محبوبترینها
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1832264448
استنباط‌های فقهی تفسیری ائمه اطهار(علیهم السلام) از آیات الاحکام غیر مشهور
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
استنباط‌های فقهی تفسیری ائمه اطهار(علیهم السلام) از آیات الاحکام غیر مشهور
با توجه به وسعت دلالت آیات قرآن و نیز استشهادهای امامان معصوم(علیهم السلام) به آیاتی که در ظاهر و دلالت اولیه خود ارتباطی به احکام و مسائل فقهی ندارند، می‌توان دایره آیات الاحکام را وسیع‌تر از آنچه تاکنون پذیرفته شده، دانست.
بخش اول چکیده بخشی از آیات قرآن به بیان احکام شرعی دین مبین اسلام می‌پردازد. از این رو قرآن کریم اولین و مهم‌ترین منبع استناد و استخراج احکام فقهی میان فقهای فریقین است. به نظر مشهور اندیشمندان علوم قرآنی تعداد این آیات، که به آیات الاحکام شهرت دارد، 500 آیه است. این تحقیق بر آن است تا به بررسی آیاتی بپردازد که امامان معصوم(علیهم السلام) از آن آیات، استنباط فقهی داشته‌اند اما جزء آیات الاحکام مشهور شمرده نشده است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به وسعت دلالت آیات قرآن و نیز استشهادهای امامان معصوم(علیهم السلام) به آیاتی که در ظاهر و دلالت اولیه خود ارتباطی به احکام و مسائل فقهی ندارند، می‌توان دایره آیات الاحکام را وسیع‌تر از آنچه تاکنون پذیرفته شده، دانست. همچنین این گونه استنادهای امامان معصوم(علیهم السلام) و برداشت‌های ظریف فقهی آنان از برخی آیات قرآن، حاکی از بینش الهی ویژه آنان در پرتو امامت است. واژگان کلیدی آیات الاحکام، تفسیر روایی، روایات تفسیری، استنباط فقهی ائمه(علیهم السلام). طرح مسئله قرآن کریم، نخستین و معتبرترین منبع شریعت مقدس است و از آن جهت که سنت، تبیین کننده و شارح کتاب الهی است، تنها مصدر شریعت به شمار می‌رود و از آن جهت که کلام خدای سبحان است و با اعجاز خود دعوی انتساب به خداوند را اثبات می‌کند، یکی از منابع دینی است که حجیت آن همانند حجیت قطع ذاتی است. در منظر فقیهان و اسلام‌شناسان، قرآن اصیل‌ترین و متقن‌ترین منبع شناخت معارف دینی و احکام فقهی و حقوق فردی و اجتماعی است. فقه که در اصطلاح اسلامی، دربرگیرنده احکام عبادی و مسائل اقتصادی و اجتماعی و حقوق مدنی و روابط بین‌المللی می‌باشد، شاخه‌ای است رسته بر تناور وحی که قرآن، بارزترین و تردید ناپذیرترین نمود و نماد آن است. فقه اسلامی، بدون قرآن، هویت و پشتوانه ندارد، چه اینکه بایدها و نبایدهای دینی ـ که بخشی از آنها را احکام فقهی تشکیل می‌دهد ـ تا زمانی که بر پایه باورهای مبنایی، تکیه نداشته باشد، الزام‌آور نیست و ضمانت اجرایی ندارد. (ترابی، 1374: 3) قرآن، به عنوان آخرین پیام خدا به خلق و کامل‌ترین برنامه الهی برای جامعه انسانی، از یک سو با جلوه‌های اعجازی و فوق بشری خود، دلیل حقانیت رسالت پیامبر خاتم(صلی الله علیه و آله) و صدق ره آوردهای آسمانی اوست و از سوی دیگر پایه‌های عقیدتی و باورهایی را پی ریخته که بنای فقه و حقوق، از نظر مشروعیت و مقبولیت، برآن پایه‌ها استوار است. یکی از موارد قطعی استفاده از قرآن کریم در فقه اسلامی، آیات الاحکام است. آیات الاحکام آن دسته از آیاتی است که به عنوان یکی از منابع فقه مورد استفاده و استناد فقها قرار گرفته‌اند و کتب زیادی نیز در این زمینه تألیف شده است. در اینجا این سؤال مطرح است که آیا آیات الاحکام، همین آیات الاحکام مشهور است؟ و آیا ائمه اطهار(علیهم السلام) برداشت‌های فقهی خود از آیات قرآن را از آیات الاحکام مشهور استخراج نموده‌اند؟ در این پژوهش نخست بحث مفهوم‌شناسی و نیز وسعت دلالات قرآن کریم با توجه به استنادات قرآنی و روایی اثبات می‌شود. در ادامه پس از طرح اجمالی ابعادی از تعداد آیات الاحکام و آراء مطروح در این زمینه، شواهدی از روایات تفسیری دال بر استشهاد امامان معصوم(علیهم السلام) به آیاتی غیر از آیات الاحکام در تفاسیر از جمله تفاسیر روایی به تفصیل بیان می‌شود. پیشینه تحقیق طبق بررسی‌های انجام شده مقاله یا کتابی که موضوع استشهادات ائمه اطهار(علیهم السلام) را به آیاتی که ظاهرا به مباحث فقهی ارتباطی ندارند، به صورت مستقل بررسی کرده باشد، وجود ندارد یا دست کم نویسندگان به آن دست نیافته‌اند اما این موضوع در برخی کتب تاریخی، تفسیری، فقهی به تناسب طرح بعضی موضوعات اعتقادی یا قرآنی به صورت پراکنده و محدود طرح شده است. به عنوان مثال آیت‌الله جعفر سبحانی در جلد اول کتاب موسوعه طبقات الفقهاء در ذیل بحث وسعت آفاق قرآنی شواهدی از این موضوع را بیان می‌کند و در ادامه شواهدی را از استدلالات ائمه(علیهم السلام) به آیاتی از قرآن برمی شمرد که فقهاء هم‌زمان ایشان از آن آیات غفلت کرده‌اند. علاوه بر این در کتاب سیره پیشوایان تألیف مهدی پیشوایی در زندگینامه برخی از امامان از جمله امام هادی(علیه السلام) و امام جواد(علیه السلام) از دلایل اثبات مقام برتر علمی ایشان، استنادات این دو امام بزرگوار به آیاتی غیر از آیات الاحکام و بیان مسئله فقهی از این دسته آیات مطرح شده است. همچنین در کتاب فقه‌پژوهی قرآنی تألیف سید محمد علی ایازی در فصل نهم با عنوان فرازهای تقطیع شده قرآن، استنادات اهل بیت(علیهم السلام) به آیات غیر مرتبط، یا برخلاف سیاق، شواهدی ذکرشده و ابعاد این مسئله مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. در مقاله‌ای با عنوان «بررسی و نقد پنج دیدگاه مطرح درباره تعداد آیات الاحکام قرآن کریم» نوشته سید جعفر صادقی فدکی در مبحث انضمام موضوعات و آیات اعتقادی به آیات الاحکام مواردی از استنباط احکام فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) از آیات اعتقادی قرآن ذکر شده است. مفهوم‌شناسی
یک. آیه آیه، در لغت به‌معنای علامت، نشانه و دلیل است. (راغب اصفهانی، 1404: 33) این واژه در قرآن به‌معنای علامت، عبرت، نشانه، معجزه و دلیل به کار رفته است و همه این معانی با معنای اصلی آن قابل جمع است. (قرشی، 1378: 1 / 145) آیه در اصطلاح، بخشی از حروف یا کلمات یا جمله‌هایی است که از طریق نقل و روایت حدود آنها مشخص شده است. آیه از لحاظ حد و مرز از کلامی که پس از آن است در آغاز قرآن و از کلامی که قبل از آن است در پایان قرآن و از مابعد و ماقبل خود در هر جای دیگر قرآن، طبق ارشاد و اشاره پیامبر(صلی الله علیه و آله) جدا و منقطع است. (حجتی، 1373: 1 / 65) آیه‌های قرآن کریم از نشانه‌های خداوند است و بشر از آوردن نظیر آن عاجز می‌باشد. (قرشی، 1378: 1 / 146 ـ 145) دو. احکام احکام جمع حکم و در لغت به معنای قضاوت و داوری (ابن‌منظور، 1956: 4 /186) و آنچه امر و نهی به وسیله آن محقق می‌شود، می‌باشد. از نظر حتمیت و یقینی بودن به فقه، علم، منع، بازدارندگی و اتقان نیز حکم گفته می‌شود. (مصطفوی، 1368: 2 / 265) و در اصطلاح، اسناد دادن یک چیز به چیز دیگر به نحو ثبوتی یا سلبی است. (شریف جرجانی، 1306: 41) حکم در اصطلاح فقها عبارت است از فرمان خداوند که به افعال انسان‌ها تعلق گرفته است. (حسینی دشتی، 1369: 1 / 140) در تعریفی روشن‌تر حکم عبارت است از انشاء یک امر تکلیفی یا وضعی از سوی شارع که اقتضاء یا رخصت در انجام یا ترک آن داشته باشد یا اثری بر آن مترتب باشد. (فاکر میبدی، 1386: 28) سه. آیات الاحکام برای آیات الاحکام تعاریف مختلفی ذکر شده است از جمله: آیاتی هستند که به احکام فقهی و تکالیف عملی ارتباط دارند. (شهابی، 1369: 2 / 4) همچنین در تعریف دیگری به آن دسته از آیات قرآن اطلاق می‌شود که بیانگر احکام عملی اسلام باشند (مدیر شانه‌چی، 1378: 2) یا آیاتی که متضمن احکام فقهی متعلق به مصالح دنیا و آخرت مردم باشد. (ذهبی، 1396: 2 / 433) در تعریف جامع‌تری گفته شده است «آیاتی هستند که مفاد آنها شامل یک یا چند قاعده فقهی یا مسئله فقهی بوده و حکم یا حقی متعلق به انسان یا افعال او به طور صریح یا ضمنی در آن ذکر شده باشد هرچند هدف و پیام اصلی آیه مربوط به مطلبی غیر از موضوع فقهی و سیاقش به جز سیاق بیان احکام باشد. (عمید زنجانی، 1382: 16) در مجموع می‌توان گفت آیات الاحکام، آن دسته از آیات است که مبین یکی از احکام عملیه دین مبین اسلام باشند و در آنها حکم فقهی بیان شده است. آن‌چنان‌که معروف گردیده است آیات الاحکام با احتساب همه مکررات و متداخلات، نزدیک به پانصد آیه است (خرمشاهی، 1381: 1 / 59) که در کتب تفسیریِ آیات الاحکام یکجا جمع‌آوری شده است. چهار. منابع فقه منابع معتبر فقه که در مقام استنباط احکام شرعی مورد اعتماد فقها قرار گرفته‌اند و فقهای شیعه امامی با استناد به یکی از آنها فتوا می‌دهند و در این امر متفق‌القول هستند عبارتند از: کتاب، سنت، عقل، اجماع (سبحانی، 1418: 9) (1) از قرآن کریم عموماً آیات الاحکام مورد استنباط فقهی فقها و مفسران قرار گرفته است. گستره دلالت‌های قرآن کریم در شناخت دین و شریعت
یک. از دیدگاه آیات آیات زیادی بیان کننده وسعت دلالت‌های قرآن کریم بر تمامی معارف و احکام و قوانین دین می‌باشد. خداوند در قرآن کریم این معنا را در دسته‌ای از آیات به صورت‌های مختلف بیان کرده است: وَ نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ وَ هُدًى وَ رَحْمَةً وَ بُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِینَ. (نحل / 89) و این کتاب را که بیانگر همه چیز و برای مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتی است بر تو نازل کردیم. این آیه از جمله آیاتی است که عموم مفسران برای جامعیت قرآن به آن استناد کرده و از این جهت تردیدی روا نداشته‌اند و مراد از آن را بیان هر امر مربوط به حلال و حرام، ثواب و عقاب و هدایت و ضلالت مردم می‌دانند. (طباطبایی: 1391: 14 / 325) براساس این آیه شریفه، قرآن کریم بیانگر همه معارف ضروری و سودمند برای بشر و عهده‌دار بیان همه معارف و احکام هدایتگر، سعادت‌بخش و سیادت‌آفرین جوامع انسانی است. (جوادی آملی، 1378 الف: 1 / 35) بارزترین ویژگی قرآن کریم نور بودن آن است. «قَدْ جَاءَکُمْ مِنَ اللَّه نُورٌ وَ کِتَابٌ مُبینٌ.» (مائده / 15) قرآن کریم نوری است که هم خودش روشن است و هم روشنگر غیر خود است؛یعنی هم در روشن بودن خود و هم در روشن کردن اشیاء دیگر نیازمند غیر نیست. (جوادی آملی، 1378 ب: 1 / 65) مانند خورشیدی است که اطرافش را روشن می‌سازد و در آن هیچ ابهامی وجود ندارد. قرآن انسان‌ها را به آئین استوار رهنمون می‌سازد: «إ‌ِنَّ هَٰذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هیَ أ‌َقْوَمُ.» (اسراء / 9) این آیه ناظر به محتوای عالی و انسان‌ساز قرآن و قوانین فردی اجتماعی آن است. (همان، 138) قرآن کریم جداکننده حق از باطل و هشداردهنده جهانیان است: «تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَىٰ عَبْدِه لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیرًا (فرقان / 1)؛ پرخیر و پاینده است آن (خدایی) که بر بنده خود (کتاب) جداکننده حق و باطل را نازل کرده تا برای جهانیان هشداردهنده باشد.» همچنین خداوند در اشتمال قرآن کریم بر حقیقت شرایع پیامبران گذشته می‌فرماید: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّین‌ِ مَا وَصَّىٰ به نُوحًا وَ الَّذِی أ‌َوْحَیْنَا إ‌ِلَیْکَ وَ مَا وَصَّیْنَا به إ‌ِبْرَاهیمَ وَ مُوسَىٰ وَ عِیسَى. (شوری / 13) برای شما از احکام دین همان را تشریع کرد که به نوح توصیه کرده بود و آنچه به تو وحی کردیم و آنچه به ابراهیم و موسی و عیسی توصیه نمودیم. سیاق این آیه نشان می‌دهد که خطاب به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و امت اوست و مراد از اوحی الیه، معارف و احکام دین می‌باشد. (طباطبایی، 1391: 25 / 28) برآیند آیات مذکور آن است که قرآن شامل حقیقت همه کتب آسمانی و بلکه چیزی افزون بر آن است و هر چیزی که بشر در پیمودن راه سعادت از اعتقاد و عمل به آن نیازمند است در این کتاب به طور تام و کامل بیان شده است و همین تام و کامل بودن آن بهترین دلیل بر این حقیقت است که اعتبار و صحت آن محدود به عصر و زمان مخصوصی نیست. (طباطبایی، 1379: 23) همچنین در دسته‌ای دیگر از آیات پیامبر مامور شده که براساس آیات قرآن در بین مردم حکم کند: إ‌ِنَّا أ‌َنْزَلْنَا إ‌ِلَیْکَ الْکِتَابَ بالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النَّاس‌ِ بمَا أ‌َرَاکَ اللَّهُ وَ لا تَکُنْ لِلْخَائِنِینَ خَصِیمًا. (نساء / 105) وَ أ‌َنْزَلْنَا إ‌ِلَیْکَ الْکِتَابَ بالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْه مِنَ الْکِتَاب وَ مُهَیْمِنًا عَلَیْه فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بمَا أ‌َنْزَلَ اللَّهُ. (مائده / 48) همچنین در آیات بسیاری به صراحت سخن از حلال و حرام به میان آمده است از جمله آیات: 3 و 5 سوره مائده، 13 و 200 سوره بقره، 24 سوره نور و 7 و 150 سوره اعراف. با توجه به این سه دسته از آیات، احکام و قوانین شرعی که انسان در زندگی دنیوی و اخروی خود در ارتباط با پروردگار، خود، دیگران و جهان هستی به آن نیازمند است، در قرآن کریم نازل شده است. دو. از دیدگاه روایات در روایات و سیره معصومین(علیهم السلام) نیز بر مرجعیت قرآن در شناخت دین و احکام شریعت تاکید شده است. امامان معصوم(علیهم السلام) شاگردان و مخاطبان خود را در زمینه‌های گوناگونی از جمله عقاید و معارف، مسائل حقوقی و اجتماعی، احکام فقهی و ادب تلاوت قرآن کریم، به قرآن ارجاع می‌دادند. (جوادی آملی، 1378: 1 / 92) به عنوان نمونه امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: ما من امر یختلف فیه اثنان الا و له فی کتاب الله عزوجل و لکن لا تبلغه عقول الرجال. (کلینی، 1385: 1 / 60) هیچ امری نیست که در آن دو نفر اختلاف کنند مگر اینکه در کتاب خداوند بیان شده باشد و لیکن عقول و درک انسان‌ها به آن نمی‌رسد. همچنین امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: ان الله تبارک و تعالى لم یدع شیئا یحتاج الیه الا و انزله فی کتابه و بینه لرسوله و جعل لکل شی حدّا و جعل علیه دلیلا و جعل على من تعدى ذلک الحدّ حدّا. (همان: 59) خداوند تبارک و تعالی چیزی از احتیاج‌های مردم را رها نکرده مگر اینکه آن را در قرآن نازل و برای پیامبر تبیین کرده است و برای هر چبزی حدی قرار داده و برای آن حد دلیلش را بیان کرده و برکسی که از آن حد نیز تجاوز کند حدی قرار داده است. بنابراین بسیار طبیعی است که هر نکته و کلامی در قرآن مبنا و قاعده و اصلی برای احکام باشد. همچنین ایشان می‌فرماید: خداوند تبارک و تعالی در قرآن بیان هر چیزی را فرو فرستاده تا آنجا که به خدا سوگند از احتیاجات بندگان چیزی را فروگذار ننموده و تا آنجا که هیچ بنده‌ای نتواند بگوید ای کاش در قرآن آمده بود جز آنکه خدا آن را فرو فرستاده است. (همان) البته روشن است در قرآن احکام به این گستردگی و تفصیل نیامده است، پس باید اصول، کلیات، قواعد عام و اشارات قابل استناد مورد نظر باشد و باید نسبت به یکایک کلمات و فرازهای قرآن حساس بود و به سادگی از کنار آنها عبور نکرد. افزون بر این در سیره امام محمد باقر(علیه السلام) نقل شده که ایشان در سخنان خود به آیات قرآن مجید استناد می‌نمود و از کلام خداوند شاهد می‌آورد و می‌فرمود: هر مطلبی که گفتم، از من بپرسید که در کجای قرآن است تا آیه مربوط به آن موضوع را معرفی کنم. (طبرسی، 1350: 176) معنای این سخن آن است که قرآن مرجع نخستین احکام و درک شریعت است و اگر در روایات سخنی از احکام آمده، کلیات آن در قرآن است. اگر قرآن منبع احکام و شریعت نبود، ائمه(علیهم السلام) در همه جا به آن استناد نمی‌کردند. آیات الاحکام چنان‌که گفته شد آیات الاحکام، آن دسته از آیاتی است که در آنها احکام فقهی بیان شده است. اولین کسی که در این زمینه به تألیف کتاب پرداخت، محمد بن السائب بن بشر الکلبی الکوفی مؤلف احکام القرآن از اصحاب صادقین‘می‌باشد. (تهرانی، 1403: 1 / 40) مهم‌ترین و معروف‌ترین کتب آیات الاحکام در میان علمای شیعه عبارتند از: احکام القرآن از محمد بن السائب الکلبی الکوفی (م 149 ق)، فقه القرآن از قطب الدین راوندی (م 573 ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن از فاضل مقداد سیوری (م 826 ق) و زبدة البیان فی احکام القرآن از محقق اردبیلی. (م 993 ق) بنابه آنچه شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعه آورده است، علمای شیعه بیش از 30 کتاب در تفسیر آیات الاحکام نگاشته‌اند. (تهرانی، 1403: 1/ 44 ـ 40) در غالب این کتب مبنای تنظیم آیات، ابواب مشهور فقهی است. درباره تعداد و محدوده آیات الاحکام دیدگاه فقها و مفسران متفاوت است. مشهورترین نظر در میان مفسران درباره تعداد آیات احکام 500 آیه است. ممکن است مراد آنان از این رقم، آیاتی باشد که به تصریح احکام شرعی را بیان می‌کند. (زرکشی، 1408: 2 / 6) در میان بسیاری از دانشمندان همین تعداد آیه، محور استنباط احکام قرار گرفته است. از جمله کسانی که براساس همین آمار به تفسیر آیات پرداختند، منذر بن سعید بلوطی (م 350 ق) (خطیب، 1992: 14) در میان اهل سنت و از شیعیان فخرالدین احمد بن‌عبدالله بن سعید بن المتوج البحرانی (م. 771 ق) و از خانواده او جمال‌الدین احمد بن عبدالله بن المتوج البحرانی (م 836 ق) است که هر دو کتاب خود را به همین نام خمسمأة آیة فی الاحکام نامیده‌اند. (کاظمی، بی‌تا: 1 / 10 ـ 9) این عنوان گویای آن است که ایشان آیات دربردارنده امر و نهی که بیانگر احکام و حلال و حرام است را حدود پانصد آیه می‌دانسته‌اند. در مقابل، گروه دیگری تعداد آیات الاحکام را بیش از این دانسته‌اند، به عنوان مثال ابن‌دقیق (م 702 ق) تعداد آیات الاحکام را منحصر در این عدد نمی‌داند و معتقد است تعداد آنها به قریحه‌ها و ذهن‌های گوناگون بستگی دارد وی بر همان اساس اعتقاد دارد که آیات وارد در قِصَص و امثال را نیز می‌توان در احکام مورد استفاده قرار داد. (ایازی، 1380: 31) عبدالله بن مبارک نیز تعداد آیات الاحکام را 900 آیه می‌داند. (گروه پژوهشی علوم قرآن و حدیث، 1390: 1 / 271) و معتقد است که می‌توان چندین برابر این تعداد آیات الاحکام را استخراج کرد. ابن‌عربی نیز حدود 900 آیه را ناظر به احکام القرآن تفسیر کرده است. (همان: 1 / 351) آیت‌الله معرفت نیز می‌نویسد: گفته‌اند این بخش (آیات فقهی قرآن) شامل حدود 500 آیه است ... گرچه نظر ارجح این است که آیات مربوط به اعمال مکلفان از 500 آیه بیشتر است و تقریبا به 2000 آیه می‌رسد و اگر به محتوای آنها بنگریم این امر بر ما محقق می‌شود. (معرفت، 1385: 2 / 355 ـ 354) همچنین یکی از پژوهشگران معاصر در تحقیقی که انجام داده پس از بیان پنج دیدگاه مطرح درباره تعداد آیات الاحکام و نقد و بررسی آنها، نظریه 3000 آیه و بیشتر از آن را می‌پذیرد. (2) (صادقی فدکی، 1390: 66 ـ 35) به نظر می‌رسد منشأ تفاوت دیدگاه‌ها چنان‌که زرکشی در البرهان بیان کرده، این است که بعضی در شمارش آیات الاحکام فقط به آیات صریح در احکام شرعی اکتفاء کرده‌اند؛ اما برخی دیگر، به آیات غیر صریح نیز توجه داشته‌اند و گستره آیات الاحکام را در دایره وسیع‌تری به آیات امثال، آیات قصص و ... نیز توسعه داده‌اند و از آنها استفاد ه فقهی کرده‌اند. (زرکشی، 1408: 2 / 6) با در نظر گرفتن این امر، بسیار بیشتر از 500 آیه از آیات قرآن، بر احکام، فرایض، سنن و دستورهای شرعی در باب‌های گوناگون دلالت دارد، چنان‌که بررسی دیدگاه تفسیری ائمه(علیهم السلام) و یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد ائمه(علیهم السلام) که روش و سنت ایشان حجت است، از آیاتی غیر از آیات الاحکام مشهور استنباط فقهی داشته‌اند و این آیات به جهت عدم دلالت اولیه بر مسائل فقهی جزء آیات الاحکام شمرده نشده‌اند. بنابراین «لازم است در فقه ابوابی تنظیم شود که تاکنون نه در آیات الاحکام و نه در کتاب‌های فقهی به آنها اشاره نشده است». (ایازی، 1380: 125) پی نوشت: [1]. معادل این واژه (منابع فقه) در بین علما اهل سنت، واژه «مصادر تشریع» می‌باشد که عبارتند از: قرآن، سنت، قیاس، استحسان، استصلاح، سد الذرائع، الحیل قول الصحابی، اتفاق اهل مدینه و اجماع العتره. گرچه بین مذاهب چهارگانه در حجیت بعضی از اینها اختلاف است. (همان: 193) 2. در برابر این گروه، افراد دیگری بوده‌اند که نظریه کمتر از 500 آیه را مطرح کرده‌اند. برای مثال، محمد قاسم بن قاسم (م 1067 ق) از زیدیه، فقط از 240 آیه بحث کرده است (عز الاسلام، 1416: 459) یا شیخ محمود شلتوت عالم مشهور و معاصر مصری و از بزرگان الازهر، آیات الاحکام را حدود 340 آیه دانسته و می‌نویسد: «این شمارش تقریبی است؛ زیرا دانشمندان در این مسئله اتفاق نظر ندارند.» (شلتوت، بی‌تا: 481) بعضی معتقدند در قرآن 359 آیه است که بر 500 حکم از احکام فقهی دلالت می‌کنند. (جرجانی، 1362، 1: 6) محقق اردبیلی نیز در عمل، این آمار را نپذیرفته و فقط حدود 370 آیه را تفسیر کرده است (ایازی، 1380: 123 ـ 122) در شیعه نیز فاضل مقداد، مسئله 500 آیه را مسلم نگرفته است و اعتقاد دارد که کمتر از این تعداد، آیات الاحکام وجود دارد. (سیوری، 1380: 29) منابع و مآخذ
الف) کتاب‌ها قرآن کریم.
نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم، 1956 م، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
ایازی، سید محمدعلی، 1380، فقه‌پژوهی قرآنی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
تهرانی، آقا بزرگ، 1403 ق، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء.
جرجانی، سید امیر ابوالفتح 1362، تفسیر شاهی (آیات الاحکام)، تهران، نوید.
جوادی آملی، عبدالله، 1378 الف، تسنیم، ج 1، قم، اسراء.
ـــــــــــــــ ، 1378 ب، قرآن در قرآن، ج 1، اسراء.
حجتی، سید محمدباقر، 1373، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حر عاملی، محمد بن الحسن، 1373، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تهران، المکتبة الاسلامیة، چ هشتم.
حسینی دشتی، سیدمصطفی، 1369، معارف و معاریف، قم، اسماعیلیان.
حویزی، علی بن جمعه عروسی، 1380، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سید علی عاشور، بیروت، موسسه تاریخ عربی.
خرمشاهی، بهاءالدین، 1381، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران، دوستان، چ دوم.
ذهبی، محمدحسین، 1396 ق، التفسیر و المفسرون، بی‌جا، دار الکتب الحدیثه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1404 ق، المفردات فی غریب القرآن، دفتر نشر الکتاب، چ دوم.
زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله، 1408 ق، البرهان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه.
سبحانی، جعفر، 1418 ق، موسوعه طبقات الفقهاء، قم، موسسه الامام الصادق(علیه السلام).
سیوری، جمال‌الدین مقداد بن عبدالله، 1380، کنز العرفان فی فقه القرآن، مصحح عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، چ سوم.
شریف جرجانی، علی بن محمد، 1306 ق، التعریفات، بیروت، دار السرور.
شلتوت، محمود، بی‌تا، الاسلام؛ عقیدة و شریعة، بیروت، دار الشروق.
شهابی، محمود، 1369، ادوار فقه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ سوم.
صرامی، سیف‌الله، 1378، جایگاه قرآن در استنباط احکام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1379، قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چ دهم.
ـــــــــــــــ ، 1391 ق، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد بن علی، 1350 ق، الاحتجاج علی اهل اللجاج، نجف، المطبعه المرتضویه.
طبرسی، فضل بن الحسن، 1380، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه و تحقیق علی کرمی، تهران، فراهانی.
طیب، حسن احمد، 1992 م، فقه الاسلام، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب.
عز الاسلام، محمد بن حسین بن امام، 1416 ق، منتهی المرام فی شرح آیات الاحکام، بیروت، دار المناهل.
عمید زنجانی، عباسعلی، 1382، آیات الاحکام، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
عیاشی، ابو‌نصر محمد بن مسعود، 1411 ق، کتاب التفسیر، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، بیروت، موسسه اعلمی.
فاکر میبدی، محمد، 1386، باز پژوهی آیات فقهی قرآن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قرشی، سید علی‌اکبر، 1378، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چ هشتم.
قمی، علی بن ابراهیم، 1428 ق، تفسیر قمی، تحقیق محمد صالحی اندیمشکی، قم، ذوی القربی.
کاظمی، جواد، بی‌تا، مسالک الافهام فی آیات الاحکام، بی‌جا، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
کلینی، محمد بن یعقوب، 1381 ق، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، مکتبه الصدوق، چ دوم.
گروه پژوهشی علوم قرآن و حدیث، 1390، جریان‌شناسی تفاسیر فقهی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
مجلسی، محمد باقر، 1385 ق، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(علیهم السلام)، تهران، المکتبة الاسلامیة.
مدیرشانه‌چی، کاظم، 1378، آیات الاحکام، تهران، سمت.
مصطفوی، حسن، 1368، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معرفت، محمدهادی، 1377، التفسیر و المفسرون، مشهد، الجامعه الرضویه للعلوم الاسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، 1363، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة. ب) مقاله‌ها ترابی، احمد، 1374، قرآن پشتوانه و خاستگاه فقه، پژوهش‌های قرآنی، شماره 3، ص 24 ـ 3.
صادقی فدکی، جعفر، 1390، «بررسی پنج دیدگاه درباره تعداد آیات الاحکام»، پژوهش‌های فقهی، شماره 4، ص 65 ـ 35. مهدی پیشوایی: استاد موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله علیه). فریده پیشوایی: کارشناس ارشد تفسیر و علوم قرآن و مدرس حوزه. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات تفسیری 13 ادامه دارد/
94/03/24 - 06:04
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 126]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها