محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1830096399
نقد پژوهش اعجاز یک بعدی قرآن
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
نقد پژوهش اعجاز یک بعدی قرآن
ریچارد سی در بیان اعجاز قرآن به بررسی وجوه ادبی پرداخته ؛ در حالی که قرآن کتاب همه انسانها و برای همه اعصار است و اعجاز آن نمی تواند به وجه خاصی منحصر شود، آن چنان که با گذشت زمان ، وجوه دیگری از اعجاز قرآن آشکار می شود.
بخش دوم و پایانی نقد و بررسی الف: نقاط قوّت مقاله مقاله «ریچارد سی مارتین» در دائرة المعارف لایدن از عالمانهترین مقالات آن مجموعه است که شامل بحثهای معنی شناسی اعجاز قرآن ، قرآن و متون اسلامی در آغاز نزول ، فضای فکری گفتمان درباره قرآن در اوائل اسلام و قرون وسطی، نظریات سنّتی درباره اعجاز قرآن و ... می باشد و در آن ضمن بررسی تاریخ بحث اعجاز و زمینه های طرح بحث اعجاز بین متکلمان و مفسران، به نقل آرای مسلمانان در خصوص اعجاز قرآن و بیان وجوه اعجاز و تحلیل آنها در مواردی پرداخته است. ب: نقاط ضعف مقاله 1ـ آثار پیشینیان درباره اعجاز ریچارد سی میکوشد در آغاز مقاله مطالبی را در مورد زمینههای طرح بحث اعجاز و تاریخچه آن، بیان کند. بخشی از مقاله از« معانی القرآن» فرا ء (م: 207 ) و «مجاز القرآن» ابو عبیده معمر بن مثنی (م: 209) و «تاویل مشکل القرآن» تالیف ابن قتیبه (م: 376) یاد می کند و معتقد است روشنترین کتاب در خصوص اعجاز از علی بن سهل ربان طبری در پایان قرن سوم است که با عنوان «الدین و الدوله» تدوین کرده و در آن بر مبنای آیات و معجزات نبوی از جمله قرآن بحث میکند (مقاله اعجاز ریچارد، ترجمه ص 7 و 8)، ولی از اشخاص دیگر نام نمیبرد؛ در حالی که لازم بود از تاریخچه بحث اعجاز، به شکل کاملتر، از آثار پیشینیان تا دوره معاصر، یاد گردد؛ به ویژه کتابهایی که در خصوص بحث اعجاز نوشته شده است و شامل آثار تمام عالمان مسلمان ـ شیعه و اهل سنت ـ میباشد. آثار دانشمندان اسلامی درباره اعجاز قرآن، بیشتر در مقدمه تفاسیر یا در ذیل آیات 88 سوره «اسراء» و 33 سوره «بقره» آمده است، مانند: راغب اصفهانی، فخر رازی، طبرسی، زمخشری، بلاغی، علامه طباطبایی و.... جمعی هم بر تدوین اثر مستقلی در اعجاز قرآن اقدام نموده اند و یا در مجموعه آثار خود، بخش مستقلی را بدان اختصاص داده اند که به برخی از آنها به ترتیب زمان تدوین آثار پرداخته می شود. 1ـ نظم القرآن: ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ (م: 255) 2ـ اعجاز القرآن البیانی: ابو عبدالله محمد بن یزید واسطی (م: 306 ) 3ـ تاویل مشکل القرآن: ابن قتیبیه (م: 376 ) بخش اعجاز قرآن 4ـ النکت فی اعجاز القرآن: علی بن عیسی بن علی رمانی (م: 384) 5ـ بیان اعجاز القرآن: ابو سلیمان محمد بن ابراهیم خطّابی (م: 388) 6ـ اعجاز القرآن: قاضی ابوبکر محمد بن طیّب باقلانی (م: 403) 7ـ اعجاز القرآن و الکلام فی وجوهه: محمد بن نعمان ، شیخ مفید (م:403) 8ـ الشفاء: شیخ الرئیس ابو علی سینا (م: 428)، بخش معجزات 9ـ الصرفه فی اعجاز القرآن: سید مرتضی (م: 436) 10ـ الاقتصاد فی اصول الاعتقاد: محمد بن حسن الطوسی (م: 460) 11ـ اعجاز القرآن: حسین احمد نیشابوری (م: 465) 12ـ سرالفصاحه: ابو محمد عبدالله بن محمد خفاجی (م: 466) 13ـ اعجاز القرآن الکبیر: ابو بکر عبدالقاهر عبد الرحمن جرجانی (م:471) مولفِ دلائل الاعجاز و اسرار البلاغه 14ـ الارشاد فی اصول الاعتقاد: ابوالمعالی (م: 478) بخش معجزات 15ـ احیاء علوم الدین: غزالی (م:505) بخش معجزات 16ـ الشفاء بتعریف حقوق المصطفی: قاضی عیاض (م: 544) 17ـ نهایه الاقدام فی علم الکلام: ابوالفضل محمد بن عبد الکریم (م: 548) 18ـ التنبیه علی اعجاز القرآن: محمد بن ابی القاسم خوارزمی (م: 562) 19ـ اعجاز القرآن: قاضی ابوالحسن علی بن زید بیهقی (م: 565) 20ـ نهایه الایجاز فی درایه الاعجاز: فخز رازی (م: 602) 22ـ مفتاح العلوم فی البلاغه: ابو یعقوب بن ابی بکر ، سکاکی (م: 629) 23ـ المثل السائر: ضیاء الدین ابن اثیر (م: 637) 24ـ بدیع القرآن: زکی الدین ، ابن ابی الاصبع (م: 645) 25ـ البیان فی اعجاز: عبدالواحد زملکانی (م: 651) 26ـ ثبوت النبوة و المعجزات: تقی الدین ابو العباس (م: 728) 27ـ الفوائد المشوق الی علم القرآن و علم البیان: شمس الدین ابن قیّم (م:751) 28ـ البرهان فی علوم القرآن: بدرالدین زرکشی (م: 794) بخش اعجاز 29ـ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز: فیروز آبادی (م: 817) 30ـ تبصیر الرحمن و تیسیر المنان ببعض ما اشیر الی اعجاز القرآن: علی بن احمد بن ابراهیم اسماعیل (م: 835) 31ـ شرح المصباح: ابو العباس احمد بن عثمان الازدی (م: 837) 32ـ معترک الاقرآن فی اعجاز القرآن: جلال الدین السیوطی (م: 911) 33ـ الایجاز فی علم الایجاز: ضیاء الدین بن غیاث الدین (م: 1035) 34ـ رساله التوحید: محمد عبده (م:1323) 35ـ الشهاب المبین فی اعجاز القرآن: ابو القاسم بن محمد تقی (م:1333) 36ـ الوحی محمدی: رشید رضا (م: 1354) 37ـ اعجاز القرآن و البلاغه النبویة: مصطفی صادق الرافعی 38ـ التصویر الفنی فی القرآن: سید قطب 39ـ المعجزة الخالده: سید هبة الله الشهرستانی 40ـ البیان فی تفسیر القرآن: آیه الله ابو القاسم خوئی (بخش اعجاز) 41ـ المعجزة الکبری فی القرآن: محمد ابو زهره 42ـ الاعجاز العددی فی القرآن: عبد الرزاق، نوفل 43ـ الاعجاز البیانی: عایشه عبدالرحمن، بنت الشاطی 44ـ الاعجاز فی الدراسات السابقین: عبدالکریم خطیب 45ـ التمهید فی علوم القرآن: محمد هادی معرفت (بخش اعجاز) 46ـ پژوهشی در اعجاز قرآن کریم: محمد علی رضایی اصفهانی (اعجاز قرآن، ص 19 تا 21). 2ـ سیر آیات تحدی و تداوم آن ریچارد سی در خصوص سیر آیات تحدی، در دو مرحله از آنها یاد می کند و هر بار چینشی متفاوت و دارای سیر تدریجی دارد. در آغاز مقاله (دائرة المعارف لایدن، مقاله اعجاز ریچارد، ص 2) می‌گوید:چندین آیه در قرآن در مواردی ذکر شده است که پیامبر (ص) از سوی خداوند مامور می گردد با دشمنانش در میان عرب تحدی کند که سورهای نظیر سوره‌های قرآنی ارائه دهند که شامل آیات 24ـ23 بقره ، 38 یونس ، 13 هود، 88 اسراء ، و 34 و 33 طور می باشد. در ادامه که به بحث معارضه برخی از معارضان می پردازد، از چینش دیگری در آیات تحدی یاد می کند که چنین است : 34 و 33 طور ، 13 هود ، 38 یونس ، 88 اسراء و 23 و 24 بقره (همان ص 5 و 6). چینش دوم آیات تحدی ریچارد، گرچه با چینش اول متفاوت و به واقع نزدیکتر است، با سیر تدریجی مکی و مدنی بودن آیات منطبق نیست. به نظر می رسد آخرین آیه در تحدی همان آیه 88 سوره اسراء می باشد که خداوند در آن خبر از ناتوانی حتی انسان و جن در همانند آوری میدهد. با دقت در آنها می توان سیر آیات تحدی را در دو مرحله (نخست در مکه و ادامه آن در مدینه) و با چینش ذیل دانست : الف) تحدی در مکه : 1ـ «أَمْ یَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَل لَّا یُؤْمِنُونَ فَلْیَأْتُواْ بحَِدِیثٍ مِّثْلِهِ إِن کاَنُواْ صَدِقِینَ» (طور/ 33 ـ 34) آنها می گویند ، قرآن را به خدا افترا بسته ، ولی آنها ایمان ندارند ؛ اگر راست می‌گویند. سخن همانند آن بیاورند . 2ـ «أَمْ یَقُولُونَ افْترََئهُ قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْترََیَتٍ وَ ادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَدِقِینَ» (هود/ 13) بلکه آنها می گویند این (قرآن) را به دروغ به خدا نسبت می دهند ؛ بگو اگر راست می گویید شما هم ده سوره همانند این ، سوره های دروغین بیاورید و تمام کسانی را که می‌توانید غیر از خدا ( برای این کار ) دعوت کنید. 3ـ «أَمْ یَقُولُونَ افْترََئهُ قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَ ادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَدِقِینَ» (یونس/ 38) آنها می‌گویند: او قرآن را دروغ به خدا نسبت داده ؛ بگو اگر راست می گویید یک سوره همانند آن بیاورید و هر کس را می توانید غیر از خدا (به یاری) بطلبید. تحدی قرآن در مکه و پیش از هجرت به مدینه، نسبت به مشرکان، به ترتیب آیات یادشده بود، یعنی به ترتیب به مثل قرآن، به مقداری که تا آن موقع نازل شده بود و سپس به ده سوره و بعد به یک سوره، تحدی شد؛ زیرا نخستین آیه تحدی ، در سوره طور ( آیه 34 ) هست که بیان داشت: مشرکان قرآن را سخنی انسانی و از ناحیه پیامبر (ص) می دانند که او به دروغ ، به خدا نسبت می دهد ، خداوند در پاسخ می فرماید: اگر سخن یک انسان است، شما هم به مانند آن را بیاورید . در مرحله دوم، تحدی به ده سوره مربوط میشود که شامل ( آیه 13 )سوره هود است و بیان می کند که اگر در قرآن تردید دارید، ده سوره مانند آن را بیاورید.در مرحله سوم تحدی به یک سوره شده که شامل آیه 38 یونس می باشد و می فرماید: یک سوره همانند آن بیاورید. در تمامی آیات تحدی در مکه ، از قرآن با تعبیری مانند « تقوله ، افتراء » ( سخنی ساخته شده در نظر مشرکین ) یاد می شود ؛ همچنان که در آیات یاد شده با تعبیر « ... إِن کُنتُمْ صَدِقِینَ» اشاره می کند که اگر شما راست می گویید ، به مانند آن را بیاورید که گویای عناد و لجاجت مشرکان است . ب: تحدی در مدینه 1ـ «وَ إِن کُنتُمْ فىِ رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلىَ عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَ ادْعُواْ شُهَدَاءَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَدِقِینَ فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَ لَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتىِ وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِْجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَفِرِینَ» (بقره/ 23 ـ 24) اگر درباره آنچه بر بنده خود ( پیامبر ) نازل کردیم ، شک و تردید دارید [دست کم] یک سوره مانند آن بیاورید و گواهان خود را، غیر از خدا، بر این کار دعوت کنید؛ اگر راست می گویید: اگر این کار را نکردید که هرگز نخواهید کرد، از آتشی که هیزمش بدنهای مردم (گنهکار) و سنگهایی است که برای کافران مهیا شده است، بترسید. 2ـ «قُل لَّئنِِ اجْتَمَعَتِ الْانسُ وَ الْجِنُّ عَلىَ أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کاَنَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا» (اسراء/ 88) بگو! اگر انسانها و پریان گرد هم آیند که مانند این قرآن را بیاورند، مثل آن را نخواهند آورد، هرچند برخی پشتیبان برخی دیگر باشند. با گذشت بیش از 13 سال از نزول قرآن و هجرت پیامبر به یثرب، سیر تحدی قرآن همچنان در دو مرحله ادامه یافت : نخست تحدی به یک سوره ، که در واقع تداوم آخرین تحدی در مکه بود و بر آن تاکید شده بود. خداوند در سوره بقره می فرماید: «فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ...»؛ یک سوره مانند قرآن بیاورید ؛ در این آیه اشاره می نماید که ای مشرکان ! اگر هنوز هم با گذشت زمان و توسعه اسلام، شک دارید، یک سوره مانند قرآن بیاورید؛ اگر راستگو هستید. در همین آیه می گوید: ولی بدانید همانند آوری قرآن، ممکن نیست و شما از نتیجه مخالفت طولانی خود با پیامبر بهراسید ، زیرا سرانجام کار شما هلاکت است . در تحدی مدینه، نتیجه ناتوانی مخالفان و اسلام نیاوردن آنها را، آتش جهنم می داند که اقتضای اتمام حجت و روشن شدن حقایق است ؛ در آیات مدنی ، تعبیر« ... لَن تَفْعَلُواْ... » آمده است و بیانگر این واقعیت است که مشرکان مکه ، اگر قبل از هجرت پیامبر (ص) بر ناتوانی خود آگاه نشده اند ، با حضور پیامبر در مدینه و پس از گذشت چند سال از گسترش اسلام و روشن شدن عظمت قرآن ، به عجز خویش پی بردند . مرحوم طبرسی در ذیل آیه 23سوره بقره ، چنین نگاشته است:«خداوند می فرماید ، وقتی عجز شما و عجز جمیع خلق ، آشکار گردید ، به سوی دروغ پردازی نروید و عبارت « ... لَن تَفْعَلُواْ... » بیان نفی ابد و اشاره بر عدم موفقیت ابدی انسان در همانند آوری به مانند قرآن است» (مجمع البیان ، 1 / 159) مرحله دوم تحدی در مدینه ، تحدی به مثل قرآن و بیان آخرین اتمام حجت بود که خداوند متعال در سوره اسراء می فرماید: «قُل لَّئنِِ اجْتَمَعَتِ الْانسُ وَ الْجِنُّ عَلىَ أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ لَا یَأْتُونَ... » که بیانگر آن است که اگر جن و انس به یاری هم آیند، مانند قرآن را نمی توانند بیاورند ؛ زیرا قرآن کلام الهی است؛ نه کلام بشری. زمخشری در ذیل آیه می‌گوید: «شرط در آیه نسبت به گذشته و بیان عجز مخالفین از ابتدای نزول می باشد و در مقام بیان محال بودن همانند آوری با قرآن است» (زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، 2/ 692). ریچارد سی در ادامه بحث تحدی ،یاد می کند که تحدی به همانند آوری قرآن، پس از حیات حضرت، کم رنگ شد و افرادی زیاد پس از او نسبت به خلیفه بلا فصل او ابابکر مرتد شدند، گرچه که افرادی چون مسیلمه که تحدی کردند در نظر مسلمانان به کذّابون معروف شدند (دائره المعارف لایدن ، مقاله اعجاز، ترجمه ، ص 6)؛ در حالی که قضاوت ریچارد نادرست می باشد ؛ زیرا تحدی هم چنان ادامه یافت و اختصاص به زمان خاصی نداشت و همواره برای همه ایام و دوره ها بوده است و کسانی نیز چون مسیلمه اگر تحدی کردند ، تحدی آنان قابل قبول نبود؛ ضمن آنکه از نظر منابع متقن امامیه ، خلافت ابا بکر ، از نظر همه مسلمانان پذیرفتنی نبوده و بر اساس مدارک روایی مانند حدیث غدیر (حنبل، مسند، 1/109؛ الغدیر فی الکتاب السنه، 1/36) خلافت از آن حضرت علی (ع) است و مفسران در ذیل آیه 67 مائده به تفصیل از آن یاد کرده‌اند (طبرسی، مجمع البیان، 2/344؛ مکارم، تفسیر نمونه، 5/ 4). 3ـ معارضان با قرآن یا رقیبان ریچارد سی در بخشی از مقاله خود از مسیلمه کذّاب یاد می کند که برخی او را رقیب پیامبر (ص) دانسته اند؛ نه کسی که به معارضه با حضرت رسول (ص) پرداخت و پس از نقل قول یادشده ، هر دو احتمال را نفی نمی کند و می گوید: «مارگولیوث ، بحث نموده که مسیلمه خود را پیش از محمّد به عنوان یک پیامبر، اعلام کرده بود ، گرچه دیگران با این نتیجه مخالف هستند ، ولی نزاع یاد شده ، دارای این ثمره است که آیا مسیلمه در تاریخ باید به عنوان یکی از تحدی کنندگان با پیامبر و قرآن ،تلقی شود و یا به عنوان یک رقیب ارشد (دائره المعارف لایدن، همان، ص 6). در ادامه می‌گوید: «هر نوع نتایجی که احتمالاً در مورد مسئله گرفته شود، تفاوتی ندارد مورخان گزارش کرده‌اند که مسیلمه درصدد برآمد به محمد نزدیک شود» (همان). کلام ریچارد سی در خصوص مسیلمه نادرست است ؛ زیرا در تاریخ قطعی است که مسیلمه پس از پیامبر ادعای رسالت کرد و در آغاز به او ایمان آورد، لکن پس از مدتی مرتدّ شد و در یمامه بر پیامبر (ص) خروج کرد و معتقد بود که شراب حلال است و نماز واجب نیست (تاریخ طبری، 2/ 499) و از جمله بافته های او سوره فیل بود که: «الفیل و ماالفیل له ذنب وبیل و له خرطوم طویل». رافعی در خصوص معارضه مسیلمه معتقد است: تمامش کلام اوست و بی ارزش است و قابل تمسّک نیست و کلامی پریشان، مبتذل و بی معنا است» (اعجاز القرآن و البلاغه النبویه، ص 175). 4ـ معتقدان به صرفه ریچارد سی در بخشی از مقاله از برخی نظریات سنتی در خصوص اعجاز قرآن یاد می کند که کسانی مانند نظّام، معتقد به امکان همانند آوری قرآن بودند، ولی اعجاز قرآن در «صرفه» بوده است و می‌گوید: «نظّام بر این عقیده بود که ویژگیهای زبانی قرآن، فراتر از توانایی افراد خاص نیست (دائره المعارف لایدن ، همان ، ص 9) در ادامه به استناد برخی منابع کلامی مذهب معتزلی بصره می آورد که «نظّام این موضع را برگزید که قرآن تنها از جهت « صرفه » معجزه است و مفهوم صرفه این است که عربها تا زمانی که پیامبر فرستاده نشده بود، می توانستند سخنانی نظیر قرآن از حیث فصاحت و بلاغت، ارائه نمایند، ولی با ظهور پیامبر این ویژگی از آنها سلب گردید» (همان) ریچارد سی مینویسد: «بعد از نظّام، نویسندگان دیگری از این فکر و اندیشه دفاع کردند، ولی چنین اندیشه ای از سوی جاحظ که از جمله شاگردان نظّام بود، ردّ گردید ؛ گرچه کسانی که طرفدار شاخه معتزلی بغداد بودند و همین طور شیعیان آنهارا تایید کردند» (همان، ص 10) ریچارد از سید مرتضی نیز یاد می کند که نظریه صرفه را پذیرفته است و در ادامه از تلاش معتزله بصره یاد می کند که تلاش کردند ثابت کنند قرآن تقلید ناپذیر است و قول به صرفه صحیح نمی‌باشد؛ بدین جهت اعتقاد معتزله بصره را علیه اعتقاد رایجی که سران صوفیه و امامان شیعه داشتند، می‌داند که صوفیه و امامیه می توانند معجزاتی ارائه دهند و هستند کسانی که می توانند شاهکارهای اعجاز آمیز انجام دهند (همان، ص 12)؛ در حالی که چنین نسبتی به امامان شیعه صحیح نیست و سید مرتضی هم قول به صرفه را به صورت مطلق قبول نداشت بلکه به صرفه به معنی صرف علوم و دانشها معتقد (الذخیره، ص 380) در هر حال آن چنان که ریچارد گزارش کرده است قول به صرفه نمی تواند صحیح باشد ؛زیرا قول به صرفه که در قرن چهارم و پنجم در اوج خود بود ، در قرون بعدی متزلزل گشت و از اعتبار آن کاسته شد و مخالفان در صحت آن تردید نمودند و برای نشان دادن سستی آن ایراد و ضعفهایی ارائه کردند؛ ضعفهایی که گرچه برخی از معتقدان به صرفه (مانند سید مرتضی در کتاب الذخیره، ص 381) بدان آگاه بودند و در پاسخ دادن به آنها مطالبی را نیز ارائه نمودند؛ ولی آن پاسخها برای اقناع مخالفان کافی به نظر نمی رسد و آن اشکالها به ضمیمه مواردی دیگر همواره ملازم قول به صرفه بوده است که به مهمترین آنها اشاره می شود. 4.1ـ نفی اعجاز متن قرآن: اگر اعجاز قرآن به فصاحت، بلاغت و دیگر وجوه اعجازی آن برنگردد، بلکه «صرفه» و منع خداوند از آوردن مانند قرآن معجزه باشد، قرآن کتاب خارق العاده و معجزه نخواهد بود (همان، ص 382)، بلکه، آن «صرفه» معجزه خواهد بود که ربطی به متن قرآن ندارد. در این صورت قرآن کتابی معمولی و حداکثر کتاب تخصصی در ردیف بهترین کتابها است و از این جهت مانند آن هست و ارائه کتابی مانند آن مشکل نیست؛ در حالی که عالمان مسلمان معتقدند متن قرآن معجزه است؛ زیرا در آیات قرآن آمده است: «قُل لَّئنِِ اجْتَمَعَتِ الْانسُ وَ الْجِنُّ عَلىَ أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ...» (اسراء/ 88)؛ بگو اگر انسانها و پریان گرد هم آیند تا مانند این قرآن را بیاورند، همانندش را نخواهند آورد . آیه یاد شده دلالت بر آن دارد که قرآن امتیاز ویژهای دارد که مانند آوری آن ممکن نیست؛ انسان نیز توانایی انجام این کار را ندارد و تعبیر «لَا یَأْتُونَ» ظهور در ناتوانی انسان و جن دارد؛ نه آنکه میتوانند، اما خدا آنها را از این کار باز میدارد. 4.2ـ لغو بودن دعوت عمومی: با دقت در آیات تحدّی می‌توان به این واقعیت پی برد که قرآن از مرتبه بالایی از فصاحت، بلاغت و دیگر زیباییهای کلامی و مفهومی برخوردار است به گونهای که آفرینش نظیر آن از توان دیگران خارج است و اگر قرآن چنین امتیازی نداشت، تعبیر اتفاق، اجتماع و همراهی جنّ و انس برآوردن مانند آن بیهوده بود (مودت، اعجاز القرآن، ص 23)؛ در حالی که خداوند با تعبیر یادشده، ارزش و اهمیت قرآن را بیان داشت و فرمود:«قل لَّئنِِ اجْتَمَعَتِ الْانسُ وَ الْجِنُّ عَلىَ أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کاَنَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیرًا» (اسراء/ 88) بگو ! اگر انسانها و پریان اتفاق کنند که همانند قرآن را بیاورند، نمی‌توانند، گرچه که برخی به همراهی برخی دیگر در آیند. 4.3ـ شگفتی فصیحان عرب در رویارویی با قرآن: اگر اعجاز قرآن به صرفه بازگردد؛ نه قرآن، لازم می آید عربها در آن زمان و دورانهای بعد، بتوانند مانند آن را، دست کم مانند آن در فصاحت و بلاغت بیاورند، در حالی که فصحای بزرگ عرب و شاعران بلیغ و سخنوری مانند «ولید بن مغیره»، «لبید»، «کعب»، «نابغه» و ... وقتی آیات قرآن را می‌شنیدند، شگفت زده می شدند و در برابر عظمت فصاحت و بلاغت قرآن خضوع میکردند و آن را در رتبه بالایی از فصاحت و بلاغت می‌دیدند؛ بدین جهت هیچ یک ادعای همانند آوری نداشتند و هیچ یک قرآن را کلامی در ردیف کلام خود نمیدانستند (الذخیره، ص 385). معتقدان به «صرفه» در برابر این اشکال می‌گویند: علّو مرتبت قرآن در فصاحت و بلاغت امری قابل قبول است و در آن تردیدی نیست، لکن، رابطه میان کلام فصیح و بلیغی که در اوج است، مانند قرآن و کلام فصیح دیگری که در رتبه پایین تری است، رابطه فاصله میان معجزه و غیر معجزه نیست و بسا ارائه کلام فصیح که در اوج است، معجزه نباشد و در توانایی بشری باشد. به نظر می رسد این پاسخ کافی نباشد، چون کلامی که مانند قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است، یا بشر از آوردن آن ناتوان است و در توانایی او نبوده و نیست (چون کار بشری نیست که درآن صورت سبب اثبات اعجاز قرآن و بیانگر شگفتی فوق العاده قرآن است و ربطی به صرفه ندارد ) و یا بشر از آوردن آن ناتوان نیست که در این صورت آن کلام در اوج و رتبه بالایی که در دسترس بشر نباشد، نخواهد بود و لازمهاش همان است که قرآن کلامی و کتابی است که در حوزه توانایی بشر است تا مانند آن را بیاورد و حداکثر آنکه در ردیف برجسته ترین کتابها است و افراد خاصی می توانند مانند آن را بیاورند و لازمه آن عدم اعجاز متن قرآن خواهد بود که بزرگان و فصحای عرب ، باوری بر خلاف آن داشتند و معتقد بودند قرآن کلامی فوق العاده و خارق العاده است. 4.4.ـ ضرورت وجود همسان قرآن، قبل از صرفه: اگر اعجاز قرآن به قول به صرفه باز گردد، لازم می آید پس از نزول قرآن و تحدی و ایجاد صرف الهی ، عربها در آوردن مانند آن ناتوان و محدود شده باشند و چون چنین صرفهای قبل از نزول وجود نداشت، باید سخنان یا عباراتی که همانند قرآن است ، قبل از نزول قرآن وجود داشته باشد و عربها بتوانند با کمک آنها به معارضه قرآن بپردازند؛ در حالی که هیچ گواه و شاهدی در تاریخ یافت نمی‌شود که عربها با اشعار و سخنان، پیش از صرفه، به معارضه پرداخته باشند (شرح مواقف، 8/ 249). 4.5ـ اعتراف نکردن اعراب بر سلب قدرت: اقتضای صرفه از سوی خدای متعال آن است که عربها پس از تحدی قرآن و تحقق صرفه، توانایی و قدرت خود را در ایجاد خطبه ها و اشعار فصیح و بلیغ از دست داده باشند و این سلب قدرت تاکنون ادامه داشته باشد و حال عربها، بویژه شعرا و فصحا پس از صرفه و قبل از آن ، از جهت ذوق و استعداد و ارائه سخنان فصیح و بلیغ فرق کرده باشد ؛ در حالی که چنین اعترافی مشهود نیست و عربها خود را از آوردن کتابی مانند قرآن، پس از تحدی و پیش از آن، عاجز می دانستند (الطراز ، عن وجوه الاعجاز، 3/395) و کسی در خود احساس نمی کرد که سلب قدرت ، از او شده باشد . 4.6ـ ناسازگاری صرفه با مباهات قرآن: تحدی قرآن می‌باید مبنی بر مباهات قرآن باشد و مباهات قرآن سزاوار قول به صرفه و جبر در برابر مخالف نیست . 5ـ اعجاز ادبی قرآن ریچارد سی در بخش بیان وجوه اعجاز قرآن تلاش می کند بیان نماید که متکلمان مسلمان از آغاز تا قرون معاصر، اعجاز قرآن را در وجوه ادبی آن دانسته اند و بیان می دارد که قرآن یک دست آوردی بی نظیر است که زبان آن میان افراد بشر تقلید ناپذیر میباشد (دائره المعارف لایدن ، همان، ص4). او از متکلمان قرن اول، دوم، سوم و چهارم و ... هجری یاد میکند که همه در خصوص«اعجاز ادبی و زبانی» قرآن، سخن گفته اند و آثار آنها مثل «دلائل اعجاز» جرجانی و «اعجاز قرآن» باقلانی و خطابی و «اعجاز القرآن البیانی »، حنفی ، «الاعجاز القرآن البیانی » ، بنت شاطی و ... تنها در جهت بیان سبک ادبی