تبلیغات
تبلیغات متنی
رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید
آموزشگاه آرایشگری مردانه شفیع رسالت
تاثیر رنگ لباس بر تعاملات انسانی
محبوبترینها
بررسی دلایل قانع کننده برای خرید صنایع دستی اصفهان
راه های جلوگیری از جریمه های قبض برق
آشنایی با سایت قو ایران بهترین سایت آگهی و تبلیغات در کشور
بهترین شرکت‌های مهندسی در آلمان
صفر تا صد حق بیمه 1403! فرمول محاسبه حق بیمه
نقش هدایای سازمانی در افزایش انگیزه و تعهد کارکنان
کلینیک پروتز و ساخت اندام مصنوعی دکتر اجرائی
چگونه می‌توانیم با ترانسفر وایز پول جابجا کنیم؟
بهترین مدل‌های [صندلی گیمینگ] براساس نقد و بررسی کاربران
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1805187299
بازار بزرگ تبريز
واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: بازار بزرگ تبريز
اشاره: مرحوم دكتر حبيبي در طول حيات پربارش، افزون بر فعاليتهاي سياسي و اجتماعي، به طور ويژه به عرصه فرهنگ توجه داشت و سالهاي پاياني عمرش گرچه با بيماري توأمان بود، اما خوشبختانه به مقوله فرهنگ اختصاص يافت كه محصولش كتابهاي ارزشمند متعددي است كه بنياد ايران‌شناسي زيرنظر ايشان تهيه و تدوين مي‌كرد و اميدواريم نهالي كه به همت او كاشته شد و جان گرفت، پس از او نيز ببالد و به بار بنشيند.
آنچه در پي مي‌آيد، بخشي از كتاب خواندني (و البته ديدني) «بازار بزرگ تبريز و بازارچه‌هاي پيرامون آن در دويست سال اخير» است كه با پژوهش گروهي بنياد ايران‌شناسي و سرپرستي آقاي رنجبر فخري و نظارت آقاي آريان‌فر با مقدمه و بررسي و تدوين نهايي مرحوم دكتر حبيبي روانه بازار كتاب شده و كساني كه مي‌خواهند آميزه‌اي از تحقيقات جامعه‌شناسي، اقتصادي و تاريخي را در يكي از شاخه‌هاي مرتبط با ايران‌شناسي بخوانند، مي‌توانند از اين كتاب استفاده كنند. ياد مرحوم حبيبي را گرامي مي‌داريم و به روانش درود مي‌فرستيم.
***
بهرة اول: هدف، موضوع، قلمرو و روش تحقيق
پيش از پرداختن به اصل موضوع كه سرگذشت بازار بزرگ تبريز و بازارچه‌هاي پيراموني آن در دويست سال اخير است، چند نكته را به اختصار دربارة ويژگيهاي بازارهاي ايراني و آنچه به تحقيقاتي از اين دست مربوط است، بايد بيان كرد. تفصيل اين مطالب در مقدمة كتاب «سرگذشت بازار تهران...» و در «بازار يزد و بازارچه‌هاي...» آمده است. بيشتر مطالب را مي‌توان در آن دو كتابها يافت. بازار در تمدن اسلامي به ويژه ايران تنها در كاركرد اقتصادي‌اش خلاصه نمي‌شود و وجوه سياسي و اجتماعي و فرهنگي و آموزش را نيز با خود دارد. آنچه به بازار تبريز مربوط مي‌شود، خلاصه‌اي از بحث دربارة هدف، موضوع، قلمرو تحقيق و شيوة پژوهش و روش تدوين كتاب، به اختصار است.
هدف پژوهش حاضر شناسايي بازار بزرگ تبريز و بازارچه‌هاي پيراموني آن به عنوان يكي از مهمترين اركان فضاي شهري تبريز در دويست سال گذشته است. در اين مورد شناسايي اجزاي بازار و عناصر كالبدي آن حائز اهميت فراوان است. بررسي نقش بازار تبريز در طول تاريخ اين شهر و تأثير و تأثّر اين دو بر هم و تأثيرپذيري ويژة بازار از روند تاريخي شهر تبريز مهم است. از سوي ديگر بازار به عنوان محيطي فرهنگي همواره مورد توجه بوده است. همجواري اماكن مقدس، مساجد و مدارس ديني كاركرد مذهبي بازار را دوچندان كرده است.
علاوه بر اين، بازاريان از بااهميت‌ترين گروهها در جامعة شهري تبريز به شمار مي‌آمده‌اند و مي‌آيند و بهره‌مند از موقعيت اجتماعي ويژه‌اي بوده‌اند و هستند. اين نكته براي تعيين دقيق هدف همواره بايد مدنظر باشد.
علاوه بر اين، بررسي كاركردهاي غيراقتصادي بازار تبريز، اعم از كاركرد خدماتي، رفاهي و گردشگري بازار، كاركرد فرهنگي، اجتماعي و سياسي بازار، و كاركرد ارتباطي و اطلاعاتي بازار از ديگر اهداف پژوهش حاضر است.
موضوع تحقيق و گسترة آن
از آنجا كه بازارهاي مربوط به تمدن و فرهنگ اسلامي، به ويژه بازارهاي ايران، به دلايل خاصي داراي انسجام و نظام بيشتر و در شمار عناصر اساسي بافت شهري‌اند و در تعامل كامل و تمام‌عيار با ديگر عناصر بافت شهر قرار دارند، بررسي چگونگي شكل‌گيري آنها و نيز سازمان يافتنشان در گسترة كهن شهري، حائز اهميت است و بدون آگاهي يافتن از آن، دريافت چگونگيِ شكل‌گيري شهرها و ادارة آنها، نظام اقتصادي و تجاري و ديگر موضوعات مربوط به شهر با اشكال و بدفهمي‌هاي زياد روبرو خواهد شد.
موضوع اين كتاب بررسي پيشينه و وضعيت كنوني بازار بزرگ تبريز به عنوان يكي از عناصر استخوان‌بندي اصلي شهر تبريز است. اين تحقيق به سه ركن اصلي بازار تبريز كه عبارتند از: «وجه كالبدي و سازمان اقتصادي»، «وجه اجتماعي و نيروي انساني»، و «نظام صنفي بازار تبريز» مي‌پردازد؛ به نحوي كه علاوه بر قابل فهم كردن هر سه موضوع به عنوان اجزاي يك كل و ساختار منسجم، تعامل بخشهاي آنها را با يكديگر در زمينة شكل‌دهي به فعاليتهاي توليد و توزيع و مبادله در بازار نشان مي‌دهد و ارتباط با كانونهاي اقتصادي خارج از بازار و نيز الگوي ساماندهي نيروهاي كار و شاغلان در بخشهاي گوناگون آن را در قالب اصناف و نظاير آن توضيح مي‌دهد و تحليل مي‌كند:
الف) مطالعة كالبدهاي اصلي و فرعي بازار بزرگ تبريز: در اين بخش راسته‌هاي اصلي و فرعي، كاروانسراهاها و سراها، تيمچه‌ها، قيصريه، پاساژها، به صورت جامع و مفصل مورد بررسي قرار مي‌گيرند. همچنين اجزاي اين كالبد كه همان حجره و دكان است و نيز مكانهاي غيرتجاري، توصيف مي‌شوند.
ب)مطالعة سازمان اقتصادي بازار تبريز: اين بخش به معرفي و تشريح وضعيت و عملكرد گروههاي فعال در سازمان اقتصادي بازار و نوع فعاليتها مي‌پردازد و مفاهيمي چون تاجر/ تجارت، عمده‌فروش/ عمده‌فروشي، بنكدار/ بنكداري، و خرده‌فروش/ خرده‌فروشي در درون بازار بررسي مي‌شوند و ارتباطات آنها با شبكه‌هاي توزيع كالا در خارج از كالبد بازار يا سطح شهر مورد مطالعه قرار مي‌گيرند.
ج) مطالعة وضعيت نيروي انسانيِ شاغل در بازار تبريز: در اين بخش، وضعيت ديروز و امروز مشاغل موجود در بازار تبريز، وضعيت اصناف و ساختار و عملكرد و تحولات دورة معاصر آن شرح داده مي‌شود. در اين خصوص، بنا به اهميت حضور اصناف در بازار تبريز و عملكردهاي آنها در عرصه‌هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، و سياسي در گذشته و امروز، وضعيتِ ديروز و امروز شش صنف نمونه از ميان اصناف گوناگون بازار تبريز مطالعه خواهد شد.
اصناف منتخب شامل دو دسته‌اند: نخست صنفهايي كه در گذشته از جايگاه و موقعيت خاص نسبت به ديگر اصناف بازار تبريز برخوردار بودند و از توانمندي‌هاي اقتصادي و نيز حضور تجار صاحب‌نام و با نفوذ بهره مي‌بردند و امروزه نيز چنين وضعي را دارند.
دوم: صنفهايي كه هرچند درگذشته از جايگاه اقتصادي اجتماعي و حتي سياسي و فرهنگي درخور توجهي برخوردار بوده‌اند، امروزه با توجه به دگرگونيهاي اجتماعي، اقتصادي و صنعتي جامعة ايران، به تدريج در مناسبات جامعة بازار تبريز نقشي ندارند و به آرامي در حالِ كنار رفتن هستند. اين امر همراه با تركيب اجتماعي و گروه‌بندي شغلي بازاريان در دوره‌هاي مختلف و چگونگي توزيع آن در فضاي كالبدي بررسي خواهد شد.
مطالعة نقش گروههاي بازاريان در حركتهاي سياسي، اجتماعي و فكري و چگونگي تأثيرگذاري‌هاي آنها در اين حوزه، بررسي تغييرات و تحولات در مناسبات اجتماعي بازار تبريز، بررسي ارتباط بافت كالبدي بازار با مناسبات اجتماعي درون بازار و تأثير آن بر الگوي پراكندگي بازاريان، جستجوي نقش و عملكرد بازار تبريز در زندگي اقتصادي و اجتماعي شهر تبريز، شناخت وضعيت گروه‌بندي و سازمان اقتصادي و اجتماعي شهر تبريز به عنوان بخش زنده و فعال و پوياي جامعه، فهم تغييرات يا ماندگاري‌هاي فرهنگي و اجتماعي تبريز را روشن خواهد كرد.
بازار تبريز در يك منطقة جغرافيايي خاص از بافت تاريخي شهر تبريز قرار دارد. بازارچه‌هاي پيراموني بازار تبريز نيز در منطقة تاريخي و اطراف آن پراكنده‌اند كه مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.
روش تحقيق و شيوه پژوهش
شيوة اصلي در اين مطالعه، جمع‌آوري داده‌ها و تحليل آنها متناسب با فضاي بازار تبريز است. روش تحقيق كيفي بيشترين كارايي را به ويژه در عرصة جمع‌آوري داده‌ها از طريق گفتگو با بازاريان و مشاهدة ميداني در بر دارد. در پژوهش حاضر، به صورت همزمان از دو روش مطالعة كتابخانه‌اي و ميداني بنا به مقتضيات و ضرورتهاي هر يك از زمينه‌ها و موضوعات مورد مطالعه سود برده‌ايم. بدون ترديد وجود مشكلات و موانع شناخته و ناشناخته در طول اين پژوهش باعث گرديد كه از روشها و شيوه‌هاي تلفيقي و بين‌رشته‌اي استفاده شود.
مطالعات كتابخانه‌اي: مطالعة كتابخانه‌اي و اسنادي به طريق زير انجام شده است:
الف) شناسايي، مطالعه و يادداشت‌برداري از منابع و مآخذ مكتوب در كتابخانه‌هاي دانشگاهي و غيردانشگاهي كه مهمترين آنها عبارتند از: كتابخانة بنياد ايران‌شناسي، كتابخانة مركزي تبريز و سازمان اسناد ملي، كتابخانة مجلس شوراي اسلامي ايران، كتابخانة دايره‌المعارف بزرگ اسلامي، كتابخانه و مركز اسناد سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، سازمان اسناد و مدارك علمي ايران و...
ب) بررسي اسناد و مدارك در مراكزي چون: سازمان اسناد و كتابخانة ملي، مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي ايران، مركز اسناد سازمان ميراث فرهنگي، مركز آمار ايران، مركز اسناد انقلاب اسلامي و كتابخانة مركز اسناد دانشكدة معماري و شهرسازي دانشگاه شهيد بهشتي.
مطالعات ميداني: بيشترين اطلاعات و داده‌هاي مورد نياز پژوهش حاضر از طريق مطالعات ميداني به دست آمده است. اين مطالعات در دو بخش كلي سازماندهي شده و به انجام رسيده است:
الف) مطالعه شفاهي: گفتگو با فعالان و دست‌اندركاران بخشهاي مختلف بازار: بيشترين گفتگوهاي انجام گرفته با بازاريان بازار تبريز در خصوص تجربيات حرفه‌اي و اختصاصي آنها بوده و زمينه‌هاي فعاليتهاي صنفي، اجتماعي، سياسي و مذهبي در بازار را در بر گرفته است. در اين خصوص با استفاده از تجربه‌هاي به دست آمده از پژوهش طرح بازار يزد، گفتگوها ضبط گرديده و از آنها در مراحل مختلف پژوهش استفاده شده است.
داده‌هاي جمع‌آوري شده در موضوع فعاليتهاي مربوط به كسب و كار بازاريان و در سطح بالاتر، مناسبات بازار و شبكه‌هاي دروني آن و بسياري از موضوعات مربوط به جهت‌گيري‌هاي سياسي و اجتماعي، به‌ويژه در زمينه‌هاي اخلاقيات، مذهب و سياست مجموعه‌اي غني را تشكيل مي‌دهند.
قسمت مهمي از بخش اول و بخش دوم كتاب به عناصر كالبدي بازار تبريز مي‌پردازد. اطلاعات در اين‌باره از طريق گفتگو يا جمع‌آوري خاطرات از بازاريان و آگاهان از وضعيت عناصر تجاري فراهم آمده است. شيوه تدوين تاريخچه شفاهي اماكن اقتصادي و تجاري بازار بزرگ تبريز از طرح بازار تهران و بازار يزد الگوبرداري شده است. در تدوين تاريخ شفاهي بازار تبريز بيش از دويست ساعت گفتگو با تعدادي از آگاهان و معمرين بازار انجام شده است. اسامي و موقعيت شغلي تعدادي از گفتگو شوندگان در فهرست منابع آمده است.
ب) برداشت ميداني از اطلاعات مربوط به اماكن و عناصر كالبدي بازار بزرگ تبريز: برداشت ميداني از داده‌هاي مربوط به راسته‌ها، سراها، تيمچه‌ها، كوچه‌هاو... از سطح راسته بازارها انجام يافته و با به كارگيري نرم‌افزارهاي تخصصي و ترسيم آنها بر روي رايانه صورت گرفته است. شرح فني اين مراحل در بخش ششم به تفصيل آمده است. درخصوص اجراي اين روش و ميزان دقت در مراحل مختلف آن بايد اشاره شود كه كارشناسان، اطلاعات ميداني همه اماكن موجود در بازارها را گردآوري كرده و مساحت هر مكان، نوع كاربري و تعداد طبقات آن را تعيين نموده، و مشاغل موجود در آنها را مشخص و سرشماري كرده‌اند.
در مكان‌يابي و ارائه ويژگيهاي موقعيتي عناصر كالبدي بازار بزرگ تبريز در كنار ترسيم هر يك از اين عناصر و مواردي نظير آنها عكسبرداري نيز به عمل آمده است. مجموعه عكسهاي تهيه شده از عناصر كالبدي و فضايي و موضوعات و عوامل اجتماعي، فرهنگي، و اقتصادي درون بازار از جمله اسناد ارزشمند مردم شناختي و تاريخي بازار تبريز هستند.
وجوه گوناگون در پديدار بازار
بازار يك مؤسسه اجتماعي تمام عيار و تام به معني علم‌الاجتماعي آن و در بردارندة همه يا بيشتر پديدارهاي اجتماعي تام است. صرف نظر از وجه اقتصادي بازار كه ستون فقرات آن را تشكيل مي‌دهد وجوه فرهنگي، تعليمي و تربيتي، سياسي، اجتماعي و مردم‌شناختي و حتي مسائل مربوط به تاريخ و جغرافيا و بوم و برشناسي و ريخت?شناسي در بازار به گونه‌اي چشمگير حضور دارند.
درست است كه در ايران هنگامي كه مي‌خواهند از وجه اقتصادي صرف و تمام عيار نام ببرند، بازار را مثال مي‌زنند و به رفتار آن تمسك مي‌كنند؛ اما در همين توجه‌ها نيز مفاهيم ديگر را درمي‌يابيم و مي‌فهميم كه قصد گوينده از بازار وجوه ديگر را هم آگاه يا ناخودآگاه در بر مي‌گيرد.
از اين رو مطالعه بازار تا زماني كه اين نهاد سرپاست و به اصطلاح پوست نينداخته و دگرگون نشده است، از اهميت فوق‌العاده برخوردار است و اين اهميت دو يا چند برابر مي‌شود اگر تصور كنيم امروز يا فردا يا فرداهاي دورتر چنين تأسيسي به گونه فعلي وجود نداشته باشد. در آن صورت دريغاگوي خواهيم بود كه چرا به موقع به اين نهاد و زير و بم آن نپرداخته‌ايم و آن را به ترتيبي كه شايسته آن است، باز نشناخته‌ايم.
در طرح ابتدايي بررسي بازار و در مرحله اول بازار تهران و سپس يزد بيشتر نكاتي كه از آن به وجوه مختلف تعبير كرده‌ايم، در نظر گرفته شد و براي مرحله اول ساختار كالبدي بازار و جنبه‌هاي ريخت شناختي و نيز گروهها و اصناف بازار و صنفهاي فعال و صنفهائي كه افول كرده‌اند يا در حال افولند، براي پژوهش نخستين برنامه‌ريزي گرديد. اگر مي‌خواستيم همه وجوه را در دايره تحقيق قرار دهيم، اين پژوهش بيش از آنچه تصور شود گسترده مي‌شد و گردآوري داده‌هاي مختلف و جمع‌بندي و نتيجه‌گيري از آنها هم دشوار و هم بيش از اندازه وقت‌گير مي‌گرديد و اميد آنكه در ظرف چند سال بتوان آن را به پايان برد، نبود. علاوه بر آن مقدور نبود كه همه مطالب گفتني در يك جلد بگنجد و حداقل دو جلد يا بيشتر را طلب مي‌كرد.
از اين رو بهتر آن ديده شد كه بخشي از كار كه در بردارنده برخي مسائل مربوط به بازار و در درجة اول بازار تهران است، به عنوان جلد اول تدوين و چاپ و منتشر گردد.
اين كار الگويي براي برخي ديگر از بازارها مانند يزد و نيز تبريز قرار گرفت تا پس از آن، اگر امكان كار همچنان فراهم بود، هم به وجوه ديگر پرداخته شود و هم بازارهاي ديگر شناسانده شوند. با اين همه براي آنكه يكسره هم بيگانه از وجوه ديگر بازار نباشيم، مناسب مي‌بينيم كه در مقدمه اين كتاب بخشي از وجوه و نكته‌هايي از و مشخصات آن را در چند سطر بيان كنيم و تفصيل مطلب را به وقت ديگر بگذاريم:
الف) وجه اقتصادي بازار روشن است و در تمامي وجوه ديگر يكي از عوامل اصلي است و خود را مي‌نماياند. ساختار و شاكلة بازار تهران گروهها و اصناف آن، محيط‌هاي پيراموني بازار در جلد اول آمد‌ه‌اند و در كتاب مربوط به يزد نيز همين مسائل باتفصيل مناسب درباره بازار تبريز مطرح گرديده است و در اين كتاب هم به همان مسائل خواهيم پرداخت. بنابراين در اين زمينه سخن را به درازا نمي‌كشانيم.
ب) از لحاظ ريخت‌شناسي و بوم و بر شناختي: بايد اين نكته را يادآوري و تصديق كرد كه بازاري نظير بازار تهران ـ در عين بي‌برنامگي و نداشتن طرحهاي هادي و جامع از لحاظ مكان‌يابي از ابتدا تا اواسط دوره قاجار ـ در جاي مناسبي قرار گرفته است و بنابراين بخشي از وجوه مختلف را كه در جزو كاركردهاي بازارها بايد بدانها توجه كرد، در خود و در گوشه و كنار خويش جمع كرده و آورده است. بدين معني كه چون بازار در آغاز كار، از صنعت به معني طرح و اجرا نيز بيگانه نبوده است، بلافاصله مفهوم عيني صنعت (به ويژه صنعت دستي) را به دو بخش اساسي صنعت آلوده كننده و صنعت پاك تقسيم نموده است و صنعت آلوده‌كننده نظير صابون‌پزي، چرمسازي و نظاير آن و نيز آهنگري و مسگري را در حاشيه بازار يا در نخستين بازارهاي متصل به خيابان و شهر استقرار داده و هنر و صنعتي مانند طلاسازي و جواهرتراشي را در متن بازار و در كنار محله‌هاي اعيان نشين جايابي كرده است.
چنانچه بازار از منظر ريخت شناختي و مرتبط با بوم و برشناسي مورد مطالعه قرار گيرد، نكته‌هاي اساسي اين دو وجه بازار در جاي خود ديده مي‌شود.
بخش كوچكي از بازار به نيازهاي روزانة مردم از لحاظ غذائي (نان، حبوبات، سبزي، مواد لبني و...) مي‌پردازد و جالب توجه است كه بازار از همان ابتدا به اين مسئله كه مرتبط با زندگاني روزمره مردم همسايه بازار و كوي و كوچه‌هاي متصل يا نزديك بازار است، پاسخ مناسب داده است و علاوه بر آن، نيازهاي صاحبان دكانها و حجره‌هاي فعال بازار را از نظر دور نداشته است.
ادامه دارد
سه شنبه 26 آذر 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اطلاعات]
[مشاهده در: www.ettelaat.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 36]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها