تبلیغات
تبلیغات متنی
محبوبترینها
ساقدوش کیست ؟ | وظیفه ساقدوش در مراسم عقد و عروسی چیست ؟
قایقسواری تالاب انزلی؛ تجربهای متفاوت با چاشنی تخفیف
چگونه ویزای توریستی فرانسه را بگیریم؟
معرفی و فروش بوته گرافیتی ریخته گری
بهترین بروکر برای معاملات فارکس در سال 2024
تجربه رانندگی با لندکروز در جزیره قشم؛ لوکسترین انتخاب
اکسپرتاپ: 10 شغل پردرآمد برای مهاجران کاری در کانادا
بهترین سایتهای خرید تیک آبی رسمی اینستاگرام در ایران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1815371660
پیشینه تئاتر ایران در ادبیات فارسی
واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: پیشینه تئاتر ایران در ادبیات فارسی
عطار، "پرده بازى" ، "خیال بازى" و "بازى خیال" را تقریبا به یک معنى به کار مى بَرَد و این معنا ظاهرا برابر است با آن چه در زبان عربى به آن "خیالُ الظّل" مى گفته اند. از این بیت خاقانى (دیوان، برگ 227)در پرده دل آمد دامن کشان خیالش *** جان شد خیال بازى در پرده وصالشروشن مى شود که "پرده بازى" و "خیال بازى" یک چیز بوده است. عطار خود "بازىِ خیال" را به گونه اى تصویر مى کند که امرى است که در نظر جلوه مى کند و سپس محو مى شود (مختارنامه، برگ 119 دیوان، برگ 295)چندان که به سرِّ کار در مى نگرم *** مانندِ خیال بازى ام مى آید.ور ز رخش لحظه اى نقاب برافتد *** هر دو جهان بازىِ خیال نمایدو نشان مى دهد که کسانى که "پرده بازى" مى کرده اند، در پرده نهان مى شده اند و سپس به گونه اى دیگر آشکار مى شده اند (مختارنامه، برگ 227 دیوان، برگ 412)چون از پسِ پرده سر بدادى ما را *** در پرده نشین و پرده بازى مى کنرفتم به زیر پرده و بیرون نیامدم *** تا صیدِ پرده بازى گردون نیامدمو این پرده بازان خود مردمى چالاک بوده اند و داراى مراتب و درجات (دیوان، برگ 337)هر جا که شگرفْ پرده بازى ست *** در پرده زلفِ توست، جانباز"پرده بازى" در جایگاهِ معینی انجام مى گرفته است که آن را "خیال خانه" مى نامیده اند (مختارنامه، برگ 117)دو کوْن خیال خانه اى بیش نبود *** وندیشه ما بهانه اى بیش نبودپیشینه این بازى و جزییات آن را برخی از پژوهندگان در سده های هفتم و هشتم جست و جو کرده اند. احمد تیمورپاشا (1288ـ 1328 ق) پژوهشگر مصرى، نمونه اى از "بازى خیال" یا به تعبیر عرب ها "خیالُ الظِّل" را در کتابى به همین نام گردآورى کرده و خلاصه اى از کتابِ او را استاد عباس زریاب خویى در کتاب آینه جام، (برگ های 343 ـ 345)، نقل کرده است و در مجموع مى تواند بدین گونه فشرده شود که این بازى به نظر او یک بازى هندى بوده که در کشورهاى دیگر از جمله مصرِ دوره ی ایّوبیان و ممالیک رواج یافته و در خانه اى چهارگوشه که سقف چوبى داشته اجرا مى شده است. پرده اى از یک طرفِ این خانه مى آویخته اند و در فاصله ی آن جا که بینندگان نشسته اند و آن جا که صورتک هاى بازى حرکت مى کنند آتش را مى افروخته اند و روشنایىِ آتش که بر این صورتک ها مى افتاده آن ها را به حرکت درمى آورده اند و شخصى از بازیگران که آوازى خوش داشته است آواز مى خوانده است. احمد تیمور شواهدى از برخوردِ برخی فقیهان با مسأله "بازىِ خیال" را نیز نقل کرده است. قدیم ترین شواهدى که احمد تیمور در تاریخ یافته است از حدود عصر وزارتِ صلاح الدین ایّوبى (پس از 564ق) است و آن هم در مصر. ما در این جا به یک سند بسیار مهم که تاکنون کسى از آن خبر نداشته است و پیشینه این بازى را ( که بخشى از تاریخ تئاتر در ایران است ) به حدود سده ی چهارم مى بَرد، نقل مى کنیم و سپس به تحلیل آن خواهیم پرداخت. پیش از هر گونه بحث تاریخى و طرح نزاع در باب بودن یا نبودنِ چیزى به نام "ادبیات نمایشى در ایران" به این داستان که از مقامات کهن و نویافته ی ابوسعیدابوالخیر (357ـ440ق) نقل مى شود دقت کنید: و گویند یک روز (شیخ ابوسعید) مى گذشت و جماعتى لُعبت بازان خیال بازى مى کردند و دف مى زدند. شیخ خادم را بگفت: بگوى تا امشب به خانقاه آیند. به شب به خانقاه آمدند و پرده دربستند و سماع آغاز کردند. یک یک خیل را برون مى آوردند: خبّازان و قصّابان و آهنگران و دانشمندان و مقربان و صوفیان. و هر قومى را، جداگانه، بیتى نهاده بودند. درمى خواستند و با قوّالان مى گفتند. و آخر همه صوفیان را به در آوردند و گفتند: این بگویید: "جاءَ ریحٌ فى القَفَص، جاءَ ریحٌ فى القَفَص." شیخ این بشنید و وقتِ او خوش گشت. برخاست و گِردْ درمى گشت و مى گفت: جاءَ ریحٌ فى القَفَص (بند 71)تا آن جا که اطلاع دارم این قدیم ترین و دقیق ترین توصیفى است که از "پرده بازى" یا "خیال بازى" یا "فانوسِ خیال" در ادبیاتِ اسلامى شده است. از این داستان به روشنى مى توان دانست که: 1- در عصر ابوسعید ابوالخیر ، و احتمالا در حدود سال 400 هجرى، "بازىِ خیال" یا "پرده بازى" یا "لعبت بازى" یک نوع نمایش رایج در محیط جامعه ی عصر غزنوى بوده است و در نیشابورِ سده ی چهارم و آغاز سده ی پنجم جزو سرگرمى هاى اجتماعى و از لوازم زندگىِ شهرى تلقى مى شده است. 2- لعبت بازان کسانى بوده اند که این نمایش نامه را اجرا مى کرده اند و نمایش ایشان همراه با موسیقى بوده است، زیرا "دف زدن" این لعبت بازان در حین نمایش در همین داستان به صراحت آمده است و از آن جا که براى هر کدام از اصناف و طبقاتى که در نمایش جایى داشته اند، سرودى و حراره اى وجود داشته است و آن سرود و حراره را دم مى گرفته اند و دسته جمعى مى خوانده اند، به یقین آواز نیز جزو این نمایش بوده است. 3- لعبت بازى، در عین حال نوعى شغل در جامعه شهرى تلقى مى شده است و وقتى لعبت بازان به محله اى یا شهرى وارد مى شده اند، به ترتیب، افراد یا جمعیت ها از ایشان دعوت مى کرده اند که بیایند و براى ایشان نمایش لعبتِ خیال را اجرا کنند. 4- براى همه ی صنف های موجود در آن عصر نمایشى و پرده اى داشته اند که اجرا مى کرده اند و همراهِ آن، سرودى و حراره اى ویژه آن صنف بوده است که به آواز مى خوانده اند و بر دف مى زده اند. صنف هاى اجتماعى یى که در این داستان به آن ها اشاره رفته است عبارت اند از: خبّازان، قصابان، آهنگران، دانشمندان (فقها) و مقربان (آن ها که قرآن را به آواز خوش می خوانده اند) و صوفیان. 5- جمله اى که براى صوفیان ساخته بوده اند، یک جمله ی دارای ریتم است و نشان مى دهد که همه ی عبارت های مربوط به صنف ها و جمعیت ها حالتِ موزون و آهنگین داشته است. ترجمه ی عبارتِ "جاءَ ریحٌ فى القَفَص" مى شود "آمد آن باد که در قفس کرده اند" یا "آن بادِ در قفس آمد." سابقه ی اصطلاح "ریحٌ فى قَفَص" (البته نه در موردِ صوفیه) به مدّت ها پیش از این تاریخ یعنى پیش از عصر بوسعید مى رسد. ثعالبى در کتابِ التمثیل و المحاضره، جزو امثالِ عامه ( که ریشه ی فارسى دارد) آورده است: "قولُ فلان ریحٌ فى قفص"، یعنى "سخن فلانى بادى است در قفس." این شعر نیز در ثمار القلوب، ثعالبى، برگ 266، آمده است که: اِنَّ ابن آوى لشدیدُ المُقْتَنَص *** وَ هو اِذا ما صِیدَ ریحٌ فى قفص 6- این جماعتِ اجراکنندگان لعبتِ خیال، همراه خود، گروهى از "قوّالان" داشته اند که در اجراى نمایش با آوازِ خوش سرودها و حراره ها را مى خوانده اند و قوّالان چنان که جاى دیگر به تفصیل بحث شده است، استادان موسیقى و آوازِ عصر بوده اند و بسیارى از ایشان آهنگسازانِ مشهور روزگارِ خود بوده اند. 7- از عبارتِ متن به روشنى مى توان پى بُرد که بازى خیال، همیشه در شب انجام نمى گرفته و روز نیز قابل اجرا بوده است. 8- اینان براى اجراى نمایش خود سراپرده اى نصب مى کرده اند و به یارى این پرده بوده است که نمایش اجرا مى شده است. ظاهرا از میان همین پرده یا از پشتِ آن صورتِ یک یک صنف ها ظاهر مى شده و با آمدن هر صورتى حراره و آوازِ مربوط به آن را به صورت دسته جمعى و موسیقایى مى خوانده اند. 9- تاکنون شواهدى که از "بازى خیال" یا "خیال بازى" یا "لعبت بازی" داشته ایم در شعرهاى سده های ششم و هفتم بوده است. در آثار نظامى و خاقانى و عطار و از خلال آن شواهد، هیچ گونه اطلاع دقیقى درباره کیفیتِ "بازى خیال" یا "لعبتِ خیال" به دست نمى آید. اینک چند شاهد که بر روى هم معنى را دقیق تر مى رسانند: مؤلفان لغت نامه دهخدا، ذیل "خیال باز"، به نقل از ناظم الاطبّاء نوشته اند: "کسى که تصورِ کارى را کند بدون آن که آن کار را انجام دهد." از یادداشت مرحوم دهخدا نقل کرده اند: "خیال ساز، آن که فانوس خیال را به کار اندازد." شاهدهایى که براى این معنى نقل شده است عبارت است از: بازیچه لعبت خیالت *** زین چشم خیال بازگشتم (سید حسن غزنوى)در پرده دل آمد دامن کشان خیالش *** جان شد خیال بازى در پرده خیالش (خاقانى)این که مرحوم دهخدا خیال باز را به معنى "آن که فانوس خیال را به کار اندازد" گرفته است، درست است، ولى از کاربردهای قدما مى توان دریافت که میان "بازى خیال"، در این معنى که از مقامات بوسعید نقل کردیم، و آن چه در شعر شاعرانى مثلِ خاقانى آمده، تفاوت هایى وجود داشته است. گرچه در شعرِ خاقانى هم از همان "پرده اى" سخن مى رود که در مقامات بوسعید از آن سخن رفت: "پرده دربستند و سماع آغاز کردند." تردیدى نیست که "خیال" به معنى "تصویر" است و "نقشى که در آیینه دیده شود." بنابراین، مى توان حدس زد که گردانندگان "فانوسِ خیال" تصاویرى را روى پرده به حرکت درمى آورده اند و براى هر تصویرى حراره اى و سرودى ساخته بوده اند که با ظاهر شدن آن تصویر آن را با دف و آواز مى سروده اند. در ذیل کلمه "لعبت باز" نیز در لغت نامه شواهدى از خیام و خاقانى و نظامى و اوحدى آمده است که تقریبا معنى "خیال باز" را دارد و در یک بیتِ نظامى "لعبت باز" در کنارِ مطرب و پاى کوب آمده است: شش هزار اوستادِ دستان ساز *** مطرب و پاى کوب و لعبت بازدر ذیلِ "فانوسِ خیال" نیز در لغت نامه به نقل از برهان قاطع آمده است: "فانوسى باشد که در آن صورت ها کشند و آن صورت ها به هواى آتش به گردش درآید" و این رباعىِ خیام را به شاهد آن افزوده اند: این چرخ فلک که ما درو حیرانیم *** فانوسِ خیال ازو مثالى دانیم خورشید چراغدان و عالم فانوس *** ما چون صُوَریم کاندرو حیرانیماز این رباعى خیام، کیفیتِ فانوس خیال روشن تر مى شود. در آثار عطار هم "خیال بازى" و "خیال خانه" بسیار به کار رفته و از آن ها مى توان دریافت که "خیال بازى" نوعى نمایش سایه ها یا "خیالُ الظِّل" بوده است و "خیال خانه" جایی براى خیال بازى. بر روى هم مى توان گفت که آن چه از مقامات بوسعید نقل کردیم، کاربُردِ کلمه را به اواخرِ سده ی چهارم و اوایل سده ی پنجم مى رساند و دیگر این که جزییاتِ کارِ اصحابِ "خیال بازى" را با دقایقِ کارِ ایشان روشن مى کند به گونه اى که در هیچ سند دیگر دیده نشده است. از بیت منطق الطیر مى توان حدس زد که نوعى بازى خیال یا پرده بازى نیز وجود داشته که کودکان آن را در کوچه اجرا مى کرده اند. (1)پی نوشت:1- نقل از: منطق الطیّر عطار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: دکتر محمدرضا شفیعى کدکنى، انتشارات سخن، 1383.برگ 635 (تعلیقات)دکتر محمد رضا شفیعی کدکنیتهیه و تنظیم : بخش ادبیات تبیان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 343]
صفحات پیشنهادی
پیشینه تئاتر ایران در ادبیات فارسی
پیشینه تئاتر ایران در ادبیات فارسیعطار، پرده بازى ، خیال بازى و بازى خیال را تقریبا به یک معنى به کار مى بَرَد و این معنا ظاهرا برابر است با آن چه در زبان عربى ...
پیشینه تئاتر ایران در ادبیات فارسیعطار، پرده بازى ، خیال بازى و بازى خیال را تقریبا به یک معنى به کار مى بَرَد و این معنا ظاهرا برابر است با آن چه در زبان عربى ...
پيشينه نقد نمايش در ايران
پيشينه نقد نمايش در ايران نقد در كشور ما سابقه كهني در زمينه شعر و ادب دارد. ... در نقد شعر است بيش از دويست و پنجاه تعريف، نكته و اشارت در باب رموز شعر فارسي ... هنر نمايش به مفهوم امروزين (تئاتر) در ايران سابقه چنداني ندارد و آنچه كه در تاريخ كهن ما ...
پيشينه نقد نمايش در ايران نقد در كشور ما سابقه كهني در زمينه شعر و ادب دارد. ... در نقد شعر است بيش از دويست و پنجاه تعريف، نكته و اشارت در باب رموز شعر فارسي ... هنر نمايش به مفهوم امروزين (تئاتر) در ايران سابقه چنداني ندارد و آنچه كه در تاريخ كهن ما ...
تاریخچه تئاتر در ایران
نگاهی به تاریخچه تئاتر در ایران, مسير متحول شدن تئاتر در ایران, شرايط تئاتر ... كه بعدها به زبان فارسي ترجمه شد ـ راه را براي نويسندگان ايراني در اين عرصه باز كرد. ... هاي با اهميت ادبيات ،با گذشت بيش از صد سال ،هنوز جايگاه شايسته ي خود را ندارد.
نگاهی به تاریخچه تئاتر در ایران, مسير متحول شدن تئاتر در ایران, شرايط تئاتر ... كه بعدها به زبان فارسي ترجمه شد ـ راه را براي نويسندگان ايراني در اين عرصه باز كرد. ... هاي با اهميت ادبيات ،با گذشت بيش از صد سال ،هنوز جايگاه شايسته ي خود را ندارد.
مقالات تئاتر عروسكي كتاب ميشود
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، بهزاد آقاجمالي، مسوول پژوهش جشنواره ... همچنين مجموعه مقالات سمينار در 2 زبان انگليسي، فارسي پس از پايان سمينار منتشر خواهد شد. ... در رشته تئاتر (ادبيات نمايشي، طراحي صحنه، كارگرداني، نمايش عروسكي و ...
به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، بهزاد آقاجمالي، مسوول پژوهش جشنواره ... همچنين مجموعه مقالات سمينار در 2 زبان انگليسي، فارسي پس از پايان سمينار منتشر خواهد شد. ... در رشته تئاتر (ادبيات نمايشي، طراحي صحنه، كارگرداني، نمايش عروسكي و ...
قصههای کهن ادبیات ایران
قصههای کهن ادبیات ایران-قصههاي کهن ادبيات ايرانروزي بود روزي نبود حکايت شهرک ... ابتدا به سال 1315 ميروم و از خيابان لالهزار و کنار سينما تئاتر تابان رد ميشوم. .... زن در ادبیات ایران باستان-ادب کهن فارسی، یکی از غنیترین ادبیات جهان است، چه در ...
قصههای کهن ادبیات ایران-قصههاي کهن ادبيات ايرانروزي بود روزي نبود حکايت شهرک ... ابتدا به سال 1315 ميروم و از خيابان لالهزار و کنار سينما تئاتر تابان رد ميشوم. .... زن در ادبیات ایران باستان-ادب کهن فارسی، یکی از غنیترین ادبیات جهان است، چه در ...
نشست ایران شناسی در تفلیس گرجستان برگزار شد
نشست ایران شناسی در تفلیس گرجستان برگزار شد-به همت رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری ... وی با اشاره به تاریخچه روابط فرهنگی و ادبی دو کشور ایران و گرجستان ، در خصوص تاثیر ادبیات ایرانی بر ادبیات گرجی ، آشنایی مردم گرجستان با شاهنامه ... های تئاتر عروسکی ایرانی و نمایش های خیابانی ، نقش اشعار کلاسیک فارسی در شکل ...
نشست ایران شناسی در تفلیس گرجستان برگزار شد-به همت رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری ... وی با اشاره به تاریخچه روابط فرهنگی و ادبی دو کشور ایران و گرجستان ، در خصوص تاثیر ادبیات ایرانی بر ادبیات گرجی ، آشنایی مردم گرجستان با شاهنامه ... های تئاتر عروسکی ایرانی و نمایش های خیابانی ، نقش اشعار کلاسیک فارسی در شکل ...
تئاتر ايران از غرب تقليد مي كند
تئاتر ايران از غرب تقليد مي كند يك پژوهشگر تئاتر گفت: تئاتر بايد با برنامه ... شخصي مانند گوته را وادار مي كند تا براي درك غناي ادب فارسي اين زبان را بياموزد.
تئاتر ايران از غرب تقليد مي كند يك پژوهشگر تئاتر گفت: تئاتر بايد با برنامه ... شخصي مانند گوته را وادار مي كند تا براي درك غناي ادب فارسي اين زبان را بياموزد.
تئاتر و تهاجم فرهنگی در ایرن+تصاویر
در فارسی به تئاتر «نمایش» میگویند. پیشینه تئاتر به رقصهای اولیه بشر به هنگام جادوی طبیعت و حیوانات باز میگردد. ... روسي و آشنايي با مکتب هاي ادبي اروپا و نگارش آثار ادبي، موجب گرديد تا در عرصه ي ادبيات جديد ايران جايگاهي را به دست آورد و ...
در فارسی به تئاتر «نمایش» میگویند. پیشینه تئاتر به رقصهای اولیه بشر به هنگام جادوی طبیعت و حیوانات باز میگردد. ... روسي و آشنايي با مکتب هاي ادبي اروپا و نگارش آثار ادبي، موجب گرديد تا در عرصه ي ادبيات جديد ايران جايگاهي را به دست آورد و ...
نجات یافتههای تئاتر!
ماکاندو و ماچیسمو هر دو اقتباس از ادبیات بودند و مانیفست چو رویکرد اقتباسی مستند داشت. ... زن و تئاتر در روایت حسین کیانی از تاریخ ایران هر دو در جامعه فرودست و ... در واقع نمایشنامه به جای آنکه بر طرحی پیش رونده سوار باشد، بر تعدادی پیشینه .... سایت واضح آرشیو وب فارسی می باشد و هیچ یک از مطالب درج شده را تایید یا رد نمی ...
ماکاندو و ماچیسمو هر دو اقتباس از ادبیات بودند و مانیفست چو رویکرد اقتباسی مستند داشت. ... زن و تئاتر در روایت حسین کیانی از تاریخ ایران هر دو در جامعه فرودست و ... در واقع نمایشنامه به جای آنکه بر طرحی پیش رونده سوار باشد، بر تعدادی پیشینه .... سایت واضح آرشیو وب فارسی می باشد و هیچ یک از مطالب درج شده را تایید یا رد نمی ...
در آستانهی ٨٥ سالگی بانوی داستان ایران
در آستانهی ٨٥ سالگی بانوی داستان ایران-در آستانهی 85 سالگی بانوی داستان ... تاریخ ادبیات معاصر ایران و نویسندهی «سووشون» - از پرخوانندهترین رمانهای فارسی - است. ... بانوی داستان ایران تئاتر در سالی كه گذشت مراسم بزرگداشت بزرگان ادب و هنر ...
در آستانهی ٨٥ سالگی بانوی داستان ایران-در آستانهی 85 سالگی بانوی داستان ... تاریخ ادبیات معاصر ایران و نویسندهی «سووشون» - از پرخوانندهترین رمانهای فارسی - است. ... بانوی داستان ایران تئاتر در سالی كه گذشت مراسم بزرگداشت بزرگان ادب و هنر ...
-
گوناگون
پربازدیدترینها