بود این کار را به‌عهده دیگری نهاده بود که من از واقع حال آنها خبر نداشتم.» رستم گفت: «ای پادشاه! وی خردمند قوم بوده و این را به فال نیک گرفته و بیشتر از یاران خود بصیرت داشته.» آنگاه رستم که منجم و کاهن بود خشمگین و غمگین از پیش شاه درآمد و کس به تعقیب فرستادگان فرستاد و به محرم خویش گفت: «اگر فرستاده به آنها رسید زمین خود را حفظ توانیم کرد و اگر به او دست نیافتند خدا زمین و فرزندان شما را خواهد گرفت.» فرستاده از حیره بازگشت که به فرستادگان مسلمان دست نیافته بود، رستم گفت: «بی‌گفتگو این قوم سرزمین شما را ببردند. پسر حجامت‌گر در خور پادشاهی نیست. عربان کلیدهای سرزمین ما را بردند.» (26) در نبرد قادسیه با کشته شدن رستم فرخزاد و شکست سپاه پارسی، درفش کاویان به‌دست مسلمانان افتاد. (27) این واقعه در شهامت مسلمانان چنان تأثیر نهاد که آنها بی درنگ به‌سوی پایتخت ساسانی حرکت و درنهایت مداین را فتح کردند. مورخان آورده‌اند در درفش کاویان طلسم‌هایی جهت غلبه و پیروزی در جنگ‌ها موجود بوده است. لیکن هرگونه گره افسون و جادو که در آن تعبیه کرده بودند در مقابل ایمان اصحاب رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و تمسک ایشان به کلمه الله گشوده شد و پایدار نماند. (28) در تاریخ آمده است ایرانیان پس از فتح مداین به‌دست مسلمانان به جلولا عقب‌نشینی کردند و مهران رازی را بر خود امیر ساختند و گرد شهر خندقی کندند و بر آن پلی از آهن بستند. یزدگرد هم به حلوان رفت و آنجا را پایگاه قرار داد و از آن ناحیه به جلولا یاری می‌رسانید. سعد بن ابی‌وقاص پس از اطلاع از این موضوع، هاشم بن عتبه را با دوازده هزار جنگجو به جلولا فرستد. هاشم با جمعی از مسلمانان و بزرگان آنها بدین آهنگ روان شد تا به جلولا رسید، و آنجا را در محاصره گرفت. از آنجا که پارسیان گرداگرد خود خندق کنده بودند. مسلمانان هشتاد روز در پشت حصار شهر بودند. در این مدت ایرانیان گهگاه از دژ بیرون می‌آمدند و دلیرانه می‌جنگیدند و بر می‌گشتند. در این روزها هم به ایرانیان مدد می‌رسید و هم به مسلمانان. در روزهای آخر نبرد، خداوند بادی فرستاد و همه جا را در گرد و خاک فرو برد و ظلمت و تاریکی صحنه نبرد را درگرفت. در این میان مسلمانان حمله آوردند و پارسیان روی به گریز نهادند و پراکنده شدند، چنانکه جز اندکی نجات نیافتند. گویند در این روز، صد هزار تن از ایرانیان کشته شدند. (29) برخی بر این اعتقاد‌اند که چنین طوفانی در نبرد قادسیه نیز روی داد و همان منجر به شکست ایرانیان شده است. (30) ابن‌طقطقی می‌نویسد: «از آن پس مصیبت بزرگ و درهم شکننده طوفان شدید و برخاستن غبار در جنگ قادسیه که بینایی را از ایشان گرفت و یکباره آنان را درهم شکست، روی داد و در آن واقعه رستم به قتل رسید و سپاه وی تار و مار شد. پس باید به این عوامل شکست نیکو نگریست، و دانست که از تقدیر خداوند هرگز نتوان گریخت». (31) همچنین در همین نبرد، سعد ابن ابی‌وقاص گروهی را به دنبال آذوقه فرستاد. آنها در راه به مردی رسیدند و از او سراغ گاو و گوسفند گرفتند. آن مرد که خود چوپان و گاوهای خود را در نیزار پنهان ساخته بود گفت، اطلاعی ندارم. در این هنگام سروصدای گاوی از میان نیزار به‌گوش رسید و چوپان را رسوا ساخت. فرستاده‌های سعد نیز داخل نیزار شدند، و چندین گاو را نزد سعد آوردند. قشون سعد هم این پیشامد را به فال نیک گرفته، آن را نصرتی از جانب خداوند دانستند. (32) نتیجه یافته‌های پژوهش حاضر، ما را به این نتیجه رهنمون می‌سازد که جامعه ایران در آستانه فتوحات مسلمانان، در کنار سایر نابسامانی‌هایی که با آن روبه‌رو بود، به لحاظ ذهنی نیز تحولات پیش‌رو را امری از پیش تعیین شده می‌دانستند. ازاین‌رو در میدان نبرد با مسلمانان چندان به جنگ و گریز نمی‌پرداختند و مقاومتی کمتر از خویش نشان می‌دادند. در جبهه مقابل نیز مسلمانان به‌واسطه ایمانِ به خداوند و رسولش، فتح ایران را امری از پیش تعیین شده می‌پنداشتند و همین امر، نیرو و انگیزه آنان را در میدان جنگ دو چندان می‌کرد. البته بازسازی این وضعیت از خلال روایت‌های تاریخی می‌تواند در سطوح گسترده‌تری نیز انجام شود. لیکن در اینجا تلاش گردید تا در سه حوزه «آینده‌گویی‌های مذهبی»، «خواب و رویا» و «علائم و نشانه‌ها»، نشان داده شود که چگونه این ذهنیت شکل گرفته است؛ تا فهم ما از دلایل پیروزی زود‌هنگام فاتحان در کنار سایر عوامل سیاسی و اقتصادی عمیق‌تر گردد و منظری جدید برای این تحلیل گشوده شود. پی نوشت: 1. اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج 1، ص 290. 2. بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ج 2، ص 748؛ خاتون آبادی، وقایع السنین والاعوام، ص 7. 3. مستوفی، تاریخ گزیده، ص 132. 4. طبری، تاریخ طبری، ج 2، ص 717؛ واعظ خرگوشی، شرف النبی، ص 236؛ بیهقی، دلائل النبوة، ج 1، ص 99؛ ابن‌طقطقی، تاریخ فخری، ص 104؛ خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ج 1، ص 292؛ ابنجوزی، المنتظم، ج 2، ص 250؛ سید الناس، عیون الأثر، ج 1، ص 35؛ جزری، أسد الغابة، ج 4، ص 606؛ عسقلانی، الإصابة، ج 6، ص 411؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ج 4، ص 60؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ج 1، ص 35؛ شامی، سبل الهدی، ص 4. 5. بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ج 2، ص 749؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ص 132؛ همو، ظفرنامه قسم الاسلامیه، ج 1، ص 12. 6. واعظ خرگوشی، شرف النبی، متن، ص 237؛ بیهقی، دلائل النبوة، ج 1، ص 100؛ بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ج 2، ص 748؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ص 131؛ همو، ظفرنامه قسم الاسلامیه، ج 1، ص 13؛ خاتون آبادی، وقایع السنین و الاعوام، ص 7؛ منشی، ریاض الفردوس خانی، ص 112. 7. ابن‌طقطقی، تاریخ فخری، ص 104. 8. طبری، تاریخ طبری، ج 5، ص 1997. 9. بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ج 3، ص 535. 10. همان، ص 446؛ ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ج 1، ص 513؛ ثعالبی، شاهنامه ثعالبی، ص 357؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج 8، ص 231 و 244؛ طبری، تاریخ طبری، ج 5، ص 1704، 1687 و 1679. 11. همان، ص 1704. 12. همان، ص1687؛ بنگرید به: مستوفی، ظفرنامه قسم الاسلامیه، ج 2، ص 98. 13. بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ج 3، ص 446. 14. کوفی، الفتوح، ص 93. 15. ابن‌اثیر، الکامل، ج 8، ص 325؛ طبری، تاریخ طبری، ج5، ص 1810. 16. همان. 17. همان، ص 1812. 18. ابن‌اثیر، الکامل، ج 8، ص 325. 19. همان، ص 195؛ ابن‌مسکویه، تجارب الأمم، ج 1، ص 279؛ مستوفی، ظفرنامه قسم الاسلامیه، ج 2، ص 83؛ بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ج 3، ص 435. 20. ابن‌طقطقی، تاریخ فخری، ص 104. 21. طبری، تاریخ الطبری، ج 2، ص 717؛ بلعمی، تاریخ‌نامه طبری، ج 2، ص 749؛ همدانی، سیرت رسول الله، ج 1، ص 144؛ بیهقی، دلائل النبوة، ج 1، ص 100 ـ 99؛ واعظ خرگوشی، شرف النبی، ص 236؛ ابنجوزی، المنتظم، ج 2، ص 250؛ سید الناس، عیون الأثر، ج 1، ص 35؛ جوزجانی، طبقات ناصری، ج 1، ص 61؛ جزری، أسد الغابة، ج 4، ص 606؛ ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، ج 2، ص 268؛ عسقلانی، الإصابة، ج 6، ص 411؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ج 4، ص60؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ج 1، ص 35. 22. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج 1، ص 359. 23. ابن‌اثیر، الکامل، ج 8، ص 227؛ کوفی، الفتوح، ص 951؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ص 177. 24. ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ج 1، ص 512 ـ 511. 25. طبری، تاریخ طبری، ج 4، ص 1656. 26. همان، ص 1657. 27. همان، ج 5، ص 1739؛ مقدسی، آفرینش و تاریخ، ج 2، ص 852؛ مقدسی، البدء و التاریخ، ج 5، ص 174؛ مستوفی، تاریخ گزیده، ص 83؛ ابن‌مسکویه، تجارب الأمم، ج 1، ص 311؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج 8، ص 270. 28. ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ج 2، ص 1051. 29. همان، ج 1، ص523؛ طبری، تاریخ طبری، ج 5، ص 1828؛ ابن‌اثیر، الکامل، ج 8، ص 340. 30. مسعودی، مروج الذهب، ج 1، ص 675. 31. ابن‌طقطقی، تاریخ فخری، ص 105. 32. همان، ص 108. مجید حاجی‌بابایی: استادیار دانشگاه اراک. علی زارعی: کارشناسی‌ارشد تاریخ ایران اسلامی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی 15 انتهای متن/
94/05/19 - 03:31
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 129]
-
گوناگون
پربازدیدترینها