قرآن است و کمتر از نظریات جدید دیگری برخوردار بوده اند (همان، ص 13). کلام ریچارد سی در خصوص تمایل شدید متکلمان در انحصار وجوه اعجاز به معجزه ادبی ،گرچه در خصوص برخی اشخاص و متکلمان صحیح می باشد؛ جنبه غالب ندارد، حتی خطابی که از نخستین پیشگامان در بحث وجوه اعجاز قرآن در قرن چهارم است، به دیگر وجوه هم که برخورداری قرآن از صحیح ترین معانی است ، پرداخته است (ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن، ص 27) باقلانی نیز که در آغاز قرن پنجم میزیست، اساس اعجاز را سه وجه می داند که آخرین آنها اعجاز ادبی است و می گوید اعجاز قرآن در وجوه اخبار از غیب ، کتابی علمی از پیامبر امّی و بلاغت و فصاحت آن است (رمانی، اعجاز القرآن ، ص 57). فخر رازی از مفسران قرن ششم، وجوه معنایی قرآن را مهم می‌داند و برخورداری قرآن از نظر توصیف مشاهدات ،مراعات صدق و درستی، اهتمام به بیان واجبات و جامعیت آن را، از شگفتیهای قرآن می‌داند (فخر رازی، التفسیر الکبیر، 3 / 511) رافعی نیز ضمن بیان اهمیت اعجاز ادبی، به دیگر وجوه نیز میپردازد و آن را مخصوص قلمرو خاصی نمیداند (رافعی، اعجاز القرآن و البلاغه النبویه، ص 139). 6ـ ضرورت بررسی همه آراء مسلمانان در اعجاز به ویژه شیعیان ریچارد سی در بررسی وجوه اعجاز تنها از برخی آرا و آثار متکلمان اسلامی بویژه اهل سنّت استفاده کرده است، در حالی که لازم بود از دیگر دانشمندان مسلمان مانند زملکانی ، زرکشی ، قرطبی ، عبدالله دراز و ... از اهل سنت و شیخ مفید ، شیخ طوسی ، شیخ طبرسی ، قطب الدین راوندی ، علامه مجلسی ، علامه شبّر ، علامه بلاغی ، علامه طباطبایی ، آیه الله خوئی و ... از شیعیان نیز توصیفی به اختصار داشته باشد تا مقالهاش که بررسی اعجاز از نظر مسلمانان است ،کاملتر باشد؛ بویژه عالمان شیعه که بخوبی بحث اعجاز قرآن را بیان نمودهاند و نوع بیان آنها متفاوت با وجوه اعجاز اهل سنت است ؛ زیرا بیشتر به جنبه محتوایی و بیانی آیات توجه داشته اند (مفید، اوائل المقالات، ص 70؛ طوبی، التبیان فی تفسیر القرآن، 1/ 3؛ طبرسی، مجمع البیان، 1/42؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، 3/ 971؛ مجلسی، بحار الانوار، 89/ 127؛ مودب، اعجاز قرآن، ص100ـ55 (اعجاز از نظر عالمان شیعه). 7ـ ضرورت بررسی همه وجوه اعجاز قرآن در کنار هم ریچارد سی از منابع اهل سنت کمک گرفته و بیشتر بر اعجاز ادبی قرآن، تاکید نموده است، در حالی که در آیات تحدّی ، اعجاز به مثل آن شده و خداوند می فرماید: «فَلْیَأْتُواْ بحَِدِیثٍ مِّثْلِهِ إِن کاَنُواْ صَدِقِینَ» (طور/ 34) «قُل لَّئنِِ اجْتَمَعَتِ الْانسُ وَ الْجِنُّ عَلىَ أَن یَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْءَانِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ» (اسراء/ 88) در هر دو آیه و دیگر آیات تحدی، اعجاز قرآن به وجه خاصی، منحصر نشده است، بلکه به کتابی همانند قرآن در همه خصوصیات از جمله وجوه ادبی و زبانی »همانند آوری شده است. بنابراین گرچه هنگام نزول، اعجاز ادبی قرآن بسیار مطرح شد و اقتضای صدر اسلام نیز توجه به اعجاز ادبی بود، نمیتوان اعجاز قرآن را، منحصر به وجه خاصی دانست؛ بلکه قرآن برخوردار از دهها ویژگی است که همه در کنار هم اعجاز آن را تشکیل می دهند؛ زیرا تاکید بر هر یک از وجوه مانند اعجاز ادبی، صوتی، عددی، اخبار از غیب، سلامت متن، معارف بلند آن ، شگفتیهای علمی آن ... گرچه ارزشمند است، هر یک نمی‌توانند فراگیر تمامی آیات باشند؛ ضمن آنکه پاسخ به تحدی هر یک از آنها به تنهایی ممکن است رخ بدهد . امام صادق (ع) نیز بدین جهت تاکید بر بی نظیر بودن قرآن دارد و می فرماید: «کتابه المهیمن الباهر لعقول الناظرین» قرآن او که برترین کتاب خیره کننده عقل کسانی است که در قرآن تامل مینمایند (همان، بحار الانوار، 89/ 117).علامه بلاغی هم در بررسی وجوه اعجاز بر وجوه ششگانه قرآن در کنار هم برای همه مردم اشاره دارد که شامل، اعجاز قرآن در مباحث تاریخی، احتجاجات قرآن، سلامت قرآن از هر گونه تناقض، نظام قانون گذاری و ارائه جامعه مدنی بر اساس عدل، نظام اخلاقی قرآن و اخبار غیبی آن می باشد (بلاغی، آلاء الرحمن، 1/ 8 ـ 16) و در عصر حاضر کتابهای مستقلی پیرامون برخی وجوه اعجاز قرآن نوشته شده است، مثل پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمد علی رضائی اصفهانی. علامه طباطبایی هم می فرماید: «تحدی قرآن عام و برای همه هست و لذا قرآن منحصر به اعجاز خاصی نمی شود و بنابراین قرآن هم برای بلیغ ترین و فصیح ترین افراد ، در فصاحت و برای حکماء در حکمت و برای علماء در مباحث علمی و برای قانون گذاران در قوانین و مقررات و هم برای حکام در حکومت و برای تمامی جهانیان در آن حقایقی است که راهی برای کشف آن نداند معجزه است» (طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1/60). نتیجه ریچارد سی در بیان اعجاز قرآن با کمک برخی عالمان مسلمان به بررسی وجوه ادبی پرداخته ؛ در حالی که قرآن کتاب همه انسانها و برای همه اعصار است و اعجاز آن نمی تواند به وجه خاصی منحصر شود، بلکه میتواند همه وجوه را در کنار هم فراگیرد، آن چنان که با گذشت زمان ، وجوه دیگری از اعجاز قرآن آشکار می شود. منابع: 1. ابن جریر، تاریخ طبری، موسسه الاعلمی، بیروت، 1403 ق . 2. ابن ندیم، فهرست ابن ندیم، امیرکبیر، تهران، 1366 ش. 3. باقلانی، اعجاز قرآن، تحقیق حیدری، موسسه الکتب الثقافیه، بیروت، 1406 ق. 4. بلاغی، محمد جواد، آلاء الرحمن، فی تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی تا. 5. جاحظ، الحیوان، داراحیا التراث، بیروت، 1388ق . 6. جرجانی، شرح المواقف، انتشارات شریف رضوی، قم، بی تا. 7. الحنفی، محمد شرف، اعجاز القرآن البیانی، الجمهوری العربیه، المجلس الاعلی، 1390 ق . 8. خطیب، الاعجاز فی دراسات السابقین، دارالفکر العربی، بیروت، 1974 م . 9. دیاری، محمد تقی، درآمدی بر تاریخ علوم القرآنی، دانشگاه قم، قم، 1385 ش. 10. رافعی، اعجاز القرآن و البلاغه النبویه، دارالکتب، بیروت، 1393 ق. 11راوندی، قطب الدین، الخرائج و الجرائح، موسسه امام المهدی، قم، 1409 ق. 12رمانی، النکت فی اعجاز القرآن، دارالمعارف، مصر، بی تا . 13زمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، نشرالبلاغه، قم، 1413 ق. 14الزیدی، الحسینی، الطراز عن وجوه الاعجاز، بی جا، بی تا. 15سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، بی جا، بی تا. 16شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، احیا التراث، بیروت، بی‌تا . 17شیخ مفید، اوائل المقالات، تبریز، 1370 ق . 18طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، احیاء التراث، بیروت، بی تا. 19طبرسی، مجمع البیان لعلوم القرآن، دارالمعرفه، بیروت، بی تا. 20علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مکتبه المصطفوی، قم، بی تا . 21فخر رازی، التفسیر الکبیر، دارالکتب العلمیه ، طهران ، بی تا . 22قرآن و مستشرقان ، مرکز تحقیقات قرآن کریم ، قم ، ش اول (و فصلنامه). 23.لایدن، مقاله اعجاز قرآن ریچارد سی، ترجمه دکتر اسکندر لو، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1386. 24.مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، احیاء التراث، بیروت، بی تا . 25.محمد، ابو زهره، معجزه الکبری، دارالفکر العربی، بیروت، بی تا . مودب، سید رضا، اعجاز قرآن، انتشارات مرکز جهانی، قم، 1386ش. نویسنده: پروفسور ریچارد سی، مارتین ترجمه: دکتر محمد جواد اسکندرلو بررسی و نقد: دکتر سید رضا مودب/دانشیار ، عضو هیئت علمی دانشگاه قم منبع: مجله قرآن پژوهی خاورشناسان شماره 3 پایان متن/
93/04/24 - 00:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 63]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها