محبوبترینها
مزایای آستر مدول الیاف سرامیکی یا زد بلوک
سررسید تبلیغاتی 1404 چگونه می‌تواند برندینگ کسب‌وکارتان را تقویت کند؟
چگونه با ثبت آگهی رایگان در سایت های نیازمندیها، کسب و کارتان را به دیگران معرفی کنید؟
بهترین لوله برای لوله کشی آب ساختمان
دانلود آهنگ های برتر ایرانی و خارجی 2024
ماندگاری بیشتر محصولات باغ شما با این روش ساده!
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
بارش‌های سیل‌آسا در راه است! آیا خانه شما آماده است؟
قیمت انواع دستگاه تصفیه آب خانگی در ایران
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1854149005
حيا، مراقبتي از درون
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
حيا، مراقبتي از درون نويسنده:زهرا نساجي اهميت حيا حيا، صفتي پسنديده است که خداوند زمينه آن را در نهاد آدمي قرار داده تا با شکوفايي آن از آلودگي هاي نفساني برهد وبه مراتب قرب حق نائل گردد. «حيا» داراي آثار ارزشمند اجتماعي، فرهنگي واعتقادي است که به تقويت روابط اجتماعي، خانوادگي ودر نهايت، بندگي خدا منجر مي شود.حضرت علي (ع) حيا را کليد هر خوبي مي داند که چون ميوه اي بر درخت عقل به بار مي نشيند و با انفکاک بين فعل خوب و بد، سرشت آدمي را به خصال نيک مي آرايد. انسان با حيا، توان کنترل نفس خود در برابر وسوسه ها وخواهش هاي شيطاني را دارد وبا تمسک به خصلت حيا، رفتار مثبت را تقويت و منهيات را ترک مي کند. بزرگان علم اخلاق، حيا را خصلتي اخلاقي مي دانند که توان انسان را در انجام دادن عمل نيک ويا ترک کار ناپسند بر مي انگيزد. به عنوان مثال، اگر انسان با کسي پيمان بست وبه هر دليل موفق به انجامش نشد ويا اگر عيب فردي را فاش کرد، از کار خود شرمگين مي شود. با اين وصف، حوزه عملکرد حيا صرفاً ترک گناه ومعصيت نيست، بلکه همه عامل بازدارنده است وهم وادار کننده. در روايات معصومان (ع) اين دو قلمرو مورد توجه قرار گرفته است. امام صادق (ع) فرمود: «اگر(حيا نباشد) هيچ کار زيبايي انجام نمي شود و هيچ کار زشتي ترک نمي شود».(1) به عبارتي ساده تر، حيا صفتي است که مي تواند در تمام زمينه هاي زندگي، نقطه اتکا و محور کارها باشد . با وجود اين صفت، هيچ کار واجب ويا طاعتي تعطيل نمي شود. وهيچ فعل حرام ومعصيتي صورت نمي گيرد، وهمان گونه که کارخلاف ادب وعرف را شرم آور مي شمرد. امام علي (ع) درباره اين ملاک فرموده است: «مؤمن هرگاه عملي برخلاف ايمانش از او سر زند، شرم مي کند».(2) معنا ومفهوم حيا درفارسي، لغت شرم و آزرم را مترداف حيا گفته اند ودراصطلاح، حيا دگرگوني حال و انکساري است که به جهت ترس از آنچه عيب شمرده ونکوهش مي شود، حصال مي گردد.(3) گاهي حيا را دو بخش مي دانند: حياي نفساني که دروجود همه انسان ها قرار دارد، وحياي ايماني که از ايمان فرد به خداوند متعال وخوف از او سرچشمه مي گيرد وسبب انجام دادن کارهاي نيک وترک اعمال ناصواب مي گردد. به معناي ديگر، حيا محصور شدن نفس ودرماندگي اش از ارتکاب حرام هاي شرعي، عقلي وعرفي به جهت ترس از سرزنش مردم است.(4) بعضي علت حيا را ترس از نکوهش مردم نمي دانند، بلکه به خاطر زشتي عمل دانسته اند واين نکته مهمي است؛ از جمله درکتاب مفردات الفاظ القرآن الکريم آمده است : حيا؛ يعني انقباض نفس از کارهاي قبيح وترک کردن آنها به جهت زشتي عمل. در فرمايش حضرت علي (ع) به اين معنا اشاره شده است: «الحياء يصد عن فعل القبيح؛ حيا آدمي را از کار بد باز مي دارد»(5). البته اين کارکرد حيا، چه با ريشه ترس باشد وچه براثر شناخت باطن عمل قبيح باشد، به آگاهي فرد از قدرت خداوند وحضور او در صحنه حيات و زندگي برمي گردد. علامه مجلسي با اين ديد به مسئله حيا مي نگرد ومي گويد: عقل شخص با حيا، به نيک بودن حسنات و زشت بودن سيئات حکم مي کند وياد آور مي شود که پروردگار جليل درهمه احوال از او مطلع است وبه همين جهت او را مي پرستد ومعصيت وي را ترک مي کند. بنابراين اگر حياي انسان، با خوف از پروردگار قرين مي گردد و وي از فوت عملي شايسته ويا اقدام به کاري نادرست نزد پروردگار دارد، نه اينکه فقط ازعقاب الهي بترسد ونگران شود. (6) لغت شناسان وعلماي صاحب نظر دراين زمينه، ترس از سرزنش مردم را ناظر به اين مسئله مي دانند ودرتکميل مطلب، خوف از ذات الهي را همين مورد مي دانند و بر آن تأکيد مي ورزند. مراتب حيا براي حيا، درجات ومراتبي ذکر شده؛ از جمله در حديثي از پيامبر آمده است که حيا پنج درجه دارد: 1. پايين ترين مرتبه حيا، که مربوط به عوام الناس است ومانع گناه مي گردد. 2. حياي تقصير، به اين معنا که شخص شرم مي کند مرتکب عملي گردد که مقصر واقع شود. 3. حياي کرامت، که بزرگواري وعزت حق، از ارتکاب خلاف جلوگيري مي کند. 4. حياي محبت، که ناشي ازتابش شعاع محبت الهي بر قلب انسان است واجازه مخالفت با حق را نمي دهد. 5. حياي هيبت که علت آن خشيت از خالق جهان است.(7) از زوايه اي ديگر، حيا را داراي سه مرحله دانسته اند: حيا از خود، و آن دوري از زشتي به سبب ترس از عذاب است. ديگري حيا ازمردم به معناي ترک کارهاي ناپسند به جهت هراس از سرزنش آنهاست که حيا دراين گستره، بيشترين تأثير گذاري را دارد.سومين مرحله حيا، حيا از خداوند است؛ يعني پرهيز از بدي ها وخلاف ها، به دليل اعتقاد به وجود پروردگار عالم که اين نوع، ارزشمندترين شکل حيا در زندگي است. درمراحل فوق، عامل بازدارنده انسان از گناه، نظارت و آگاهي خود، مردم وخداوند مي باشد؛ بدين معنا که وقتي فردي نظارت ناظري را درک کند، حياي او برانگيخته مي شود وعدم اين توانايي لغزش، رسوايي وارتکاب جرم را به همراه دارد. درک حضور ناظران، به درجه رشد انسان ها بر مي گردد. ممکن است فردي در انظار عموم از انجام گناه ويا اشتباهي حيا ورزد، اما درخلوتگاه خويش از نظارت پروردگار غافل شده، تن به خلاف وگناه دهد. اينجاست که به نقش مهم «تقوا» پي مي بريم وهر انساني که تقوايش بيشتر گردد، حياي او زيادتر خواهد شد: «فاتقوالله الذي انتم بعينه؛(8) تقواي خدايي را داشته باشيد که در ديد او هستيد». قرار داشتن در دايره نظارت، شرم برانگيزاست وآدمي به تقواي الهي دعوت شده، تا به حيا برسد. نکته درخور توجه اينکه اين نظارت ها در طول يکديگرند، نه درعرض هم، و چنانچه انسان به حيا از پروردگار دست يابد، به مراحل پايين حيا نيز مي رسد. دراحاديث آمده است: هرکاري را که در حضور ديگران از ارتکاب آن شرم داري، مبادا درخلوت انجام دهي. اگر انسان به همان اندازه که از ديگران وحضور مردم خجالت مي کشد، از خداي عالم خجالت مي کشيد، هرگز مرتکب گناه نمي شد. امام حسن(ع) درحضور جمعي نشسته و مشغول غذا خوردن بود. کمي آن طرف تر حيواني ايستاده بود ونگاه مي کرد. حضرت که متوجه نگاه حيوان شده بود، هر لقمه اي که مي خورد، مثل آن را به حيوان مي داد.حاضران اجازه خواستند آن حيوان را دور کنند. امام فرمود: «رهايش کنيد. حقيقتاً از خداوند متعال شرم مي کنم که جانداري به چهره من درحال غذا خوردن نگاه کند وچيزي به او ندهم».(9) دراينجا حضرت از حيوان ويا مردم حاضر شرم نمي کند، بلکه شرم از خدا دارد. افزون بر موارد ياد شده حيا بنابر شخصيت وکرامت نفس انسان ها، داراي مراتبي است ودرجه حياي افراد براين اساس با هم متفاوت مي باشد؛ مثلاً حيا در پيامبران و اولياي الهي به دليل درجه ي ايمان آنان، نسبت به مردم عادي بسيار بيشتر است.روزي عايشه به رسول خدا (ص) گفت: با توجه به مقامي که داريد، چه نيازي به اين همه عبادت داريد؟! رسول خدا (ص) فرمود: «اي عايشه! برادران من از پيامبران اولوالعزم، بر سختي هاي شديدتر از اين صبر کردند وبر آن حال از دنيا رفتند وبرخدا وارد شدند. خداوند نيز ورودشان راگرامي داشت و پاداش آنان را سنگين ساخت ومن شرم دارم که زندگي مرفهي داشته باشم ومقامي کمتر از آنان يابم.»(10) دراينجا صحبت ازگناه نيست، بلکه سخن از پايين بودن درجه ي اخروي است که رسول خدا(ص) آن را قبيح مي شمرد و از آن شرم دارد. گسترده ترين ناظران نظارت ناظران، حيا را در انسان برمي انگيزد وهرچه درجه شناخت از آنها وسيع تر و عميق تر باشد، شرم وحيا نيز گسترده تر خواهد شد. ملموس ترين نظارت، «نظارت مردم» است . زندگي در صحنه اجتماع و مراوده با ديگران و دغدغه ي آبرو، موجب شرم مي شود. وانسان مي کوشد با رعايت حيا، از نگاه ونظر آنان به سلامت عبور کند. حيا ازخود وپرهيز از خويشتن که گاه تحت عنوان «وجدان اخلاقي» و يا «نفس لوامه» خوانده مي شود. عاملي ارزشمند وبرخاسته از ايمان فرد است. حضرت علي (ع) فرمود: «حياء الرجل من نفسه ثمره الايمان)(11)؛ حياي انسان از خودش، ثمره ايمان اوست.» علاوه بر اين دو ناظر که حضورشان ملموس و عيني است، ناظراني ديگر هم در اين زمينه دخالت دارند که اگر چه به ظاهر قابل احساس نيستند، اما جزءمهم ترين وتأثير گذارترين عوامل بروز حيا هستند. پيشوايان دين حجت هال الهي از جنس بشرند، اما آگاهي آنان برخلاف مردم عادي، متوقف بر حيات دنيايي نبود، شعاع نظارتي آنان بصري نيست ودر هر مکان و زمان، ناظر انسان ها هستند. اگر با تقويت ايمان، اين باور به بار نشيند، حضور ائمه معصوم درک مي شود و ويژگي حيا در جان افراد زنده مي گردد. در قرآن کريم آمده است: (وقل اعملوا فسيري الله عملکم و رسوله والمؤمنون)(12)؛ «وبگو: عمل کنيد که خداوند و پيامبرش و مؤمنان اعمال شما را خواهند ديد». در تفسيراين آيه که از نظارت خداوند وپيامبر (ص) سخن گفته شده، امام صادق(ع) فرمود: «مراد از اهل ايمان،ما (امامان ) هستيم.»(13) امام صادق (ع) فرمود: «هر بامداد کارهاي بندگان از نيک و بد، به رؤيت رسول خدا (ص) مي رسد . بنابراين به هوش باشيد هر کي از شما بايد شرم کند که کار زشت بر پيامبر عرضه کند.» (14) فرشتگان دسته ديگر از ناظران بررفتار انسان ها، فرشتگان الهي اند وآنچه را که انجام داده مي شود، ثبت مي کنند. قرآن کريم مي فرمايد: «قطعاً برشما نگهباناني گماشته اند؛ (فرشتگان) بزرگواراني که نويسنده(اعمال شما) هستند. آنچه را انجام مي دهيد، مي دانند».(15) اگر جايگاه اين مخلوقات ونقش آنان براي افراد تبيين و پذيرفته شود، تأثير بسياري در بازدارندگي انسان از اعمال ناپسند وبه وجود آمدن شرم خواهد داشت. البته خداوند خود بر اعمال بندگانش گواه است، اما ثبت آن به وسيله فرشتگان از اين روست که بنده به خود آيد وحيا کند وگناهي مرتکب نشود که فرشتگان آن را بنويسند. امام صادق(ع) درشرح اين مطلب مي فرمايد: «چه بسا بنده اي قصد معصيت مي کند، ولي يادآور مقام وجايگاه فرشتگان مي شود ودرنتيجه مراعات مي کند و از گناه دست مي کشد ومي گويد: « پروردگارم مرا مي بيند وفرشتگان نگهبان من شاهدند.»(16) بنابراين فلسفه وجودي فرشتگان، بيداري خصلت حيا درانسان وتصحيح و تنظيم رفتار او بر اساس ملاک ومعيار مکتب اسلام و تبعيت از روش زندگي اسوه هاي ديني است. ابراهيم کرخي نقل مي کند که امام صادق (ع) به شخص بيهوده کاري از مردم مدينه فرمود: «بدان که همراه تو فرشته اي گرامي است که بر تو گماشته شده تا آنچه را انجام مي دهي، ثبت کند وبر سري از مردم پنهان مي داري، آگاه است؛ پس شرم کن».(17) نظارت الهي عالي ترين و فراگيرترين نظارت درايجاد شرم از گناه، نظارت خداوند متعال است. عالم محضر خداست وهيچ زمان ومکاني از ديد او مخفي نيست. «او با شماست، هرجا که باشيد وخداوند به آنچه انجام مي دهيد، بيناست».(18) اين حقيقت، شاهد هميشگي ومراقبت واقعي انسان است واز اعمال آشکار و پنهانش با خبر است . حضرت علي (ع) دراين باره فرموده است: «برترين حيا، حياي تو از خداوند است. » (19) قلمرو نظارت پروردگار که خيبر و بصير است، فراتر از عمل است ونيت وانگيزه آن را نيز دربر مي گيرد. بنابراين اقرار به حضور ونظارتش، مقدمه اي براي شرم از اوست، اما براي پرهيز از گناه وخطا، بايد اين واقعيت - حضور خدا - درک شود. اين بالاترين صفتي است که پيشوايان دين ومؤمين بدان آراسته شده اند؛ آن گونه که امام صادق (ع) فرمود: «علمت ان الله مطلع علي فاستحييت؛ دانستم که خداوند بر من مطلع است؛ پس حيا کردم». وجود طيف گسترده اي از نظارت ها کمک مي کند تا انسان درعرصه زندگي، تحت تأثير وشناخت يک يا چند عامل به لباس حيا ملبس گردد؛ گرچه هيچ نظارتي به اندازه ي تأثير واحاطه خداوند نيست. پي نوشت ها : 1- بحارالانوار، علامه مجلسي، ج3، ص81. 2- غررالحکم ودررالکلم، ح 3463. 3- مجمع البحرين، طريحي،ج1، ص482. 4-جامع السعادات، ملامحمد نراقي، ج3، ص46. 5- غررالحکم و دررالکلم، ج1393. 6- پژوهشي درفرهنگ حيا، عباس پسنديده، چ6، ص29و30. 7-مصباح الشريعه، ص403. 8- بحار الانوار، ج5، ص326. 9- مستدرک الوسائل، ميرزا حسين نوري، ج8، ص295. 10-بحارالانوار، ج73، ص209. 11-غررالحکم و دررالکلم، ج4944. 12- توبه/105. 13-کافي، کليني، ج1، ص219. 14- بحارالانوار، ج17، ص149. 15- انفطار/10-12. 16-بحارالانوار،ج5، ص323. 17-همان، ج71، ص184. 18-حديد/4. 19-غررالحکم ودررالکلم، ح3112. منبع:نشريه فرهنگ کوثر، شماره83. ae
#دین و اندیشه#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 342]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها