محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845361882
مبانی پرورش صله‌رحم و نقش آن در سبک زندگی اسلامی - بخش دوم و پایانی پرورش مبانی صله رحم و تأثیر آن در سبک زندگی اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: مبانی پرورش صله‌رحم و نقش آن در سبک زندگی اسلامی - بخش دوم و پایانی
پرورش مبانی صله رحم و تأثیر آن در سبک زندگی اسلامی
هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی پرورش صله رحم و نقش کلیدی آن در ایجاد همبستگی و تحکیم تعاملات و پیوندهای میان اعضای شبکه خویشاوندی و اجتماعی است.
رابطه پرورش مبانی صله رحم و تأثیر آن در سبک زندگی اسلامی مجموعه توانمندی‌ها، امیال و ویژگی‌های ذکرشده، زمینه‌ساز انجام صله رحم به صورت مؤثر در سبک زندگی اسلامی می‌باشند و آن مبانی به صورت حلقه‌های زنجیری مرتبط با هم ویژگی‌های روانی، عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، معنوی و دینی را فراهم می‌سازند. بنابراین باید مجموعه این مبانی در افراد تقویت شود تا به بروز تمام آثار بینجامد. در روایات ما به همبستگیِ این توانمندی‌های فطری، با عمل به وظائف ارحام در ارتباط‌های خود با یکدیگر توجه شده است و ارحام را موظف ساخته تا همه خواسته‌های انسانی را در روابط با یکدیگر رعایت کنند تا آثار ارزشمند صله رحم در ابعاد روانی، اخلاقی، معنوی، اجتماعی، عاطفی و اقتصادی در زندگی آنها متبلور گردد. در ادامه، رابطه آن مبانی با این ابعاد تبیین می‌گردد. 1. روانی ـ عاطفی با پرورش مبانی مرتبط با بُعد روانی عاطفی همچون محبت، انس و الفت، آرامش‌طلبی، خودارزشمندی و دیگرارزشمندی و تمایل به شادکامی، سبک زندگی به‌گونه‌ای خواهد شد که نه‌تنها از بروز مشکلات روانی عاطفی ارحام پیشگیری می‌شود، موجب ارتقای سلامت روانی افراد، ارحام و جامعه می‌گردد. در ادامه به چهار تأثیر مهم پرورش این دسته از مبانی بر روند صله رحم و سبک زندگی ارحام با یکدیگر اشاره می‌شود. یک. افزایش دل‌بستگی و محبت یکی از نیازهای روانی آدمی نیاز به محبت است که انسان در هر دوره از زندگی و تحول و رشد به آن نیازمند است. این نیاز به‌وسیله پدر و مادر و سپس به وسیله برادر و خواهر، خویشان و بستگان، همسالان، همسر و فرزندان و تمام افرادی که با فرد در ارتباط هستند، تأمین می‌شود. روابط فامیلی و معاشرت با خویشاوندان، بستر مناسبی برای برقراری تعاملات عاطفی و اظهار علاقه و محبت به یکدیگر است و می‌تواند نقش بسزایی در تأمین این نیازها ایفا کند. (احمدی، 1380: 33 ـ 32) خداوند حکمت و رمز و راز صله رحم را در ایجاد تعاطف و مهر ورزیدن خویشان به همدیگر تشریح فرموده است: من خدای بخشنده و مهربانم و رحم را که یک فضل و فضیلتی است، من خودم به‌اقتضای رحمت خویش آفریدم تا انسان‌ها بدین وسیله به یکدیگر مهر و عطوفت ورزند و در قیامت نیز در نزد من حجت قاطعی داشته باشند. (1) (مجلسی، 1403: 77 / باب 2 / ح 7) هر کس در پرتو روابط با خویشاوندان، هم نیاز به محبت ارحام را ارضا می‌کند و هم با عکس‌العمل طرف مقابل، زمینه تأمین و ارضای نیاز به محبت خود را فراهم می‌نماید. دو. تأمین سلامت روانی در تفکر دینی، نقش صله رحم به‌گونه‌ای است که انجام آن سبب ساماندهی و ایجاد سلامت و در طریق صحیح قرار گرفتن تمام امور می‌شود؛ امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «... تبارّوا و تواصلوا ... و تعطون العافیه فی جمیع امورکم.» (کلینی، 1344: 2 / 175) همچنین در روایتی دیگر، ارتباط خویشاوندی سبب آرامش و تسکین خاطر افراد معرفی شده است «هرگاه کسی از رحم خود عصبانی شد و بر او غضب کرد، پس باید به‌سوی او روانه شود و با او تماس برقرار کند؛ به‌درستی که دو رحم در تماس با یکدیگر به آرامش و سکون می‌رسند.» (2) (مجلسی، 1403: 70 / 264) بنابراین باید با ایجاد ارتباط سالم فامیلی و پایبندی به رعایت ضوابط انسانی ـ عاطفی در تأمین سلامت روانی ـ عاطفی خود و ارحام تلاش کرد. سه. احترام به همدیگر احترام به دیگران، هنجار عاطفی ـ اخلاقی است که با مسئله کرامت انسانی ارتباط تنگاتنگی دارد؛ به این معنا که عدم رعایت این هنجار به معنای هتک حرمت انسانی و زیرپا گذاشتن کرامت انسانی است. در حقیقت کرامت انسانی این اقتضا را دارد تا هر شخصی با دیگری چنان رفتار کند که انسانیت، آن را... می‌طلبد. (اسماعیلی یزدی، 1385: 259) منشأ لزوم احترام به انسان، انتساب او به خدا است؛ زیرا انسان تنها موجودی است که روح خدایی خاصی دارد و این امکان را به وی بخشیده است تا از همه اسمای خدا بهره‌مند گردد و به همین سبب، خلافت الهی را به عهده گیرد. خداوند با توجه به کرامت فطری انسان‌ها می‌خواهد آنان حرمت خویش را نگه دارند و در گفتار و رفتار خویش آداب و احترام حفظ را بنمایند. قرآن می‌فرماید احترام گذاشتن به دیگری، پیش از آنکه سودش به طرف مقابل برسد، به خود فرد می‌رسد. بی‌گمان کسی که به دیگری احترام می‌گذارد، شخصیت و شاکله وجودی خود را نشان می‌دهد که دارای کمال سلامت است. از سوی دیگر، منفعت و سود آن به خود فرد بازمی‌گردد و موجب می‌شود دیگران به‌سوی وی بیشتر گرایش پیدا کنند و در کارها و مشکلات از او دستگیری نمایند. (حج / 30) چهار. برخورد شادمانه برخورد شادمانه از تمایل فطری به شادکامی نشئت می‌گیرد. در آموزه‌های اسلام، تنها به شادی فرد توجه نشده؛ بلکه به شاد کردن دیگران و نشاط‌آفرینی در اجتماع نیز به‌عنوان یک ارزش اخلاقی نگریسته شده است. حتی گاه به شادی و نشاط جمعی بیشتر سفارش شده است. شاید ازآن‌رو که در پرتو شادی و نشاط جامعه، شادی‌های فردی نیز تأمین می‌شود. (خبازی، 1390: 45) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «مؤمن، شوخ و زنده‌دل است و منافق، سخت و غضبناک» (مجلسی، 1403: 77 / 154) و «همانا من شوخی می‌کنم و اهل مزاح هستم؛ اما حرف باطل و بیهوده نمی‌گویم.» (همان: 16 / 298) در تشویق مردم به اقدامات شادی‌آفرین برای روحیه ارحام در روابط با یکدیگر، مزاح و شوخی دین‌باوران و خداجویان «عبادت» و خنده آنان «تسبیح الهی» بیان گردیده و برای کسی که مسلمانی را شادمان سازد، پاداشی چشمگیر عنوان شده است. (همان: 2 / 159) همچنین «خرسند‌سازی صالحان» یا «ادخال سرور در قلوب مؤمنان» محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند دانسته شده است (کلینی، 1344: 2 / 191) یا همگان به شتاب در ایجاد سرور و شادمانی دنیا و آخرت در خویش و دیگران دعوت شده‌اند. (3) (مجلسی، 1403: 16 / 458) روابط با ارحام باید شادی‌آفرین باشد و در دید و بازدیدها، کسی به خود اجازه ندهد جز آنچه ارحام را شادمان می‌سازد، بروز یابد. 2. روانی اجتماعی برخی اعمال بنیادی مانند نوع‌دوستی، مثبت‌نگری و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، باید در سطح ارحام و جامعه اسلامی پرورش یابند و به سبک زندگی درآیند تا بدین‌وسیله جامعه ارحام از ناهنجاری‌های اجتماعی مصون بمانند و در صورت ابتلا، جهت رفع آنها تلاش نمایند. در ادامه به برخی از این آثار اشاره می‌گردد: یک. تقویت گرایش اجتماعی در اثر ارتباط با افراد، اعضای خانواده، اقوام و گروه‌های مختلف، هویت اجتماعی فرد شکل می‌گیرد و طرز برخورد وی با دیگران، رعایت حقوق آنها، تحمل افکار و عقاید مختلف، دفاع از خود، ارزش‌ها، ارحام و دیگر افراد در او سامان می‌گیرد. او اعتماد به نفس پیدا می‌کند و علاوه بر اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی خویشتن را استوار می‌سازد و به‌تدریج ناهنجاری‌های اجتماعی که بلای اجتماع است، دفع می‌شود و رابطه محبت‌گونه میان اعضای خانواده مستحکم می‌گردد. حضرت باقر(علیه السلام) می‌فرماید: «صله ارحام اعمال را پاکیزه، بدی‌ها و بلاهای اجتماعی را دفع می‌کند و دوستی‌ها میان آنها تقویت می‌شود.» (4) افراد در پیوندهای خانوادگی، فامیلی و معاشرت با یکدیگر باید به‌گونه‌ای باشند که از آزار دیدن، احساس طردشدن و عدم تعلق به اقوام جلوگیری نمایند. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «صل رحمک و افضل ما یوصل به الرحم کفّ الاذى عنها ... .» (مجلسی، 1403: 71 / 117) افراد در پرتو ارتباط‌های خانوادگی و شناخت هویت جمعی و گروهی و تکیه بر توانمندی‌های خویش و گروه فامیلی کمتر دچار خود‌بیگانگی می‌شوند (پناهی، 1388: 28) و در آنها اطمینانی پدید می‌آید که نه‌تنها کسی از اقوام و نزدیکان مورد تنفر و خصومت دیگری نیست، که جمع شدن‌ها، محبت‌ها، دل‌بستگی‌ها و همکاری‌ها در همگان تقویت می‌شود. قرآن دستور می‌دهد افراد با هم رابطه اجتماعی بر محور تقوا برقرار کنند تا همگان به فلاح و رستگاری برسند و سعادتمند گردند. (آل‌عمران (5) / 200) صله ارحام باید به گونه‌ای باشد که نه‌تنها افراد از خصومت، خشمگینی‌ها و ناراحتی‌ها ـ که منشأ گناهان اجتماعی و تعدی به حقوق دیگران است ـ مصون بمانند، به یکدیگر نیکی کنند و رابطه حسنه و محبت‌گونه بین آنها پدید آید. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «صله ارحام و نیکی به اقوام، آدمی را از گناه حفظ می‌نماید، پس صله رحم کنید و به برادران نیکی نمایید؛ گرچه به خوب سلام کردن و خوب جواب سلام دادن باشد.» (6) (مجلسی، 1403: 71 / 111) دو. تسهیل فرایند جامعه‌پذیری جامعه‌پذیری به‌معنای سازگاری فرد با جامعه و محیط فرهنگی خویش است. پدر و مادر و محیط کوچک خانواده، اقوام، گروه همسالان و دیگر افراد جامعه همه در رشد اجتماعی فرد تأثیرگذارند و از آنجا که روان‌شناسان اساس اجتماعی شدن فرد را همانندسازی می‌دانند، هرچه روابط خانوادگی، ارحام و گروه‌های اجتماعی بیشتر شود، فرایند جامعه‌پذیری بهتر شکل خواهد گرفت. در روابط صله رحم، خویشاوندان باید در پرتو ارتباطات خود با یکدیگر کوشش کنند به‌خوبی و شایستگی عمل نمایند و با ایجاد فضای صمیمی و گرم بین خود و احترام متقابل به یکدیگر و از طریق همانندسازی، الگو و سرمشق مناسبی برای کودکان، نوجوانان و جوانان باشند. ارحام باید در روابط خود با یکدیگر با مشاهده اعمال و رفتارهای گروه‌های فامیلی و تجزیه و تحلیل آنها، نگرش‌ها و ارزش‌های خویش را سامان دهند و به یادگیری رفتارها و الگوهای رفتاری بپردازند و چگونگی کنش اجتماعی، آداب و رسوم برخورد با دیگران، خوش‌رفتاری و خلق‌وخوی پسندیده را فرا گیرند و در عمل به کودکان و نوجوانان خویش یاد دهند. امام صادق(علیه السلام) بر صله رحم و روابط خانوادگی و فامیلی به صورتی که سبب نیکوشدن خلق‌وخوی افراد شود، تأکید می‌کند و می‌فرماید: «صله الارحام تحسن الخلق» (مجلسی، 1403: 71 / 114) معاشرت خوب با ارحام موجب می‌شود خلق‌وخوی افراد نیکو شود. نکته قابل توجه دیگر، هماهنگی و همبستگی رشد اجتماعی با رشد دیگر ابعاد انسان است. رشد مطلوب انسان تحولاتی است که در تمام جنبه‌های شناختی، روانی، حرکتی، عاطفی و اجتماعی صورت می‌گیرد. این ابعاد کاملاً با همدیگر پیوستگی و همبستگی دارند و بین آنها تعامل مداوم وجود دارد. (شعاری‌نژاد، 1388: 525) رشد اجتماعی انسان موجب پرورش رشد شخصیتی و اخلاقی او می‌شود و محیط‌های گرم و صمیمانه خویشاوندان در روابط صله ارحام، نقش بسزایی در آن دارد. سه. جلب حمایت خویشان جلب حمایت خویشان و ایجاد زمینه جهت بهره‌گیری از سرمایه‌های وجودی ایشان از نتایجی است که در پرورش ویژگی‌های فطری مرتبط با صله رحم بروز می‌کنند. زمینه‌سازی این امر از طریق علم و آگاهی به وظایف و مسئولیت‌های خویش در قبال دیگران، بذل توجه به حقوق خویشان و انتظارات موردنظر در این خصوص، احساس تعهد به ادای این حقوق در حد امکان به‌عنوان یک تکلیف دینی، اعتقاد به سودمندی معنوی و ارزشی تعاملات خویشاوندی در کنار انبوه تعاملات اجتماعی، برخورداری از انگیزه‌های لازم جهت احیا و تقویت پیوندهای خویشاوندی و تلاش هدفمند در جهت اجابت انتظارات صورت می‌گیرد. اینها به‌عنوان عمده‌ترین بنیادها و زیرساخت‌هایی عمل می‌کنند که عینیت صله رحم را ممکن می‌سازد و در هر جامعه، بسته به میزان حضور و شدت و ضعف متغیرهای فوق در نظام بینش‌ها و ارزش‌های فرد و جامعه می‌توان تحقق پدیده‌های رفتاری متناسب را انتظار داشت. (صفورایی پاییزی، 1388: 159) امام علی(علیه السلام) با سفارش به گرامی‌داشت خویشاوندان و تشبیه آنها به بال‌های پرواز آدمی فرموده است: «خویشانت را گرامی بدار، زیرا آنان بالی هستند که به‌وسیله آن پرواز می‌کنی و ریشه‌ای هستند که به‌سوی آنان می‌روی و دستی هستند که با آن قدرت پیدا می‌کنی.» (7) (نهج‌البلاغه، نامه 31) وصول به این مهم با شبکه‌های خویشاوندی موجود در یک جامعه میسر است. (حسینی‌نیا، 1385: 41) ازاین‌رو جلب حمایت خویشان و توسعه موقعیت عاطفی ـ اجتماعی فرد در میان بستگان به‌عنوان یکی از آثار ناشی از ارائه خدمات، تلاش مثبتی در جهت تأمین مصالح مادی و معنوی و همسویی با اهداف و غایات موردنظر بستگان ـ ازجمله عینی‌ترین و عادی‌ترین آثار ـ و نیز طبیعی‌ترین واکنشی است که تحقق آن از همه ارحام در تعاملات صمیمانه جمعی انتظار می‌رود. 3. معنوی ـ دینی از مبانی مذکور در بخش قبلی، تمایل به احسان، کرامت، معنویت و فضیلت‌دوستی و عفو و بخشش را می‌توان ازجمله مبانی مرتبط با بعد معنوی ـ دینی دانست. این مبانی اگر در سطح جامعه ارحام پرورش یابند و به سبک زندگی تبدیل شوند، آثار فراوانی درپی خواهند داشت که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌گردد: یک. تقویت دین صله رحم به خودی خود یک عمل عبادی است و التزام عملی به رعایت آن ـ در صورتی که با انگیزه اجابت یک تکلیف دینی توأم باشد ـ گامی اساسی برای تقویت دین در بعد ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی به‌شمار می‌آید و ثانیاً نقش مهمی در ایجاد زمینه‌های لازم جهت طرح برخی ایدئال‌های حقوقی و اخلاقی دین ایفا می‌کند که اجرای درست آن، گامی دیگر در تقویت بنیان‌های اعتقادی فرد، ارضای تمایلات معنوی و شکوفایی قابلیت‌های خیرخواهانه و تعالی‌جویانه او به‌حساب می‌آید. به‌طور قطع، رواج این سنت در چارچوب مجموعه‌ای از اخلاقیات اجتماعی موردنظر دین و عمل به آن در گستره وسیع، آثار و پیامدهای درخور توجهی در نظام اجتماعی خواهد داشت. ازاین‌رو صله رحم به‌عنوان یک وظیفه دینی با توجه به نقش و تأثیر آن در تثبیت و تقویت پیوندهای اجتماعی ازجمله سیاست‌های محوری و راهبردی اساسی اسلام در پی‌ریزی یک جامعه مطلوب با هدف پاسخ‌گویی مناسب به نیازها و اقتضائات جدایی‌ناپذیر حیات اجتماعی از یک‌سو و ایجاد زمینه جهت اجرا و انتشار سایر احکام و ارزش‌های موردنظر آن در قلمرو جامعه انسانی از سوی دیگر به‌شمار می‌آید. (پیشاهنگ، 1379: 86) ازاین‌رو در برخی روایات، تقویت دین و تقرب به حق‌تعالی ازجمله آثار صله رحم دانسته شده است. امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «ای بندگان خدا با اقامه نماز در وقت آن ... و صله رحم، ... پایه‌های دین خود را محکم کنید.» (مجلسی، 1403: 74 / 294) در حقیقت امام(علیه السلام) اهتمام به صله ارحام را به‌عنوان یکی از اعمال اجنماعی و به علت ثمرات ارزشی آن، در کنار اعمال عبادی دیگر، مایه رشد دین‌داری و تقرب به حق تعالی معرفی فرموده است. دو. برخورداری از رحمت الهی صله رحم به‌عنوان یک عمل صالح علاوه بر آثار عینی، زمینه‌ساز عروج و صعود عامل خویش و برخورداری از رحمت‌های مادی و معنوی خداوند خواهد بود. بدون شک، ابراز وفاداری بی‌شائبه به رعایت تعلقات خویشاوندی، حرمت نهادن به حقوق و تکالیف متقابل، عینیت دادن باورها در چارچوب فعالیت‌های همسو با هدف تأمین اقتضائات موردنظر و تلاش همه‌جانبه برای تحکیم و تقویت این پیوندها، در عین اینکه خود از بارزترین مصادیق عمل امر به معروف و انتشار یکی از ارزش‌های متعالی موردنیاز در نظام روابط اجتماعی انسان‌ها به حساب می‌آید و نقش درخور توجهی در تثبیت پیوندهای رایج در شبکه‌های خویشاوندی و در مقیاس وسیع‌تر در تقویت و تشدید همبستگی‌ها و تعلقات اجتماعی عام ایفا می‌کند، (کاویانی و موسوی، 1392: 268) باعث جذب فیوضات الهی نیز می‌شود. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) خویشاوندی را پرتویی از رحمت حق می‌داند و می‌فرماید: «رحم، پرتو و نشانه‌ای از رحمت خداوند است.» (8) (مجلسی، 1403: 71 / 96) ترتب این سنخ آثار با توجه به ارزش و اعتبار فوق‌العاده آنها در نظام هستی خصوصاً در منظر مؤمنان عارف و طالبان و تشنگان سعادت، بیش از هر چیز معرف اهمیت پرورش و تقویت مبانی صله رحم به‌عنوان یکی از منابع تراوش این محصول مصفا است. یکی از مصادیق برخورداری از رحمت الهی ـ بعنوان یکی از آثار صله رحم ـ آسان شدن حسابرسی و محاسبه سیئات و زشتی‌ها در روز قیامت و استحقاق بهره‌گیری از عفو و رحمت خداوند به‌طور مستقیم یا از طریق شفاعت و وساطت بندگان صالح است. (کلینی، 1344: 2 / 150) پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: «نیکی به پدر و مادر و صله رحم، حسابرسی روز قیامت را آسان می‌گرداند.» (مجلسی، 1403: 71 / 85) فهم این رابطه براساس اعتقاد به حسن و قبح ذاتی افعال، اراده و اختیار فاعل انسانی، نقش و تأثیر وضعی آنها در زندگی دنیوی و اخروی انسان‌ها، کاملاً روشن است. ازاین‌رو مناسب‌ترین معیار جهت ارزیابی اعمال و درک ارزش و اعتبار آنها، تبیین گستره شعاع عینی آثار و تحلیل نقش مثبت و منفی آنها در زندگی این سرا و بازتاب عینی و مستقیم آنها در سرای دیگر در قالب ورود به بهشت و جهنم و نیز وصول به درجات خاصی از هر یک می‌باشد. آسان شدن حساب در قیامت نیز به‌عنوان یکی از پیامدهای اخروی مهم ناشی از صله رحم، بیش از هر چیز، معرف جایگاه بلند و نقش تعیین‌کننده و محوری این عمل عبادی در تأمین برخی از غایات و تمنیات همیشه مطلوب مؤمنان می‌باشد. توجه به این آثار توأم با برآورد ارزش و اعتبار آن و نیز نقش ایجابی و تقویت‌کننده و تکمیلی آن در سودمندی سایر اعمال، ضامن اجرای مطمئنی برای تحریک و تشویق همگان به تقویت این عمل خواهد بود. سه. ایجاد روح سخا پرورش توانمندی‌های فطری مرتبط با صله رحم موجب ایجاد روح سخا و اتصاف به خلق‌وخوی کریمانه خواهد شد؛ زیرا برقراری ارتباط منسجم و تعهدمندانه با شبکه خویشاوندی، ایفای حقوق و وظایف متقابل، ادای پاسخ مناسب به خواست‌ها و انتظارات متنوع به‌اقتضای نوع و درجه وابستگی و جایگاه فرد در حوزه تعاملات خویشاوندی و ظرفیت‌های اخلاقی و اجتماعی و اقتصادی، میزان احساس تعهد و وظیفه‌شناسی فرد از یک‌سو و تقویت زیرساخت‌ها و زمینه‌های فرهنگی و اعتقادی و اخلاقی و اجتماعی موردنیاز جهت ایفای وظایف و ابراز تعهدات مورد نظر در تعلقات خویشاوندی، حاکمیت روح همکاری و مساعدت بر شبکه اقوام، فقدان یا ضعف عوامل مزاحم و اخلال‌گر در همبستگی اعضای شبکه، رواج و رونق چرخه مبادلات تنگاتنگ و پیوسته متناسب با موقعیت‌ها و انتظارات از سوی دیگر، همه از رشد و پرورش ویژگی‌هایی چون کرامت، تمایل به معنویت و فضیلت‌دوستی، احسان، عفو و بخشش و مثبت‌نگری سرچشمه می‌گیرد. (غباری بناب و دیگران، 1386: 88) شکوفایی این تمایلات فطری، دیگرگرایی و ارتباط عطوفانه با ارحام را در افراد تقویت می‌کند و موجب اتصاف به احسان و سوق یافتن به عمل و عینیت دادن به آن در قالب‌های رفتاری متناسب می‌شود. تجلی مستمر یک میل ـ خصوصاً هنگامی که در پرتو شعور و آگاهی و درک اهمیت آن در فهرست ارزش‌ها و آرمان‌های سرشتی قلمداد شود ـ در مقام فعل و عمل و متقابلاً انعکاس جلوه‌های عینی و آثار ناشی از آن بر منبع صدور و خاستگاه ذهنی ـ روانی این تراوش‌ها و نیز جلب رضایت فرد و احساس آرامش خاطر وی در پرتو ارضای تمایلات روانی، در گذر زمان به ترابط وثیق میان این دو مقوله ـ (شکوفایی کشش و تمایل درونی در پرتو عمل و متقابلاً اشتیاق وافر به ارتکاب فعل و دست یازیدن به عمل در سطوح کمی و کیفی متناسب) به‌عنوان مناسب‌ترین بستر ارضای یک میل منتهی خواهد شد. امام صادق(علیه السلام) با اشاره به این بسترسازی روانی می‌فرماید: «صله رحم، خلق را نیکو و دست را سخاوت‌مند می‌سازد.» (9) (کلینی، 1344: 2 / ح 151) شهید دستغیب نیز در توصیف این اثر با استناد به روایت فوق می‌نویسد: زیرا با انجام این تکالیف مهم الهی، افراد ناچارند در معاشرت ارحام، رعایت حسن سلوک را بنماید. آنها پس از تمرین و ممارست دارای ملکه حسن خلق می‌شوند و همچنین به برکت صله رحم و تکرار آن دارای ملکه سخا و جود می‌گردند و از مرض مهلک بخل نجات پیدا می‌کنند و نیز نفوسشان از مرض کینه و حسد پاک گردیده، از بلای دشمنی با خلق راحت می‌شوند؛ چون به سبب صله رحم محبوب نزدیکان، بلکه سایر خلق شده، از شر آنها در امان خواهد بود. (دستغیب، 1389: 1 / 139) 4. اقتصادی از مبانی مذکور در بخش اول مقاله، تمایل به مالکیت را می‌توان ازجمله مبانی مرتبط با بعد اقتصادی دانست. اسلام تأکید می‌کند که هر فردی موظف است تمایل طبیعی به مالکیت را با کار و تلاش و جذب مال به فعلیت برساند. البته نه اینکه فقط خود بهره‌مند شود؛ بلکه با در اختیار قرار دادن دستاوردهای کار خود و مالکیت خویش در رفع فقر، افزایش ثروت ملّی و احیای زمینی، رشد صنعت و توسعه اقتصادی جامعه کوشش کند و زندگی اخروی خویش را آباد سازد. در ادامه به سه مورد از این آثار اشاره می‌گردد: یک. رفع فقر برقراری رابطه با خویشان و ادای تعهدات متقابل سبب می‌شود تا خویشان به هنگام نیاز، به یاری یکدیگر بشتابند و با کمک و سرمایه‌گذاری برای افراد فقیر و تأمین نیازهای آنان، فقر را از میان ارحام بردارند. این فقرزدایی باید به‌عنوان یک وظیفه مورد توجه مؤمنان باشد. امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: «باید توانمندان شما به ضعیفان کمک کنند و اغنیا با فقرا رابطه عاطفی برقرار سازند.» (10) (مجلسی، 1403: 71 / 125) فراهم آوردن خواسته‌های مشروع فقرا، از مصادیق بارز قضای حاجت مؤمن است که برتر از ده حج و مانند آن پیش خدا ارزش دارد. (همان: 285) همچنین صله رحم به‌عنوان یکی از بسترهای مناسب برای فقرزدایی از ارحام در آموزه‌های دینی بر آن تأکید شده است. امام سجاد(علیه السلام) از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل می‌کند که فرمود: «اگر صله رحم ناشی از پرورش تمایلات فطری باشد و با شرایطش انجام شود، عمر را زیاد می‌کند و فقر و پریشانی را از میان می‌برد.» (11) (همان: 88) آیت‌الله جوادی آملی در تبیین ارتباط میان صله رحم با رفع فقر می‌نویسد: همبستگی و پیوند مستحکم میان خویشاوندان و تعهدمندی اعضا به رعایت حقوق و وظایف متقابل و نیز مساعدت همگانی در جهت تأمین حوائج و رفع مشکلات و گرفتاری‌های اعضا موجب می‌شود تا فقر و مشکلات غیر اختیاری برخی از عناصر شبکه، تا حد امکان در پرتو عنایات جمعی مرتفع گردد. توصیه به ترجیح ارحام فقیر به هنگام اعطای صدقات واجب و مستحب و تقدم آنان بر دیگران و نیز ترتب پاداش بیشتر بر این سنخ عبادات اجتماعی، خود اقدامی دیگر در جهت تثبیت و تحکیم پیوندهای طبیعی میان شبکه خویشاوندان می‌باشد. بدیهی است این سیاست محرومیت‌زدایی در سطح شبکه خویشاوندی، هنگامی که به صورت یک عادت فرهنگی در گستره وسیع جامعه و در میان همه شبکه‌ها اجرا گردد، آثار و برکات ارزشمندی همچون رفع فقر از عناصر محرومی که به هر دلیل نتوانسته‌اند آن‌گونه که باید به تأمین نیازهای خویش اقدام کنند، درپی خواهد داشت. (جوادی آملی، 1391: 212) دو. افزایش ثروت توجه به اقربا، ایفای درست تعهدات متقابل، کمک فکری و تلاش جهت تأمین نیازهای خویشان می‌تواند به رشد افکار اقتصادی ارحام و افزایش مال و ثروت در میان آنان و جامعه بینجامد. امام جواد(علیه السلام) می‌فرماید: «صله رحم و نیکی به همسایگان، مال و ثروت را زیاد می‌کند.» (مجلسی، 1403: 74 / باب 3 / ح 16) همچنین امام صادق(علیه السلام) می‌گوید به پیامبر(صلی الله علیه و آله) عرض شد فلان خانواده که از فجّارند به یکدیگر خوب می‌رسند و در حق یکدیگر صله می‌کنند و از احسان و نیکویی در حق هم دریغ نمی‌کنند. ایشان فرمود: «در این صورت، آنان رشد خواهند کرد و ثروت و دارایی آنها افزون خواهد شد؛ مگر آنکه روابط آنها تیره شود که حتماً اوضاع و احوال ایشان آشفته خواهد شد.» (همان: 71 / 125) سه. عمران و آبادی سرزمین پیوند مشترک میان خویشان و همیاری متقابل ایشان در اقدامات اجتماعی و نیز تبادل افکار در زمینه چگونگی احیای زمین‌های موات و ایجاد آبادانی، یکی از راهبردهای اساسی سبک زندگی اسلامی است که به عمران و آبادی زمین، بلاد و کشور منجر می‌گردد. رسول الله(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «صله رحم، سرزمین‌ها را آباد و عمرها را زیاد می‌کند.» (12) (همان: 96 / 161) ثمربخشی صله رحم، برای همفکری در آبادسازی بلاد، نه‌تنها برای مؤمنان، که برای عموم مردم سودمند است. شهری که مردمان آن با انجام صله، محبت و دوستی را برای همدیگر به ارمغان می‌آورند و تا جایی که برایشان امکان دارد، مشکلات خویشان را حل می‌کنند و به سخاوتمندی و خوش‌خلقی روی می‌آورند، برای همگان آباد و بانشاط خواهد شد. نتیجه در این مقاله ضمن توجه به نقش صله رحم در سبک زندگی اسلامی به بررسی مبانی پرورش صله رحم (کرامت، تمایل به معنویت و فضیلت‌دوستی، محبت، نوع‌دوستی، انس و الفت، آرامش‌طلبی، مثبت‌نگری، تمایل به احسان، خودارزشمندی و دیگرارزشمندی، تمایل به شادکامی، عفو و بخشش، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تمایل به مالکیت) پرداخته شد. پرورش این خصایص، زمینه‌های روانی را برای عملیاتی ساختن صله رحم در ابعاد مختلف در زندگی فردی و اجتماعی فراهم می‌سازد. پرورش مبانی صله رحم به صورت پیوسته و زنجیری می‌تواند در شخصیت افراد مؤثر افتد و پیامدهایی را در ابعاد روانی ـ عاطفی، روانی ـ اجتماعی، معنوی ـ دینی و اقتصادی سبک زندگی افراد پدید آورد. پی نوشت: 1. ... فانّی انا الله الرحمن الرحیم و الرحم انا خلقتها فضلاً من رحمتی لتعاطف بها العباد و لها عندی سلطانٌ فی معاد الآخره ... . 2. ایما رجل غضب علی ذی رحمه فلیقم الیه، و لیدنُ منه و لیمسه فان الرحم اذا مسَّت الرحم سکنت. 3. عَجلوا الی سرورِ الدُّنیا وَ العُقبی. 4. صِلَه الأ‌َرْحامِ تُزَکِّی الأ‌َعْمالَ، ... وَ تَدْفَعُ الْبَلْوی ... و تحبّب فی اهل بیته. 5. و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون. 6.. إ‌ِنَّ صِلَه الرَّحِمِ وَ الْبرَّ ... یعْصِمانِ مِنَ الذُّنُوب، فَصِلُوا أ‌َرَحامَکُمْ، وَ برُّوا بإ‌ِخْوانِکُمْ، وَلَوْ بحُسْنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الْجَواب. 7. امام علی(علیه السلام): «أکرم عشیرتک فإنهم جناحک الذی به تطیر و أصلک الذی إلیه تصیر، و یدک التی بها تصول.» 8. أ‌َلرَّحِمُ شِجْنَه مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ. 9. صِلَه الْأ‌َرْحامِ مُحَسِّنُ الْخُلْقِ و تُسَمِّحُ الْکَفَّ. 10. لیعن قویکم ضعیفکم و للیعطف غنیکم علی فقیرکم ... . 11. صِلَه الرَّحِمِ تَزِیدُ فِی الْعُمُرِ وَ تَنْفِی الْفَقْرِ. 12. ... صِلَه الرَّحِم ِ تَعْمُران‌ِ الدِّیار‌ِ وَ تَز‌ِیدان‌ِ فِی الأ‌َعْمَار‌ِ. منابع و مآخذ قرآن کریم. نهج‌البلاغه. آمدی، عبدالواحد، 1373، غررالحکم و دررالکلم، شرح محمدتقی خوانساری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. آیزنبرگ، نانسی، 1384، رفتارهای اجتماعی کودکان، ترجمه بهار ملکی، تهران، ققنوس. ابن‌بابویه، محمد بن علی، 1366، علل الشرایع، ترجمه هدایت‌الله مسترحمی، تهران، نشر مصطفوی. احمدی، محمدرضا، 1380، «نقش صله رحم در بهداشت روانی»، ماهنامه معرفت، شماره 48، ص 37 ـ 29. احمدی، محمدرضا، 1385، «مبانی روان‌شناختی ارتباط مؤثر والدین با فرزندان در محیط خانواده»، ماهنامه معرفت، شماره 104، ص 25 ـ 18. اسماعیلی یزدی، عباس، 1385، فرهنگ تربیت، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران. اهوازی، حسین بن سعید، 1404 ق، المؤمن، قم، انتشارات مدرسه امام مهدی(علیه السلام). ایزدی، صمد، علی آقامحمدی و مصطفی عزیری، 1385، «بررسی نقش مشارکتی دانش آموزان در اداره امور مدرسه از طریق شورای دانش آموزی با تأکید بر رویکرد مدیریت مبتنی بر مدرسه»، مقالات همایش نوآوری در برنامه‌های درسی دوره ابتدایی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز، ص 74 ـ 49. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، 1424، شعب الایمان، بیروت، دار الفکر. پسندیده، عباس، 1391، «بررسی و تحلیل شادکامی از منظر قرآن»، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 10، ص 64 ـ 45. پناهی، علی‌احمد، 1388، «عوامل نشاط و شادکامی در همسران از منظر دین و روان‌شناسی»، ماهنامه معرفت، شماره 147، ص 38 ـ 15. پیشاهنگ، مژگان، 1379، «رابطه صله رحم با سازگاری اجتماعی نوجوانان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، چاپ نشده. جعفری، محمدتقی، 1387، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، قم، تبیان. جوادی آملی، عبدالله، 1379، تسنیم، قم، اسراء. ـــــــــــــــ ، 1391، مفاتیح الحیاه، قم، اسراء. حسینی‌نیا، اقبال، 1385، وصال خویشان (چشم‌اندازی به صله رحم در آیات و روایات)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما. حکیمی، محمدرضا و محمد حکیمی و علی حکیمی، 1410، الحیاه، تهران، فرهنگ اسلامی. خبازی، مجید، 1390، شادی و رسانه (مبانی، آسیب‌ها و راهکارها)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما. خدایاری فرد، محمد، 1379، «کاربرد مثبت نگری در روان درمانگری با تأکید بر دیدگاه اسلامی»، فصلنامه روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، شماره 1، ص 164 ـ 140. دستغیب، عبدالحسین، 1389، گناهان کبیره، تهران، هاتف. دیویس، کنث، 1388، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، تهران، تزکیه. سبحانی‌نژاد، مهدی و زهرا آب‌نیکی، 1391، «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی در محتوای برنامه درسی دوره متوسطه نظری ایران در سال 1390 ـ 1389»، فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی، دوره 8 ، شماره 1، ص 16 ـ 59. شرف‌الدین، حسین، 1378، تحلیلی اجتماعی از صله رحم، قم، بوستان کتاب. شریفی، احمدحسین، 1391، همیشه بهار، اخلاق و سبک زندگی اسلامی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف. شعاری‌نژاد، علی‌اکبر، 1388، روان‌شناسی رشد، تهران، اطلاعات. صفورایی، محمدمهدی، 1388، «صلح رحم و کارآمدی خانواده»، فصلنامه راه تربیت، شماره 9، ص 166 ـ 155. طبرسی، حسین بن فضل، 1382، مکارم الاخلاق، ترجمه ابراهیم میرباقری، تهران، فراهانی. طبرسی، علی بن حسن، 1379، مشکاه الانوار فی غررالاخبار، ترجمه عبدالله محمدی و مهدی هوشمند، قم، دارالثقلین. غباری بناب، باقر، علی‌نقی فقیهی و یداله قاسمی‌پور، 1386، «آثار صله رحم از دیدگاه اسلام و روان‌شناسی و کاربردهای تربیتی آن»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، شماره 5، ص 114 ـ 81 . فرمهینی فراهانی، محسن، محمدحسن میرزامحمدی و امیر سالاری، 1388، «بررسی تربیت اخلاقی از منظر امام صادق(علیه السلام) (مبانی، اصول، روش‌های تربیتی)»، دوماهنامه دانشور رفتار، شماره 39، ص 79 ـ 62. فرید تنکابنی، مرتضی، 1372، الحدیث، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. فقیهی، علی‌نقی، 1379، «شیوه‌های تربیتی و تأثیر آن در آرامش روانی از دیدگاه امام علی(علیه السلام)»، کتاب چهارم تربیت اسلامی، مقالات برگزیده همایش تربیت در سیره و کلام امام علی(علیه السلام)، ص 328 ـ 311. ـــــــــــــــ ، 1392، تربیت جنسی، مبانی، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث. فلاح رفیع، علی، 1391، «روش‌شناسی الگو در انتقال ارزش‌ها»، دوفصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شماره 2، ص 57 ـ 33. فیض کاشانی، ملامحسن، 1371، الفت‌نامه، تهران، اسوه. قرشی، باقرشریف، 1382، پژوهشی دقیق در زندگی امام رضا(علیه السلام)، ترجمه جاسم رشید و محمد صالحی، تهران، دار الکتب الاسلامیه. قطبی، محمد، 1389، «راهبردهای قرآنی تربیت دینی»، دوفصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شماره 3، ص 94 ـ 71. کامران، فریدون، 1384، «نقش عدم همدلی والدین بر بزهکاری نوجوانان»، فصلنامه تخصصی جامعه‌شناسی، شماره 4، ص 116 ـ 105. کاوندی، زینب و محمدمهدی صفورایی، 1391، «عزت نفس، احترامی به ملکوت خویشتن با نگاهی از دریچه روان‌شناسی و دین»، فصلنامه طهورا (مطالعات زنان و خانواده)، شماره12، ص 190 ـ 165. کاویانی، محمد و سمیه سادات موسوی، 1389، «تحلیل روان‌شناختی دیدگاه مولوی در موضوع نوع‌دوستی»، دوفصلنامه علامه، شماره 26، ص 126 ـ 97. کاویانی، محمد و سمیه سادات موسوی، 1392، سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. کلینی، محمد بن یعقوب، 1344، اصول کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه. مجلسی، محمدباقر، 1403 ق، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. محمدی اشتهاردی، محمد، 1383، حکایت‌های شنیدنی، قم، علامه. محمدی ری‌شهری، محمد، 1381، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، دار الحدیث. مصباح، محمدتقی، 1392، «سبک زندگی اسلامی، ضرورت‌ها و کاستی‌ها»، ماهنامه معرفت، شماره 185، ص 12 ـ 5. مصطفوی، حسن، 1385، التحقیق حول القرآن الکریم، تهران، علامه مصطفوی. مهدوی‌کنی، محمدسعید، 1387، دین و سبک زندگی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه السلام). میرزایی رافع، مهری، احمد سلحشوری و حسین مرادی مخلص، 1391، «لزوم تقویت حس زیبایی‌شناختی از منظر اسلام با تأکید بر دیدگاه امام خمینی+»، چکیده مقالات همایش ملی امام خمینی+ و تعلیم و تربیت اسلامی، قم، دانشگاه قم. نجفی، حسن، علی مقدم‌زاده و رضا وفایی، 1392، «برنامه درسی تربیت دینی، چالش‌های کنونی و طرح راهکارهایی برای آینده»، مجموعه مقالات همایش ملی مدرسه فردا، مرکز آموزشی و فرهنگی سما واحد چالوس، ص 273 ـ 268. علی نقی فقیهی: دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه قم. مهدی سبحانی‌نژاد: دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد تهران. حسن نجفی: دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات برنامه درسی دانشگاه شاهد تهران. فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق 22 انتهای متن/
94/05/11 - 05:45
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 305]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها