محبوبترینها
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1845248525
مفهوم شناسی اصطلاح جامعۀ زمینه ساز
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
مفهوم شناسی اصطلاح جامعۀ زمینه ساز
جامعۀ زمینه ساز، جامعه ای است که ظرفیت تحمل حاکمیت معصوم را دارد و اسباب بسط ید او و نفوذ امرش را مهیا کرده است، به گونه ای که از ناحیۀ او نه تنها هیچ تهدیدی برای معصوم وجود ندارد، بلکه همسو و همنوا با امام برای تحقق آرمان های امام مهیاست.
چکیده جامعۀ زمینه ساز جامعه ای است که ظرفیت تحمل حاکمیت معصوم و بسط ید او را در خود فراهم کرده و مهیای پذیرش ولایت معصوم است. مسیر دست یابی به سطح عالی این ظرفیت، التزام جامعه به مسئولیت های دینی با هدف فراهم کردن بسترهای ظهور امام زمان(عج) است. اگر افراد جامعه نسبت به انجام وظایفی که نسبت به یکدیگر دارند و نیز مسئولیت هایی که نسبت به امام خود بر عهده دارند، متعهد باشند و این همه را آگاهانه و با هدف رسیدن به ظرفیت همراهی با معصوم انجام دهند، چنین جامعه ای به عالی ترین سطح زمینه سازی دست یافته است و اگر جامعه ای غیردینی به ارزش های انسانی _ که همان ارزش های دینی است _ متعهد باشد و از همین رو به صورت ناخودآگاه، توان پذیرش حاکمیت معصوم _ که احیاکنندۀ ارزش های انسانی است _ را بیابد، شاید بتوان آن را نازل ترین سطح جامعۀ زمینه ساز خواند. واژگان کلیدی زمینه سازی، جامعۀ زمینه ساز، شاخصه های جامعۀ زمینه ساز. مقدمه نوشتۀ پیش رو، بخشی از طرحی کلی تر با عنوان شاخصه های جامعۀ زمینه ساز است. ورود به بحث شاخص ها نیازمند حل دو مسئله است: نخست باید ثابت کنیم که عملکرد انسان ها در ظهور تأثیرگذار است و سپس تعریفی از جامعۀ زمینه ساز ارائه داده و ضرورت تشکیل چنین جامعه ای را به اثبات برسانیم. با حل این دو مسئله، فضا برای ورود به بحث شاخص های جامعۀ زمینه ساز فراهم خواهد شد. در نوشتاری دیگر به مسئلۀ نخست پرداخته شد[1] و در این مقاله می کوشیم به مسئلۀ دوم بپردازیم تا مقدمات بحث شاخص های جامعۀ زمینه ساز فراهم شود. مفهوم و ضرورت جامعۀ زمینه ساز درک مسئلۀ اضطرار به امام از یک سو و رویارویی با غیبتش و محرومیت از هدایت های او از سوی دیگر، به شکل گیری احساس خسارت در صورت غیبت امام می انجامد. این احساس خسارت، آدمی را به کوشش برای نجات از این وضعیت وامی دارد، اما تلاش برای نجات در گرو یافتن پاسخ منطقی به این پرسش اساسی است که آیا آدمی در تغییر این وضعیت نقشی دارد و آیا کوشش های او می تواند در تغییر این وضعیت مؤثر باشد؟ روشن است که تلاش برای رهایی از وضعیت موجود در گرو پاسخ به پرسش یاد شده است و آدمی تنها در صورتی برای فاصله گرفتن از وضعیت خسارت بار موجودش انگیزه مند خواهد شد که خود را محکوم به خسارت ابدی نبیند و دست های خود را برای تغییر این وضعیت بسته نداند. در جایی دیگر به پرسش یادشده به تفصیل پاسخ داده شده است و توضیح داده شده که آری، آدمی در تغییر این وضعیت مؤثر است و او همچنان که در شکل گیری این محرومیت بزرگ دخیل بود، در پایان بخشیدن به این خسارت نیز می تواند تأثیرگذار باشد. او می تواند با زمینه سازی ظهور، زمینۀ تعلق ارادۀ الهی به ظهور را مهیا نماید و با بهره مند شدن از هدایت های ولیّ خداوند، به اوج مقام انسانیت بار یابد. به تعبیر دیگر، اگر آدمی مدت زمانی را در محرومیت از امام سپری کرد، این محرومیت نه از سر ارادۀ ازلی پروردگار بر محرومیت او، بلکه به دلیل غفلت و سوء رفتار خود اوست؛ بنابراین اگر به هوش آید و خود را اصلاح کند، چرا محرومیتش استمرار داشته باشد و چرا فرصت های حیاتش را با خسارت های جبران ناپذیر سپری کند؟ بر این اساس، اگر آدمی به امام مضطر است و زندگی بدون حجت برایش ثمری جز خسارت و تباهی به ارمغان نمی آورد و از سوی دیگر، می داند نه او محکوم به محرومیت ابدی از امام است و نه تلاش های او در مسیر رفع این محرومیت بی ثمر است، این نگاه، او را به قانع نشدن به وضعیت موجود و تکاپو برای رهایی از آن و تلاش برای فروریختن دیوار محرومیت وامی دارد. حال پرسش این است که این تلاش چیست و آن تکاپو کدام است که او را از این وضعیت نجات می دهد و او دقیقاً باید چه کند تا بتواند وضعیت موجود را تغییر دهد و از خسارت رهایی یابد؟ پرسش یادشده در واقع پرسش از زمینه سازی است؛ پرسش از این که زمینه های ظهور چیست و برای زمینه سازی ظهور چه باید کرد؟ تعریف جامعۀ زمینه ساز زمینه سازی در لغت به معنای فراهم کردن بسترها و مقدمات یک امر است. بر این اساس، زمینه سازی ظهور نیز به معنای فراهم کردن مقدمات ظهور و بسترهای لازم برای ظهور است؛ یعنی فراهم کردن آن چه که به واسطۀ آن، حاکمیت معصوم تحقق می پذیرد و امام بسط ید پیدا می کند و امرش نافذ می شود. حال پرسش این است که چه چیزی بستر تحقق حاکمیت معصوم است و مؤمنان باید دقیقاً چه کنند و چگونه باشند تا بتوانند در جرایان بسط ید معصوم و نفوذ امرش تأثیرگذار باشند؟ در جایی دیگر توضیح داده شده است که اساساً مؤمنان در عصر غیبت به چیزی جز همان مسئولیت های دینی مکلف نیستند و اصولاً اگر مؤمنان نسبت به انجام چیزی که در تحقق ظهور و حاکمیت معصوم تأثیرگذار است مکلف باشند، آن چیز نمی تواند امری خارج از مسئولیت های دینی باشد. بر این اساس، اگر از ضرورت تلاش برای تغییر وضعیت موجود و تکاپو برای رفع محرومیت بشر و یا به تعبیر دیگر، از زمینه سازی برای ظهور امام مهدی(عج) سخن می گوییم، مقصود تعریف وظیفه ای مستقل از تکالیف دینی نیست و اگر مؤمنان در عصر غیبت نسبت به انجام همان تکالیفی که در شریعت آمده متعهد و ملتزم باشند، این کار دست کم بخشی از زمینه سازی ظهور است. آن چه گذشت منحصراً ناظر به زمینه سازی فردی و مسئولیت های شخصی مؤمنان نیست و به همین مقیاس می توان از جامعۀ زمینه ساز نیز تعریفی ارائه کرد. جامعۀ زمینه ساز جامعه ای است که بسترهای حاکمیت و بسط ید معصوم را فراهم کرده باشد. بنابراین جامعه ای تأثیرگذار در تحقق ظهور و کوشا در مسیر رفع محرومیت از بشر و به تعبیر دیگر، جامعۀ زمینه ساز ظهور، زمانی شکل خواهد گرفت که به تمام مسئولیت های دینی خود متعهد باشد و از آن جا که در هر جامعه دو نوع رابطه، یعنی رابطۀ جامعه با رهبر و رابطۀ افراد اجتماع با یکدیگر وجود دارد، جامعۀ زمینه ساز جامعه ای است که از یک سو اعضای آن وظایفی که نسبت به جامعه دارند را به بهترین شکل انجام می دهند و از سوی دیگر، در انجام وظایفی که نسبت به امام خود برعهده دارند می کوشند. البته گفتنی است که اگر زمینه سازی به معنای انجام مسئولیت های دینی تفسیر می شود، باید در نظر داشت که عمل به تکالیف دینی باید در نسبتی خاص با امام زمان قرار گیرد و با این توجه همراه باشد که این ها همه مسیر را برای او مهیا می کند و شرایط رابرای بسط ید او و نافذ شدن امرش مهیا می نماید. جامعۀ دینی و جامعۀ زمینه ساز با توجه به تعریف یادشده، ناخودآگاه این پرسش به ذهن می رسد که اگر جامعۀ زمینه ساز همان جامعۀ متعهد به مسئولیت های دینی است، میان جامعۀ زمینه ساز و جامعۀ دینی مطلوب چه تفاوتی وجود دارد؟ اگر تفاوت وجود دارد، در چیست و اگر وجود ندارد، جعل این اصطلاح به چه هدفی بوده است و بار معنایی آن چیست؟ بر اساس تعریف یادشده، به لحاظ مصداقی هیچ تفاوتی میان این دو واژه نیست، اما جعل این اصطلاح افزون بر این که ریشه روایی دارد،[2] حاوی بار معنایی خاصی است که عبارت است از توجه ویژه به اندیشۀ مهدویت و نیز توجه به این معنا که تمام تلاش های مؤمنان باید با رویکردی مهدوی صورت گیرد و با انگیزه ایجاد بسترهای ظهور باشد. به تعبیر دیگر، سخن گفتن از جامعۀ زمینه ساز، این حقیقت را به مخاطبان الهام می بخشد که اولاً آیندۀ بشر، روشن و امیدبخش است؛ دوم این که جامعه در برابر تحقق این رخداد مسئول است؛ دیگر این که تلاش افراد جامعه برای انجام مسئولیت های دینی خویش، تلاش در مسیری است که سرانجام آن ظهور امام مهدی(عج) و تحقق جامعه ای سرشار از همۀ خوبی ها و زیبایی هاست. روشن است که چنین نگاهی افزون بر این که امام مهدی(عج) را کانون توجه خود قرار می دهد _ که به لحاظ شأن امام در هستی باید چنین باشد _ انگیزۀ افراد جامعه در تلاش برای زیست مؤمنانه را دوچندان خواهد کرد و باعث شتاب گرفتن روند آمادگی و آماده سازی خواهد شد. از همه مهم تر این که نگاه زمینه سازانه، اهداف، نقش و جایگاه وظایف دینی را نیز دست خوش تحول قرار خواهد داد. جامعه ای که معتقد به تأثیر عملکرد خود در ظهور است و هدف خود را از انجام وظایف دینی ایجاد زمینه های ظهور می داند، در نحوۀ هدف گذاری و برنامه ریزی و اولویت بندی تکالیف دینی و نیز در مقام تزاحم وظایف دینی و ترجیح یک وظیفه بر وظیفۀ دیگر با جامعه ای که مسئولیت های دینی اش را تنها به دلیل انجام وظیفۀ شرعی انجام می دهد، معیارهایی متفاوت خواهد داشت؛ همچنان که وقتی به جای جامعه دینی مطلوب، از واژه جامعه زمینه ساز استفاده می کنیم، طبیعتاً اموری به عنوان شاخصه های این جامعه مطرح خواهند شد که با اندیشۀ مهدویت پیوند ویژه ای دارند و بر مؤلفه هایی تأکید خواهد شد که در تحقق حاکمیت معصوم و بسط ید او تأثیرگذارترند. به تعبیر دیگر، استفاده از واژه جامعه زمینه ساز، با هدف توجه دادن به یکی از عناصر کلیدی و در عین حال فراموش شدۀ جامعه دینی مطلوب، یعنی مسئلۀ امام مهدی، ظهور و نقش جامعه در فرآیند تحقق ظهور است. تذکر این نکته در پایان این بخش ضروری است که مراد از جامعۀ مطلوب دینی، جامعه ای است که حقیقتاً بر اساس آموزه های دینی شکل گرفته است و ولایت از ارکان اصلی آن است _ وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْءٍ کَمَا نُودِیَ بِالْوَلَایَه (کلینی، 1363: ج2، 18) _ جامعه ای که در آن، امام محور همۀ فعالیت ها، و رضا و سخط او معیار تمام حرکت ها و سکون هاست؛ جامعه ای که خود را در طرح امام قرار می دهد و هدفی جز عملی شدن آرمان های امام ندارد و تمام رفتارهای خود را متناسب با اهداف او تنظیم می کند. بر این اساس، اگر از وحدت مصداقی جامعۀ زمینه ساز با جامعۀ مطلوب دینی سخن گفته شد، مقصود چنین جامعه ای است نه جامعۀ دینی موجود. ضرورت جامعۀ زمینه ساز پس از اثبات تأثیرگذار بودن عملکرد مردم در ظهور و تعریف جامعه زمینه ساز، این پرسش رخ می نماید که آیا تشکیل جامعه زمینه ساز یک ضرورت است و آیا مؤمنان موظف به تشکیل چنین جامعه ای هستند؟ پاسخ به این پرسش نیز از این نظر مهم است که در گام نخست گمان می رود که اثبات نقش انسان ها در ظهور لزوماً به معنای ضرورت وجود جامعه زمینه ساز نیست؛ زیرا این احتمال وجود دارد که وجود افراد مؤمنی که مهیای ظهور هستند، اما به صورت پراکنده در دنیا زندگی می کنند و با یکدیگر هیچ گونه ارتباط و انسجامی ندارند، می تواند برای زمینه ظهور کافی باشد. به تعبیر دیگر، از ادلۀ موجود درمی یابیم که فراهم شدن انسان هایی مؤمن که حاضر به هرگونه فداکاری در مسیر اهداف امام مهدی(عج) هستند، مقدمۀ ظهور ایشان است _ البته حکومتی در مقیاس کل جهان که می خواهد همۀ انسان ها را به بهترین شکل مدیریت کند و آن ها را در مسیر هدایت و رشد دستگیری نماید، مستلزم وجود تعداد درخور توجهی از انسان های مؤمن و توانمند است _ این افراد در هنگامۀ ظهور باید در کنار یکدیگر و منسجم و تحت رهبری امام باشند، اما پیش از آغاز حرکت امام ضرورتی وجود ندارد که افراد یادشده در جامعه ای منسجم و به هم پیوسته زندگی کنند و به بیانی دیگر، جامعه ای زمینه ساز تشکیل بدهند. بنابراین چه ضرورتی برای تشکیل جامعۀ زمینه ساز وجود دارد و چرا ما موظف به تشکیل جامعه زمینه سازهستیم؟ ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز به مثابۀ مقدمۀ ظهور یا به مثابۀ تکلیفی دینی به مسئلۀ یادشده از دو منظر می توان نگریست: از یک سو می توان ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز را به لحاظ ارتباطی که با تحقق ظهور دارد بررسی کرد؛ یعنی می توان ادعا کرد که ما موظف به تشکیل جامعۀ زمینه ساز هستیم و تحقق چنین جامعه ای یک ضرورت است؛ زیرا با تحقق آن، حتماً ظهور اتفاق می افتد. بنابراین تشکیل جامعۀ زمینه ساز از آن جا که مقدمۀ ظهور است ضرورت دارد. در نگاهی دیگر، به مسئلۀ ضرورت تلاش برای تشکیل جامعۀ زمینه ساز نگاه مقدمه ای نمی شود، بلکه از این منظر مورد توجه قرار می گیرد که اساساً دین تکالیفی را بر عهده ما نهاده است و موظفیم مسئولیت های دینی را انجام دهیم و انجام این مسئولیت ها خودبه خود به تشکیل جامعه ای که به لحاظ مصداقی همان جامعۀ زمینه ساز است خواهد انجامید، چه با تشکیل چنین جامعه ای ظهور اتفاق بیفتد و چه نیفتد و چه با فقدان آن، ظهور منتفی باشد و چه نباشد. در نگاه نخست، وقتی از ضرورت وجود جامعه سخن می گوییم، ضرورت را از جهت نسبتی که جامعۀ زمینه ساز با ظهور دارد ثابت می کنیم. اما در نگاه دوم، جدا از این که رابطۀ تشکیل جامعۀ زمینه ساز با ظهور چیست، با رویکردی وظیفه گرایانه از ضرورت انجام مسئولیت های دینی سخن می گوییم؛ انجام تکالیفی که _ با توضیحاتی که خواهد آمد _ خود به خود به تحقق جامعه ای می انجامد که به لحاظ مصداقی همان جامعۀ زمینه ساز است. بنابراین اگر میان تحقق جامعۀ زمینه ساز و ظهور هیچ ارتباطی هم نباشد، باز بنابر مسئولیت دینی، تشکیل آن ضرورت خواهد داشت. بررسی این مسئله از منظر دوم این مزیت را دارد که می توانیم بر اساس آن، حتی کسانی که به تأثیرگذاری رفتار مردم در ظهور معتقد نیستند و وجود هرگونه رابطه میان تحقق جامعۀ زمینه ساز و تحقق ظهور را نفی می کنند را نیز با خود همراه کنیم و اثبات کنیم که حتی بر مبنای آن ها نیز تشکیل جامعۀ زمینه ساز، امری ضروری و تکلیفی دینی است و برای تحقق آن باید سیاست گذاری و برنامه ریزی کرد. البته مقصود از این که حتی بر اساس نگاه دوم، تحقق جامعۀ زمینه ساز یک ضرورت است، این نیست که طبق این دیدگاه، جامعه متصف به وصف زمینه ساز می شود، بلکه مقصود این است که حتی بر اساس دیدگاه دوم، تحقق مصداقی از جامعه ضرورت دارد که همان مصداق جامعۀ زمینه ساز بر اساس نگاه اول است. به تعبیر دیگر، در هر دو نگاه اثبات کنندۀ ضرورت تشکیل مصداق واحدی از جامعه هستیم، ولی در نگاه نخست، آن جامعه متصف به وصف زمینه ساز می شود، اما در نگاه دوم چنین جامعه ای متصف به وصف زمینه ساز نمی گردد، گرچه به لحاظ مصداقی آن چه در این نگاه ضرورتش اثبات می شود، هیچ تفاوتی با آن چه از منظر نخست ثابت می گردد ندارد و هر دو اثبات کنندۀ یک مصداق خارجی از جامعه هستند. ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز به عنوان مقدمۀ ظهور اگر بر اساس مباحث پیشین، نقش آفرینی انسان ها در ظهور و مقدمه چینی برای آن با فراهم آمدن افرادی مؤمن و نیز تحقق ظهور با تربیت چنین افرادی ثابت شده باشد، برای اثبات ضرورت جامعۀ زمینه ساز، نیازمند دلیلی مستقل نیستیم؛ زیرا برای تحقق ظهور به افرادی مؤمن نیاز داریم. از منظر دین مؤمن کسی نیست که گوشۀ عزلت اختیار کند و به غاری پناه ببرد، بلکه در نگاه دین، مؤمن نسبت به دیگران مسئولیت هایی دارد؛ او مأمور به ارشاد و دست گیری است؛ مأمور به یارگیری و نیروسازی است؛ مأمور به تکثیر و تولید است و پس از ارشاد و نیروسازی، مأمور به عهده داری، سرکشی، مراقبت و... است. این وظایف و مسئولیت هایی از این دست که در دین برای مؤمنان تعریف شده است به معنای ضرورت تلاش آنان برای تشکیل جمعیتی به هم پیوسته از مؤمنان است که دارای اهداف و دغدغه های مشترک باشند و با یکدیگر روابطی منسجم و تنگاتنگ داشته باشند. به تعبیر دیگر، وجود فردی مؤمن برای تحقق ظهور ضرورت دارد که از دیدگاه دین، مؤمنی مرتبط باشد، نه مؤمنی گوشه گیر که تنها متولد می شود و تنها می میرد. مؤمن مرتبط یعنی مؤمنی که موظف به ارتباط و تأثیرگذاری فرهنگی و همراه کردن عده ای با خود است. بنابراین اگر ضرورت تحقق یک مؤمن زمینه ساز اثبات شود، ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز نیز اثبات می گردد؛ زیرا تعریف دین از مؤمن چنین اقتضایی دارد. به تعبیر دیگر، برای این که ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز را از منابع دینی استنباط کنیم، لزوماً نباید دنبال تعبیری صریح مانند «تشکیل جامعۀ زمینه ساز بر شما واجب است» باشیم، بلکه وقتی اثبات شد که برای تحقق ظهور، حضور مؤمنانی که در تعریف دین، به معنای کسانی است که موظف به ارتباط و تأثیرگذاری و پرورش و... هستند ضروری است، بدین معناست که مؤمن موظف به تشکیل جامعۀ زمینه ساز است و برای تحقق ظهور، وجود چنین جامعه ای ضرورت دارد. مدعای یادشده را می توان با این بیان نیز اثبات کرد که اساساً اگر مبنای ما پذیرش تأثیرگذاری انسان ها در ظهور باشد و فراهم شدن افراد مؤمن را مقدمۀ ظهور بدانیم، تشکیل جامعۀ زمینه ساز نیز ضرورت دارد؛ زیرا تشکیل چنین جامعه ای به فرآیند تربیت افراد مؤمن سرعت می بخشد. بنابراین اگر تربیت افراد مؤمن مقدمۀ ظهور و یک ضرورت است، آن چه مقدمۀ شکل گیری این مقدمه است نیز به حکم عقل ضرورت دارد. ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز به مثابۀ تکلیفی دینی پیش از پرداختن به استدلال مدعای موردنظر، بار دیگر باید توجه کرد که مقصود
ما از ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز به مثابۀ تکلیف دینی این نیست که حتی بنابر
دیدگاهی که معتقد به تأثیر رفتار انسان ها در ظهور نیست تشکیل جامعه با وصف زمینه ساز ضرورت دارد، بلکه مقصود این است که حتی بر اساس دیدگاه یادشده تحقق جامعه ای ضرورت دارد که به لحاظ مصداقی همان جامعه موردنظر معتقدان به نقش داشتن انسان ها در ظهور است. استدلال بر ضرورت تشکیل جامعۀ زمینه ساز به مثابۀ تکلیفی دینی از چند مقدمه تشکیل شده است: 1. بدون تردید در دین تکالیف متعددی وجود دارد. 2. انجام تکالیف دینی هیچ وقت از عهدۀ همه مکلفان برداشته نمی شود. 3. در دین افزون بر تکالیف شخصی، تکالیف اجتماعی نیز وجود دارد و مؤمن نسبت به جامعه ای در آن زندگی می کند، بلکه نسبت به جامعۀ بشری تا اندازه ای که در توان اوست نمی تواند بی تفاوت باشد. 4. بخشی از تکالیف دینی مؤمنان، تکالیفی است که نسبت به امام خود بر عهده دارند؛ تکالیفی همچون معرفت[3]، محبت[4]، اطاعت[5]، تسلیم[6]، احیای امر[7]، همراهی[8]، اقتدا[9]، دشمنی با دشمنان[10]، نصرت و... که از جملۀ این تکالیف، آمادگی برای ظهور آن حضرت است.[11] این آمادگی حتی اگر به ظهور نینجامد، تکلیفی دینی است که بر اساس روایات باید نسبت به آن اهتمام ورزید، بلکه از مجموع روایات اهل بیت: درمی یابیم که جامعۀ مطلوب اسلامی بر محور امام شکل می گیرد و همۀ طرح ها، برنامه ریزی ها و فعالیت ها باید با محوریت امام باشد و همه موظف به قرار گرفتن در طرح او و حرکت در راستای مقاصد او هستند. مؤمن متعهدی که افزون بر وظایف اجتماعی، خود را در برابر امام زمانش مسئول می داند و پس از معرفت و درک اضطرار به او و رسیدن به عشقی عمیق نسبت به آن حضرت، تسلیم او شده و خود را وقف او و آرمان هایش نموده و دغدغه ای جز تحصیل رضا و پرهیز از سخط او ندارد و نیز برای هر اقدام یا پرهیز، رضا و سخط معصوم را معیار قرار می دهد و از سوی دیگر، در پی کسب آمادگی برای حضور اوست و خود را از نظر معرفتی و احساسی و رفتاری مهیای پذیرش امر معصوم کرده است، نمی تواند با وجود چنین حجم بالایی از مسئولیت بی کار بنشیند و تنها نظاره گر وضعیت موجود باشد. او با آن پشتوانۀ معرفتی و احساس عشق عمیقی که به حجت خداوند دارد و حجم بالای مسئولیت هایی که بر دوش خود احساس می کند، از جهاتی گوناگون برای تلاش در مسیر امام زمان(عج) و احیای آرمان های او و آماده ساختن جامعه برای درک حضور معصوم انگیزه مند می شود. از یک جهت، تعلق و دلدادگی مؤمن به معصوم و اهداف او و علاقه مندی او به عملی شدن اهداف معصوم و فراگیر و همگانی شدن آن ها و توجه به این که با وجود جمعی از مؤمنان، اهداف امام دست یافتنی تر است، باعث می شود که مؤمن در لاک خود فرو نرود و گوشۀ عزلت اختیار نکند و به ارشاد و اصلاح دیگران و یارگیری و نیروسازی رو بیاورد و تلاش کند دغدغه هایی را که معصوم نسبت به دست گیری و هدایت افراد جامعه دارد تا حد میسور به انجام رساند. او که امام را تنها برای خودش نمی خواهد و او را از آنِ تمام شیعیان و بلکه برای تمام انسان ها می داند، می کوشد همه را با او آشنا کند و آنان را مهیای آمدنش نماید. از سوی دیگر، وظیفۀ امر به معروف و نهی از منکر، مؤمن را برای اصلاح وضع موجود و تربیت انسان های متعهد بر می انگیزد. وقتی مؤمن، غفلت جامعه از امام خود را مشاهده کرد و بی تفاوتی آنان را نسبت به امام و اهداف او مشاهده نمود، در برابر این منکر بزرگ آرام نمی نشیند و می کوشد مردم را با این وظیفۀ بزرگ فراموش شده آشنا نماید و آن ها رابرای احیای این معروف برانگیزاند. از جهت دیگر، وظایفی همچون تکافل و عهده داری ایتام آل محمد و ارشاد جاهل و امثال آن، به مؤمن برای دست گیری از افراد انگیزه می دهد. انگیزۀ متراکم برآمده از این مسئولیت ها و دغدغه های سر برآورده از آن ها مؤمن را رها نکرده و آرام نمی گذارد و او را برای تغییر وضع موجود جامعه و زدودن غفلت مردم و تربیت انسان هایی در تراز اهداف معصوم و نیروهایی همسو با دغدغه های امام و هماهنگ با خواست او برمی انگیزاند. روشن است که تلاش های فردفرد مؤمنان در این مسیر، به میزان همت و جدیتشان آرام آرام جواب خواهد داد و حاصل آن، شکل گیری جمعیتی از مؤمنان با هدف واحد و دغدغه های مشترک است که جریان سازندگی و نیروسازی شان پیوسته استمرار دارد و هر روز رویشی جدید را تجربه خواهد کرد و چتر دایرۀ اجتماع خود را مدام خواهد گسترانید و جامعه ای مؤمنانه تشکیل خواهد داد. البته مقصود از تشکیل جامعۀ زمینه ساز، لزوماً تشکیل جامعه ای بر اساس تعریف علم جامعه شناسی که در سرزمین خاصی استقرار یافته و قدرت سیاسی را به دست گرفته باشد نیست. گرچه ممکن است این تلاش ها به چنین سرانجامی نیز بینجامد، اما دست کم نتیجۀ تلاش مؤمنان، شکل گیری گروهی از افراد مؤمن با هدف مشترک و دغدغه هایی همسو است که برای رسیدن به هدف خود طرح و برنامه ای دارند. این گروه به لحاظ برخورداری از هدف مشترک و وجود انسجام و به هم پیوستگی و داشتن طرح و برنامۀ منسجم و انگیزۀ قوی برای پی گیری آرمان های جمعی و پرهیز از تشتّت و خود رأیی و خودسری، تشکیل دهندۀ یک جامعه هستند و اگرچه بر اساس تعاریف متداول از آن ها با عنوان یک جامعه یاد نشود، اما از تمام ویژگی های یک جامعه منسجم برخوردارند. بر اساس آن چه گذشت، روشن شد که حتی اگر معتقد به تأثیر تلاش های مؤمنان در تحقق ظهور هم نباشیم و رابطۀ زیست مؤمنانه با تقدیم و تأخیر ظهور را رابطه ای خنثی بدانیم، باز هم تلاش های مؤمنان در مسیر عمل به تکالیفی که نسبت به امام زمان(عج) خود و نیز جامعه بر عهده دارند، به طور طبیعی به تشکیل جامعۀ زمینه ساز _ بر اساس دیدگاه نخست _ خواهد انجامید و بلکه با تعریفی که از مسئولیت های یک مؤمن در دین، همچون ارتباط با دیگر مؤمنان، تأثیرگذاری، پرورش، عهده داری، تکافل و امثال آن وجود دارد، مؤمنان موظف به تشکیل چنین جامعه ای هستند و چنان که پیش از این گذشت، مأمور بودن مؤمنان به برقراری روابط اجتماعی با سایر مؤمنان، خود به معنای تکلیف به تشکیل جامعه ای مؤمنانه است؛ جامعه ای که به لحاظ مصداقی، همان جامعۀ زمینه ساز بر اساس دیدگاه نخست است؛ یعنی دیدگاهی که معتقد به تأثیرگذاری رفتار انسان ها در ظهور است. جامعۀ زمینه ساز؛ جامعۀ دینی یا فرا دینی پرسش دیگری که در این جا طرح می شود این است که اگر تفسیر ما از جامعۀ زمینه ساز، جامعه ای است که ظرفیت تحمل حاکمیت معصوم را دارد و بر اساس روایات، این ظرفیت با التزام جامعه به باورها، اخلاقیات و رفتارهای دینی قابل دست یابی است، آیا از جامعۀ زمینه ساز منحصراً در حوزۀ عالم تشیع و یا نهایتاً دنیای اسلام می توان سخن گفت یا این که این مسئله حتی در جوامع غیراسلامی نیز قابل طرح است؟ به تعبیر دیگر، آیا اگر جامعه ای بخواهد زمینه ساز ظهور باشد، لزوماً باید شیعه باشد و یا حداکثر اسلامی باشد، یا این که حتی جوامع غیراسلامی نیز می توانند زمینه ساز ظهور باشند؟ برای پاسخ به پرسش یادشده باید به این نکته توجه کرد که رابطۀ میان ظرفیت برای تحمل حاکمیت معصوم و مسئولیت های دینی که پیش از این از آن سخن رفت رابطه ای قراردادی نیست، بلکه پیوندی واقعی و تکوینی است، به این معنا که التزام به دین با تمام ابعاد و جوانب آن حقیقتاً به تکامل و رشد آدمی می انجامد و این رشد موجب تحقق ظرفیت همراهی با معصوم می شود. به تعبیر دیگر، آن چه در دین وجود دارد اعم از آن چه در نظام اعتقادی و نظام اخلاقی و نظام رفتاری اسلام وجود دارد، هر کدام به منزلۀ پله هایی هستند که آراسته شدن و عمل کردن به آن ها نفس آدمی را به میزان وزن آن عقیده یا اخلاق یا رفتار ترقی می بخشد و حاصل این ترقی، یافتن ظرفیت تحمل و همراهی با معصوم است و شاید شکل گیری ظرفیت تحمل معصوم، به این دلیل ریشه در التزام به آموزه های دینی دارد که اساساً امام مهدی(عج) احیاگر شریعت به معنای واقعی آن هستند و مهم ترین رسالت و بلکه تمام رسالت آن حضرت، احیا و اجرای اسلام واقعی با تمام ابعاد و جوانب آن اعم از ابعاد فردی تا ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، تربیتی و... است. بنابراین کسانی که از باور، اخلاق و سلوک دینی برخوردارند و دغدغۀ دین دارند و دل بستۀ آن هستند، برای پذیرش امامی که احیاگر دین است مهیا خواهند بود و در مسیر حاکمیت او و بسط ید و نفوذ امرش با تمام وجود جان فشانی خواهند کرد؛ زیرا امام را مظهر همۀ اهداف و آرمان های خود می بینند. به تعبیر دیگر، همراهی و هم دلی واقعی، همیشه ریشه در اهداف و دغدغه های مشترک دارد. آدمی زمانی کسی را در حرکت همراهی می کند که با او در هدف مشترک باشد و هر دو یک غایت را اراده کرده باشند. بدون وجود هدف مشترک مسیرها بالأخره از هم جدا خواهد شد. بنابراین کسانی ظرفیت تحمل حکومت معصوم را خواهند داشت و او را در رسیدن به اهدافش یاری خواهند کرد که با امام در اهداف و دغدغه ها مشترک باشند و آن چه برای امام مهم است، برای آنان نیز مهم باشد. بنابراین به طور طبیعی کسی که دین دار و دین مدار است، با امامی که دغدغۀ دین و احیای آن را دارد، همسو و همنوا خواهد شد. از توضیحات پیش گفته، شاید بتوان چنین نتیجه گرفت که اگر جوامع غیراسلامی به سمت احیای ارزش های دینی مانند ارزش هایی چون عدالت خواهی، ظلم ستیزی، نوع دوستی، مسئولیت پذیری، قانون پذیری، احترام به حقوق دیگران، وقت شناسی، وظیفه شناسی و... حرکت کنند، در واقع متخلق به احکام اسلامی هستند و گرچه به لحاظ عقیدتی به آن ها نمی توان مسلمان گفت، اما آن ها را می توان مؤدب به پاره ای از آداب اسلامی و متخلق به بخشی از اخلاق اسلامی خواند. بنابراین با همان تحلیل پیش گفته که اشتراک در اهداف و دغدغه ها به همراهی و همسویی منجر می شود. اگر در جوامع غیراسلامی چنین ارزش هایی وجود داشته باشد و مردم نسبت به رعایت آن ها اهتمام بورزند _ که یقیناً وجود دارد و چه بسا در برخی از جوامع غیرمسلمان در قیاس با بسیاری از جوامع اسلامی چنین ارزش هایی زنده تر باشند و اهتمام آنان به بسیاری ارزش های انسانی که همان ارزش های دینی هستند، بیش تر از اهتمام بسیاری از مسلمانان باشد _ به همان نسبت ظرفیت تحمل حاکمیت معصوم که در واقع حاکمیت همان ارزش هاست در آن ها وجود خواهد داشت. از این رو، اگر از جامعۀ زمینه ساز سخن می گوییم، این مسئله را نباید در حوزۀ دنیای اسلام و یا عالم تشیع محصور کنیم، بلکه به نظر می رسد سطحی از جامعۀ زمینه ساز، یعنی جامعه ای که ظرفیت حاکمیت معصوم را دارد و او را در اهداف و آرمان هایش یاری می کند و اسباب بسط ید او را فراهم می نماید، در بین غیرمسلمانان نیز قابل طرح است، البته با این تفاوت که جامعه شیعی با توجه به حضور امام و محوریت او، مسیر زمینه سازی را طی می کند و به تعبیر دیگر، زمینه سازی اش امری قصدی و ارادی است. اما در جوامع دیگر این توجه وجود ندارد و به صورت ناخواسته و ناخودآگاه زمینه ها برای تحقق حاکمیت معصوم و بسط ید او فراهم می شود و شاید روایاتی که از پیوستن غیرمسلمانان به امام مهدی(عج) سخن می گوید، به دلیل وجود قابلیت هایی است که پیش از ظهور در آنان وجود داشته و زمینه را برای لبیک گفتن به ندای امام و پیوستن به آن حضرت مهیا کرده بوده است. برای مثال، از امام صادق(ع) چنین روایت شده است: إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ(ع) خَرَجَ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ مَنْ کَانَ یَرَى أَنَّهُ مِنْ أَهْلِهِ وَ دَخَلَ فِیهِ شِبْهُ عَبَدَه الشَّمْسِ وَ الْقَمَر. (نعمانی، 1422: 332) نتیجه جامعۀ زمینه ساز، جامعه ای است که ظرفیت تحمل حاکمیت معصوم را دارد و اسباب بسط ید او و نفوذ امرش را مهیا کرده است، به گونه ای که از ناحیۀ او نه تنها هیچ تهدیدی برای معصوم وجود ندارد، بلکه همسو و همنوا با امام برای تحقق آرمان های امام مهیاست. تحقق چنین جامعه ای در دنیای اسلام با التزام به آموزه های اسلام حقیقتی دست یافتنی است. البته این سطح عالی زمینه سازی امری قصدی و ارادی است و جامعه با التفات به این که رفتار او در ظهور امام تأثیرگذار است و با توجه به این که التزام او به دین موجب تعجیل در ظهور می شود، ظهور امام را هدف خود قرار می دهد و آگاهانه می کوشد به مسئولیت های دینی خود که موجبات شکل گیری ظرفیت تحمل حاکمیت معصوم و در نتیجه تحقق ظهور است عمل نماید. در این سطح عالی از زمینه سازی، همۀ فعالیت ها حول محور امام و ایجاد آمادگی برای ظهور او انجام می پذیرد و مؤمن هر حرکت و سکون خود را به نیت نزدیک تر شدن ظهور انجام می دهد. با هدف قرار گرفتن آمادگی برای ظهور، افزون بر این که انگیزۀ مومنان برای زیست مؤمنانه مضاعف می شود، برنامه ریزی و اولویت بندی تکالیف دینی شکل دیگری پیدا می کند و نیز در مقام تزاحم وظایف دینی و ترجیح یک وظیفه بر وظیفۀ دیگر معیارها متفاوت می شوند. زمینه سازی سطح دیگری نیز دارد؛ در این سطح که نازل ترین سطوح زمینه سازی است نیز جامعه تا حدودی مهیای پذیرش ارزش هایی است که امام مهدی(عج) احیاکنندۀ آن است و افراد جامعه مهیای همراهی با امام در تحقق آرمان های الهی و انسانی هستند. این سطح از زمینه سازی که با التزام به ارزش های انسانی _ که همان ارزش های اسلامی اند _ شکل می گیرد، غیرارادی و ناآگاهانه است؛ اما از آن جا که از یک سو حرکتی مثبت و متعالی است و از سوی دیگر، در مسیر شکل گیری ظرفیت تحمل حاکمیت معصوم و بسط ید اوست، می توان به آن زمینه سازی گفت و چنین جامعه ای را جامعۀ زمینه ساز خواند. البته شکل گیری ظرفیت تحمل معصوم، مسیر دیگری نیز دارد. آن مسیر، فرو رفتن جوامع در فساد و تباهی و در نتیجه سرخوردگی و ناامیدی از اصلاح های زمینی و در نهایت از سر ناچاری و به اضطرار چشم دوختن به آسمان است. اما این آمادگی از آن جا که برآمده از حرکتی رو به رشد و متعالی نیست، آن را نمی توان حرکتی زمینه سازانه خواند. پی نوشت ها: [1]. «زمینه سازی ظهور؛ چیستی و چگونگی»، فصل نامه علمی _ پژوهشی مشرق موعود، ش19. [2]. یخرج ناس من المشرق فیوطّئون للمهدی سلطانه. (ابن ماجه، بی تا: ج2، 1368) [3]. قَالَ رَسُولُ اللهِ6:«مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَهُ مَاتَ مِیتَه جَاهِلِیَّه». (کلینی، 1363: ج1، 377) [4]. عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ7 قَالَ: قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ 7: «دَخَلَ أَبُوعَبْدِاللهِ الْجَدَلِیُّ عَلَى أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ، فَقَالَ7: یَا أَبَاعَبْدِالله!ِ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِقَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: (مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَه فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ * وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَه فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ)؟ قَالَ: بَلَى یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ، جُعِلْتُ فِدَاکَ! فَقَالَ: الْحَسَنَه مَعْرِفَه الْوَلَایَه وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ السَّیِّئَه إِنْکَارُ الْوَلَایَه وَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ، ثُمَّ قَرَأَ عَلَیْهِ هَذِهِ الْآیَه.» (همو: ج1، 185) [5]. عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ7 قَالَ: «ذِرْوَه الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ _ وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَشْیَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمَنِ تَبَارَک وَ تَعَالَى الطَّاعَه لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ، ثُمَّ قَالَ: (إِنَّ اللهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَقُولُ: مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً).» (همو: ج1، 185 - 186) [6]. «وَ اللهِ یَا أَبَا خَالِدٍ لَا یُحِبُّنَا عَبْدٌ وَ یَتَوَلَّانَا حَتَّى یُطَهِّرَ اللهُ قَلْبَهُ وَ لَا یُطَهِّرُ اللهُ قَلْبَ عَبْدٍ حَتَّى یُسَلِّمَ لَنَا وَ یَکُونَ سِلْماً لَنَا فَإِذَا کَانَ سِلْماً لَنَا سَلَّمَهُ اللهُ مِنْ شَدِیدِ الْحِسَابِ وَ آمَنَهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَه الْأَکْبَر.» (همو: ج1، 195) [7]. عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ الْوَاسِطِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ7: أَصْلَحَکَ اللهُ وَ اللهِ لَقَدْ تَرَکْنَا أَسْوَاقَنَا انْتِظَاراً لِهَذَا الْأَمْرِ حَتَّى أَوْشَکَ الرَّجُلُ مِنَّا یَسْأَلُ فِی یَدَیْهِ فَقَالَ: «یَا عَبْدَ الْحَمِیدِ! أَ تَرَى مَنْ حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَى اللهِ لَا یَجْعَلُ اللهُ لَهُ مَخْرَجاً، بَلَى وَ اللهِ لَیَجْعَلَنَّ اللهُ لَهُ مَخْرَجاً رَحِمَ اللهُ عَبْداً حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْنَا رَحِمَ اللهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا.» (برقی، 1370: ج1، 17) [8]. عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَه الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ 7 عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ: (اتَّقُوا اللهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ)، قَالَ: «إِیَّانَا عَنَى.» (کلینی، 1363: ج1، 208) [9]. عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ7 قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللهِ6: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَحْیَا حَیَاه تُشْبِهُ حَیَاه الْأَنْبِیَاءِ وَ یَمُوتَ مِیتَه تُشْبِهُ مِیتَه الشُّهَدَاءِ وَ یَسْکُنَ الْجِنَانَ الَّتِی غَرَسَهَا الرَّحْمَنُ فَلْیَتَوَلَّ عَلِیّاً وَ لْیُوَالِ وَلِیَّهُ وَ لْیَقْتَدِ بِالْأَئِمَّه مِنْ بَعْدِهِ، فَإِنَّهُمْ عِتْرَتِی خُلِقُوا مِنْ طِینَتِی، اللَّهُمَّ ارْزُقْهُمْ فَهْمِی وَ عِلْمِی وَ وَیْلٌ لِلْمُخَالِفِینَ لَهُمْ مِنْ أُمَّتِی، اللَّهُمَّ لَا تُنِلْهُمْ شَفَاعَتِی.» (همو: ج1، 208) [10]. عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ7 یَقُولُ: «قَالَ رَسُولُ اللهِ6: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَحْیَا حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مِیتَتِی وَ یَدْخُلَ جَنَّه عَدْنٍ الَّتِی غَرَسَهَا اللهُ رَبِّی بِیَدِهِ، فَلْیَتَوَلَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ وَ لْیَتَوَلَّ وَلِیَّهُ، وَ لْیُعَادِ عَدُوَّهُ.» (همو: ج1، 209) [11]. قَالَ أَبُوعَبْدِاللهِ7: «لَیُعِدَّنَّ أَحَدُکُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً فَإِنَّ اللهَ تَعَالَى إِذَا عَلِمَ ذَلِکَ مِنْ نِیَّتِهِ رَجَوْتُ لِأَنْ یُنْسِئَ فِی عُمُرِهِ حَتَّى یُدْرِکَهُ فَیَکُونَ مِنْ أَعْوَانِهِ وَ أَنْصَارِه.» (نعمانی، 1422: 335) منابع برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1370ق. 2. قزوینی، ابن ماجه، سنن ابن ماجه، بیروت، دارالفکر، بی تا. 3. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، 1363ش. 4. نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبه، قم، انوار الهدی، چاپ اول، 1422ق. منبع: فصلنامه مشرق موعود – شماره 20 انتهای متن/
94/03/13 - 11:50
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 175]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها